مقدمه:

مسیحیت در کشور اتیوپی از ریشه های عمیقی برخوردار است و منابع تاریخی، این سرزمین را از قدیمی­ترین کشورهایی که آیین مسیحیت در آن رسمیت و رواج یافت می­دانند.[۱] گفته می شود که مذهب مسیحیت از سرزمین شام به حبشه راه یافته است.

مذاهب اصلی در اتیوپی عبارتند از مسیحیت، اسلام، یهودیت و جمعیت بسیار اندکی دارای مذاهب بومی خود هستند. اتیوپی یک کشور عمدتا مسیحی است و اکثریت مسیحیان آن ارتدوکس توحیدی[۲] هستند که متعلق به کلیسای ارتدوکس توحیدی اتیوپی هستند. اقلیت مسیحیانی نیز وجود دارند که مذهب کاتولیک رومی و یا پروتستان را دارا می باشند.

در حال حاضر در حدود ۶۲.۸ درصد مردم اتیوپی طبق آمار رسمی که دولت ارائه می دهد مسیحی هستند که به تفکیک (ارتدوکس ۴۳.۵٪ ، پروتستان ۱۸.۶٪ و کاتولیک ۰.۷٪) می­باشند و ۳۳.۹ درصد از جمعیت کشور مسلمان و بقیه دارای مذاهب دیگری هستند.  

ورود مسیحیت به اتیوپی

پیشینه مسیحیت در اتیوپی به دوره پادشاهی ازانا (عزانا)[۳] که از ۳۳۰ تا ۳۶۰ میلادی به مدت سی سال بر آکسوم حکم راند و در اوایل قرن چهارم میلادی و به جانشینی پدرش- اعمیدا- بر تخت نشسته بود باز می گردد. در آن ایام فیلسوفی به نام مروپیوس از شهر صور (در لبنان کنونی) با دوتن از همراهان خود به نام های آئده سیوس[۴] و فرومنتیوس[۵] از اهالی شام به حبشه سفر کردند. آئده سیوس و فرومنتیوس به خدمت ازانا رسیدند و وی تحت تاثیر این فلاسفه سرانجام در سال ۳۳۱ میلادی آیین مسیح را پذیرفت و از طریق امپراتور، اطرافیان وی نیز به دین مسیحیت روی آوردند.[۶]راه یافتن مسیحیت به دربار حبشه این کشور را از نظر مذهبی به روم و مصر (اسکندریه) نزدیک کرد و پیوندی سیاسی و مذهبی میان آنها پدید آورد که این وضعیت تا مدت های طولانی پابرجای ماند.

رسوخ مسیحیت و تبدیل آن به دین رسمی در اتیوپی تاریخ این کشور را نیز تحت تاثیر خود قرار داد بطوری که در جنگ هایی که چند دهه بعد میان حبشیان و پادشاهان یمن در گرفت نیز دین مسیحیت تاثیرگذار بود. نخستین جنگ میان این دو کشور درحدود سال ۳۴۰ میلادی اتفاق افتاد. بهانه این جنگ، دست اندازی پادشاهان حمیری به سواحل شرقی حبشه بود. پادشاه حمیر و فرزندش درپی شکست از سپاهیان حبشه به یثرب گریختند. شهر یثرب بعد از سال ۷۰ میلادی که بیت المقدس به دست رومیان افتاده بود و تعداد زیادی از یهودیان آن دیار به عربستان مهاجرت کردند، به عنوان مرکز اصلی استقرار یهودیان در شبه جزیره عربستان درنظر گرفته می شد. پادشاهان حمیری (کرب یهمن بن یریم یرحب حمیری و فرزندش ابوکرب اسعد) به این دین گرویدند و کرب یهمن در فاصله سال های ۳۷۰ تا ۳۷۸ میلادی، یمن را از حبشیان بازپس گرفت و قوم خود را به دین یهود فراخواند و آن را در قلمرو حمیریان گسترش داد.

