مقدمه

دنیای امروز، به طور مدام در حال تغییر و تحولات گوناگون می باشد، در نتیجه برای تطبیق با این تغییرات، نیاز به کسب علوم جدید است. آموزش بی‌تردید در رشد و تعالی زندگی فردی و اجتماعی انسان و دگرگون نمودن آدمی و تحول حیاتی او جایگاهی بی‌بدیل دارد و می‌تواند نیروی محرکه سراسر زندگی انسان باشد. دفینه‌ها و گنجینه‌های درونی انسان که امانت‌های الهی هستند باید به شکوفایی برسند تا حقیقت وجودی و استعدادهای نهفته او نمایان گردد. ترکمنستان نیز از کشورهای آسیای مرکزی است که تلاش می کند با تغییراتی در نظام آموزشی خود به رشد و شکوفایی فرزندان خود در آن حوزه پر اهمیت کمک نماید. جستار پیش رو تلاش دارد به نظام آموزشی در ترکمنستان و تحولات صورت گرفته در آن بپردازد.  

ترکمنستان و مؤسسات آموزشی و تربیتی همگانی

    در ترکمنستان یک شبکه گسترده متشکل از مؤسسات آموزشی و تربیتی ایجاد شده است که امکانات و شرایط مورد نیاز جهت کسب دانش و آموزش ابتدایی، متوسطه و خاص را فراهم می کند.

مؤسسات آموزشی و تربیتی ترکمنستان عبارتند از کودکستان‌ها، مدارس، دانشگاه ها، مدارس حرفه ای، مدارس شبانه روزی برای کودکان معلول که فعالیت آنها با هزینه دولت این کشور تأمین مالی و مدیریت می شود.

امروز در ترکمنستان همه شرایط برای جوانان جهت آموزش و تحصیل با توجه به افزایش پتانسیل فکری، تشکیل پایه مدرن منابع انسانی و تأمین اقتصاد ملی توسط متخصصان حرفه ای و کارآمد فراهم شده است.

با توجه به الزامات به روزرسانی شده آموزش و پایه عملی مؤسسات آموزشی متوسطه و بالاتر، روش های آموزشی در ترکمنستان بهبود یافته است. در مؤسسات آموزش عالی طیف بسیار گسترده ای از رشته های مختلف ارائه می‌شود و  با این حال، تعداد این رشته‌ها  به طور مداوم در حال رشد است.

ترکمنستان به طور منظم با دیگر کشورها، توافقنامه در زمینه به رسمیت شناختن متقابل اسناد آموزشی و مدارک تحصیلی امضاء می کند. جوانان امروز کشور ترکمنستان این فرصت را دارند که در دانشگاه‌های روسیه، جمهوری خلق چین، ترکیه، مالزی، اوکراین، بلاروس و کشورهای دیگر تحصیل کنند.

در کشور ترکمنستان در سال‌های اخیر اصلاحات آموزشی مبتنی بر طراحی و برنامه‌ریزی مجدد و کامل زیرساخت‌های آموزش و پرورش به مورد اجرا گذاشته شده است. برای تقریباً تمام دانشگاه‌های پیشرو در ترکمنستان، ساختمان جدید و مجهز احداث شده و یا بازسازی و تجهیز شده‌اند. در تمام مناطق کشور ترکمنستان  از جمله مناطق دور افتاده، ساختمان های مدرنی برای مؤسسات آموزشی و مهد کودک ها، در حال ساخت و ساز می باشد.

 علاوه بر این، اکثر نهادهای جدید آموزشی به پیشرفته ترین تکنولوژی مجهز شده‌اند و جدای از مناطق شهری، برخی از روستاها نیز به تجهیزات چند رسانه ای و تکنولوژی رایانه ای دسترسی پیدا کرده اند.

همه این اقدامات، به شهروندان جوان ترکمنستان اجازه می دهد تا به فراگیری آموزش، افزایش آگاهی و دستاوردهای علمی خود دست یابند که قطعاً به شکوفایی علم و دانش آنها کمک بسزایی می کند.

آموزش قبل از مدرسه در ترکمنستان  از خانواده شروع شده و در کودکستان و مهد کودک ادامه پیدا می کند.

در ترکمنستان کودکان تا سن ۶ سالگی در مهد کودک پذیرفته می شوند. در مهد کودک علاوه بر آمادگی برای ورود به مدارس، مقدمات آموزش زبان ترکمنی، انگلیسی و روسی فراهم می‌شود و این مقطع تا سن ۶ سالگی ادامه داشته و بعد از شش سالگی، کودکان راهی مدرسه ابتدایی و سپس متوسطه می شوند.

 

کودکان بر اساس سن آنها در مهد کودک به ۲ گروه تقسیم می‌شوند؛ گروه اول از یک تا ۳ سالگی، گروه دوم از ۳ تا ۶ سالگی. در کلاس های گروه اول ۱۵ الی ۲۰ کودک و در گروه دوم از ۲۰ الی ۲۵ کودک آموزش می بینند. مهد کودک ها در ترکمنستان در طول سال فعال می‌باشند. دوره آموزشی آنها در مهد کودک از اول سپتامبر تا ۲۵ ماه مه(۱۰ شهریور تا ۴ خرداد) ادامه دارد. طی این مدت آموزش، تعطیلات فصل پاییز، زمستان و تابستان نیز وجود دارد. برای حفظ سلامتی کودکان، کارمندانی از وزارت بهداشت و صنایع دارویی ترکمنستان نیز در هر مهد کودک مشغول به کار می باشند. همچنین تمام کارمندان مهد کودک باید هر ۶ ماه با حمایت دولت و به صورت رایگان، در پلی کلینیک منطقه، معاینه پزشکی شوند که مهد کودک در آنجا قرار دارد.

در مهد کودک ها برای کودکان جشن ها و نمایشگاه های مختلف به صورت مستمر برگزار می شود که کودکان نیز در آن با علاقه مشارکت می کنند.

گفتنی است؛ برای مربیان و معلمان مهد کودک‌های ترکمنستان دوره های دانش افزایی برگزار می شود و هر ۵ سال از آنها امتحاناتی در ارتباط با شغل خود نیز گرفته می شود که بر اساس آن امتحانات نیز شغل معلمان و مربیان می تواند تغییر پیدا کند و بر اساس آن حقوق آنها افزایش می یابد.

شغل مدیریت مهد کودک به فردی اعطا می گردد که دارای ۵ سال تجربه کاری در امور آموزشی باشد و ۳ سال آن نیز صرف کار در مهد کودک شده باشد.

همچنین در ترکمنستان مهد کودک های خصوصی نیز فعالیت می‌کنند. آن مهد کودک ها با تأئیدیه وزارت آموزش و شهرداری ترکمنستان تأسیس می شوند. تعداد کودکانی که در آن مهد کودک ها آموزش می‌بینند نباید کمتر از ۴۰ کودک باشد.    

دولت ترکمنستان، هزینه زیادی را برای ارتقای سطح آموزش و نیز وضعیت معلم‌ها اختصاص داده و می‌دهد و در آینده قصد دارد اصلاحات گسترده ای را در نظام آموزشی به منظور رشد و توسعه آن انجام دهد.

 گفتنی است؛ اول سپتامبر(۱۰ شهریور) در ترکمنستان به عنوان جشن ملی آغاز سال جدید تحصیلی و روز دانشجو است و این روز در تمامی مدارس و نهادهای آموزشی ترکمنستان جشن گرفته می‌شود. این جشن، زنگ اول مدرسه نیز نامیده می‌شود. همچنین؛ در ۲۵ ماه مه هر سال(۴ خرداد) به عنوان پایان سال تحصیلی نیز جشن گرفته می‌شود.

در چند سال اخیر، ارتقای سطح آموزش، تسلط به زبان‌های ترکمنی، روسی و انگلیسی، دسترسی به اینترنت و فناوری نوین آموزشی، تجهیز تمامی مدارس ترکمنستان به آخرین دست‌آوردهای علمی و فنی - آموزشی بویژه تابلو و تخته مولتی مدیا، ارتقای سطح مهارت معلمان و احداث مدارس جدید از مهم‌ترین برنامه ها و شعارهای دولت ترکمنستان بوده است. بر همین اساس، با ورود دانش آموز به کلاس اول، به او یک لپ تاپ داده می شود. او به مدت سه سال از آن فقط در مدرسه استفاده می کند و از سال چهارم، لپ تاپ به خود دانش آموز داده می شود و او دیگر می تواند از آن در خانه استفاده نماید.

گفتنی است؛ در ترکمنستان در سال تحصیلی ۲۴-۲۰۲۳ تعداد ۱۵۳هزار و ۳۵۳ دانش آموز به کلاس های اول رفتند. به ۱۵۳ هزار و ۳۵۳ دانش آموزش کلاس اول، رایانه های تولید شده در ترکمنستان از طرف رییس جمهوری ترکمنستان و رهبر ملی مردم ترکمنستان اعطا گردید. همچنین؛ بر اساس آمار ماه سپتامبر ۲۰۲۲ در این کشور یک میلیون و ۸۸۲ هزار نفر در مدارس دوره ابتدایی و متوسطه به تحصیل مشغول می باشند.   

