حقوق مالکیت فکری در فرانسه دارای دو هدف اصلی می باشد، یک هدف معنوی و یک هدف اقتصادی (مادی). مالکیت فکری در واقع به پدیدآورندگان آثار فکری ضمانت می دهد که اثرشان تنها به نام پدیدآورنده اثر ثبت خواهد شد و خالق اثر از مزایای اقتصادی اثر به طور کامل بهره مند خواهد شد. مالکیت فکری در فرانسه شامل دو شاخه می باشد، مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی-هنری. مالکیت ادبی و هنری نیز خود به دو بخش حق مولف و حقوق همسایگان تقسیم می شود. در ادامه مطلب گزارشی از وضعیت مالکیت فکری و به خصوص مالکیت ادبی-هنری را خواهید یافت.

تاریخچه :

            عبارت "مالکیت فکری" در سال 1967 و با ایجاد سازمان جهانی مالکیت فکری "Organisation mondiale de la propriété intellectuelle" بر سر زبان ها افتاد. اما قانون گذاری حق مولف در فرانسه به پیش از انقلاب سال 1789 باز می گردد. آن زمان، خالق یک اثر ادبی از یک "حق سلطنتی" برخوردار می شده که مطابق آن خالق اثر از انحصار حق فروش اثر برخوردار می شده است. بند 27 اعلامیه جهانی حقوق بشر پس از انقلاب سال 1789 این حق را برای مولف به رسمیت می شناسد.

            در سال های 1791 و 1793، دولت فرانسه حق قانونی خالقان فرانسوی آثار هنری-ادبی را به رسمیت می شناسد. پس از فرانسه نیز دیگر کشورهای اروپایی به سرعت این کار را انجام می دهند. در سال 1852، قانونی در مجلس فرانسه تصویب می شود که مطابق آن کپی کردن آثار هنرمندان و نویسندگان فرانسوی در خارج از آن کشور، بدون اجازه خالق اثر، ممنوع اعلام می گردد.

کنوانسیون برن برای حفاظت آثار ادبی و هنری (9 سپتامبر 1886)

 Convention de Berne pour la protection des œuvres littéraires et artistiques

کشورهای عضو کنوانسیون برن

          این کنواسیون یکی از ابزار مهم حقوق بین الملل می باشد در زمینه مالکیت فکری می باشد و هدف آن محافظت از آثار ادبی-هنری و حقوق خالقان آثار می باشد. کنوانسیون برن هم چنین این امکان را در اختیار خالقان آثار ادبی-هنری قرارمی دهد که در کشورهای خارجی از همان حقوقی برخوردار باشند که شهروندان آن کشور از آن برخوردارند. مسولیت اداری و اجرایی این کنواسیون بر عهده سازمان جهانی مالکیت فکری می باشد. شایان ذکر می باشد که 176 کشور تا کنون کنوانسیون برن را امضا کرده اند.

هدف اصلی کنوانسیون برن محافظت از حقوق خالقان آثار می باشد. کنواسیون ژنو (1952) اما، تمرکزش بر روی حفاظت از خود آثار می باشد.

            سازمان جهانی مالکیت فکری (Organisation mondiale de la propriété intellectuelle) که از نهاد های زیر مجموعه سازمان ملل می باشد در تاریخ 14 ژوییه 1967 تاسیس شده است. در حال حاضر 191 کشور عضو این سازمان می باشند (و فلسطین به عنوان کشور ناظر). 950 نفر کارمند در این سازمان مشغول فعالیت می باشند.

          ساختار حقوقی مالکیت فکری در فرانسه :

          کد مالکیت فکری (Code de la propriété intellectuelle) مجموعه مدونی از مقرارت قانونی است که پایه و اساس حقوق مالکیت فکری فرانسه را تشکیل می دهد. تدوین این کد به سال 1992 باز می گردد. هدف اصلی این کد تشویق به خلق آثار هنری، فرهنگی و صنعتی می باشد. عدم تمکین به قوانین و مقرارت این کد می تواند به سه سال زندان و 300000 یورو جریمه منجر شود. مطابق این کد، مالکیت فکری شامل تمامی آثار معنوی می باشد : ادبی، مجسمه سازی، اختراعات، اسامی، مارک ها، طراحی، مدل، عکاسی، موسیقی، رمان، نمایشنامه، شعر، مقاله، نقاشی و ...

