کلیسای افغان در بمبئی؛ یادبود سربازان کشتهشده ارتش انگلیس در جنگ افغانستان
حدود ۳۰ میلیون مسیحی در هند وجود دارد. مراکز عمده مسیحیت در هند، کرالا، تامیل نادو، گوا، مانیپور و میزورام است. علاوه بر این یک جامعه بزرگ مسیحیان نیز در بمبئی زندگی می کنند. کلیسای «سنت جان» پدر مقدس، که در میان مردم به نام کلیسای افغان شناخته میشود، یکی از مهمترین بناهای دورة استعمار بریتانیا در شهر بمبئی است. این کلیسا در نیمة قرن نوزدهم با هدف بزرگداشت سربازانی که در خلال جنگهای اول و دوم افغانستان جان باختند، ساخته شد و امروزه یکی از بناهای میراثی هند به شمار میآید.
جنوب بمبئی، بهویژه منطقة کولابا و نوی ناگار، از جمله مناطقی است که آثار و بناهای برجایمانده از دورة حضور بریتانیا در هند را به شکلی برجسته حفظ کرده است. کلیسای افغان یکی از مهمترین این بناهاست؛ کلیسایی که علاوه بر ارزش معماری، حامل بخشی از تاریخ ارتش بریتانیا و حوادث خونین جنگ افغانستان است.
پیش از ساخت بنای باشکوه فعلی، نخستین کلیسای انگلیسی این منطقه در نوی ناگار بهعنوان یک ساختمان کوچک و ابتدایی تأسیس شد. این بنا علاوه بر کارکرد مذهبی، نقش مرکز بهداشت یا «خانه بیماران» را نیز بر عهده داشت. در آن زمان صندلی در کلیسا وجود نداشت و افراد مجبور بودند صندلیهای خود را همراه بیاورند.
دولت بریتانیا با توجه به افزایش حضور نظامی و استقرار نیروهای شرکت هند شرقی در بمبئی، زمین جدیدی را برای ساخت کلیسایی مستحکمتر تخصیص داد. علاوه بر نیازهای مذهبی و اجتماعی، امید میرفت که منارة کلیسا بهعنوان یک نشانة دریایی برای کشتیهای واردشونده به بندر بمبئی عمل کند.
ارتباط کلیسا با جنگهای افغانستان
جنگ اول انگلیس و افغانستان (۱۸۴۲–۱۸۳۸) با پسرفت نیروهای بریتانیایی از کابل و نابودی تقریبی ارتش اعزامی همراه بود؛ رخدادی که در زمان خود بهعنوان یکی از بزرگترین فجایع نظامی بریتانیا در هند ثبت شد. بخش قابلتوجهی از این سربازان جانباخته، از نیروهای ارتش بمبئی و تأسیسات نظامی شرکت هند شرقی بودند. کلیسای افغان به پیشنهاد کشیش جورج پیگوت، که خود کشیش ارتش در زمان پیشروی نیروهای بریتانیا به سوی کابل بود، بهعنوان یادبود رسمی این کشتهشدگان ساخته شد. یادبودهای پشت شبستان نیز تلفات جنگ دوم انگلیس و افغانستان را ثبت کردهاند.
فرایند طراحی و ساخت
در مارس ۱۸۴۳، کشیش پیگوت از «انجمن آکسفورد برای ترویج مطالعة معماری گوتیک» طراحی بنای جدید را درخواست کرد. جان مکداف دریک معمار انگلیسی طرح اولیه را ارائه داد، اما اجرای آن در هند بسیار پرهزینه و نامناسب ارزیابی گردید.
سپس در سال ۱۸۴۷، هنری کانیبیر، مهندس شهر بمبئی، طرحی اصیل در سبک گوتیک انگلیسی ارائه داد که تصویب و اجرای آن آغاز شد. سنگ بنای کلیسا در ۴ دسامبر ۱۸۴۷ توسط سر جورج راسل کلرک، فرماندار ایالت بمبئی، گذاشته شد.
