افراطگرایان اسلامی و سازمانهای وابسته به آنها اکنون توجه خود را معطوف به بخشهایی از آفریقا کردهاند که دارای جمعیت قابل توجه مسلمان اما دولتهای ضعیف هستند. اسلامگرایان اکنون از طریق مجموعهای جدید از سازمانها فعالیت میکنند. تمرکز آنها دیگر آسیا نیست. پس از چند سال صرف تقویت نیروها، "جماعت نصرتالاسلام و المسلمین" (JNIM) اکنون به قویترین نیروی نظامی در غرب آفریقا و یکی از قدرتمندترین گروهها در جهان تبدیل شده است و حتی از القاعده نیز پیشی گرفته است.
JNIM در سال ۲۰۱۷ در کشور مالی بهعنوان یک سازمان چتری متشکل از چهار گروه افراطی تشکیل شد. رهبری آن را ایاد اغ غالی و احمد کُوفا بر عهده دارند؛ دو چهره برجسته در شورش سال ۲۰۱۲ که بعدها به نام "بهار عربی" شناخته شد. این سازمان کنترل بخشهای زیادی از شمال مالی را به دست گرفت. به گفته هنی نسیبیا، تحلیلگر ارشد در "موقعیت و دادههای درگیری مسلحانه" (ACLED)، این گروه "در حال ایجاد یک حکومت است که همچون نواری از غرب مالی تا مرزهای بنین امتداد دارد. این یک گسترش قابل توجه — حتی تصاعدی — است".
ایاد اغ غالی از قوم مسلمان طوارق است که دههها برای ایجاد یک دولت اسلامی مستقل در شمال مالی مبارزه کردهاند. احمد کوفا نیز یک مبلغ قوم فولانی در شمال مالی است. تفاوت دیدگاه میان این دو رهبر، موجب تردیدهای زیادی در مورد آینده سیاسی مالی شده است.
بر اساس دادههای ACLED، در بیشتر کشورهای آفریقایی وضعیت امنیتی رو به وخامت نهاده است. در سال ۲۰۲۴، بورکینافاسو برای دومین سال متوالی بهعنوان کشوری که بیش از همه تحت تأثیر خشونتهای تروریستی قرار گرفته، شناخته شد، و نیجر بیشترین افزایش در مرگومیر ناشی از تروریسم در جهان را تجربه کرد. تحلیلگران اکنون شاهد گسترش زنجیرههای اطلاعاتی و تدارکاتی JNIM به کشورهای باثباتی مانند غنا، سنگال و گینه هستند.
چندین فرد که در گفتوگو با روزنامهنگارانی از واشنگتنپست شرکت کردهاند، گزارش دادهاند که چگونه اعضای مسلح JNIM در سالهای اخیر وارد مساجد در بورکینافاسو شدند و اعلام کردند که قوانین سختگیرانه اسلامی اجرا خواهد شد، مدارس تعطیل میشوند و نهادهای دولتی هدف قرار خواهند گرفت. تخطی از این قوانین مجازات سنگینی خواهد داشت، احتمالاً اعدام علنی.
طبق گزارش ACLED، نزدیک به ۶۰۰۰ غیرنظامی کشته شدهاند که عمدتاً به دلیل عدم رعایت مقررات تحمیلشده توسط JNIM بوده است. بین گروههای اسلامی در نقاط مختلف جهان، ارتباطات آنی وجود دارد. برنامه JNIM انعکاسی از روشی است که رژیم طالبان در افغانستان دنبال میکند.
سومالی، کشوری بسیار ناآرام در شاخ آفریقا، نیز به دلیل تغییر رویکرد جهانی ایالات متحده در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، آسیب دیده است. با عقبنشینی آمریکا از منطقه، گروه الشباب، یکی از شاخههای القاعده، از ابتدای سال ۲۰۲۵ کنترل شهرهای مهمی را از نیروهای سومالیایی به دست آورده است.
دولت جدید آمریکا معتقد نیست که این گروه تهدید مستقیمی برای نیروهای ایالات متحده محسوب میشود. اما به گفته مت برایدن، بنیانگذار اندیشکده "ساهان" مستقر در نایروبی، قدرتگیری الشباب "پیامدهای گستردهای برای سیاست آمریکا در آفریقا و بخش زیادی از خاورمیانه خواهد داشت".