          قانون n°92-597 یک ژوییه سال 1992 این کد را به صورت قانون در آورده است. این کد به سه بخش زیر تقسیم می شود :

1. مالکیت ادبی و هنری

2. مالکیت صنعتی

3. اجرای مالکیت فکری در سرزمین های فرابحری فرانسه

          مالکیت ادبی و هنری خود به سه بخش زیر تقسیم می شود :

1.1 حق مولف

1.2 حقوق همسایگان (مربوط به افرادی می باشد که در خلق اثر، نقش ثانوی داشته اند)

1.3 مفاد کلی

حق مولف (Droit d’auteur)

          این حق در اروپا به مرور زمان با توسعه صنعت چاپ (قرن پانزدهم) و نشر پدید آمده است ومربوط به حقوق آثار ادبی، صوتی-تصویری و هنری می باشد. به محض خلق اثر، خالق اثر از این حق برخوردار می باشد و نیازی به انجام امور اداری نمی باشد. قابل ذکر می باشد که این حق شامل ایده ها و نظرات نمی شود. هنرمند و یا نویسده تنها در صورتی می تواند از حق مولف برخوردار شود که اثری را به صورت فیزیکی خلق کرده باشد. قانون n°57-298 به تاریخ 11 مارس 1957 ساختار حقوقی حق مولف در فرانسه را تعریف می کند. دو فاکتور اصلی حق مولف، اثر و خالق اثر می باشند. در سال 1985 قانونی توسط مجلس ملی فرانسه و مجلس سنا تصویب می شود که مطابق آن هرگونه کپی، بازتولید و یا باز نشر یک اثر ادبی-هنری، چه در حریم عمومی و چه در حریم خصوصی، نیازمند اجازه خالق اثر و سپس، واریز حق مولف به حسابش می باشد. قوانین بسیار مهم DADVSI در سال 2006 و Hadopi در سال 2009 ساختار حقوقی حق مولف را در عصر اینترنت و ارتباطات بازتعریف می کنند.

          هم چنین باید توجه داشت که آثار و اختراعات فکری توسط تمامی کشورهای امضا کننده کنوانسیون برن (Berne) مورد حفاظت قرار می گیرند.

          بخش حق مولف خود به دو زیر مجموعه تقسیم می شود :

 1. حق معنوی (le droit moral)

2. حقوق مادی (les droits patrimoniaux).

          حق معنوی ضامن رابطه غیر قابل انکار میان اثر و خالق اثر می باشد. احترام به تمامیت اثر و عدم امکان تغییر آن از نتایج این حق می باشد. حقوق مادی مربوط به مزایای اقتصادی اثر می باشد. بر خلاف حق معنوی، این حقوق دایم العمر نمی باشند و پس از گذشت 70 سال از فوت خالق اثر این حقوق نیز از بین می روند و اثر وارد حوزه عمومی می شود.

          در کشورهای انگلیسی زبان و هم چنین در کشورهای Commonwealth معادل حق مولف، Copyright می باشد. البته می بایست ذکر کرد که تفاوت های مهمی میان این دو سیستم حقوقی وجود دارد. هدف کپی رایت بیشتر محافظت از حقوق مادی خالقان آثار ادبی و هنری می باشد در حالی که حق مولف در فرانسه و عموم کشورهای عضو اتحادیه اروپا به دنبال حفاظت از حقوق معنوی می باشد. در ایالات متحده آمریکا تنها از سال 1989 و با پیوستن این کشور به کنوانسیون برن بود که حقوق معنوی خالقان آثار ادبی و هنری به رسمیت شناخته شد. به صورت بسیار ساده و خلاصه این طور می توان گفت که Droit d’auteur بیشتر فاکتور قضایی را در مرکز ساختار خود قرار می دهد و Copyright بیشتر به فاکتور اقتصاد می پردازد.

شرکت های مدیریت حقوق مولف : Sociétés de gestions des droits d’auteur

          این بخش شامل مجموعه ای از شرکت های خصوصی می باشد (تحت نظارت وزارت فرهنگ) که مسولیت تضمین حقوق خالقان آثار هنری-ادبی را بر عهده دارند. می توان گفت که این شرکت ها، رابط میان خالق آثار و تولیدکنندگان آثار می باشند. مدیریت متمرکز این شرکت ها این امکان را می دهد تا فرایند های حقوقی سریع تر و به شکل واحدی انجام بپذیرند.

          به دلیل مشکلات گوناگونی که این شرکت ها با آن مواجه می شدند، دولت فرانسه در تاریخ 1 اوت سال 2000، کمسیون دایمی کنترل شرکت های دریافت و توزیع (Commission permanente de contrôle des sociétés de perception et de répartition) را به وجود می آورد. این کمیسیون در Cour des comptes قرار دارد و دارای 5 عضو می باشد که به مدت پنج سال انتخاب می شوند. از اعضای این کمیسیون یک نفر عضو شورای حاکمیت، یک نفر عضو حقوق دان، یک اقتصاددان و هم چنین یک چهره فرهنگی می باشند.

شرکت های جمع آوری و توزیع حقوق

Les sociétés de perception et de répartition des droits (SRPD)

          نقش SPRD ها : نقش این شرکت ها (که زیر نظر وزارت فرهنگ فعالیت می کنند) جمع آوری و توزیع حقوق مالی خالقان آثار هنری-ادبی می باشد. این شرکت ها در واقع، تضمین کننده حقوق خالقان آثار می باشند.

