بیمارستان نوری یکی از مهم ترین بناهای تاریخی در شهر دمشق و یکی از سه بیمارستان مشهوری است که در این شهر می باشد. اولین بیمارستان که قبل از النوری ساخته شده است و در قدیم به نام بیمارستان الدقاقی شناخته می شد بیمارستان عتیق بود، دومین بیمارستان ساخته شده در دمشق بیمارستان نورالدین (النوری) می باشد و سومین بیمارستان که در منطقه الصالحیه ساخته شده است به نام بیمارستان القیمری نامیده می شود.

بیمارستان نوری را شاه نورالدین محمود الزنکی در سال ۵۴۳ هجری قمری برابر با ۱۱۵۴ میلادی بنا نمود و به نام او "النوری" نامگذاری شد و شرط کرد که آن را وقف رسیدگی به بیماران ناتوان و فقیر نماید، شاه نورالدین تعداد بسیار زیادی کتاب های طبی و پزشکی را به این بیمارستان نیز اهدا نمود. این بیمارستان گنجایش ۱۳۰۰ تخت را داشت و پزشکان و اطباء زیادی به صورت هیئت های علمی از همه نقاط دنیا برای کار و آموزش به این بیمارستان می آمدند. با این که بیمارستان برای فقرا وقف شده بود ولی از ورود اغنیا ممانعت نمی شد، هر نوع دارویی که ممکن بود در جای دیگری بوفور یافت نشود در این بیمارستان وجود داشت.

بعضی از منابع تاریخی در رابطه با ساختن این بیمارستان روایتی را نقل می کنند که می گوید: یکی از پادشاهان اروپا را شاه نورالدین به اسارت گرفت، در مجلس مشورتی اعیان با شاه نورالدین به این اتفاق نظر رسیدند که همه اسیران و خود پادشاه اروپایی را در مقابل پرداخت فدیه برای ساختن یک بیمارستان برای عرضه دوا و درمان آزاد نمایند. علاوه بر درمان بیماری ها این بیمارستان یک وظیفه مهم دیگر نیز داشت که عبارت از آموزش و تعلیم دانشجویان علاقه مند به علم پزشکی بود.

در این بیمارستان تعدادی از مشهورترین پزشکان به کار پرداختند من جمله می توان از ابن سینا و الزهراوی نام برد. در این بیمارستان به بیماران دارو و غذا و لباس مجانی تا علاج و درمان کامل و ترخیص از بیمارستان داده می شد. از این بیمارستان ابن جبیر در قرن دوم بازدید به عمل آورده است و نقل می کند که دکترها و پزشکان صبح زود در این بیمارستان شروع به کار می کنند، این اطباء بیماران را ویزیت و رسیدگی کرده و برایشان دارو و غذای متناسب با درمان و بیماریشان تجویز می کنند. در این بیمارستان به بیماران روانی نیز رسیدگی می گردد و تحت دارو و درمان مناسب قرار می گیرند. این بیمارستان در طول تاریخ طولانی خودش دچار تحولات و تغییرات مختلفی شده است:

طبیب بدرالدین ابن قاضی بعلبک (وی رئیس اطباء و جراح های این بیمارستان بوده است) در سال ۶۳۷ هجری قمری برابر با ۱۲۳۹ میلادی اقدام به بزرگ کردن وگسترش بیمارستان نمود و به آن یک راهروی بزرگ با پنج اتاق اضافه نمود.

در سال ۷۹۵ هجری قمری صاحب شمس الدین البهنسی اقدام به بازسازی یکی از سالن های این بیمارستان نمود.

در سال ۸۰۳ هجری قمری در حمله تیمور لنگ مورد تعرض و نابودی قرار گرفت، بعد از بیرون رفتن تیمور لنگ مجدداً و با سختی و فشار زیاد اقدام به پذیرش بیماران نمود.

حوالی سال ۸۵۰ هجری قمری الشیخ یوسف الباعونی اقدام به اصلاح و رسیدگی به این بیمارستان نمود و در آن یک مکان بزرگی ساخت که به اسم خودش نامیده می شود، وی اقدام به خرید اماکن اطراف بیمارستان نمود و ضمیمه این بیمارستان نمود.

در دوره عثمانی زیر نظر «شوریزه حسن» کسی که مسجد الیاغوشیه و خان المرادیه را در دمشق بنا نمود و در آنها شعائرش را بجا آورد، اقدام به رسیدگی و عمران اوقاف (اماکن وقفی) این بیمارستان نمود که شامل رسیدگی و بازسازی بود ولی چیزی به بیمارستان اضافه نکرد.

بعضی از کتاب های تاریخی به این اشاره دارد که در دوران حکومت پادشاهی در این کشور در ایام شاهان الملک الظاهر، بیبرس، قلاوون و الناصر محمد بعضی از اجزای این بیمارستان مورد مرمت و بازسازی قرارگرفته است. این بیمارستان تا اوائل قرن ۱۴ به رسیدگی به بیماران و دوا و درمان بیماران مشغول بود، نقش این بیمارستان بعد از ساخته شدن بیمارستان های جدید در عصر حاضر و رفتن و ترک پزشکان پایان یافت.

در سال ۱۳۱۸ هجری قمری و در عهد سلطان عبدالحمید این محل را تبدیل به مدرسه ای برای دختران شد.

در سال ۱۳۵۸ این مدرسه تبدیل به مدرسه تجاری گردید.

