در مورد نفوذ و تاثیر کلیسای کاتولیک در نظام آموزشی و مدارس اسپانیا ادعاهای مختلفی وجود دارد. برخی معتقد اند این نفوذ بسیار بالا و غیر قابل قبول است. این افراد عموما به احزاب و رسانه های چپ اسپانیا تعلق دارند که دخالت و حضور مراکز مذهبی را در بخش مهم و حساسی مثل آموزش عمومی غیر قابل قبول می داند و با آن مخالف است. در عوض برخی دیگر میزان حضور و نفوذ کلیسا را پس از آغاز پروسه دموکراسی و نظام سیاسی جدید از سال 1978 به بعد رو به کاهش می دانند و حتی از این کاهش نگران هستند. این نگاه نیز متعلق به افراد و رسانه های نزدیک به احزاب دست راستی اسپانیا است که به کلیسای کاتولیک نزدیک اند.

برای به دست دادن برآوردی واقعی تر از این دو نگاه که دو سر طیف سیاسی-اجتماعی را تشکیل می دهند، لازم است به آمار و ارقام موجود در پس زمینه تاریخی نگاه کرد.

گزارش منابع مربوط به کلیسای کاتولیک اسپانیا

وبسایت[1] رسمی کلیسا در حوزه آموزش آخرین آمار مربوط به مدارس تحت پوشش خود را اینگونه آورده است:

در حال حاضر تعداد کل مراکز آموزشی در اسپانیا که تحت پوشش کلیسا هستند تعداد 1959 عدد است. بیشتر این مراکز از نوع نیمه خصوصی هستند. لازم به توجه است که اغلب این مدارس به صورت مجتمع آموزشی هستند و مقاطع مختلف تحصیلی را در خود جای داده اند. به این ترتیب اگر بخواهیم به تفکیک مقطع تحصیلی آمار را ببینیم، کلیسای کاتولیک اسپانیا 1747 کودکستان، 1689 مدرسه ابتدایی، 1633 مدرسه متوسطه و 776 مرکز آموزشی تحصیلات لیسانس در اختیار دارد. هم اکنون تعداد یک میلیون و 193 هزار و 273 دانش آموز تحت پوشش این مدارس به تحصیل مشغول اند و تعداد 104 هزار و 965 نفر نیز کادر تدریس در این مدارس کار می کنند.

در نسبت با کل مدارس آموزشی اسپانیا، مدارس کاتولیک 15 درصد سیستم آموزشی اسپانیا را تشکیل می دهند ( یعنی 15 درصد مدارس دولتی، کاتولیک هستند). این در حالی است که 57 درصد مجموع مدارس خصوصی و نیمه خصوصی اسپانیا در اختیار کلیسای کاتولیک است. به عبارتی در فضای آموزشی مربوط به گروه های مرفه تر و طبقه متوسط جامعه، کلیسا نفوذ قابل توجهی دارد و بیش از نیمی از مدارس کشور را در اختیار گرفته است.

نگاهی به سیر تاریخی

 در طول رژیم فرانکو، کلیساها کنترل مطلق مراکز آموزشی را داشتند، خواه این مدارس کاتولیک بودند یا نه. مقامات کلیسا برنامه های مطالعاتی را طراحی می کردند و حضور دین در مدارس ثابت بود. در کنار آن به دانش‌آموزان از سنین پایین هم از نظر سیاسی و هم از دیدگاه مذهبی در مورد عظمت اسپانیا گفته می‌شد و قهرمانانی که هنوز نشانه‌هایی از هویت اسپانیایی هستند امروز اسطوره‌سازی شدند.

از سال 1978و پس از پایان دیکتاتوری و آمدن دموکراسی تغییر آغاز شد. در اصل 16 قانون اساسی جدید تصریح شد که: 1- آزادی دینی و مذهبی و ایدئولوژیک برای همه افراد و انجمن ها بدون محدودیت در انجام عمومی مناسک خود مورد حمایت دولت و قانون است. 2- هیچکس را نمی توان مجبور به اقرار درباره دین یا اندیشه خود کرد. 3- هیچ دین یا مذهبی ویژگی حاکمیتی ندارد. حاکمان باید اعتقادات همه ادیان و مذاهب را به رسمیت بشناسند و زمینه همکاری و ارتباط میان دولت اسپانیا با کلیسای کاتولیک و نیز دیگر ادیان و مذاهب موجود در کشور را فراهم نمایند.

