ماه مبارک رمضان در تونس فرصتی است تا شبکه های تلویزیونی دولتی و غیر دولتی ، برنامه های متنوعی را برای مخاطبین خود پیش بینی و پخش نمایند. از جمله این برنامه ها ، سریال های متنوع تونسی و غیر تونسی است که به صورت مرتب و در شب های ماه مبارک رمضان ، بخش زیادی از مردم را به پای تلویزیون ها می کشاند . سریال هایی که هر ساله موضوعی داغ برای منتقدین و رسانه ها فراهم می کنند و در برخی از موارد نیز به دلیل عدم رعایت خطوط قرمز و با ورود مراجع نظارتی ، منجر به توقف پخش آن یا جریمه شدن کانال تلویزیونی پخش کننده سریال می شود. در مقابل نیز بسیاری از سریال های پخش شده به دلیل موضوعات منطبق بر فرهنگ ، اخلاق و آداب و رسوم و نیز سلائق جامعه تونس ، مورد استقبال وسیع قرار گرفته است .
امسال و همزمان با ماه مبارک رمضان ، پخش سریالی به نام "براءة" به کارگردانی سامی الفهری از شبکه الحوار التونسی آغاز شدکه در همان ابتدا به دلیل پرداختن به موضوع ازدواج عرفی ،جنجال های بسیاری را در تونس برانگیخت چراکه این موضوع برخلاف نص صریح قانون تونس بوده و مرتکب ازدواج دوم مجرم و به زندان محکوم می شود. اما در سکانسی از سریال مذکور ، به صورت رسمی موضوع ازدواج عرفی مطرح و نسبت به اجرای آن اقدام می شود.

در یک سکانس کوتاه و خلاصه در انتهای دومین قسمت از سریال : "براءة" "‌بی‌گناهی"‌ به کارگردانی سامی الفهری، صاحب شبکه  "الحوار التونسی،" سخن "سی وناس" (فتحی الهداوی) راجع به عزمش برای ازدواج عرفی با خدمتکار خانه‌اش (احلام الفقیه) سر و صدا و بحث‌های زیادی در جامعه تونس به پا کرد.

در پی اقدام مردم به محکوم کردن صحنه‌ای که به ازدواج با زن دوم مشروعیت می‌بخشید  آن هم در کشوری که تکلیف مسئله تعدد زوجات در آن از زمان تشکیل حکومت استقلال به دست رئیس جمهور فقید این کشور الحبیب بورقیبه مشخص شده بود، اوضاع در تونس به شدت به هم ریخت.

در همین رابطه، شیخ عبدالفتاح مورو به منظور گفتگو درباره این سکانس و واکنش‌هایی که به دنبال داشت، در برنامه "رمضان شو" با اجرای الهادی زعیّم در رادیوی خصوصی "موزاییک اف ام" شرکت کرد.

مورو گفت که مجله احوال شخصیه، تکلیف مسئله ازدواج عرفی را از ۱۳ اوت ۱۹۵۶ مشخص کرده و آن را غیر قانونی دانسته است.

وی ادامه داد: «ازدواج عرفی یک ازدواج عادی است، با این قید که نوشته نمی‌شود. بلکه یک توافق شفاهی صرف است که البته اعلام می‌شود. این ازدواج برای مدت زمانی ادامه داشت اما از قرن دوم هجری، زنان قیروان شرط کردند که ازدواج باید نوشته شود و آنها نگارش آن را یکی از نشانه‌های نجابت می‌دانستند. در نتیجه، بیشتر شهرهای تونس به مکتوب کردن ازدواج روی آوردند، اما برخی ازدواج‌ها به ویژه در روستاها و مناطق حومه‌ای، همچنان بدون نگارش باقی ماندند».

مورو افزود: «قانون تونس، اجازه ازدواج دوم را نمی‌دهد و مرتکب آن به یک سال زندان محکوم می‌شود».

