ولایت بامیان، دارای شگفتی‌ها و عجایت طبیعی و انسانی بسیاری است. شهر غلغله، شهر سرخ( شهر ضحاک) و بودای بامیان از معروفترین بناهای تاریخی این ولایت به شمار می‌رود.

در این ولایت تاریخی و باستانی، قلعه مخروبه‌ای قرار دارد که بسیاری معتقدند که روزگاری قلعه ضحاک بوده است. این قلعه که در میان رودخانه‌های «پای‌مور»، «ششپل» و «دره آهنگران» قرار دارد، به نام «شهر سرخ» نیز یاد می‌شود. یکی از دلایل این نام‌گذاری، ساخته شدن این قلعه که مجموعه‌ وسیعی از ویرانه‌های تاریخی را در بر می‌گیرد، برفراز تپه سرخ رنگی در محل ورودی شرقی وادی بامیان است. ارتفاع بقایای شهر سرخ از همواری‌های جلگه ششپل، دره آهنگران و دره پای‌موری تا بخش بالای شهر، ۱۰۰ تا ۱۷۰ متر تخمین زده شده است.

افسانه شهر ضحاک

افسانه‌های زیادی درباره این قلعه وجود دارد که یکی از آنها به این شرح است: "در این قلعه نظامی، شاه قدرتمندی به نام ضحاک حکمروایی می‌کرد که برای حفظ خود در برابر دشمنانش، دو مار را روی شانه‌های خود نگهداری می‌کرد. چون غذای آنها مغز انسان بود، مردم محل مجبور بودند که هر روز یک نفر را برای تغذیه این مارها آماده کنند. در این میان شخصی به نام «کاوه آهنگر» که از سرداران مورد اعتماد ضحاک بود و برای سپاهیان وی سلاح می‌ساخت، به بهانه غذا دادن به مارها به ضحاک نزدیک شده و با پتکش به سر ضحاک می‌کوبد. این چنین به زندگی آن پادشاه افسانه‌ای و مارهایش خاتمه می‌بخشد."

روزگاری شهر ضحاک، چهارراه ارتباطی کاروان‌های تجارتی بوده و از جنوب به سرزمین هند از شرق به ایران و از شمال به سلسله کوه‌های هندوکش و رود آمو متصل می‌شد.

تاریخ دقیقی از ساخت این شهر وجود ندارد؛ اما عده‌ای از باستان شناسان و تاریخ نویسان بر این باورند که تاریخ ساخت این شهر به قبل از اسلام و به دوره صفاریان می‌رسد. آثار موجود در این منطقه به دوره‌های مختلف تاریخی چون یفتلی‌ها که به قرن چهارم تا نهم میلادی می‌رسد و شاخصه‌های معماری که به قرن دهم تا سیزدهم میلادی مربوط می‌شود و همچنین بقایایی که نشان از دوره تیموریان در قرن پانزدهم تا شانزدهم دارد، در این ناحیه کشف شده‌اند.

معماری و موقعیت جغرافیایی شهر ضحاک

نوع معماری و همچنین موقعیت جغرافیایی آن که در محل تلاقی سه گذرگاه مهم غزنی، کابل و بلخ قرار دارد، نشان دهنده آن است که این شهر کاربری نظامی داشته و از استحکامات قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده است. دیوارهای استحکاماتی این شهر از سطوح پایین و دامنه کوه آغاز و به سمت قله کوه امتداد می‌یابد.

در قسمت‌های بالا، قطر و ارتفاع دیوارها بیشتر شده و کمربندهای امنیتی آن محکمتر می‌شود. راه صعب العبوری که از بین چند برج نگهبانی و پیچ و خم‌های فراوان و از میان دروازه تونل مانند سنگی‌ای می‌گذرد، تنها راه ورودی شهر محسوب می‌شود.

معماری داخلی شهر ضحاک

برفراز کوه که قسمت اصلی شهر است، دالان‌ها و خانه‌های بسیار بزرگ با سقف‌های گنبدی خشتی و به ارتفاع ده متر که در بعضی جاها در دو طبقه اعمار شده‌اند، به چشم می‌خورند.

همه این خانه‌ها زنجیروار به یکدیگر متصلند و در لبه‌های کوه به برج‌های نگهبانی کوچک و بزرگ منتهی می‌شوند. از وسط شهر، تونلی مارپیچ و پله پله برای انتقال آب در هنگام حمله دشمنان و محاصره شهر، کشیده شده است. این تونل به برج بسیار بزرگ و مستحکمی منتهی می‌شود که توسط یک تونل باریک به حوض آبی می‌رسد که فعلأ خشک شده است. باستان شناسان بر این باورند که این مجموعه بناها در سه بخش: بالای ارگ برای حاکم و اهل دربار، پایین ارگ برای سربازان و مدافعان شهر و بخش مسکونی شهر برای عامه مردم، ساخته شده بود.

شهر ضحاک یکی از هشت بنای تاریخی ولایت بامیان است که به عنوان میراث فرهنگی جهان در سازمان یونسکو ثبت شده است.

منبع: سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان

لینک:

 http://atis.af/shahr-e-zohak/