نکته عجیب در متن قانون در بند سوم، نام بردن از کلیسای کاتولیک است. اگرچه قانون تصریح کرده است که اسپانیا دین رسمی ندارد و همه ادیان و مذاهب در کنار هم برای فعالیت آزاد هستند، اما در نهایت نام کلیسای کاتولیک در متن قانون برجسته شده است. این موضوع احتمالا نتیجه نزاعی است که در هنگام تدوین قانون اساسی جدید میان گروه های مختلف در گرفته است و در نهایت به چنین وضعیتی منجر شده که در آن نام کلیسا ذکر شده است اما صحبتی از برتری یا اولویت آن نسبت به دیگر ادیان در میان نیست. به این ترتیب مسیری برای تفسیرهای خاص در زمان های خاص در متن قانون اساسی باز گذاشته شده است.

در سال 2020 دولت سوسیالیست فعلی اسپانیا اصلاحاتی را در قانون قدیمی آموزش و پرورش در اسپانیا ایجاد کرد. با وجود فشار از سوی رای دهندگان لائیک و نیز احزاب چپ رادیکال حامی دولت، در نهایت تغییرات مربوط به آموزش مذهبی در این قانون حداقلی بود. کلاس های آموزش مذهبی در سال پایانی دوره ابتدایی اجباری است. این کلاس ها در سال های دیگر دوره اختیاری هستند.

وضعیت امروز و اقبال دانش آموزان به دروس مذهبی

بنا بر گزارش خبرگزاری اروپاپرس[2]، 60.6 درصد از دانش آموزان در سال تحصیلی 2020-2021 کلاس مذهب کاتولیک را انتخاب کردند که نسبت به سال گذشته 2.4 درصد کاهش نشان می دهد که در آن 63 درصد این درس را گرفته بودند. این آمار بر اساس گزارش کمیسیون آموزش و فرهنگ زیر مجموعه مجمع اسقفی اسپانیا منتشر شده است. مجمع اسقفی اسپانیا (مهمترین نهاد مذهب کاتولیک در این کشور) این کاهش را «خفیف» توصیف کرده است و در تحلیل خود آن را به مشکلات مربوط به همه گیری کوید از یک سو و «مناظرات رسانه ای» که در مورد تحول در نظام آموزش و پرورش اسپانیا شکل گرفت نسبت داده است. در هر دو مورد تشکیل یا عدم تشکیل کلاس های مذهبی در هاله ای از ابهام قرار گرفت و باعث شد افراد نسبت به گذشته کمتر به گرفتن این درس اقدام کنند.

داده های مربوط به 69 اسقف نشین که مسئولیت 12 هزار و 323 مدرسه دولتی، 2493 مرکز آموزشی نیمه خصوصی و 214 مدرسه خصوصی نشان می دهند که از مجموع 5.37 میلیون دانش آموز، 3.25 میلیون نفر از آنان کلاس مذهب کاتولیک را گرفته اند و در مقابل 2.1 میلیون نفر از آنان این درس را انتخاب نکردند.

این آمار نشان می دهد اگرچه در حالت کلی و در مقایسه با دهه گذشته، میزان استقبال از کلاس های آموزش کاتولیک کمتر شده است، اما کلیسا همچنان حضور پررنگ و موفقی در بخش آموزش اسپانیا دارد.

موفق ترین مدارس اسپانیا به کدام دسته تعلق دارند؟

در میان بهترین مدارس اسپانیا در سال 2022 که مجله فوربس فهرست آن را اعلام کرده است[3]، می توانیم رقابتی را میان مدارس کاتولیک و مدارس بین المللی دو یا چند زبانه (که عموما اسپانیایی نیستند) ببینیم. از میان ده مدرسه صدر این فهرست، اگر مدارس بین المللی را حذف کنیم، به نام این سه مدرسه می رسیم:

مدرسه سنت پیتر در بارسلونا  (رتیه 1)

مدرسه لائوده سن پدرو در مالاگا (رتبه 2)

مدرسه سن پاترسیو در مادرید (رتبه 7)

این مدارس، مدارس درجه یک اسپانیایی هستند و با مدارس بین المللی که توسط بنیادهای خارجی از جمله کمبریج، کینگز کالج و بریتیش کنسول تاسیس شده اند متفاوت اما در درجه اهمیت بالا قرار دارند. در این فهرست تعداد مدارس مذهبی کاتولیک قابل توجه است. همچنین امکانات آموزشی این مدارس با امکانات مدارس چند ملیتی وابسته به مراکز آموزشی پر سابقه ای مثل کمبریج و کالج سلطنتی انگلستان قابل مقایسه است. همین موضوع نشان می دهد که چطور در بحث کیفیت آموزش، کلیسای کاتولیک همچنان حرف اول را در بخش آموزش اسپانیا می زند.