· معرفی کنوانسیون:

هفتاد سال پیش در تاریخ ۲۸ جولای ۱۹۵۱ مجمع عمومی سازمان ملل، کنوانسیون پناهندگان ژنو را به عنوان سند حقوقی محوری برای حقوق پناهندگان تصویب کرد. کنوانسیون پناهندگان ژنو مشخص می‌کند که پناهنده کیست و حقوق و همچنین تعهدات و وظایف وی را معین می‌کند. در سال ۲۰۲۰ در جهان ۲۰.۷ میلیون نفر پناهنده زندگی می‌کردند که تحت نظارت کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل بودند. از این تعداد ۱۳۸ هزار نفر ساکن اتریش بودند.

اوایل قرن ۲۰ «جامعه ملل»، یعنی سازمانی که قبل از «سازمان ملل» کنونی تشکیل شده بود، سندی حقوقی برای حمایت از پناهندگان را ایجاد کرده بود. اما به واسطه­ی جریان‌ها و تحولات ایجاد شده ناشی از جنگ جهانی دوم و موج‌های متعدد پناهندگان در جهان، سازمان ملل، کنوانسیون پناهندگان ژنو را تدوین کرد که در تاریخ ۲۸ جولای ۱۹۵۱ این متن به عنوان یک توافق‌نامه و با عنوان کنوانسیون پناهندگان ژنو تصویب شد.

نسخه­ی اولیه­ی این کنوانسیون برای حمایت از پناهندگان و آوارگان اروپایی جنگ جهانی دوم تنظیم شده بود. اما با پروتکل سال ۱۹۶۷ محدودیت‌های زمانی و مکانی این کنوانسیون برداشته شد. تاکنون در سراسر دنیا ۱۴۹ کشور این کنوانسون و پروتکل مربوطه را پذیرفته‌اند.

· پناهنده کیست؟

بنابر این کنوانسیون، پناهنده کسی است که به  واسطه­ی ترس موجه از تحت تعقیب قرار گرفتن به خاطر نژاد، دین، ملیت، یا تعلق به گروه اجتماعی خاص یا به خاطر باورهای سیاسی خود، در خارج از کشوری به سر می‌برد که تابعیت آن را دارد و نمی‌تواند از حمایت آن کشور بهره‌مند شود و یا به دلیل این مخاطرات و ترس‌ها نمی‌خواهد از این حمایت برخوردار شود. پناهنده فردی بی کشور است که در خارج از کشوری که اقامت آن را پیشتر داشته به سر می‌برد و نمی‌تواند به آن بازگردد و یا به خاطر مخاطرات و نگرانی‌های موجود نمی‌خواهد به آن کشور بازگردد. در کنوانسیون ژنو حقوق پناهندگان برای آزادی حرکت، آزادی دینی، حق کار و آموزش و نیز دریافت اسناد مسافرتی مشخص شده است. البته این افراد در مقابل وظایفی نیز دارند. پناهندگان باید به قوانین و مقررات کشور مقصد احترام بگذارند. اصل محوری کنوانسیون ژنو این است که بازگرداندن پناهندگان به کشورهایی که در آن‌ها ایشان ترس از تعقیب دارند، ممنوع است. این کنوانسیون شامل حال مجرمان و جنایت‌کاران جنگی، مجرمان دارای جرائم ضد حقوق بشر و یا جرائم سنگین غیرسیاسی نمی‌شود.

· کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل:

مسئول اجرا و کنترل کنوانسیون پناهندگان ژنو، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل  است که وظیفه­ی آن تضمین این مسئله است که حقوق بشر در خصوص پناهندگان رعایت شده و حقوق ایشان در کشور دیگر به عنوان فردی که در جستجوی پناهندگی است، مراعات شده و مجبور به آوارگی نشده و نیز مجبور به بازگشت به کشوری که زندگی‌اش درخطر است، نشده است. از زمان تصویب کنوانسیون پناهندگی ژنو اطلاعات و آمار پناهندگان در سراسر جهان توسط کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل تهیه می‌شود.

· تاریخ آماری پناهندگی در جهان:

درحالی که تعداد پناهندگان در سال ۱۹۵۱ به ۲.۱ میلیون نفر رسیده بود، این میزان تا سال ۱۹۹۲ به ۱۷.۸ میلیون نفر رسید. در قیام مردم مجارستان در سال ۱۹۵۶ حدود ۲۰۰ هزار نفر آواره شدند که بخش عمده آوارگان آن توسط اتریش، آمریکا و کانادا پذیرفته شدند. در سال‌های دهه ۶۰ بعد از استعمارزدایی، نخستین بحران‌های پناهندگی از قاره آفریقا روانه شدند و در دهه ۷۰ و ۸۰ تاریخ مهاجرت بیش از همه، متاثر از پناهندگان آفریقایی و آسیایی قرار گرفت. سال ۲۰۱۳ از حیث آماری اوج قله پناهندگی بود که در آن حدود ۱۸ میلیون پناهنده تحت نظارت کمیساریای عالی در سراسر جهان زندگی می‌کردند. بعد از آن آمار رو به کاهش گذاشت تا سال ۲۰۰۵ که این رقم به ۸.۷ میلیون نفر رسید. اما بعد این روند رو به افزایش گذاشت. تاریخ پناهندگی در ۲۰ سال گذشته متاثر از بحران پناهندگی در خاورمینه و آفریقا است. در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۰.۴ میلیون نفر پناهنده تحت نظارت کمیساریای عالی در جهان زندگی می‌کردند. این رقم در سال ۲۰۲۰ به ۲۰.۷ میلیون نفر رسید.