از سوی دیگر، حبشیان در جهت نشر مسیحیت در یمن کوشیدند. مبلغان مذهبی این کشور در منطقه جنوب عربستان (جنوب جزیره العرب) به دعوت مردم به آیین مسیح پرداختند و راهبی حبشی موفق شد عده زیادی از ساکنان آن سرزمین را به دین مسیح متمایل ساخته، کلیسایی را در نجران بنا نهد (سالم، ۹۲:۱۳). به این ترتیب، شهر نجران تبدیل به یکی از مراکز مهم مسیحیت در یمن شد و اتفاقی که بعدها در آن شهر رخ داد زمینه را برای حمله دوم حبشیان به این کشور فراهم آورد.

 ذونواس آخرین پادشاه حمیری یمن که خود آیین یهود اختیار نموده بود نفوذ حبشه در یمن، از طریق اشاعه مسیحیت را خطرناک می دانست و احساس می­کرد که بین انتشار مسیحیت در یمن و افزایش نفوذ سیاسی حبشیان (به عنوان رقیب سیاسی و اقتصادی) در آن سرزمین ارتباط مستقیمی وجود دارد. از این روی در سال ۵۲۳ میلادی به نجران هجوم برد و مردم را بین ترک آیین مسیح و کشته شدن مخیرگذاشت. در پی مقاومت مردم نجران بر دین خود و مخالفت با ذونواس، وی به سربازان خود دستور داد گودال های عمیقی حفر کرده و پیروان مسیحیت را با انجیل هایشان در آن گودال ها بسوزانند. این کشته شدگان همان افرادی هستند که در قرآن کریم از آنها به عنوان اصحاب اخدود یاد شده است. (سوره بروج، آیات ۴ تا ۷)[۷]در پی این اقدام جنایت کارانه ذونواس، پادشاه مسیحی روم، امپراطور حبشه را در حمله به یمن ترغیب نمود. در سال ۵۲۵ میلادی، سپاه حبشه به فرماندهی اریاط به یمن حمله ور شد و این سرزمین را اشغال کرد. در این جنگ  ذونواس شکست سنگینی را متحمل گشت  و خود را در دریا غرق کرد و حکومت حمیری ها در یمن به پایان رسید.[۸]

ابرهه از فرماندهان همین سپاه حبشی بود که بعدها با کشتن اریاط، قدرت را در دست گرفت و خشم امپراطور حبشه را نیز از این اقدام برانگیخت.[۹] ابرهه چندی بعد و پس از تحکیم قدرت خویش (احتمالاً ۵۴۷ یا ۵۷۰ میلادی) به قصد ویران کردن کعبه، سپاه فیل سوار مشهور خود را راهی مکه کرد که ذکر آن در قرآن کریم نیز آمده است[۱۰]. بیرون راندن حبشیان از یمن، به کمک سپاهیان حکومت ساسانی و در زمان پادشاهی خسرو انوشیروان (۵۳۱-۵۷۸م) که برای یاری «سیف بن ذی یزن» (از بازماندگان حمیری ها) به یمن لشکر کشید انجام گرفت.

به هر صورت دین مسیحیت از قرن چهارم میلادی در حبشه ریشه دوانید و تاکنون نیز در این کشور به عنوان دین اول مردم این کشور درنظر گرفته می شود.

مسیحیت ارتدوکس:

مشهورترین کلیسای اتیوپی و قدیمی ترین شعبه دین مسیحیت در این کشور کلیسای ارتدوکس موسوم به کلیسای ارتدوکس توحیدی اتیوپی است، که تا سال ۱۹۵۹ بخشی از کلیسای ارتدوکس قبطی مصر بشمار می رفت. فرقه ارتدوکس اتیوپی یکی از معدود کلیساهای آفریقای سیاه پیش از ورود استعمارگران اروپایی به این قاره محسوب می شود و کلیسای ارتدوکس توحیدی اتیوپی یکی از معتبرترین کلیساهای قاره آفریقا از نظر قدمت محسوب می شود. درحال حاضر، آبونه ماتیاس، ششمین پاتریاک (بطریق) [۱۱] کلیسای ارتدوکس اتیوپی است. وی در انتخاباتی که در ۲۸ فوریه سال ۲۰۱۳ برگزار شد، با اخذ ۵۰۰ رای از ۸۰۶ که توسط یک کالج منتخب به نمایندگی از بخش های مختلف کلیسا برگزار شده بود بعنوان پاتریاک ششم برگزیده شد.