پس از کنارهگیری کانیبیر در سال ۱۸۵۰، کاپیتان سی. دبلیو. ترمنهیر از مهندسان سلطنتی مسئولیت ادامة پروژه را بر عهده گرفت و برخی اصلاحات از جمله کاهش ارتفاع برج و شیب سقف را اعمال کرد.
معمار برجستة انگلیسی ویلیام باترفیلد، همراه با هنرجویان مدرسة هنر سر جمستجی جیجیبوی، طراحی تزئینات داخلی بنا را انجام داد. از جملة این آثار میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاشیکاریهای تزئینی و موزاییکهای یادبود جنگ افغانستان
- کاشیهای هندسی کف
- جایگاه گروه کر
- پرده و نیمکتها
شیشههای رنگی کلیسا نیز توسط ویلیام ویلز، یکی از مشهورترین هنرمندان شیشهسازی قرن نوزدهم، ایجاد شد.
کلیسا در ۷ ژانویة ۱۸۵۸ توسط جان هاردینگ، اسقف بمبئی، افتتاح گردید.
منارة کلیسا در سال ۱۸۶۵ با هزینهای بالغ بر ۵۶۵٬۰۰۰ روپیه تکمیل گردید. مشارکت سر کواسجی جهانگیر با اهدای ۷۵۰۰ روپیه نقش مهمی در تکمیل آن داشت.
از نظر معماری، کلیسای افغان یکی از زیباترین نمونههای معماری گوتیک انگلیسی در غرب هند به شمار میرود. مشخصات اصلی بنا عبارتاند از:
- استفاده از سنگ بازالت و سنگ آهک بومی با رنگ نخودی
- طاقهای گوتیک پهن و بلند
- شبستانی با ابعاد تقریبی ۱۵ متر طول و ۷ متر عرض
- کاشیهای باترفیلد واردشده از انگلستان
- نقوش هندسی چشمگیر در کف کلیسا
- پنجرههای شرقی و غربی اثر ویلیام ویلز
- حدود ۶۴ پنل تاریخی شیشة رنگی که طبق گزارش سال ۲۰۱۸ نیاز فوری به مرمت داشتند
- هشت ناقوس بزرگ ساخت کارخانة تیلور (انگلستان) نصبشده در سال ۱۹۰۴ شناختهشده بهعنوان «بهترین ناقوسها در غرب هند»
- ارتفاع برج و مناره: ۶۰ متر
در محراب کلیسا کتیبهای مرمرین نصب شده که بخشی از آن چنین است: «این کلیسا به یاد افسرانی که نامشان بر دیوارهای محراب نوشته شده است و افسران و سربازان عادی که تعدادشان آنقدر زیاد است که قابل ثبت نیست، ساخته شده است. آنان در لشکرکشیهای سند و افغانستان بین سالهای ۱۸۳۸ تا ۱۸۴۳ در اثر بیماری یا شمشیر در حین انجام وظیفه جان باختند.»
تابلوی برنجی دیگری نیز یادبود کشیش جی. پیگوت است که در سال ۱۸۵۰ درگذشت.
وضعیت کنونی کلیسا
پس از سالها بیتوجهی و فرسایش، این بنا بهعنوان میراث درجة یک در فهرست بناهای ارزشمند قرار گرفت. در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۳، شاهزاده ولز و دوشس کورنوال در مراسم ویژة «یکشنبة یادبود» در این کلیسا حضور یافتند که توجه مجددی را به اهمیت تاریخی آن جلب کرد. کلیسا امروز برنامههای هفتگی مذهبی خود را با حضور جامعهای کوچک، عمدتاً از ساکنان نوی ناگار، برگزار میکند. بازدیدکنندگان میتوانند با هماهنگی متولی کلیسا، از فضای داخلی این بنای تاریخی بازدید کنند.
کلیسای افغان، یک بنای مذهبی و نشانهای از تاریخ حضور بریتانیا در شبهقارة هند است. این کلیسا یادآور جنگهای خونینی است که هزاران سرباز در آنها جان باختند و در عین حال یکی از شاخصترین آثار معماری گوتیک در بمبئی به شمار میآید.
نظر شما