در ترکمنستان دوره آموزش دانش آموزان ۱۲ سال می باشد. بر اساس برنامه های آموزشی و سن دانش آموزان تحصیلات در مدرسه های ترکمنستان به ۳ دوره تقسیم می شود:

• دوره ابتدایی: از کلاس اول تا کلاس ۴ (برنامه آموزشی ابتدایی)
• دوره متوسطه: از کلاس ۵ تا کلاس۱۰ (برنامه آموزشی متوسطه اصلی)
• دوره عالی: کلاس های ۱۱ و ۱۲ (برنامه آموزشی متوسطه همگانی)

گفتنی است؛ یکی از تغییرات در نظام آموزشی ترکمنستان به دوره آموزش همگانی باز می گردد. در سال ۲۰۰۷ میلادی به موجب بخشنامه «قربانقلی بردی محمداُف» رئیس جمهوری وقت ترکمنستان، نظام آموزشی همگانی که قبل از سال ۲۰۰۷ مدت آن ۹ سال بود، یک سال دیگر افزایش پیدا کرد و ۱۰ سال شد. سپس در سال ۲۰۱۰ مدت تحصیل در مدارس ۱۱ سال گردید و از اول سپتامبر ۲۰۱۳ میلادی دولت قانونی را مصوب کرد که مدت تحصیل دانش آموزانی که از سال ۲۰۰۷ وارد مدرسه شده بودند به ۱۲ سال افزایش یافت.

بر اساس قوانین ترکمنستان تعداد دانش آموزان در هر کلاس ۲۵ نفر می باشد. اگر تعداد دانش آموزان در دوره ابتدایی بالای۳۰ نفر باشد و در دوره های متوسطه و عالی بیش از ۳۴ نفر باشد، بر اساس دستور وزارت آموزش ترکمنستان، کلاس های جدید در آن مدرسه افتتاح می شود. مدت زمان ساعت کلاس های درس در مدارس ترکمنستان برای دانش آموزان دوره ابتدایی ۳۵ دقیقه و برای دانش آموزان دوره های متوسطه و عالی ۴۵ دقیقه می‌باشد. یک سال تحصیلی برای دانش آموزان ۳۴ هفته است و دانش آموزان ۶ روز در هفته را به مدرسه می روند. به دانش آموزان در طی یک سال تحصیلی بر اساس برنامه آموزشی تدوین شده ۸ روز تعطیلات در فصل پاییز، ۱۳ روز در فصل زمستان، ۹ روز در فصل بهار و ۸ هفته در فصل تابستان داده می شود. دانش آموزان دوره های متوسطه و عالی پس از تعطیلات فصل بهار برای امتحانات تمرین می کنند. با اخذ نتایج امتحانات که تاریخ برگزاری آن به دستور مدیر مدرسه پس از ۲۵ ماه مه(۵ خرداد) تعیین می شود، دانش آموزان از کلاسی به کلاس بالاتر می روند. در همین جا لازم است گفته شود تاریخ امتحانات کلاس های اول تا ۱۰ توسط مدیر مدارس تعیین می گردد و تاریخ امتحان دوره عالی یعنی کلاس های ۱۱ و ۱۲ توسط رئیس جمهوری ترکمنستان مشخص می شود.

مدارس متوسطه در ترکمنستان ۲ شیفت می باشند. دانش آموزان دوره ابتدایی و عالی که تعداد درس های آنها نسبت به دوره متوسطه(کلاس های ۵ الی ۱۰) بیشتر است فقط شیفت صبح هستند و دانش آموزان دوره متوسطه به صورت دوره ای در ۲ شیفت تحصیل می کنند به این معنا که یک سال شیفت صبح هستند و سال بعد جای آنها با دانش آموزان شیفت بعداظهر عوض می شود.

هر مدرسه یک کتابخانه دارد. کتاب‌های درسی در آغاز سال تحصیلی از طرف معلم به دانش آموزان داده می‌شود. (برای هر کلاس با دستور مدیر مدرسه، معلم انتخاب می‌گردد) در پایان سال تحصیلی نیز کتاب های درسی به کتابخانه عودت داده می شود. به عبارت دیگر؛ دانش آموز صاحب کتاب های درسی نمی گردد و به او به امانت داده می شود. در صورت مفقود شدن کتاب از سوی دانش آموز، او مبلغ یکصد منات جریمه می شود و یا این که باید یکی از کتاب های «قربانقلی بردی محمداُف» رهبر ملی مردم ترکمنستان و رئیس مجلس مصلحت خلق را خریداری کند که در واقع پدر رئیس جمهوری حال حاضر ترکمنستان نیز می باشد.

هر سال اداره نشریه دولتی ترکمنستان به سفارش وزارت آموزش این کشور تعداد کتاب‌ها و دفترها به زبان ترکمنی و ... را برای مدارس متوسطه منتشر می کنند.

به گزارش روزنامه «ترکمنستان قرن طلایی» بیشتر کتاب‌ها برای کلاس‌های اول بوده که شامل نقاشی، فعالیت هنری، موسیقی، زبان ترکمنی، زبان آلمانی، ریاضی و مبانی علوم کامپیوتر می شود.

کتاب زبان آلمانی با تغییراتی برای دانش آموزان کلاس۶ بوده و کتاب‌های زبان ترکمنی و مبانی دولت و حقوق ترکمنستان برای کلاس ۹ چاپ شده است.         

کتاب‌های جدید ادبیات، جبر، هندسه، شیمی، انفورماتیک، فرهنگ رفتاری برای دانش‌آموزان کلاس۱۰ به زبان ترکمنی و روسی چاپ گردیده است.

در همین جا لازم به ذکر است که در ترکمنستان مدارس تخصصی مختلف و مدارسی مربوط به کشورهای خارجی نیز فعالیت می کنند.

در اول سپتامبر ۲۰۲۳ میلادی برای۱۹۰ دانش‌آموز کلاس اول مدرسه ترکمن-روسی «آلکساندر پوشکین» در عشق‌آباد، مراسم زنگ اول برگزار شد.

به گفته مدیر مدرسه در سال جاری در مدرسه جمعاً ۱۷۰۰ دانش آموز مشغول به تحصیل می باشند. مدرسه ترکمن-روسی پوشکین در عشق آباد در سال ۲۰۰۲ میلادی تأسیس و در سال ۲۰۰۹ میلادی مراسم افتتاحیه ساختمان جدید این مدرسه با حضور رؤسای جمهوری دو کشور برگزار شد.

ساختمان ۱۰ طبقه این مدرسه یکی از ساختمان های زیبای شهر به شمار می رود. تحصیلات در مدرسه پوشکین ۱۱ سال به طول می انجامد. در مجتمع آموزشی پوشکین، تحصیلات ابتدایی ۴ سال، تحصیلات متوسطه ۵ سال و عالی ۲ سال به طول می انجامد. در این مدرسه، کتاب های مربوط به وزارت آموزش و پرورش روسیه تدریس می‌شود. کتاب های مدرسه از کشور روسیه به ترکمنستان ارسال می گردد. هر کتاب درسی متعلق به مدرسه پوشکین ۵ سال استفاده می شود. دانش آموزانی که کلاس ۱۱ را در این مجتمع آموزشی با موفقیت به پایان برسانند و از عهده امتحانات آن بر بیایند، می توانند به طور رایگان به دانشگاه های روسیه وارد شوند.

براساس قانونی که در سال های اخیر در ترکمنستان تصویب شده است، فرزندان مقامات و کارمندان عالی رتبه ترکمنستان نمی‌توانند فرزندان خود را در مدرسه ترکمن – روسی پوشکین، ثبت نام کنند که تحت نظارت سفارت روسیه در عشق آباد فعالیت می نماید.

مطابق این قانون به تمام مقاماتی که پیش از تصویب این قانون فرزندان خود را به این مدرسه فرستاده اند، مهلت داده شد تا نسبت به خروج فرزندان خود از مدرسه پوشکین، اقدام کنند. دولت ترکمنستان تصریح کرده است که ادامه تحصیل فرزندان مقامات در این مدرسه به معنای اخراج آنان از مشاغل و پست های اداری خواهد بود.

ده ها تن از مقامات ترکمنستانی که فرزندان آن ها اغلب در مدرسه ترکمن - روس الکساندر پوشکین عشق آباد تحصیل می کردند، فرزندان خود را از این مدرسه خارج و در مدارس عادی یا متفاوت ترکمنستان ثبت نام کرده‌اند.

گفتنی است؛ مدرسه ترکمن - روس پوشکین در مقایسه با مدارس عادی ترکمنستان از سطح کیفی بالاتری در آموزش برخوردار می باشد و فارغ التحصیلان آن در مقایسه با سایر مدارس، در سطح منطقه ای و بین المللی از اعتبار و مقبولیت بیشتری بهره مند هستند.