· کشورهای صادرکننده و واردکننده پناهنده:

دو/سوم کل پناهندگانی که در سال ۲۰۱۹ در سراسر جهان زندگی می‌کردند اهل ۵ کشور بودند. ۳۲.۴ درصد اهل سوریه (۶.۶۱۵.۲۴۹  نفر)، ۱۳.۴ درصد اهل افغانستان (۲.۷۲۷.۵۵۶ نفر)، ۱۰.۹ درصد اهل سودان جنوبی (۲.۲۳۴.۸۰۵ نفر)، ۵.۳ درصد اهل میانمار (۱.۰۷۶.۸۲۵ نفر) و ۴.۴ درصد اهل سومالی (۹۰۱.۵۹۶ نفر) بودند. عراق با ۳۳۶.۲۷۴ نفر در جایگاه ۱۱ و پاکستان با ۱۳۶.۹۰۲ نفر در جایگاه ۱۹ قرار داشت. ایران با ۱۲۸.۹۹۸ نفر در جایگاه ۲۰ قرار دارد.

اما در مقابل در میان کشورهای پذیرنده پناهندگان ترکیه در سال ۲۰۱۹ در مجموع ۳.۵۷۸.۵۳۱ نفر را در خود جای داده بود و در از حیث پذیرایی پناهندگان در صدر کشورهای جهان بود. بعد از آن پاکستان با ۱.۴۱۹.۵۹۶ نفر در جایگاه دوم قرار داشتند. بعد از آن به ترتیب اوگاندا، آلمان و سودان قرار داشتند. ایران با ۹۷۹.۴۳۵ نفر در جایگاه ۶ جهان قرار دارد.

· تاریخ پناهندگی در اتریش:

تاریخ مهاجرت و پناهندگی در اتریش از ابتدای کنوانسیون نیز جالب توجه است. بر اساس اطلاعات و آمار کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در سال ۱۹۵۱ در اتریش ۲۸۲ هزار نفر پناهنده زندگی می‌کردند. در سال‌های اولیه بعد از جنگ جهانی دوم تاریخ پناهندگان متاثر از آوارگان جنگ جهانی دوم شد. بعد از بحران مجارستان در سال ۵۷/۱۹۵۶ چنانچه گفته شد، حدود ۲۰۰ هزار نفر آواره شدند که اکثر ایشان روانه اتریش، آمریکا و کانادا شدند. تا اواسط سال‌های دهه ۶۰ تعداد پناهندگان رو به کاهش مداوم گذاشت که یکی از دلایل آن اعطاء شهروندی و تابعیت به حدود ۳۰۰ هزار نفر در اتریش بود. بین سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۷۹ بیت ۲۰ تا ۲۵ هزار پناهنده به اتریش وارد شدند. بعد از آن تا سال ۱۹۹۹ تعداد پناهندگان رو به افزایش گذاشت و تا ۸۲ هزار نفر بالا رفت. از دلایل این افزایش می‌توان به پذیرش پناهندگان از کشورهای شیلی، افغانستان، اوگاندا، ایران و افغانستان اشاره کرد. شکست کمونیسم در اروپای شرقی و مناقشات و نزاع‌های ناشی از آن در یوگوسلاوی سابق از دیگر علل بود. بعد از آن تعداد پناهندگان در سال‌های اول قرن ۲۱ در اتریش کاهش یافت تا اینکه بعد از بروز ناآرامی‌ها و بحران‌ها در خاورمیانه آمار پناهندگان تا سال ۲۰۲۰ رو به افزایش جدیدی گذاشت. در سال ۲۰۲۰ در اتریش ۱۳۷.۹۲۸ پناهنده زندگی می‌کردند. 

