شهر سن لوئی در سنگال، سرزمین الهام ادبی

بسیاری از نویسندگان، شاعران و رمان‌نویسان این شهر چندفرهنگی، با الهام از اسلاف شجاع خود، مشعل فرهنگ را برافراشته نگه داشته‌اند و شعله ادبیات سیاه‌پوستان آفریقایی به زبان فرانسوی را دوباره شعله‌ور کرده‌اند.

تاریخ فرهنگی سن لوئی عمیقاً تحت تأثیر زندگی ادبی پرشور روشنفکران بزرگی قرار گرفته است که با قلم‌های خود، این شهر قدیمی را به اوج رساندند. بسیاری از نویسندگان، شاعران و رمان‌نویسان سنگالی از این شهر چندفرهنگی، با الهام از استعداد اسلاف شجاع و دورگه خود، مشعل فرهنگ را برافراشته نگه داشتند و شعله ادبیات سیاه‌پوستان آفریقایی به زبان فرانسوی را که با دوره استعمار در این شهر همراه بود، دوباره شعله‌ور کردند.

شهر سن لویی، اولین پایتخت آفریقای غربی فرانسهAfrique occidentale française ، (Aof) همچنین مهد ادبیات سنگالی به زبان فرانسوی است. پایتخت (Aof) در سال ۱۹۰۲ از سن لویی به داکار منتقل شد. این آغاز افول شهر در بسیاری از زمینه‌ها، به ویژه وضعیت اقتصادی آن بود، اما ثروت فرهنگی آن دست نخورده باقی مانده است.

سن لویی، به عنوان سرزمینی کهن با فرهنگ، به دلیل سنت چندفرهنگی چندصدساله، تمام اشکال بیان هنری در آن تجدید حیات یافته و حتی تقویت شده‌اند. می‌توان گفت که اختلاط فرهنگی، طبیعی هستند. در آنجا می‌توانید همه چیز را از نظر اختلاط فرهنگی پیدا کنید، غذاهای سنگالی که ممکن است از خود بپرسید آیا واقعاً چنین هستند یا نه، نشانه‌هایی از غذاهای فرانسوی، انگلیسی، موریتانیایی، مراکشی، کنگویی، مالیایی، گینه ای... در آن چنان قوی است که انگار در یک ضیافت جهانی مشغول چشیدن طعم‌های مختلف است. در واقع، «علیون بدارا کولیبالی» معلم بازنشسته و رئیس انجمن نویسندگان و شاعران سنت لویی (Ceps)، توضیح می‌دهد که این شهر سیصد ساله نفوذ فعلی خود را مدیون غنای میراث فرهنگی قابل توجه خود است که باعث شد در سال ۲۰۰۰ توسط یونسکو به عنوان میراث جهانی ثبت شود.

این شهر قدیمی همچنین به دلیل تولیدات ادبی قابل توجهش متمایز است. به گفته آقای کولیبالی، نویسندگانی مانند «امیناتا سو فال» که در دنیای ادبیات آفریقا نیازی به معرفی ندارد، «عبدالله ساجی» که رمانش "نینی یا دورگه" یکی از آثار کلاسیک آفریقایی است، «مالک فال» که از پیشگامان مدرنیته در رمان فرانسوی زبان آفریقایی است، و دیگر نویسندگان مشهور، از سن لویی به عنوان فضایی برای تولید ادبی خود استفاده کرده‌اند. بسیاری از نویسندگان جوان در دهه‌های اخیر ظهور کرده‌اند، "که ویژگی سن لویی، یعنی شهری با شور و نشاط فرهنگی که بیشترین تعداد شاعران را در سنگال دارد، تأیید می‌کند." «علیون بدارا کولیبالی» نیز یکی از فرزندان شریف این شهر قدیمی است که به خاطر کیفیت آثارشان برجسته هستند. او نویسنده چندین اثر شاعرانه است، همانطور که الی چارلز مورو نیز چنین است، که مجموعه‌ای را به عنوان بخشی از جشن ۱۴۰ سالگی شهر منتشر کرد. اثر مورد بحث، «سن لویی، شعری عاشقانه و بی‌کران است»، تمام شور و اشتیاقی را که شاعر را به زادگاهش پیوند می‌دهد، نشان می‌دهد.