    یکی دیگر از مدارس خارجی واقع در شهر عشق آباد، مدرسه مشترک ترکمن – ترکیه می باشد که در سال ۱۹۹۸ میلادی تأسیس شده است. نام این مدرسه درگذشته «تورگُت اوزال» بوده ولی این نام از آن برداشته شده است و فقط مدرسه ترکیه خوانده می شود. این مدرسه یکی از مدارس ویژه عشق‌آباد بشمار می‌رود. در حال حاضر، در این مدرسه ۲۵ معلم ترک و ۸ معلم ترکمن به تدریس و در مجموع ۴۲۰ دانش آموز به تحصیل مشغول می‌باشند. درس‌ها در این مدرسه بر اساس برنامه نظام آموزشی ترکیه تدریس می‌شوند.

دوره تحصیلی در آن تا اخذ مدرک دیپلم ۱۲ سال به طول می انجامد. ساختمان مدرسه ترکیه که در واقع مجتمع آموزشی می باشد از سه بخش تشکیل شده است و سه مقطع تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان را پوشش می‌دهد. مقطع ابتدایی یا دبستان چهار سال، راهنمایی چهار سال و دبیرستان هم چهار سال است. بخش اول دبستان، بخش دوم، راهنمایی و بخش سوم، دبیرستان است.

در این مدرسه، کتاب های درسی وزارت آموزش و پرورش ترکیه تدریس می گردد که از کشور ترکیه وارد ترکمنستان می شود. کتاب های مدرسه ترکیه خلاف مدرسه روسی که می بایست در پایان سال بازگردانده شود به شخص خود دانش آموز تعلق دارد، یعنی بعد از پایان سال تحصیلی، نیازی نیست که دانش آموزان کتاب های درسی خود را بازگردانند. با آغاز سال تحصیلی جدید، مدرسه ترکیه کتاب های درسی جدید را به صورت رایگان در اختیار دانش آموزان قرار می دهد.   

همچنین؛ در ترکمنستان مدرسه بین المللی عشق آباد فعالیت می کند که در سال ۲۰۰۵ میلادی تأسیس شده است. در مدرسه بین المللی عشق آباد ۶۲ معلم از کشورهای ترکمن و خارجی به دانش آموزان درس می دهند. در حال حاضر در مدرسه یاد شده ۲۸۳ دانش آموز مشغول به تحصیل هستند که از ۱۹ کشور از جمله آمریکا، ترکیه، هندوستان، پاکستان، افغانستان، بلاروس، روسیه، ارمنستان، کره جنوبی، ایتالیا، انگلستان، قزاقستان، مالزی، مولداوی، چین و ... هستند. در این مدرسه جمعاً ۱۹۲ دانش آموز ترکمن تحصیل می‌کنند که برخی از آنها فرزندان مقامات و تجار ترکمنستان می باشند. مدرسه بین المللی عشق آباد که شعبه ای از ۳۶ مدرسه بین‌المللی واقع در ۲۹ کشور دیگر جهان است، زیر نظر سفارت ایالات متحده آمریکا اداره می شود. در این مدرسه فعالیت های دیگری نظیر نقاشی، موسیقی، سرامیک، انواع ورزش به دانش آموزان آموزش داده می شود. این مدرسه که بر اساس نظام آموزشی آمریکا فعالیت می‌کند علاوه بر تمامی دوره های تحصیلی، دوره پیش دبستانی را هم دارا می باشد.

در مدرسه بین المللی عشق آباد تحصیلات به زبان انگلیسی است و ۱۲ سال به طول می انجامد. برای دانش آموزانی که به فراگیری زبان انگلیسی نیاز دارند کلاس‌های فوق العاده نیز برگزار می گردد. زبان های فرانسوی، روسی و اسپانیایی هم به عنوان زبان های خارجی در این مدرسه آموزش داده می شود. معلمان محلی مسلط به زبان انگلیسی با درجه عالی غالباً در این مدرسه کار می‌کنند. تحصیلات مقدماتی در مدرسه بین المللی عشق آباد ۴ سال به طول می‌انجامد. این مدسه ۴۳ کلاس دارد و دانش آموزان آن ۱۸۰ روز در سال در مدرسه به تحصیل مشغول می باشند.  

مدرسه بین المللی عشق آباد موظف است سالانه یکصد هزار دلار به دولت ترکمنستان پرداخت نماید.

همچنین؛ برخی مدارس دولتی که در ترکمنستان فعالیت می کنند به شبکه مدارس مرتبط با سازمان یونسکو وارد شده اند. این مدارس عبارتند از:

• مدرسه تخصصی شماره ۱۴۰ شهر عشق آباد با مطالعه زبان های خارجی و علوم طبیعی؛
• مدرسه متوسطه شماره ۱۹شهر کاخکا استان آخال؛
• مدرسه تخصصی شماره ۲۱ شهر بالکان آباد با مطالعه موضوعات علوم طبیعی؛
• مدرسه تخصصی شماره۲۶ شهر داش اوغوز با مطالعه زبان انگلیسی، درس‌های شیمی و زیست شناسی؛
• مدرسه تخصصی شماره ۳۰ شهر ترکمن آباد با مطالعه زبان های خارجی؛
• مدرسه متوسطه شماره ۲۴ شهر ماری برای کودکان با توانمندی ذهنی بالا.

چندی پیش «دیمیتری شلاپاچنکو» هماهنگ کننده دائم سازمان ملل متحد در ترکمنستان، به خاطر ورود به شبکه مدارس مرتبط با سازمان یونسکو در شهر آرکاداغ ترکمنستان به مدیران مدارس یادشده، گواهینامه اعطا کرد.

همان گونه که پیش تر اشاره شد؛ اصلاحات نظام آموزش همگانی در کشور ترکمنستان با جمعیت بیش از شش میلیون نفر در حالی صورت می‌گیرد که آموزش ابتدایی در مدارس این کشور از شش سالگی شروع می‌شود و برای تمام افراد به‌ صورت اجباری و رایگان است. دانش آموزان کلاس های ۱۱ و ۱۲ در تاریخی که از طرف رئیس جمهوری تصمیم گرفته می شود و توسط وزارت آموزش ترکمنستان اعلام می گردد، امتحانات دولتی را می دهند. پس از امتحانات نیز به هر دانش آموزی که  فارغ التحصیل می شود مدرک تحصیلی دیپلم اعطا می گردد که در ترکمنستان «آتِستات» نامیده می شود.   ساخت ساختمان‌های مهد کودک، مدارس و دانشگاه‌های مجهز و مدرن در سراسر ترکمنستان و تجهیز آنها با مدرن‌ترین دستگاه‌های آموزشی بویژه شبکه اینترنت، افزایش حقوق معلمان و اساتید و اجازه به دانشجویان این کشور برای تحصیل در کشورهای خارجی از دیگر اقدامات دولت ترکمنستان است که اخیراً به آن توجه بیشتری شده است.

گفتنی است؛ در ترکمنستان، هزینه آب، برق و گاز برای مراکز و مؤسسات آموزشی از جمله مدارس و دانشگاه‌ها کاملاً رایگان است.

تحصیلات‌ دانشگاهی‌

دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی در کشور ترکمنستان تحت نظارت وزارت آموزش این کشور می باشد. نظام آموزش عالی، نقش اساسی و محوری در فرآیند پیشرفت ملی و ایجاد موازنه بین ابعاد مختلف پیشرفت کشور دارد و عبارت «آموزش عالی» همواره در جوامع انسانی با انباشتگی علم، پژوهش و فرهنگ همراه بوده است. حضور و فعالیت نهاد آموزشی دانشگاهی در یک جامعه، نویدبخش تحولی عمیق درگسترش علم، تحقیقات اساسی و تحولات چشمگیر در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی هر جامعه‌ای است. ترکمنستان نیز پس از کسب استقلال در سال ۱۹۹۱ میلادی، همواره تلاش کرده است با ساخت ساختمان‌های جدید برای دانشگاه‌ها درسراسر کشور و تجهیز آنها با مدرن‌ترین دستگاه‌های آموزشی، گام های بلندی را بردارد. ترکمنستان در این راه موفق بوده است ولی به دلایل متعددی از جمله کمبود نیروی انسانی کارآزموده در حوزه آموزش عالی نتوانسته چندان پیشرفتی در همه عرصه‌ها بویژه در عرصه های پزشکی و فنی و مهندسی داشته باشد. البته مقامات این کشور طی چند سال اخیر با اعزام دانشجویان رشته های مختلف به کشورهای متعدد نسبت به ارتقای سطح علمی، اقدامات قابل توجهی را انجام داده اند ولی هنوز برای رسیدن به وضعیت مطلوب نیاز است اقدامات بسیاری صورت پذیرد.