کلیسای ارتدوکس توحیدی اتیوپی به سرپرستی یک پاتریاک که با کلیسای قبطی مصر[۱۲]، کلیسای ارتدکس ارمنی، کلیسای ارتدکس سوریه و کلیسای ارتدکس مالانکارا هند[۱۳] مرتبط بوده، اداره می­شود.

پادشاهی آکسومیت یهودیت و قانون حضرت موسی را در زمان سلطنت پادشاهی منلیک پسر سلیمان و ملکه سبا[۱۴] پذیرفت و سپس مسیحیت را به عنوان اصلی ترین دین در سال ۳۴۱ میلادی پذیرفت. دیدار ملکه سبا با پادشاه سلیمان و زیارت یک مقام های بالا در اورشلیم اندکی پس از مرگ مسیح نشان می دهد که مردم اتیوپی ارتباط نزدیکی با بنی اسرائیل و اورشلیم داشتند. از آن زمان اتیوپی هر دو روش عهد عتیق و جدید را مشاهده نموده است.

مسیحیان ارتدوکس توحیدی اتیوپی، در روزهایی از سال از خوردن گوشت و بعضی غذاهای روزانه  مانند (تخم مرغ، کره، شیر و پنیر) خودداری نموده و روزه­داری می­نمایند.  مطابق اعتقاد کلیسای ارتدکس توحیدی اتیوپی، معتقدین برای رسیدن به بخشش گناهان مرتکب شده در طول سال، باید از خوردن گوشت و غذاهای روزانه خودداری کنند و برنامه سختگیرانه ای از نماز و کفاره را طی کنند. اما ممکن است بیماران، مسافران و افراد ضعیف از دوره های روزه داری معاف شوند یا آنها را کاهش دهند اما اگر می­خواهند روزه را رعایت کنند، می­توانند کل یا بخشی از دوره­های آنرا روزه بگیرند. در مورد کسانی که دوره روزه داری را رعایت می کنند، آنها این کار را تا پایان زندگی خود ادامه می دهند یا تا زمانی که قادر به انجام بدون محدودیت این عمل باشند. ضمنا خدمات کلیسایی بطور روزانه در کلیساهای ارتدکس توحیدی از صبح تا ساعت ۹ بعد از ظهر به وقت اتیوپی برگزار می شود.

دوره های روزه داری کلیسای ارتدکس توحیدی عبارتند از:

· تمامی پنج شنبه ها و جمعه بجز ۵۰ روز بین عید پاک و پنطیکاست[۱۵].

· ۴۳ روز روزه قبل از کریسمس که از ۱۵ نوامبر تا ۲۸ دسامبر تقویم اتیوپی آغاز می شود.

· یک روزه روزه که در آستانه کریسمس برگزار می شود.

· ۳ روز روزه که در روز دوشنبه قبل از ابی تسوم[۱۶] آغاز می شود.

· ابی تسوم یا هوداد (وام): ۵۵ روز روزه قبل از عید پاک.

· روزه مریم مقدس، که  ۱۵ روز ناشتا از اول تا ۱۵ اوت تقویم اتیوپی برگزار می شود.