از سوی دیگر عمر الوسلاتی، قاضی دادگاه استیناف  بیان کرد  که از آغاز سال ۲۰۱۴ و همزمان با دوره تردید در حکومت مدنی و ظهور نگاه‌های تندرو برخی اقدامات از جمله ازدواج عرفی به عنوان نشانه‌ای از نشانه‌های محدود شدن قدرت حکومت، به شدت افزایش پیدا کرده است.

الوسلاتی گفت: «موضع حقوقی و قانونی را مجله احوال شخصیه مشخص کرده و قانونگذار تونسی تعدد زوجات را نپذیرفته و با توجه به وجود چنین قوانینی که تکلیف را در این رابطه مشخص کرده است، دیگر جایی برای سخن از حلال و حرام این مسئله وجود ندارد».

این قاضی تأکید کرد که مسئله ازدواج عرفی یک امر خطرناک است که طرحی برای نابود کردن نهاد ازدواج پشت آن وجود دارد. وی به تحلیل این مسئله از نگاه اجتماعی و جامعه شناختی فرا خواند و گفت: «این سریال با طرح چنین مسائل سوزانی در چنین دوره‌ای، به جامعه آسیب می‌زند».

همچنین یک حقوقدان تونسی به نام خانم یسری فراوس در صفحه خود در فیسبوک نوشت: «من این سریال را ندیدم. این سریال هر آنچه که بخواهد را مطرح می‌کند و آنگاه ما باید بنشینیم و درباره ظاهر و محتوای آن بحث کنیم. اما باید از بحث درباره یک سریال یا شاید یک وضعیت اجتماعی که قانون تونسی با آن به منزله جرم برخورد می‌کند، فاصله بگیریم و نباید یک سریال را به دلیلی برای آغاز بحث بین شرع و قانون تبدیل کنیم. زیرا این امر به معنی عادی سازی جرم است و من تردیدی ندارم که قاضی عمر الوسلاتی به درستی و به اندازه لازم به این مسئله اشاره کرده است. من این لغزش خطرناک را محکوم می‌کنم و از سازمان هایکا (سازمان عالی مستقل ارتباطات دیداری و شنیداری) می‌خواهم تا به سرعت علیه این برنامه و مجری آن (یعنی برنامه "رمضان شو" با اجرای الهادی زعیّم) وارد عمل شود».

خانم مریم بن حسین، هنرمند تونسی و یکی از شخصیت‌های رسانه‌ای در این کشور نیز در این رابطه گفت: «شوهر (فتحی الهداوی) در برابر همسرش و فرزندانش اعلام می‌کند که ازدواج می‌کند... و تیتراژ پایانی پخش می‌شود».

وی افزود: «نمی‌دانم که قسمت بعدی، چگونه آغاز می‌شود، حتی اگر این ادعا یک حیله بوده باشد».

بن حسین افزود: «هرگز قابل قبول نیست که چنین مسئله‌ای در سریال‌های ما مطرح شود... آن هم در مقابل دیدگان همه مردم. من سریال‌های مصر را دنبال می‌کنم: می‌بینم که یک خط تحریری و دیدگاه مشخصی را برای ساختن جامعه دنبال می‌کنند... گوارایشان باد».

از سوی دیگر در سکانس جنجال برانگیز سریال مذکور ، مردم تونس با صحنه ای شوک آور مواجه شدند و آن حضور شیخ بدری مدنی ، از صاحب نظران و اندیشمندان تونسی و مدیر جدید مسجد جامع تونسی ها در پالرمو ایتالیا به عنوان عاقد بود. وی در این سکانس با خواندن خطبه عقد ، عملا به ازدواج عرفی اعتراف می نماید . هر چند از نظر شرعی این ازدواج صحیح است اما مغایرت آن با قانون تونس ، هجمه های سنگینی را علیه این عالم دینی ایجاد کرد. توهین های بسیار به وی در صفحات فیس بوک و در دیگر رسانه های اجتماعی نشان از خطای استراتژیک وی مبنی بر پذیرش حضور در این سکانس دارد.