          مدیریت جمعی: حق مولف به این دلیل دارای اهمیت حیاتی می باشد که امروزه با توجه به گسترش و پیشرفت تکنولوژی، مدیریت فردی حق مولف غیر ممکن می باشد. عملکرد این شرکت ها به شکلی جزیی و دقیق توسط کد مالکیت فکری تعریف شده است. عضویت در این شرکت ها برای خالقان آثار هنری-ادبی اجباری نمی باشد اما در این صورت می بایست خود مدیریت حقوقشان را بر عهده بگیرند. از شرکت های مهم فرانسوی در این زمینه می توان به شرکت های زیر اشاره کرد :

Société des auteurs des compositeurs et éditeurs de musique  - این شرکت دارای 169.400 عضو، 506.000 مشتری، و مسول 140 میلیون اثر می باشد و در حوزه موسیقی فعال می باشد. تاسیس این شرکت به سال 1850 باز می گردد.

Société des auteurs et compositeurs dramatiques– تاسیس این شرکت مدیریت جمعی به سال 1777 باز می گردد. بیش از 44000 هنرمند در حوزه های اپرا و تئاتر از خدمات این شرکت بهره می گیرند.

Société civile des producteurs phonographiques– تاسیس این شرکت به سال 1985 باز می گردد و در حوزه صدا و سیما فعالیت می کند.

          هم اکنون در فرانسه مجموعا 22 شرکت مدیریت جمعی وجود دارد که مسولیت کنترل، نظارت، دریافت و توزیع حقوق خالقان آثار ادبی و هنری را بر عهده دارند. در سال 2015 برای نخستین بار پس از ده سال، کمیسیون دایمی کنترل شرکت های مدیریت جمعی، گزارش مبسوطی از فعالیت های این شرکت ها تهیه کرده و در آن به توزیع دستمزد خالقان آثار ادبی و هنری توسط این شرکت ها پرداخته است.

تابلو 1 : تغییرات و تحولات حقوق دریافتی و حقوق توزیع شده توسط شرکت های مدیریت جمعی  (2015-2010). اعداد به میلیون یورو می باشند.

Droits perçus : حقوق دریافت شده Droits répartis: حقوق توزیع شده

تابلو 2 : نسبت (درصد) حقوق توزیع شده (به خالقان آثار) به حقوق دریافتی (از مصرف کنندگان)

مرکز فرانسوی جمع آوری حق کپی (Centre français d’exploitation du droit de copie)

          در صورتی که شخص و یا نهادی (ادارات دولتی، مراکز آموزشی، نهادها و ...) اقدام به کپی کاغذی و یا دیجیتال یک اثر ادبی (کتاب های آموزشی، رمان، مقالات، روزنامه ها و ...) یا هنری (در هر غالبی که باشد) بنمایند، می بایست این اقدام خود را به مرکز فرانسوی جمع آوری حق کپی اعلام کرده و دستمزد خالق اثر را به این مرکز ارسال نمایند. این مرکز درصدی از این مبلغ را به عنوان حق الزحمه خود نگه می دارد و مابقی آن را در اختیار خالقان آثار قرار می دهد. وزارت فرهنگ فرانسه نظاره گر فعالیت های این مرکز می باشد اما مرکز فرانسوی جمع آوری حق کپی از لحاظ اقتصادی از دولت مستقل می باشد. در سال 2018، تنها از کپی کتاب ها و روزنامه ها، مبلغ 57 میلیون یورو به حساب این مرکز واریز شده است. هم چنین در سال گذشته تعداد 80 هزار موسسه با این مرکز قرارداد همکاری داشته اند.

سه ماموریت اصلی این مرکز :

1. دادن اجاره کپی و دریافت حق خالق اثر

2. شناسایی و توزیع دستمزدها

3. اطلاع رسانی و کنترل

          تابلو بالا میزان حقوق دریافتی توسط مرکز جمع آوری حق کپی را نمایش می دهد (به میلیون یورو). ستون های زرد رنگ مربوط به سهم فتوکپی و ستون های آبی رنگ مربوط به سهم کپی دیجیتال (رایانه) می باشد.

بازیگران حوزه مالکیت فکری در فرانسه :

1. اداری : مجلس ملی، کتابخانه ملی فرانسه، مرکز ملی عکاسی، مرکز ملی کتاب، کمیسیون ملی انفورماتیک و آزادی ها، کمسیسون دایمی کنترل SRPDها، شورای قانون اساسی، انستیتیو پژوهش مالکیت فکری، انستیتیو ملی مالکیت صنعتی، خانه هنرمندان، خانه نویسندگان، وزارت فرهنگ و ارتباطات، وزارت دادگستری و مجلس سنا

2. حقوقی و قضایی : کنواسیون برن، وزارت دادگستری، مجله بین المللی حق مولف، European Justice، Juriscom، Légifrance.

3. اتحادیه ها : سندیکای ملی نشر

4. هم چنین چندین شرکت مهم بین المللی در زمینه حق نشر و بازنشر و بازتولید فعالیت دارند.

در واقع کشور فرانسه از پیشینه و تجربه ای بسیار غنی در حوزه مالکیت فکری و مدیریت جمعی حق مولف برخوردار می باشد و بازیگران و تصمیم گیرندگان از دولت و مجلس ملی تا بخش خصوصی متنوع می باشند.