وعده های غذایی گیاهی مانند عدس ، نخود ، میوه ، انواع خورشت سبزیجات همراه با نان فقط در روزهای ناشتا خورده می شوند. گوشت و فرآورده های لبنی فقط در روزهای عید یعنی کریسمس ، ایفانی ، عید پاک و در همه اوقات دیگر خورده می شوند. مسیحیان ، یهودیان و مسلمانان ارتدوکس اتیوپی، گوشت خوک را نمی خورند، زیرا این امر بر خلاف اعتقادات مذهبی آنها است .[۱۷]

ضمنا همانطور که در کتاب مقدس تصریح شده است ، کودکان  تازه متولد شده در خصوص پسران در ۴۰ روز پس از تولد و دختران پس از ۸۰ روز پس از تولد باید غسل تعمید داده شوند.  غسل تعمید به قدری دارای اهمیت است که در مواردی که ممکن است کودک تازه متولد شده به دلیل بیماری به مدت ۴۰ روز نتواند آن را تحمل کند، مجبور است بلافاصله  پس از طی دوره بیماری  تعمید یابد. در این آیین فقط پس از غسل تعمید افراد میتوانند ادعا کنند که مسیحی هستند.

نقشه حضور ارتدکس ها در اتیوپی:

 نقشه حضور ارتدکس ها در جهان :

نکاتی منحصر بفرد در خصوص کلیسای ارتدکس اتیوپی:

· کتاب مقدس که توسط کلیسای ارتدوکس اتیوپی مورد استفاده قرار می گیرد، شامل ۸۱ کتاب است که ۶۶ مورد بیشتر از سایر کلیساها می باشد.

·  چندین کتاب مذهبی دیگر  نیز وجود دارد که توسط مقدسین کلیسای اتیوپی نوشته شده است که کلیسای ارتدکس از آنها به عنوان مرجع استفاده می کند.

· این کلیسا هنوز آیین های قدیمی یهودایی را رعایت می کند.

· از هر مسیحی کلیسای ارتدوکس انتظار می رود که کشیشی را به­عنوان پدر معنوی خود داشته باشد. پیروان، اعترافات خود را بصورت رو در رو به پدر معنوی خود  بازگو می­کنند و متناسب با وزن گناهان، ایشان روزه را به فرزند معنوی خود تجویز می­کند. در این آیین نمیتوان پدر معنوی را تغییر داد، مگر اینکه شخص  فوت و یا به شهر و یا کشور دیگری رفته باشد.

· کلیسای ارتدکس اتیوپی جایگاه والایی را برای مریم مقدس(س)  قائل است و سه روز از هر ماه(روز اول، ۱۶ و ۲۱) بصورت مشخص به بزگداشت مادر حضرت مسیح(ع) اختصاص یافته است. این امر چنان در بین پیروان این کلیسا رواج دارد که بیست و یکم هر ماه را "روز  مریم مقدس" می نامند. حتی بعضی پیروان پرهیزگاری نیز وجود دارند که در روز مریم مقدس را کار نمی کنند و به عبادت و نیایش مشغول می باشند.

· زندگی زاهدانه از دید کلیسای ارتدکس برای پیروان، محکوم است.

مسیحیت کاتولیک:

ریشه کلیسای کاتولیک در اتیوپی به قرن شانردهم  و حضور پرتغالیان کاتولیک مذهب در بخش هایی از حبشه با هدف جلوگیری از نفوذ سپاهیان عثمانی و سرکوب قیام مسلمانان به رهبری احمدبن ابراهیم القاضی  بازمی گردد. درپی برقراری روابط نزدیک بین حبشه و جهان غرب و به ویژه پرتغال، در آن برهه از زمان کلیسای کاتولیک اتحاد کامل با مسیحیان اتیوپی را برای مقابله با نفوذ رو به افزایش مسلمانان و عثمانی ها ضروری می دانست. اعزام روحانی سرشناس پرتغالی به نام «ایگناتیوس دولویولا» در سال ۱۵۵۴ به حبشه نیز در همین راستا صورت گرفت. بعدها و علی رغم تصرف پرتغال به وسیله دولت اسپانیا (۱۵۸۰-۱۶۴۰م) سیاست نزدیکی با کلیسای حبشه همچنان ادامه یافت و هیأت های مذهبی اعزامی از سوی پاپ ، تلاش کردند با تشکیل جلسات بحث و سخنرانی، اختلاف دو کلیسا را برطرف نموده و روحانیان ارتدوکس اتیوپی را متقاعد به پیروی از مشی و موازین کلیسای کاتولیک کنند. کاتولیک شدن رسمی فرمانروای حبشه که تحت تاثیر تبلیغات هیأت های مذهبی اسپانیا تحقق یافت حاکی از موفقیت آنان بود و فعالیت های اسقفی به نام پدر وپائز، از اعضای فعال «انجمن لیوی» در سوق دادن امپراطور سوی نیوس به آیین کاتولیک (۱۶۲۲م) بسیار مؤثر بود . با این حال پس از مرگ امپراطور سوی نیوس در سال ۱۶۳۳ و اعلام مخالفت جانشین او با اصول آیین کاتولیک، پیروان کلیسای قبطی دست به شورش زدند. در پی این امر هیأت های مذهبی پاپ خاک حبشه را ترک کردند و مذهب کاتولیک در این کشور دچار اضمحلال شد. فعالیت کلیسای کاتولیک در اتیوپی از آن سال به بعد رونق چندانی بدنبال نداشت و تلاش هیئت های میسیونری اروپائی در قرون نوزدهم و بیستم در کاتولیک ساختن مسیحیان این کشور نیز موفقیت چندانی ببار نیاورد بگونه ای که در حال حاضر تنها پنج  درصد از مسیحیان اتیوپی از کلیسای کاتولیک پیروی می نمایند.[۱۸]

نقشه حضور کاتولیک ها در اتیوپی:

مسیحیت پروتستان

تاریخ دقیقی برای ورود مذهب پروتستان به اتیوپی در منابع  ذکر نشده است اما حدس زده می شود پس از رواج آیین کاتولیک و در نیمه دوم قرن هفدهم میلادی؛ مذهب پروتستان به وسیله میسیونرهای مذهبی سوئدی به مردم اتیوپی معرفی شده و آغاز رواج آن نیز از استان تیگره بوده است. پروتستان ها در اتیوپی بیشتر با نام پنتای[۱۹] شناخته می شوند. این واژه خلاصه شده اصطلاح پنتاکوستال[۲۰] است. پیروان پنتای بخشی از مسیحیان کشور به شمار می روند که به سایر کلیساهای اتیوپی، از قبیل ارتدوکس و کاتولیک وابسته نیستند. درباره تعداد پروتستان های اتیوپی آمارهای متفاوتی وجود دارد اما طبق آخرین آمارها و براساس مجله مسیحیت[۲۱] امروز حدود۲۰% از پیروان مسیحیت در اتیوپی را شامل می شوند.

پیروان رسمی مذهب پروتستان بیشتر در مناطق جنوبی اتیوپی سکونت دارند.

نقشه حضور پروتستان ها در اتیوپی:

اعتقادات محلی و بومی

اعتقادات مذهبی بومی به طور گسترده ای در گامبلا[۲۲] ، ایالت های جنوبی ، بعضی مناطق اورومو انجام می شود. که نقشه حضور آنها بصورت زیر است:

نقشه حضور مسلمانان و مسیحیان در اتیوپی[۲۳]

نقشه حضور مسلمانان در اتیوپی:

       منابع:

۱. www.hyperhistory.net/The History of Christianity in Ethiopia.

۲. www.tewahdo.org/Christianity in Ethiopia.

۳. www.ecs.org.et.

۴. http://www.selamta.net/religion.htm.

۵. http://www.ethiopiantreasures.co.uk/pages/religion.htm.

۶. http://www.ethiopianorthodox.org/english.

۷. http://www.geocurrents.info/cultural-geography/religion/religious-change-and-tension-in-ethiopia.