  در کشور ترکمنستان دوره‌های تحصیلی در مراکز آموزش عالی نظیر مؤسسات، دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها عبارتند از: ۱) دوره کارشناسی؛ ۲) دوره کارشناسی ارشد؛ ۳) دوره آسپیرانتور؛ ۴) دوره نامزد علوم - دکتری.

 دوره‌های‌ تحصیلی‌

۱. دوره کارشناسی: شامل ۵ سال تحصیل در مؤسسات آموزش عالی. گفتنی است؛ مدرک صادره برای گذراندن دوره ۵ سال تحصیلی در برخی دانشگاه های ترکمنستان نیز، کارشناسی ارشد می باشد؛  

۲. دوره کارشناسی ارشد: شامل ۲ الی ۳ سال تحصیل پس از دوره کارشناسی و دفاع از پایان نامه و گذراندن امتحانات نهایی می باشد.

۳. دوره آسپیرانتور: در آکادمی علوم ترکمنستان و در برخی از مؤسسات آموزش عالی ترکمنستان تدریس می شود. شامل حداقل ۳ سال تحصیل با داشتن مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد است.

۴. دوره دکتری: شامل حداقل ۴ سال تحصیل با داشتن مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد است. دانشجویان در این دوره با روش های مختلف تحقیق و آموزش آشنا می شوند و در برخی دروس رشته مربوط امتحان می دهند. پس از تهیه رساله دکتری و دفاع از آن، مدرک دکتری به دانش آموختگان ارائه می شود.

گفتنی است؛ بسیاری از رشته های علوم انسانی در سطح دکتری، پژوهش محور می باشند.

مراکز آموزش عالی در ترکمنستان را دانشگاه‌ها، دانشکده‌ها، آکادمی‌ها و کنسرواتوارها تشکیل می دهند.

تعداد زیادی از دانشجویان ترکمنستانی در کشورهای خارجی به ویژه در ترکیه، روسیه، بلاروس، اوکراین، چین، مالزی، ایران و برخی کشورهای اروپایی و آمریکا در حال ادامه تحصیل می‌باشند.

دانشجویان ترکمنستان در کشورهای دیگر

بر اساس گزارش خبرگزاری آنادولو و به نقل از سید یوسف، رئیس دفتر هموطنان در کشورهای خارجی و جوامع خویشاوندان ترکیه (YTB)، در حال حاضر، بیش از ۱۲ هزار دانشجوی ترکمن در ترکیه تحصیل می کنند. ترکیه تلاش می کند در زمینه آموزش، همکاری با ترکمنستان را توسعه و دانش جوانان ترکمن را ارتقا دهد و به آنها در ترکیه بورس تحصیلی اعطا کند.

گفتنی است؛ از گذشته مهاجرت های تحصیلی وجود داشته است. ممکن است دانشجویان به دلایل مختلف مثل عدم قبولی در کنکور یا رفتن به دانشگاه‌هایی با رتبه بهتر و یافتن شغل با حقوق بالاتر، بخواهند برای ادامه تحصیل به خارج از کشور مهاجرت کنند. وضعیت نامناسب اقتصادی، نبود فرصت شغلی کافی و درآمدهای پایین از دیگر دلایل دانشجویان برای مهاجرت است. علاوه بر موارد یادشده، برخی از مهاجرت های تحصیلی به صورت موقت و از طرف دولت ها با اعطای بورس انجام می شود.

 همچنین؛ بنابر گزارش سایت «آتا وطن – ترکمنستان» بیش از ۲۷ هزار دانشجوی ترکمن در فدراسیون روسیه در سال۲۰۲۰ تحصیل کرده اند.

به گزارش خبرگزاری «تاس» و به نقل از «یولییا زایسوا» دبیر اول سفارت فدراسیون روسیه در ترکمنستان، نماینده انجمن «روس سوترودنیچستوا» (همکاری روسیه)، دولت روسیه برای سال تحصیلی ۲۰۲۴-۲۰۲۳ به۲۵۰ نفر از اتباع ترکمنستان، بورسیه داده است. بنابر گزارش سایت وزارت آموزش و پرورش فدراسیون روسیه، تعداد دانشجویان ترکمنستان برای سال تحصیلی ۲۰۲۲-۲۰۲۱ که در دانشگاه های روسیه مشغول به تحصیل می باشند، بیش از ۳۰ هزار نفر بوده است. بیشتر دانشجویان ترکمن در فدراسیون روسیه در مؤسسات آموزشی از جمله دانشگاه دوستی ملل روسیه، دانشگاه فدرال قازان، دانشگاه مالی و صنعتی مسکو «سینرژی»، دانشگاه پلی تکنیک پترکبیر سنت پیترزبورگ و دانشگاه دولتی مسکو به نام م. و. لومونوسوف تحصیل می کنند. دانشجویان ترکمن در دانشگاه های روسیه بیشتر در گروه های پزشکی، اقتصادی، روانشناسی و آموزشی مشغول به تحصیل می باشند.

به نقل از «رستم مینیخانف» رئیس جمهوری تاتارستان تعداد دانشجویان ترکمن که در تاتارستان تحصیل می‌کنند رو به افزایش است و در حال حاضر بیش از ۶ هزار دانشجوی ترکمن در آن کشور تحصیل می کنند.

بر اساس گزارش روزنامه «نوترالنی ترکمنستان» و به نقل از «ویاچسلاو بسکوستی» سفیر فوق العاده و تام الاختیار بلاروس در روسیه در سال تحصیلی ۲۰۲۲ – ۲۰۲۱ تعداد دانشجویان ترکمن در بلاروس به۶۶۰۰ نفر افزایش یافته است. به گفته سفیر بلاروس، هر سال در گروه های فنی – مهندسی به ۳۰ نفر از کشور ترکمنستان بورسیه اعطا می شود.

لازم به ذکر می باشد که در سال تحصیلی ۲۰۲۱-۲۰۲۰ در بلاروس ۸۷۳۸ دانشجو از ترکمنستان تحصیل کرده‌اند.

بنابه گزارش سایت studyinchinas.com در شهرهای چین نظیر پکن، شانگهای، نانجینگ و هانگژو حدود ۱۵۰۰ دانشجوی ترکمن تحصیل می کنند. ۳۹ درصد از این دانشجویان در چین، بورسیه هستند. حضور فعال دانشجویان ترکمن در چین از سال ۲۰۱۶ شروع شد. بیش از۷۰ دانشگاه چین در لیست وزارت آموزش ترکمنستان قرار دارند و مدرک مؤسسات آموزشی و دانشگاهی آن کشور در ترکمنستان مورد تأیید می باشد.

دانشجویان ترکمن نیز به صورت بورسیه در کشورهای اروپایی و نیز ژاپن و کره تحصیل می کنند. از دیگر کشورهایی که در سال تحصیلی ۲۰۲۴-۲۰۲۳ مؤسسات آموزشی آنها برای جذب دانشجویان ترکمن در رشته های فنی – مهندسی اعلام آمادگی کرده اند می توان فرانسه، ایتالیا و رومانی را نام برد.

در سال ۲۰۲۲ بر اساس توافقی که بین مقامات دو کشور آلمان و ترکمنستان صورت گرفت ۳۰۰ پزشک عمومی از ترکمنستان برای گذراندن دوره های تخصصی به آلمان اعزام شدند.

گفتنی است؛ بین جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان چند سند همکاری های دانشگاهی به امضا رسیده ولی متأسفانه تاکنون همکاری‌های ویژه‌ای میان دو کشور در این حوزه صورت نگرفته است. جوانان ترکمن، علاقه بسیاری به ادامه تحصیل در دانشگاه های ایران نشان می دهند ولی سخت گیری های دولت ترکمنستان سبب می‌گردد که در پایان، کشور دیگری را برای ادامه تحصیل انتخاب کنند.

به نظر می رسد همکاری های دانشگاهی و اعطای بورسیه از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دانشگاه های کشورمان در رشته های پزشکی و فنی و مهندسی و در چارچوب اسناد امضا شده بتواند در این خصوص کمک شایانی به توسعه روابط دو کشور در حوزه های علمی و دانشگاهی نماید.    

دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی فعال در ترکمنستان

بر اساس اطلاعات وزارت آموزش ترکمنستان، دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی فعال در این کشور عبارتند از:

1.  دانشگاه دولتی ترکمن به نام مختوم‌قلی 
2. دانشکده دولتی ترکمن تربیت معلم به نام سیدنظر سیدی
3. دانشکده دولتی مالیه ترکمن
4. دانشکده دولتی اقتصاد و مدیریت  ترکمن
5. دانشگاه فنی – مهندسی ترکمنستان به نام اوغوزخان
6. دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه ترکمنستان
7. مؤسسه ملی زبان‌های خارجی ترکمن به نام دولت محمد آزادی
8. دانشگاه بین‌المللی نفت و گاز به نام یخشی گلدی کاکایف
9. دانشگاه بین‌المللی علوم انسانی و توسعه
10. آکادمی بین المللی پرورش اسب به نام آبا آنایف
11. آکادمی دولتی هنری ترکمنستان
12. دانشکده دولتی فرهنگ ترکمنستان
13. دانشکده فنی - مهندسی و ارتباطات حمل و نقل ترکمنستان
14. دانشکده کشاورزی ترکمن
15. دانشکده دولتی انرژی ترکمنستان
16. کنسرواتوار ملی ترکمن به نام مایا کولی یوا
17. دانشگاه دولتی پزشکی ترکمنستان به نام مراد قاری یف
18. دانشکده دولتی تربیت بدنی و ورزش ترکمن
19. دانشگاه کشاورزی ترکمن به نام سفرمراد آتایویچ نیازف
20. دانشکده مخابرات و انفورماتیک ترکمنستان
21. دانشکده دولتی معماری و ساخت و ساز ترکمن
22. آکادمی نظامی ترکمنستان
23. دانشکده نظامی
24. آکادمی پلیس ترکمنستان
25. دانشکده نیروهای مرزی

برای پذیرش و ورود به دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی ترکمنستان متقاضیان، اسناد لازم را که در ماه اگوست هر سال اعلام می شود به دانشگاه ارائه می دهند و بر اساس امتحانات ورودی (کنکور) وکسب قبولی وارد دانشگاه و یا مؤسسه آموزش عالی مورد نظر می شوند. امتحانات بر اساس رشته انتخابی متقاضیان به صورت کتبی و شفاهی گرفته می شود.

تحصیلات در دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی ترکمنستان به صورت رایگان و غیررایگان صورت می گیرد. در واقع؛ در ژوئن ۲۰۲۱ قانون جدیدی در مورد آموزش به تصویب رسید که بر اساس آن مؤسسات آموزش عالی مجاز به دریافت شهریه هستند. دانشجویانی که رایگان تحصیل می‌کنند، پس از اتمام تحصیلات در ادارات دولتی ۲ سال کار کرده سپس مدرک تحصیلی خود را دریافت می‌کنند. دانشجویانی که برای تحصیل خود شهریه پرداخت می‌کنند پس از اتمام تحصیلات مدرک تحصیلی را دریافت می نمایند. کمترین مبلغ شهریه سالیانه ۶۰۰۰ منات (۳۱۵ دلار) و بیشترین ۱۲۰۰۰ منات (۶۳۰ دلار) می‌باشد.

برخی دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی به دانشجویان کمک هزینه تحصیلی پرداخت می کنند که مبلغ آن بسته به رشته تحصیلی و دانشگاه دارد و ماهیانه بین ۸۰۰ الی ۱۰۰۰ منات می باشد.

دانشجویان دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی ترکمنستان، لباس فرم دارند. یعنی پسرها کت و شلوار رنگ مشکی با پیراهن سفید، کراوات مشکی و تخیه(کلاه ترکمنی) پسرانه می پوشند و دخترها لباس قرمز با یقه نقش ملی، تخیه گل یایدی مخصوص دخترها و موهایشان را هم ۲ گیس می بافند. همچنین؛ دانشجویان دختر برای حضور در مناسبت های شاد و جشن ها از لباس های فرم با رنگ های آبی، سبز، بنفش و صورتی استفاده می کنند. استادان دانشگاه نیز همانند سایر کارکنان دولت، لباس های فرم دارند.   

دانشجویان ترکمن در مسابقات و المپیاد های بین المللی و نمایشگاه های هنری داخلی و خارجی فعالانه شرکت می کنند و موفق به کسب مدال می شوند.

آشنایی با برخی دانشگاه های ترکمنستان

همان گونه که پیش تر گفته شد در ترکمنستان ۲۵ دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی وجود دارد که بیشتر آنها در عشق آباد پایتخت ترکمنستان می باشند. در این بخش به معرفی برخی از این دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی پرداخته می شود:

دانشگاه دولتی ترکمن به نام «مختوم‌قلی»

دانشگاه دولتی ترکمن به نام مختوم‌قلی به عنوان بزرگ‌ترین دانشگاه ترکمنستان در سال ۱۹۳۱ میلادی (۱۳۱۰ه. ش) با عنوان دانشکده تربیت معلم عشق آباد به نام ماکسیم گورکی تأسیس شد. زیرا این دانشگاه همچنان معلم در رشته های تاریخ طبیعی، جغرافیا، ریاضی، فیزیک و حقوق نیز تربیت می کند. نام این دانشگاه در سال ۱۹۵۰ میلادی (۱۳۲۹) به دانشگاه دولتی ترکمن و بالاخره در سال ۱۹۹۳ میلادی(۱۳۷۱) به نام مختوم‌قلی تغییر داده شد. این دانشگاه در سال ۱۹۸۹ میلادی(۱۳۶۷) در فهرست اتحادیه دانشگاه های یورآسیا ثبت شده است.

ساختمان دانشگاه با تجهیزات نوین روز مجهز گشته است. اتاق‌های کامپیوتر، اینترنت، آزمایشگاه های مختلف، کتابخانه‌هایی برای هر دانشکده، ۶ ساختمان آموزشی، خوابگاه عمومی برای دانشجویان، مجتمع ورزشی، کافه و رستوران در دانشگاه فعالیت می کند. دانشگاه دولتی ترکمن با مؤسسات آموزشی کشورهای خارجی ارتباط مطلوبی در زمینه های علمی – آموزشی و فرهنگی دارد.

در حال حاضر در دانشگاه دولتی مختوم‌قلی، ۱۲ دانشکده و ۳۷ بخش فعالیت می کند.

دانشکده‌ها عبارتند از دانشکده های ریاضی، فناوری‌ اطلاعات، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، جغرافیا، زبان ها و شرق شناسی، تاریخ، حقوق، دانش افزایی.

در دانشکده زبان ها و شرق شناسی دانشگاه مختوم‌قلی علاوه بر زبان فارسی، ۹ زبان دیگر از جمله زبان و ادبیات ترکمنی، زبان و ادبیات انگلیسی، زبان های رومی، آلمانی، اروپایی، چینی، ترکی استانبولی و روسی تدریس می‌شود.

در حال حاضر در دانشگاه دولتی ترکمن۸۷۲۰ دانشجو و ۱۱ دانشجوی دکتری تحصیل می‌کنند و همچنین ۶۵۰ استاد در این دانشگاه مشغول به کار می باشند.

گفتنی است، در دانشگاه دولتی ترکمن به نام مختوم‌قلی دوره کارشناسی ارشد در رشته «مدیریت دانش» وجود دارد. همچنین؛ ۵۰ دانشجو در رشته زبان فارسی در دانشکده زبان ها و شرق شناسی دانشگاه مختوم‌قلی تحصیل می کنند. هر سال ۱۰ دانشجو از سراسر کشور(۵ استان ترکمنستان) طی انجام آزمونی قبول و وارد دانشگاه می‌شوند. دانستن هر زبانی و امتحان درخصوص آن زبان، به ورود متقاضیان به دانشگاه کمک می کند. دوره کارشناسی زبان و ادبیات فارسی ۵ سال می باشد و دانشجویان در این رشته، درس هایی درخصوص زبان فارسی، تاریخ ادبیات فارسی، اسلوب زبان فارسی و ... را می خوانند. از سال ۱۹۶۱ تا ۲۰۲۳ تعداد ۱۳۰ دانشجوی زبان فارسی از این دانشکده فارغ التحصیل شده اند.   

نام دانشگاه دولتی ترکمن به نام مختوم‌قلی در رده نخستین آموزشگاه عالی ترکمنستان در فهرست «All University Info» ثبت شده است همچنین در فهرست مربوط به QS World University Ranking وجود دارد که در آن فهرست مؤسسات آموزشی بیش از ۱۸۰ کشور جهان ثبت شده است ولی این که این دانشگاه در چه رتبه ای قرار دارد، مشخص نشده است.

مؤسسه ملی زبان‌های خارجی ترکمن به نام «دولت‌محمد آزادی»

    مؤسسه ملی زبان‌های خارجی ترکمن به نام دولت محمد آزادی در سال ۱۹۸۳ میلادی (۱۳۶۲) با عنوان دانشکده زبان و ادبیات روسی شهر عشق آباد تأسیس شد. این دانشکده از ماه مارس سال ۱۹۸۴میلادی (۱۳۶۳) آغاز به فعالیت کرد. در ماه فوریه سال ۱۹۹۰ میلادی (۱۳۶۸) به دانشگاه دولتی ترکمن ادبیات و زبان‌ها تغییر نام داد. در ماه مه سال ۱۹۹۱ میلادی (۱۳۶۹) نام دانشگاه به دولت محمد آزادی تغییر یافت. در ماه اوت سال ۱۹۹۵ میلادی (۱۳۷۴) نام دانشگاه به مؤسسه ملی زبان‌های خارجی ترکمن به نام دولت محمد آزادی تغییر داده شد.