رمان، شعر و ادبیات

«پاپه سامبا دیان» رمان‌نویس و بازرس آموزش ابتدایی، که در اداره بازرسی آموزش و پرورش (IEF) سن لویی کار می کند؛ به این موضوع بسیار علاقه‌مند است و از طریق پرسشگری، تحلیل‌های عمیقی ارائه می‌دهد. و در زمینه محیط زیست؟ او با خود فکر می‌کند. به گفته برخی، سن لویی با سواحلش، غروب‌هایش، پل‌هایش، خیابان‌هایش که در ابتدا بسیار خوب طراحی شده بودند، ساختمان‌های قدیمی استعماری‌اش، نسیم دریا، کلبه‌های کاهگلی‌اش، گردشگران سفیدپوستش، بازرگانان موری‌تانیایی، دستفروشان خیابانی‌اش... تقریباً غیرواقعی است و او تأکید کرد که این اختلاط قومی-نژادی چنان عمیق است که از هر دو طرف و از هر طرف که بچرخیم، ناگزیر با یک «خویشاوندی فرهنگی» سروکار خواهیم داشت، فارغ از اینکه چه نامی داشته باشد، زیرا خون او در نهایت گروه‌های قومی و گاهی حتی مردم را با هم آشتی داده است. آقای دیان ادامه می‌دهد: «اگر به این، گرایش خاصی به روشنفکری، به شیوه‌ای منسوخ و متعلق به عصری دیگر، که ثمره همنشینی طولانی با مکتب فرانسوی، مکتب عربی- قرآنی و کلیسا است را اضافه کنیم، تیپ سن لویی به معنای واقعی کلمه به فردی بافرهنگ تبدیل می‌شود.»

به نظر سامبا دیان، به دلیل محیط و تاریخچه شخصی‌اش، چه روانی-اجتماعی و چه اجتماعی-فرهنگی، احساس می‌کند که باید حساسیت و دیدگاهش را نسبت به آنچه پیرامونش است، به اشتراک بگذارد. و چگونه می‌توانید این عواطف، احساسات و عواطفی را که به شما هجوم می‌آورند، جز از طریق بیان، صرف نظر از شکل هنری آن که نوشتن کمترین آن نیست، به اشتراک نگذارید؟ زیرا، به گفته او، در حقیقت، نوشتن تنها یکی از راه‌های بسیار دیگر برای به اشتراک گذاشتن «احساسات» است، زیرا هیچ کس (عمداً) بی‌تفاوت نیست، «محیط ما، علاوه بر ما، دائماً با ما در تعامل است، بر ما تأثیر می‌گذارد و بر افکار، اعتقادات و باورهای ما تأثیر می‌گذارد، حتی بدتر از آن، یقین‌های ما، آنها را تقویت می‌کند یا آنها را زیر سوال می‌برد».

سن لوئی سنگال، شهری پر از تاریخ و داستان، چندفرهنگی است. همه چیز دارد! چه لباس باشد، چه (دستور پخت) غذاها، چه اختلاط نژادی-قومی-مذهبی، چه سنت‌های قرآنی یا سیاسی یا ورزشی! همه چیز در پایتخت سابق AOF و سپس مستعمره سنگال استعماری آنجاست، به همین دلیل است که سامبا دیان برای ما توضیح می‌دهد، ادبیات به طور کلی، نثر و شعر به طور خاص، نقش مهمی ایفا کرده‌اند – و همچنان ایفا می‌کنند. باشد که سن لوئی به عنوان چارچوبی مکانی-زمانی برای دسیسه‌های عاشقانه یا پروازهای غنایی شاعرانه عمل کند. این ممکن است برای «عبدالله ساجی»، اهل روفیسک در "نینی، لا مولاترس" که (بین دو فرهنگ) از سنت لوئی سنگال دوپاره شده است، صدق کرده باشد.