ملاحظات :

۱-  سامی الفهری در سریال‌های خود اعم از چهار قسمت "مکتوب" و پنج قسمت "فرزندان مفید"، به طرح برخی از موضوعاتی که در جامعه مسکوت گذاشته شده‌اند، عادت کرده است. از جمله این مسائل، می‌توان به فرزند آوری در بیرون از نهاد ازدواج، مادران مجرد، خیانت زناشویی و همچنین پیروزی خشونت و رفتارهای قلدرمآبانه‌ای که به ویژگی اساسی بیشتر آثار نمایشی ما حتی آثار کمدی مانند هر ۴ قسمت "جهان دیگر" تبدیل شده است، اشاره کرد که اینها نیز از همه آنچه که در بالا بدان اشاره شد، در امان نماندند و تنها سریال تاریخی "تاج مدنیت" از این حملات جان سالم به در برد که آن هم به دوره حکومت بای‌ها در تونس می‌پردازد.

۲- ازدواج دوم در کشور تونس بر اساس قانون احوال شخصیه که از زمان حبیب بورقیبه مصوب شده است ، جرم تلقی می شود و مرتکب آن به زندان محکوم می شود.

۳- زنان در جامعه تونس از پشتوانه حقوقی بالایی برخوردارند لذا در مسائل و مشکلاتی که منجر به طلاق می شود بر اساس قانون، مرد مکلف به تامین مسکن زن و فرزندان و نفقه دائمی برای آنان است لذا در زیر پوست کشور تونس ، روابط غیر عرفی بین زن و مرد به شدت رایج است که به دلیل رعایت موازین شرعی ، متمسک به ازدواج عرفی ( که یکی از شروط آن عدم اشهار است ) می شوند. در چند روز اخیر که سریال برائه جنجال وسیعی را به پا کرده است ، شاهد اعتراف مردانی هستیم که به انجام ازدواج عرفی اقدام کرده اند ولی از ترس قانون آن را علنی نکرده اند.

۴- به نظر می رسد ، این سریال ، آغاز پروژه ای فرهنگی برای قبح زدایی از موضوعی است که جامعه تونس به شدت با آن زاویه دارد. هرچند درصدی از مردان و زنان جامعه به ازدواج عرفی روی آورده اند اما غالب مردم نسبت با آن زاویه دارند و واکنش های منفی بسیاری نسبت به این موضوع بروز داده اند. این پروژه قصد آن را دارد که با مطرح نمودن موضوع و دامن زدن به واکنش های مثبت و منفی ، آن را به عنوان سوال در جامعه مطرح کند که اگر تعدد زوجات بر اساس حکم قرآنی مجاز است چرا قانونگذار تونسی این حکم را در کشور تونس مسلمان ممنوع کرده است ؟ و این سوال با توجه به آزاد بودن رسانه ها در این کشور منجر به بحث های داغی خواهد شد که نتیجه آن را البته نمی توان پیش بینی کرد اما تکرار موضوع می تواند به عنوان بخشی از پروژه  قبح زدایی به شمار آید.

۵- سریال های ترکی و مصری در این ایام توانسته اند حضوری فعال در شبکه های این کشور داشته باشند و تنها سریال ایرانی که همچنان پخش می شود و مورد استقبال نیز قرار گرفته است ، یوسف پیامبر است و این درحالی است که درخواست های متعددی برای پخش سریال های تاریخی ایرانی دوبله شده به عربی به این نمایندگی واصل شده است که البته به ستاد نیز منعکس و اقداماتی نیز برای تامین آن صورت گرفته است که تا کنون بی نتیجه بوده است. بی شک فرصت حضور در فرهنگ عمومی تونس از دریچه تلویزیون ، فرصتی بی بدیل و منحصر به فرد می باشد و در صورتیکه اهتمامی جدی و همراه با شناخت از نیازهای فرهنگی بین المللی وجود داشته باشد ، می توان باکمترین هزینه ای ، حضوری موثر و هنرمندانه در عرصه فیلم و سریال در تونس داشته باشیم.