در ابتدای تأسیس مؤسسه، فقط چهار زبان انگلیسی، روسی، فارسی و ترکمنی در آن تدریس می شد، اما هم اکنون ۱۴ زبان در آن، تدریس می شود.

در حال حاضر در این مؤسسه، ۵ دانشکده و ۱۷ بخش فعالیت می کنند. این دانشکده ها عبارتند از:

1. دانشکده ادبیات و زبان انگلیسی
2. دانشکده ادبیات و زبان‌های اروپایی
3. دانشکده ادبیات و زبان روسی
4. دانشکده ادبیات و زبان‌های شرقی
5. دانشکده دانش افزایی

در این مؤسسه براساس دستورات ریاست جمهوری ترکمنستان در زمینه ارتقای نظام آموزشی کشور و تطبیق مدرک تحصیلی دانشجویان با سطح جهانی، دوره تحصیلی دانشجویان ۵ سال می‌باشد که ۴ سال دوره کارشناسی و یک سال هم دوره کارشناسی ارشد را شامل می شود.

گفتنی است؛ در این دانشگاه از طرف سازمان یونسکو دو انجمن به نام های «زبان‌های صلح» و «خبرنگاری و زمان» فعالیت می کنند.

در حال حاضر در مؤسسه ملی زبان‌های خارجی ترکمن به نام دولت محمد آزادی۵۳۵۰ دانشجو تحصیل می‌کنند و ۳۱۷ استاد مشغول به کار می باشند.

همچنین؛ از این دانشگاه، بیش از ۳۰۰ دانشجوی زبان فارسی فارغ التحصیل شده اند که در بین آنها، معلم ها، مترجمان و محققان وجود دارند؛ در رشته زبان فارسی در این دانشگاه ۵ استاد فعالیت می کنند که ۳ استاد ارشد و ۲ استاد معمولی می باشند. از واحدهای درسی زبان فارسی می توان به واحدهای درسی آوا شناسی، الفاظ شناسی، تاریخ شناسی، گرامر تطبیقی، گرامر زبان فارسی، تاریخ و ادبیات فارسی و ایران شناسی اشاره کرد. در این دانشگاه نیز واحدهای درسی نظری و عملی مترجمی زبان فارسی به ترکمنی و بالعکس آموزش داده می شود.

دانشگاه بین المللی علوم انسانی و توسعه 

دانشگاه بین المللی علوم انسانی و توسعه در سال ۲۰۱۴ تأسیس شده است. در این دانشگاه، دانشجویان در۱۴رشته تحصیلی شامل فلسفه، علوم اجتماعی، روزنامه‌نگاری، حقوق بین الملل، حقوق اجتماعی بین المللی، روابط بین الملل و سیاست جهانی، اقتصاد بین الملل، تجارت بین الملل، امور مالی، مدیریت و بیمه، فناوری کامپیوتر، برنامه‌ریزی کامپیوتر، فناوری اطلاعات و ارتباطات مشغول تحصیل می باشند.

تمامی کتاب ها و دروس به زبان انگلیسی تدریس می شود، لذا همه استادان و دانشجویان به زبان انگلیسی تسلط  دارند؛

مدت دوره لیسانس در دانشگاه های ترکمنستان از جمله دانشگاه بین المللی علوم انسانی و توسعه، پنج سال است؛ در این دانشگاه بیش از دو هزار دانشجو درس می خوانند و ۱۰۰ استاد تدریس می کنند.

دانشگاه دولتی پزشکی «مراد قاری یِف»

دانشگاه دولتی پزشکی مراد قاری یِف در سال ۱۹۳۱ میلادی تأسیس شد و ساختمان جدید دانشگاه در سال ۲۰۱۰ م افتتاح گردید. البته با درگذشت مراد قاری یِف دکتر داروساز معروف ترکمنستان، نام او را در سال ۲۰۱۹ بر دانشگاه گذاشته اند به همین علت، در طبقه سوم دانشگاه موزه ویژه ای به نام مراد قاری یِف و تاریخچه پزشکی وجود دارد. در دانشگاه پزشکی ۸ دانشکده و ۵۷ رشته وجود دارد.

این ۸ دانشکده عبارتند از:

• درمانی
• اطفال (کودکان)
• داروسازی
• دندانپزشکی
• جلوگیری از بیماری ها
• توانبخشی و پزشکی ورزشی
• پزشکی نظامی
• تحصیلات تکمیلی و توسعه حرفه ای دانشجویان

در این دانشگاه از سال اول تا سوم دروس عمومی تدریس می شود. در حال حاضر، ۵۵۴۳ دانشجو در رشته های مختلف پزشکی در این دانشگاه مشغول به تحصیل هستند و برخی زبان ها نظیر زبان های آلمانی، انگلیسی و... در دانشگاه تدریس می شود.

در سفر قربانقلی بردی محمداُف رهبر ملی مردم ترکمنستان و رئیس مجلس مصلحت خلق در تاریخ۱۰-۹ خرداد سال جاری به کشورمان، تفاهمنامه همکاری بین دانشگاه پزشکی مراد قاری یِف و دانشگاه علوم پزشکی مشهد به امضا رسید.

دانشگاه تربیت معلم «سیدنظر سیدی»

دانشگاه تربیت معلم «سیدنظر سیدی» در سال ۱۹۳۵ میلادی در عشق آباد تأسیس شد اما به علت زلزله سال ۱۹۴۸ عشق آباد از این شهر به شهر ترکمن‌آباد (چارجو سابق) انتقال پیدا کرد. دانشگاه تربیت معلم «سیدنظر سیدی» در ابتدا به نام «لنین» و در ۱۵ فوریه ۱۹۳۵به نام سید نظر سیدی شاعر ترکمن در شهر ترکمن‌آباد تأسیس گردید. مؤسسه آموزشی دولتی سید نظر سیدی ترکمن یکی از قدیمی ترین مؤسسات آموزش عالی کشور است. این مؤسسه، تعلیم و تربیت معلمان و مربیان با صلاحیت عالی برای نظام آموزشی کشور را عهده دار می باشد.

۵ دانشکده در مؤسسه وجود دارد که عبارتند از: دانشکده علوم دقیق و طبیعی، دانشکده تاریخ و علوم تربیتی، دانشکده زبان و ادبیات ترکمنی، دانشکده زبان و ادبیات روسی، شرقی، دانشکده زبان ها و ادبیات رومی-آلمانی و آموزش حرفه ای و دانشکده ارتقاء صلاحیت.

این مؤسسه شامل علوم طبیعی است. علوم دقیق؛ تاریخ، علوم تربیتی؛ زبان و ادبیات ترکمنی، روسی، زبان‌ها و ادبیات شرقی، زبان‌ها و ادبیات رومی-آلمانی؛ آموزش حرفه ای و ارتقاء صلاحیت دانشکده ها و باشگاه ورزشی دانشجویان. ۲۲ بخش در این مؤسسه وجود دارد:

۱. گروه فیزیک و روش شناسی آن؛

۲. گروه ریاضی و روش شناسی آن؛

۳. گروه انفورماتیک و روش شناسی آن؛

۴. گروه مبانی کار و فناوری با روش های تدریس آنها؛

۵. گروه شیمی و روش شناسی آن؛

۶. گروه زیست شناسی و روش شناسی آن؛

۷. گروه جغرافیا و روش شناسی آن؛

۸. گروه تاریخ ترکمنستان و روش شناسی آن؛

۹. گروه تاریخ جهان و روش شناسی آن؛

۱۰. گروه علوم اجتماعی؛

۱۱. گروه تعلیم و تربیت؛

۱۲. گروه روانشناسی؛

۱۳. گروه تئوری و روش شناسی تدریس ابتدایی؛

۱۴. گروه تئوری و روش شناسی عمل پیش دبستانی؛

۱۵. گروه تربیت بدنی و روش شناسی آن؛

۱۶. گروه زبان ترکمنی و روش شناسی آن؛

۱۷. گروه ادبیات ترکمن و روش شناسی آن؛

۱۸. گروه زبان و ادبیات روسی با روش های تدریس آنها؛

۱۹. گروه زبان ها و ادبیات رومی-ژرمنی با روش های تدریس آنها؛

۲۰. گروه زبانها و ادبیات شرقی با روش تدریس آنها؛

۲۱. گروه زبانهای خارجی؛

۲۲. یک کرسی یونسکو آموزش زیست محیطی برای توسعه پایدار.

از بخش زبان فارسی این دانشگاه که ذیل دانشکده ادبیات و زبان روسی و شرقی شروع به فعالیت کرده است، مدت زیادی نمی گذرد.