همچنین می‌توانست «کریم»، شیک‌پوش اهل سن لویی استعماری، شخصیت رمان از نویسنده سن لویی، عثمان سوسه جوپ، نویسنده اولین رمان سنگالی باشد. این می‌توانست در اثر محترم «آمدو دوگای کلدور» در «مونوگرافی‌ها»ی او آشکار باشد. این میراث، که همزمان مذهبی، سیاسی و فرهنگی بود، می‌توانست علیون جوپ فقید را به ایجاد اولین انتشارات در آفریقای سیاه، Présence Africaine، سوق دهد، بدون اینکه از جمله برجسته‌ترین آنها، مرحوم شارل کارر (9 دسامبر 1928/17 ژانویه 2020)، مسئول هنر و ادبیات و نویسنده «اقیانوس‌ها» (1979)، «خاطرات باران» (1983)،«فصل زمستان» (1999) و دیگران را فراموش کنیم.

برخی از چهره‌های نمادین 

اما چه کسی جرأت می‌کند در مورد حروف و قلم‌های زیبا در سن لویی صحبت کند بدون اینکه جایگاهی برای مرحوم مادام «امینه امبایه سو» که در ۲۸ ژانویه ۲۰۲۱، («مادموازل» (۱۹۸۴)، «خون مردگان» (۲۰۰۱)- درگذشت، پسرش، پاپه سامبا سو «زومبا»، امیناتا سو فال («اعتصاب زخم خوردگان»، «انتخاب اوری»، «بازگشته»، «به آغوش آرن»)، لویی کامارا («انتخاب اوری»)، پاپیس جالو، علیون بدارا کولیبالی، رئیس انجمن نویسندگان سن لوئی، نویسنده درخشان آلفا سی و بسیاری دیگر از سن لویی، بدون اینکه آنجا باشند، بدون اینکه آنجا زندگی کنند، قائل شود.

پاپه سامبا دیان می‌گوید، همه این نویسندگان و جانشینانشان که تا حد امکان تلاش می‌کنند مشعل را بالا نگه دارند، توانسته‌اند فرهنگ نژاد مختلط را در پس‌زمینه‌ای از ریشه در سنت‌ها ستایش کنند، با علم به اینکه در سن لویی، خود سنت مختلط، چندفرهنگی و بین فرهنگی است، تا جایی که زنان مسلمان خوب سن لویی برای حمایت از بستگان مسیحی داغدار به کلیسا می‌روند.

این رمان‌نویس معتقد است که در مورد شاعران شجاع ما، غزل‌سرایی آنها را به پروازهایی می‌برد که زیبایی‌شناسی مناظر توصیف‌شده‌شان تنها با زیبایی‌شناسی کلماتی که آنها را توصیف می‌کنند، برابری می‌کند و در این مسیر، به قدیمی‌ترین میراث شهروندان فرانسوی سن لویی سنگال وفادار است: عشق، حتی آیین زیبایی، زیبایی، البته جهانی است، همانطور که کانت به درستی به ما یادآوری می‌کند. آقای دیان فکر می‌کند که سکوت در برابر جلسات معروف ناحیه شمالی که در طی آن اشعار نفیس «مادیور گومبو سیسِه» معروف به «بایه مادیور» که دکلمه‌های پرشور و غنایی‌اش، اشعار به همان اندازه خوشمزه میزبانان و دوستانش «سیدالحاج مالک سی» و «شیخ احمدو بامبا» را تحت نظارت قرآنی «شیخ احمد جوپ گورا» محقق، منعکس می‌کرد. «هنوز لحظاتی از ادبیات وجود دارد که برای بسیاری، در انتقال فرهنگ اسلامی در سن لویی سنگال، به ویژه از زاویه محبت بی‌حد و حصر به پیامبر اسلام(ص)، نقش داشته‌اند.»

از نظر «چارلز اندیای» رئیس انجمن انتر ووAssociation Entre’Vues (ساکنان و دوستداران شهر سن لوئی)سن لوئی شهری چندفرهنگی است که درهای آن به روی جهان باز است و همواره محل تلاقی فرهنگ‌ها و روشنفکران بوده است. این موضوع با ترکیب بخشی از جمعیت مختلط آن مشهود است. و در حالی که ادبیات زبان فرانسه توسط «دورگه ها»آغاز شد، جمعیت بومی مسلمان‌شده بی‌سواد نبودند، زیرا برخی از Ndar«ندر» نام ولوف برای این شهر استفاده می کنند – زیرا به زبان‌های بومی با حروف عربی می‌نوشتند. بنابراین، ادبیات زبان فرانسه با جمعیت مختلط آن شروع به بیان خود کرد. «ابه داوید بویلا» یکی از نمایندگان برجسته این دوره بود.