فروپاشی ناگهانی جمهوریهای شوروی در سال ۱۹۹۱، نتیجه شکست نیروهای شوروی در حفظ رژیم کمونیستی مستقر در کابل بود. مسکو توسط هفت گروه اسلامی شکست خورد که خود را مجاهدین مینامیدند و توانستند از مرز پاکستان-افغانستان تا کابل پیشروی کنند.
این پیروزی با کمک دستگاههای امنیتی پاکستان ممکن شد. میخائیل گورباچف توافقنامه ژنو را امضا کرد که پاکستان یکی از امضاکنندگان آن بود و خروج مسالمتآمیز نیروهای شوروی در سال ۱۹۸۹ را تضمین میکرد. کشورهای پیرامون اتحاد جماهیر شوروی فروپاشیده به استقلال رسیدند. از جمله این کشورها، جمهوریهای مسلمان آسیای مرکزی بودند.
در برخی از این کشورها تلاشهایی برای وارد کردن اسلام به ساختار حکمرانی صورت گرفت. این تحولات توسط بارنت روبین، کارشناس برجسته آمریکایی در امور خاورمیانه که تهدید اسلام رادیکال برای ثبات خاورمیانه و آسیای مرکزی را بررسی کرده، تحلیل شدهاند. وی در ارائهای که توسط "جامعه آسیایی" و در چارچوب "مسائل اجتماعی آسیایی" برگزار شد، به تحولات داخلی در جمهوریهای تاجیکستان و ازبکستان و تأثیر آنها بر گسترش اسلامگرایی پرداخت.
به گفته روبین، رهبری JNIM به دقت تحولات سوریه را زیر نظر دارد. کورین دافکا، دیگر ناظر تحولات خاورمیانه در واشنگتن، معتقد است که الگویی برای جریانسازی جنبشهای اسلامی وجود دارد. برخی از رهبران ارشد JNIM اکنون به احمد الشرقاوی (معروف به احمد الشره)، رهبر سوری که پس از سالها ارتباط نزدیک با القاعده، اکنون خود را بهعنوان یک میانهرو معرفی کرده، توجه دارند. او در سفر اخیر ترامپ به خاورمیانه، مورد توجه آمریکا قرار گرفت و بهعنوان چهرهای مناسب برای رهبری سوریه معرفی شد.
نحوه خروج ایالات متحده از افغانستان پس از دو دهه حضور در آن کشور، مشابه همان رویکردی است که در قبال غرب آفریقا و خاورمیانه اتخاذ کرده است. بر اساس گزارش وزارت دفاع آمریکا، اکنون کمتر از ۲۰۰ نیروی آمریکایی در منطقه باقی ماندهاند — در حالی که در سال ۲۰۲۳ این تعداد ۱۴۰۰ نفر بود. JNIM اکنون در حال اوجگیری است، اما احتمالاً به چند شاخه تقسیم خواهد شد، یکی از مقامات ارشد سابق در گفتوگویی با من اظهار داشت — او میدانست که من در حال نوشتن گزارشی درباره گسترش افراطگرایی اسلامی در جهان هستم. "در منطقهای که روزگاری تحولات را رصد و هدایت میکردیم، اکنون دیگر ابزار لازم برای پیگیری این سیاستها را نداریم".
این مقام همچنین گفت: "ما نگران آن هستیم که رئیسجمهور حسن شیخ محمود بیشتر به سیاست داخلی اولویت میدهد و زمین را به گروه الشباب، مرگبارترین شاخه باقیمانده از القاعده، واگذار کرده است. این گروه توانسته نیروهای دولتی را از چندین شهر در غرب کشور بیرون کند".
دولت پرتنش سومالی که از موگادیشو، پایتخت کشور، فعالیت میکند، با حمایت آمریکا و عملیات گسترده صلحبانان اتحادیه آفریقا سرپا مانده بود. اتحادیه آفریقا نیز از کمکهای آموزشی و تجهیزاتی ایالات متحده بهرهمند میشد.
اکنون که آمریکا دیگر مشارکت نزدیکی ندارد، فرصت برای قدرتهای منطقهای دیگر فراهم شده است. نامزدهای محتمل عبارتاند از ایران، ترکیه و احتمالاً پاکستان. اگر پاکستان وارد ماجرا شود، این کار را با حمایت چین انجام خواهد داد. در اینباره در یادداشتهای بعدی خواهم نوشت.
نویسنده: شاهد جاوید برکی
https://tribune.com.pk/story/2550974/the-rise-of-islamic-extremism-across-the-world
نظر شما