در سال ۱۳۹۶ هجری قمری تبدیل به یک موزه برای طب و علوم دیگر به عنوان یک سمبل نزد عرب گردید.

ورودی و داخل بیمارستان خیلی بیشتر از بیرون بیمارستان سرشار از هنر معماری است، درب این بیمارستان یک درب دو لنگه از چوب می باشد که با مس پوشانده و با میخ های مسی با اشکال مختلف هندسی تزیین شده است. در بالای درب ورودی گچ کاری زیبایی به چشم می خورد که از نه قسمت ورقه ای شکل کنده کاری شده است، این نوع آرایش و تزیین هنر جدیدی در سوریه بوده است که توسط سلجوقیان به سوریه آورده شده است، کما این که کنده کاری ورودی بیمارستان که شامل هفت قوس و نیم دایره می باشد نیز هنر جدیدی در سوریه بوده است، همین قوس‌ها و نیم دایره‌ها از داخل همراه با انحناهایی تکرار شده است بطوری که وقتی از بالا به آن نگاه می کنی به‌شکل یک درخت نخل مشاهده می شود. هر اتاقی یک درب مربع داشت که طول ضلع آن ۵ متر بود و درگاه نامیده می شد، هر اتاق دارای دو ایوان کوچک شمالی و جنوبی بود که با قوس ها و دایره هایی که رنگ آمیزی و پوشیده شده بودند، علاوه بر این دارای کنده کاری های گچی بودند که مشابه همان رنگ آمیزی دروازه و درب ورودی بیمارستان بوده است. درب قسمت جنوبی به یک حیاط روباز باز می شود که شبه مربع ۲۰*۱۵ متر می باشد، در وسط این حیاط یک برکه و حوض مستطیلی به ابعاد ۸٫۵* ۷ متر قراردارد، دور این حیاط نیز ۴ ایوان قرار گرفته است، در طرفین هر ایوان دو اتاق قرار دارد، کل این اثر تاریخی مربوط به یک عهد و عصر نیست در دو مقاطع مختلف درست شده اند. بر روی دیواره های درگاه نوارهای نوشته شده ای وجود دارد که اشاره به کارهای تعمیراتی و اصلاحی که در زمان حکومت پادشاهی روی این بیمارستان انجام شده است دارد. این درگاه به وسیله یک گنبد بلند که از بیرون و داخل به صورت کنده کاری شده است مسقف شده است، این گنبد و گنبد مقبره شاه نورالدین که در نزدیکی بیمارستان قرار دارد نمونه های منحصر به فرد در ساختمان سازی و معماری سوریه می باشد.

درگاه بروی سینه ایوان غربی باز می شود، این ایوان به وسیله یک گنبد مخروطی شکل پوشیده شده است که به صورت طاق ضربی به سمت حیاط گشوده می شود، در ایوان نقش نگارهای زیادی به همراه دو درب در طرفین که هر کدام برای یک سالن مستطیلی می باشد وجود دارد هرکدام از این درب ها به درب دیگری منتهی می گردد که رو به حیاط باز می شود، در بالای هر درب کنده کاری های گچی به شکل گیاهان مختلف به چشم می خورد، ایوان شمالی نیز مانند ایوان غربی می باشد.

اما ایوان جنوبی با پوشش مرمری اش و همین‌طور محراب مرمری و مسطح و نقش و نگاری شده که در بالای آن یک طاق مرمری رنگی که توسط دو ستون فشرده و محکم که در آن دو تاج قرار دارد نگه داشته شده است در آن وجود دارد از دیگر ایوان ها متمایز می باشد. محراب این ایوان توسط موزاییک های مرمری فرش شده است. پوشش مرمری این ایوان به شکل و رنگ گل زنبق است که بیانگر و انعکاس دوران شاه نورالدین می باشد. ایوان شرقی این بیمارستان بزرگترین ایوان با ابعاد ۸*۷٫۵ می باشد که در زمان قدیم مخصوص نشستن پزشکان و برگزاری نشست های علمی بوده است، این ایوان نیز دارای درب و اتاق در طرفین خودش می باشد که از طرف دیگر به حیاط باز می گردد. بیمارستان نوری یکی از مهم ترین آثار تاریخی در دمشق به حساب می آید که در آن هم بیمارستان وجود داشته است و هم مدرسه و دانشگاهی بوده است برای تدریس و تعلیم علم پزشکی.

از اولین پزشک هایی که در این بیمارستان مشغول به کار شدند می توان از پزشک محمد بن عبدالله المظفر الباهلی که در سال ۵۷۰ هجری قمری درگذشت نام برد، او مستمر به بیماران سرکشی می کرد و جویای احوال و سلامت آنها بود، او مسئول خدمتکاران به بیمارستان و ناظرین بر بیمارستان بود و برای هر کدام متناسب با کارشان برنامه مشخص می کرد و می‌نوشت، وی وقتی از این کارها در بیمارستان فارغ می شد به قلعه و مرکز فرمانروایی پادشاه می رفت و به مریض های پادشاه رسیدگی می کرد و وقتی که از این کار فارغ می شد به بیمارستان برگشته در ایوان بزرگ می نشست و به دیگر پزشکان درس طبابت و داروشناسی می داد، دانش‌پژوهان درس را می خواندند و اگر سؤالی در زمینه طب داشتند می پرسیدند، وی با آنها سه ساعت را بدین منوال می گذارند و سپس به خانه اش بر می گشت.

تهیه کننده: د. رغد حسین