«علیون بدارا بی» نویسنده برجسته و چهره کلیدی ادبیات سنگال که در ۲۸ سپتامبر ۱۹۴۵ در سن لویی متولد شده بود، روز یکشنبه، ۱ دسامبر ۲۰۲۴، پس از یک دوره طولانی بیماری در داکار درگذشت. وی میراث ادبی بی‌نظیری از خود به جا گذاشته و زندگی‌اش را وقف هنر و فرهنگ کرده بود. نمایشنامه‌نویس، شاعر، رمان‌نویس و ویراستار، علیون بدارا بی، رئیس سابق «انجمن نویسندگان سنگال» خود را در  انواع ادبی متعددی متمایز کرده و به یکی از مهمترین نویسندگان نسل خود تبدیل شده است. نوشته‌های پربار او منجر به خلق آثار قابل توجهی مانند: دیالاوالی، سرزمین آتش (۱۹۸۰)، مقدس (۱۹۸۲)، مابا، بی‌خیال (۱۹۸۷)، ندر آن شعله‌ها (۱۹۸۸)، گردید که به صورت نمایشی نمادین توسط گروه تئاتر ملّی «دانیل سورانو» اجرا شد.

نمایشنامه‌های او که اغلب ریشه در تاریخ و سنت‌های سنگال دارند، هم جذاب و هم آموزنده بودند و مضامین هویت، مقاومت و حافظه جمعی را بررسی کرده‌اند. علیون بدارا بی همچنین ردپای خود را در نهادهای فرهنگی به جا گذاشت. او رئیس انجمن نویسندگان سنگال بود و به افزایش نفوذ نویسندگان سنگالی در صحنه ملّی و بین‌المللی کمک کرد. تعهد او به عنوان رئیس فدراسیون بین‌المللی نویسندگان فرانسوی‌زبان، به جهان فرانسوی‌زبان نیز گسترش یافت. او از طریق این نقش، برای گفتگوی بین فرهنگی و ترویج ادبیات فرانسوی‌زبان تلاش کرد. فراتر از نوشته‌هایش، علیون بدارا بی به عنوان سازنده‌ی پل‌هایی بین نسل‌ها و مدافع خستگی‌ناپذیر فرهنگ به یادگار خواهد ماند. درگذشت او خلأ بزرگی در چشم‌انداز فرهنگی سنگال و فراتر از آن ایجاد می‌کند. آثار او که سرشار از انسانیت و عمق است، همچنان الهام‌بخش نسل‌های آینده خواهد بود.

منبع:

https://www.seneplus.com/culture/sant-louis-terre-dinspiration-litteraire

https://lesoleil.sn/actualites/arts-et-culture/deces-dalioune-badara-beye-president-de-lassociation-des-ecrivains-du-senegal/

ملاحظه:

حضور فرانسویان و فعالیت های آموزشی آنان در زمینه ترویج فرهنگ و ادبیات فرانسه موجب شد که چهره‌های برجسته‌ای در منطقه «سن لوئی» سنگال به وجود آیند که تداوم بخش بروز و ظهور ادبیات فرانسه با مضمون بومی و روایتگر افسانه و اسطوره های آفریقای سیاه گردید. برخی از این نویسندگان مانند «آمینتو سو فال» و «لوئی کامارا» و .. جوایز برگ ادبی منطقه ای و بین المللی را به خود اختصاص دادند. «انجمن نویسندگان سن لوئی» در ارتباط تنگاتنگ با «سازمان بین‌المللی فرانکوفونی» (OIF) است و اقدام به برگزاری نشست های ادبی می نماید.

ژنرال «لوئی لئون سزار فدرب»Louis Léon César Faidherbe  افسر مهندسی که در سال 1851 میلادی به سنگال اعزام و به عنوان فرماندار کل مستعمره سنگال، شهر سن لوئی Saint-Louis را به صورت شهری با اسلوب معماری فرانسه ساخت. شهر سیصد ساله «سن لوئی» به خاطر معماری خاص دوران استعماری، برنامه ریزی شهری و اهمیت تاریخی در سال 2000 میلادی از طرف یونسکو به عنوان میراث تاریخی و ملموس به ثبت رسیده است.