دانشگاه روابط بین الملل وزارت امور خارجه ترکمنستان

در تاریخ۲۰ مارس سال ۲۰۰۸ میلادی (اول فروردین۱۳۸۷ه. ش) به دستور ریاست جمهوری ترکمنستان دانشگاه روابط بین الملل وزارت امور خارجه ترکمنستان تأسیس شد. در دانشگاه روابط بین الملل وزارت امور خارجه ترکمنستان ۴ دانشکده و ۶ گروه وجود دارد. بیشتر درس‌ها در این دانشگاه به زبان انگلیسی تدریس می‌شود. در حال حاضر در دانشگاه ۷۰۸ دانشجو تحصیل می کنند و ۶۸ استاد مشغول به کار می باشند.

اسامی چهار دانشکده عبارتند از:

• روابط بین الملل
• حقوق بین‌الملل
• روابط اقتصاد بین المللی
• روزنامه نگاری بین الملل

همچنین؛ ۶ گروه دانشگاه نیز به شرح زیر می باشند:

• روابط بین الملل و دیپلماسی
• حقوق بین الملل و حقوق تطبیقی
• اقتصاد بین الملل
• روزنامه نگاری تئوری و عملی
• علوم اجتماعی
• زبان‌های خارجی

دانشگاه روابط بین الملل وزارت امور خارجه ترکمنستان در سال تحصیلی ۲۰۲۳ – ۲۰۲۴ میلادی در بیستمین دوره رتبه بندی دانشگاه های جهانی THE World University Rankings۲۰۲۴ به عنوان «گزارشگر»   قرار گرفت.

دانشگاه های ترکمنستان به طور فزاینده ای در رتبه بندی معتبر و محبوب سازمان بریتانیایی Times Higher Education (THE)  در سراسر جهان قرار می گیرند.

رتبه‌بندی سالانه دانشگاه‌های جهانی تنها جدول عملکرد جهانی است که دانشگاه‌ها را در تمام زمینه‌های اصلی کارشان ارزیابی می‌کند. نتایج با استفاده از ۱۳ معیار عملکرد، که زیربنای پنج رکن عملکرد دانشگاه شامل تدریس، تحقیق و تأثیر، انتقال دانش و چشم‌انداز بین‌المللی است؛ محاسبه می‌شوند.

این رتبه بندی یکی از معتبرترین شاخص های موفقیت مؤسسات آموزش عالی در جهان است که برای این اولین بار در سال ۲۰۰۴ راه اندازی شد، زمانی که تعداد دانشگاه های شرکت کننده آن تنها ۲۰۰ دانشگاه بود. همراه با چشم انداز جهانی در حال تغییر آموزش عالی، تعداد شرکت کنندگان در رتبه بندی سال به سال افزایش یافته است. امروزه این رتبه بندی بزرگ‌ترین و متنوع ترین رتبه بندی دانشگاه ها است. رتبه‌بندی دانشگاه های جهانی در سال ۲۰۲۴ شامل ۲۶۷۳ دانشگاه می شود.

دانشگاه فنی – مهندسی ترکمنستان به نام اُغوزخان

دانشگاه فنی – مهندسی ترکمنستان به نام اُغوزخان در سال ۲۰۱۶ میلادی برابر با ۱۳۹۵ تأسیس شده است. در این دانشگاه ۵ دانشکده و ۳۳ رشته وجود دارد.

۵ دانشکده این دانشگاه عبارتند از:

• دانشکده شیمی و نانوتکنولوژی
• دانشکده علوم کامپیوتر و فناوری اطلاعات
• دانشکده سیستم های سایبرفیزیکی
• دانشکده اقتصاد نوآوری
• دانشکده بیوتکنولوژی و محیط زیست

همه درس‌ها در این دانشگاه به زبان ترکمنی و انگلیسی تدریس می شود. تعداد دانشجویان نیز بیش از ۳۵۰۰ نفر می باشد.

لیست مؤسسات آموزش عالی فنی – حرفه ای ترکمنستان

متقاضیان تحصیل در مؤسسات آموزش عالی در ترکمنستان که زیر نظر وزارتخانه های آموزش، فرهنگ و... فعالیت می کنند، به مدت دو سال در مؤسسات یادشده آموزش می بینند. این مؤسسات عبارتند از:

1. مؤسسه آموزش تربیت معلم به نام «آمان ککیلف»
2. مؤسسه آموزش پیراپزشکی عشق آّباد به نام «ایندیرا گاندی»
3. مؤسسه آموزش تجاری وزارت تجارت و روابط اقتصاد خارجی ترکمنستان
4. مؤسسه آموزش بانک به نام «آتامراد نیازوف» قهرمان ترکمنستان
5. مؤسسه آموزش ساخت و ساز عشق آباد وابسته به وزارت ساخت و ساز و معماری ترکمنستان
6. مؤسسه آموزشی گردشگری عشق آباد
7. مؤسسه آموزش عالی انرژی عشق آباد
8. مؤسسه آموزش عالی فنی و حرفه ای مکانیک شهر عشق آّباد
9. مؤسسه آموزشی مالی – اقتصادی عشق آباد
10.  مؤسسه آموزشی کشاورزی عشق آباد
11.  مؤسسه آموزشی حمل و نقل ریلی عشق آباد
12.  مؤسسه آموزشی نشریات و چاپ  وابسته به اداره دولتی نشریه ترکمن
13.  مؤسسه آموزشی  پلی تکنیک وابسته به وزارت ارتباط ترکمنستان
14.  مؤسسه آموزشی دولتی فرهنگی و هنر ترکمن
15.  مؤسسه آموزشی دولتی هنری ترکمن مربوط به آکادمی دولتی هنری ترکمنستان 
16.  مؤسسه آموزشی دولتی موسیقی ترکمن به نام «داناتار عوض اُف»
17.  مؤسسه آموزشی تربیت کارمندان خطوط هوایی آژانس «ترکمن هوا یولاری»    
18.  مؤسسه آموزشی مالی اقتصادی استان آخال
19.  مؤسسه آموزشی هنری استان آخال
20.  مؤسسه آموزشی تربیت معلم به نام «بکی سِیتاکف»
21.  مؤسسه آموزشی پزشکی داش اوغوز به نام «قربان سلطان اِجه»
22.  مؤسسه آموزشی مالی اقتصادی استان داش اوغوز
23.  مؤسسه آموزشی کشاورزی داش اوغوز وابسته به دانشکده کشاورزی ترکمن
24.  مؤسسه آموزشی هنری استان داش اوغوز به نام «م. قارلییف»
25.  مؤسسه آموزشی تربیت معلم به نام «خیدیر دریایف»
26.  مؤسسه آموزشی پزشکی ماری به نام «صفر مراد نیازوف»
27.  مؤسسه آموزشی مالی اقتصادی استان ماری
28.  مؤسسه آموزشی نفت و گاز ماری وابسته به کنسرن دولتی «ترکمن گاز»
29.  مؤسسه آموزشی کشاورزی بیرام عالی وابسته به دانشگاه کشاورزی ترکمن به نام «صفر مراد نیازف»
30.  مؤسسه آموزشی موسیقی استات ماری به نام «یولامان خومّایف»
31.  مؤسسه آموزشی پزشکی بالکان
32.  مؤسسه آموزشی هنری استان بالکان
33.  مؤسسه آموزشی مالی اقتصادی استان بالکان
34.  مؤسسه آموزشی نفت بالکان آباد وابسته به کنسرن دولتی «ترکمن نفت»
35.  مؤسسه آموزشی خطوط دریایی شهر ترکمنباشی
36.  مؤسسه آموزشی پزشکی ترکمن آباد
37.  مؤسسه آموزشی مالی اقتصادی استان لباپ
38.  مؤسسه آموزشی کشاورزی ترکمن آباد وابسته به دانشگاه کشاورزی ترکمن به نام صفرمراد نیازوف
39.  مؤسسه آموزشی رودخانه ترکمن آباد
40.  مؤسسه آموزشی فنی شهر ترکمن آباد وابسته به کنسرن دولتی «ترکمن شیمی»
41.  مؤسسه آموزشی هنری استان لباپ
42.  مؤسسه آموزشی تربیت معلم شهر آرکاداغ به نام «بردی محمد آنایف»
43.  مؤسسه آموزشی پزشکی شهر آرکاداغ به نام «ساچلی دورسونوا»
44.  مؤسسه آموزشی  هنری شهر آرکاداغ به نام «ساخی جعفراُف»
45.   مؤسسه آموزشی  فنی – حرفه ای شماره ۱۵ وابسته به پالایشگاه نفت سیدی
46.  مؤسسه آموزشی  فنی – حرفه ای ناحیه موقارپ وابسته به استانداری ماری
47.  مؤسسه آموزشی  فنی – حرفه ای شماره ۴ وابسته به استانداری آخال
48.  مؤسسه آموزشی  فنی – حرفه ای شماره ۲ بخشداری تجن استان آخال
49.  مؤسسه آموزشی  فنی – حرفه ای ناحیه ساکارچاگه استانداری ماری
50.  مؤسسه آموزشی  فنی – حرفه ای اطلاعات - ارتباطات وابسته به دانشکده  مخابرات و انفورماتیک ترکمنستان
51.  مؤسسه آموزشی  فنی – حرفه ای ناحیه یولاتان استانداری ماری
52.  مؤسسه آموزشی  فنی – حرفه ای شهر بایرامعلی استانداری ماری
53.  مؤسسه آموزشی  فنی – حرفه ای ناحیه ماری استانداری ماری
54.  مؤسسه آموزشی فنی-حرفه ای ناحیه بایرامعلی اتحادیه تولیدات کشاورزی استان ماری وابسته به وزارت کشاورزی و حفاظت محیط زیست ترکمنستان
55.  مؤسسه آموزشی فنی- حرفه ای ناحیه تاقتا بازار دانشگاه کشاورزی ترکمن به نام صفرمراد نیازوف وابسته به وزارت کشاورزی و حفاظت محیط زیست ترکمنستان
56.  مؤسسه آموزشی فنی-حرفه ای شهر ماری وابسته به وزارت انرژی ترکمنستان
57.  مؤسسه آموزشی فنی-حرفه ای راه آهن شهر ترکمن آباد وابسته به آژانس «ترکمن دمیر یولاری» آژانس حمل و نقل و ارتباطات در نزد کابینه وزیران ترکمنستان
58.  مؤسسه آموزشی هنری بخشداری کَرَکی
59.  مؤسسه آموزشی فنی-حرفه ای شهر ماری اتحادیه تولیدات کشاورزی استان ماری وابسته به وزارت کشاورزی و حفاظت محیط زیست ترکمنستان
60.  مؤسسه آموزشی فنی-حرفه ای شماره ۲ زیر نظر بخشداری قره قوم
61.  مؤسسه آموزشی فنی-حرفه ای شماره ۱ شهرداری ترکمن آباد به نام «قربان سلطان اِجه» قهرمان ترکمنستان
62.  مؤسسه آموزشی فنی-حرفه ای ناحیه سایات اتحادیه تولیدات کشاورزی استان لباپ وابسته به وزارت کشاورزی و حفاظت محیط زیست ترکمنستان
63.  مؤسسه آموزشی فنی-حرفه ای شماره ۱۱ بخشداری دارقان آتا
64.  مؤسسه آموزشی فنی-حرفه ای شهر داش اوغوز اتحادیه تولیدات کشاورزی استان داش اوغوز وابسته به وزارت کشاورزی و حفاظت محیط زیست ترکمنستان
65.  مؤسسه آموزشی فنی-حرفه ای شهر برکت اتحادیه تولیدات کشاورزی استان بالکان وابسته به وزارت کشاورزی و حفاظت محیط زیست ترکمنستان
66.  مؤسسه آموزشی فنی-حرفه ای شماره ۶ استانداری آخال
67.  مؤسسه آموزشی فنی-حرفه ای ناحیه خالاچ
68.  مؤسسه آموزشی فنی-حرفه ای شماره ۴  زیر نظر بخشداری صفرمراد نیازوف