· تاریخ پناهندگی اتریش در قرن ۲۱:

بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۵ شمار درخواست‌های پناهندگی در اتریش کاهش داشت. بعد از آن بین ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۳ وضعیتی باثبات پیدا کرد. اما از سال ۲۰۱۴ به یکباره شاهد رشد آمار بودیم. سال ۲۰۱۴ در اتریش ۲۸ هزار درخواست ثبت شد. در سال ۲۰۲۰ نیز ۱۴۸۰۰ مورد ثبت شد که بیش از سال ۲۰۱۹ با ۱۲۹۰۰ مورد بود. سال ۲۰۱۵ اوج درخواست پناهندگی در اتریش بود که ۸۸۳۰۰ نفر در خواست ارائه دادند. این سال رکورد آمار در تاریخ مهاجرت در اتریش محسوب می‌شود. این آمار بعد از آن بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ رو به کاهش گذاشت، اما در سال ۲۰۲۰ افزایش داشت. شایان ذکر است که آمار پناهندگی در ۶ ماهه نخست سال ۲۰۲۱ نیز حتی نسبت به ۶ ماهه نخست سال ۲۰۲۰ حدود ۸۵ درصد افزایش داشته است. در خصوص آمار پذیرش در بین سال‌های قرن ۲۱ باید گفت که بین سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۳ آمار پذیرش و قبولی پاسخ پناهندگی در اتریش در سطحی ثابت بود. نخستین افزایش اما مربوط به سال ۲۰۱۴ می‌شود. در سال ۲۰۱۷ در اتریش ۳۰.۴۰۰ نفر درخواست مثبت اقامت دریافت کردند که از این میان ۲۱.۸۰۰ نفر درخواست مثبت پناهندگی و ۷.۱۰۰ نفر نیز مورد حمایت یارانه‌ای قرار گرفتند. علاوه براین ۱.۶۰۰ نفر نیز اقامت بشردوستانه دریافت کردند. بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ تعداد پاسخ‌های مثبت پناهندگی و حمایت رو به کاهش گذاشت و به ۱۳۲۰۰ مورد در سال ۲۰۲۰ رسید. بیشترین کشورهای صادرکننده پناهنده به اتریش در سال ۲۰۲۰ به ترتیب از این قرار بودند: سوریه (۵۱۰۰ نفر)، افغانستان (۳۱۰۰ نفر)، مراکش (۷۵۰ نفر)، عراق (۷۲۰ نفر)، سومالی (۷۰۵ نفر)، ایران با ۳۸۱ نفر در جایگاه هشتم قرار داشت که نسبت به سال‌های قبل، متقاضی کمتری داشته است. همچنین سهم زنان از میان کل متقاضیان پناهندگی سال ۲۰۲۰ در مجموع ۲۲.۹ درصد بود. سهم زنان در سال‌های گذشته متفاوت بوده است. در سال ۲۰۱۸ زنان با حدود ۴۰ درصد بیش از سال‌های دیگر سهم داشتند. سال ۲۰۲۰ سهم زنان در میان پناهندگان کمترین میزان از سال ۲۰۰۴ به این سو بوده است.

· بنیاد همگرایی اتریش:

 بنیاد همگرایی اتریش در سال ۱۹۶۰ توسط کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل و وزارت کشور اتریش تحت عنوان «بنیاد پناهندگان سازان ملل» تأسیس شد. جریان پناهندگان از مجارستان در سال ۱۹۵۶ و موج پناهندگان ناشی از آن نشان داد که این بنیاد برای سروسامان دادن به اوضاع پناهندگان نیاز به چهارچوب نهادی منطبق دارد.  این بنیاد در سال ۲۰۰۲ از وزارت کشور اتریش جدا شد و بعد از آن حوزه و دامنه­ی فعالیت این بنیاد افزایش یافت. این بنیاد از آن تاریخ برای تحقق و اجرایی‌شدن توافقات و برنامه های اتریش در حوزه­ی ادغام پناهندگان در جامعه­ی اتریش به عنوان یکی از مجریان اصلی محسوب می­شود. بنیاد؛ کلاس‌های زبان آلمانی و آزمون‌های مربوطه را برگزار می کند و همچنین کلاس‌های آموزشی برای ادغام پناهندگان در جامعه­ی اتریش ارائه می دهد. این بنیاد ۹ مرکز در اتریش دارد و حامی و پشتیبان پناهندگان و مهاجرین محسوب می شود. بنیاد از سال ۲۰۱۵ کلاس‌هایی تحت عنوان آموزش ارزش‌های اجتماعی برگزار می‌کند که با اجرایی شدن قانون ادغام در اتریش از سال ۲۰۱۷، گذراندن این کلاس‌ها برای پناهندگان اجباری است. در این کلاس‌ها اصول و مبانی نظام حقوقی و اجتماعی اتریش به این افراد آموزش داده می‌شود. در سال ۲۰۲۰ در مجموع ۴.۴۱۴ نفر این کلاس‌ها را به اتمام رساندند. ۶۲ درصد از شرکت کنندگان مرد و ۳۸ درصد زن بودند. ۷۰ درصد از ایشان پناهنده و ۲۲ درصد نیز کسانی بودند که از دولت اتریش حمایت یارانه‌ای دریافت کرده ‌اند.