کلام آخر:

نقش شگفت انگیز آموزش و پرورش در زندگی انسان و شکوفایی استعدادها و ارزش های والای انسانی بر هیچکس پوشیده نیست. آموزش و پرورش نه تنها می تواند در رشد اخلاقی، رفتاری و حتی جسمانی افراد مؤثر باشد، بلکه وسیله ای در جهت رفع نیازهای حقیقی و مصالح اجتماعی بشمار می آید. یعنی نقش آموزش و پرورش نه تنها در عینیت بخشیدن به زندگی مادی و معنوی فرد متوقف و محدود نمی شود که تمام شؤون اجتماعی او را در بر می گیرد و عامل رشد و تحول اساسی جامعه می گردد. بررسی عوامل مؤثر بر پیشرفت و ترقی و توسعه در جوامع پیشرفته نشان می دهد که همه این کشورها از آموزش و پرورش توانمند و کارآمد برخوردار هستند. تبلور آموزش و پرورش در تربیت نیروهای انسانی متعهد، دانشمند، متخصص و ماهر است. در دنیای امروز که علم و تکنولوژی با رشد و گسترش وسیع و جهان شمول به عنوان عامل مهم و اساسی در فرآیند رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع بشری به حساب می آیند، نهادها و نظام های آموزش و پرورش نقش بس عظیم و پراهمیتی را به دست آورده اند. عنایت و توجه روزافزون به نوع و گسترش آموزش ضرورتی انکارناپذیر است که ناشی از آهنگ سریع تغییرات در عرصه های مختلف جوامع می باشد. ترقی و پیشرفت های علمی و تکنولوژی در دنیای امروز و سرعت تغییرات و دگرگونی در اسلوب و روش های علمی و تکنولوژی بسیار سریع و حیرت انگیز است و غفلت و عدم توجه کافی به آموزش‌های لازم و مناسب و غفلت از هماهنگی و تطابق سطح کیفی و کمی و نیروی انسانی با سطح رشد علمی و فنی از هر جامعه ای در نهایت تنگناها و مشکلات عدیده‌ای را فرا راه رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه ایجاد خواهد نمود. مقامات بلند پایه ترکمنستان نیز از زمان استقلال این کشور یعنی از سال ۱۹۹۱ میلادی و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بر موضوع ارتقای سطح آموزش تأکید بسیار کرده اند و در این راستا اقدام به ساخت مدارس و دانشگاه های بزرگ و تجهیز آنها با بهترین امکانات جدید فنی و تکنولوژیکی نموده اند. اما، آن چه که این کشور را در حوزه آموزش با مشکلات جدی مواجه کرده است نبود نیروی متخصص و ماهر بویژه در سطح آموزش عالی و در حوزه های فنی- مهندسی و پزشکی می باشد. این مهم در سطح استادان دانشگاه های ترکمنستان بوضوح مشهود است. دانشگاه های ترکمنستان از نبود استادان ماهر در زمینه آموزش رنج می برند و این مهم سبب گردیده بسیاری از دانشجویان فارغ التحصیل در رشته های فنی – مهندسی و پزشکی از مهارت لازم در حوزه تحصیلی خود برخوردار نیستند. البته با توجه به این که جهان امروز دریافته است که آموزش افراد نوعی سرمایه گذاری ملی است و هرکشوری که در این راه تلاش بیشتری نماید، بدون شک از رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بیشتری درآینده برخوردار خواهد شد و سرمایه انسانی که در نتیجه آموزش حاصل می شود از مهم ترین عوامل رشد و توسعه اقتصادی بشمار می آید، دولت ترکمنستان نیز طی چند سال اخیر تلاش کرده است با اعزام دانشجویان خود در مقاطع مختلف تحصیلی به کشورهای آلمان، روسیه، چین و... بر این مشکل فائق آید ولی آنچه که مسلم است، این کشور تا رسیدن به هدف، راه طولانی و دشواری را پیش رو دارد.

منابع و مآخذ:

https://education.gov.tm/media/resminamalar/۲۰۲۳/۰۵/۲۸/۱._Mekdebe_cenli_trk_we_rus.pdf

https://education.gov.tm/ministrlik/orta-bilim-we-terbiyecilik/

https://education.gov.tm/ministrlik/mekdebe-cenli-bilim-we-terbiye/

https://salamnews.tm/section/ylym-bilim/bilim/stalo-izvestno-skolko-shkol-i-detskih-sadov-otkroyutsya-v-۴c۷fd۸

https://turkmenportal.com/blog/۶۴۹۵۶/v-turkmenistane-k-predstoyashchemu-uchebnomu-godu-vypustili-novye-uchebniki

https://turkmenportal.com/blog/۶۶۴۸۳/ryadu-shkol-turkmenistana-vrucheny-sertifikaty-o-vklyuchenii-v-set-associirovannyh-shkol-yunesko

https://www.newscentralasia.net/۲۰۲۲/۰۹/۰۱/a-new-academic-year-begins-in-turkmenistan-today/

https://www.trt.net.tr/turkmen/turkmenistan/۲۰۲۳/۰۹/۰۴/asgabatdaky-umumy-turkmen-turk-mekdebinde-taze-okuw-yyly-baslady-۲۰۳۲۷۹۵

https://ashgabat.qsi.org/about-us

https://itit.edu.tm/aspiranturalar

https://education.gov.tm/media/resminamalar/۲۰۲۳/۰۵/۲۸/۵._Yokary_bilim.pdf

https://turkmenportal.com/blog/۵۹۸۹۱/v-turcii-obuchaetsya-bolee-۱۲-tysyach-studentov-iz-turkmenistana

datmddi@datmddi.edu.tm

https://iuhd.edu.tm/

https://www.tdlu.edu.tm/

https://turkmenistan.gov.tm/ru/post/۷۶۳۴۵/

https://www.iirmfa.edu.tm/tm/esasy

https://etut.edu.tm/

https://education.gov.tm/education/۳

https://education.gov.tm/education/۲

https://nesil.edu.tm/?/IMM/HABARLAR/&page=۲۴&in=۲

• سایت وزارت آموزش ترکمنستان و پرتال آموزش دیجیتال