به دنبال تحولات سیاسی، افغانستان بار دیگر با بحران فرار مغزها روبه‌رو شد؛ بحرانی که ظرفیت‌های کاری در بخش‌های مختلف را با چالش جدی روبه‌رو و هزاران شهروند را متأثر کرده است. سلام‌وطندار در این گزارش، سه حوزه‌ی رسانه، آموزش (تحصیلات عالی) و بهداشت را بررسی کرده است.
یافته‌های این بررسی نشان می‌دهد که مهاجرت کادرهای متخصص در این سه بخش، آسیب‌های قابل توجهی وارد کرده و تلاش‌ها برای جبران آن، تاکنون نتیجه‌ی چندانی نداشته است. در این گزارش، با ۱۴ رسانه، شش دانشگاه و هشت بیمارستان از ولایت‌های مختلف گفت‌وگو شده است.
تأثیر فرار مغزها بر رسانه‌ها؛ کاهش نیروی حرفه‌ای و نگرانی از آینده
با گذشت بیش از سه سال‌ونیم از تحولات سیاسی در افغانستان، رسانه‌های کشور همچنان با خلاء نیروی انسانی متخصص روبه‌رو هستند. گفت‌وگوهای انجام شده با ۱۴ رسانه (پنج رسانه‌ی دیداری و نُه رسانه‌ی شنیداری)، چهار خبرنگار مهاجر و برخی از نهادهای پشتیبان رسانه‌ها و خبرنگاران در افغانستان؛ نشان می‌دهد که خروج خبرنگاران باتجربه، آسیب چشم‌گیری بر کیفیت محتوای رسانه‌ها وارد کرده و این خلاء هنوز به طور کامل جبران نشده است.
بر اساس آماری که از سوی فدراسیون خبرنگاران و تعدادی از نهادهای رسانه‌ای ارائه شده، با مهاجرت گسترده‌ی نیروی حرفه‌ای، نه تنها کیفیت تولید محتوا کاهش یافته، بلکه کمیت کاری نیز در حوزه رسانه به شدت پائین آمده است.
محمدبشیر عاطف، رئیس فدراسیون خبرنگاران و نهادهای رسانه‌ای افغانستان، می‌گوید که حدود ۴۰ درصد از کادرهای علمی و رسانه‌ای، کشور را ترک کرده اند. او هشدار می‌دهد که کاهش تعداد خبرنگاران از ۱۲ هزار نفر در دوره‌ی جمهوری به حدود پنج هزار و ۵۰۰ نفر در حال حاضر، بحران شدیدی در عرصه‌ی اطلاع‌رسانی به وجود آورده است.
او می‌افزاید: "در سال‌های جمهوریت، ما در حدود ۱۲ هزار کارمند رسانه‌ای و در حدود ۷۰۰ رسانه‌ی فعال در کشور داشتیم که امروز تعداد خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای ما در حدود پنج هزار ۵۰۰ نفر است که در بیشتر از ۴۰۰ رسانه مشغول کار هستند. از حدود پنج هزار خانمی که در دوران جمهوریت در رسانه‌ها فعال بودند، امروز حدود ۸۰۰ نفر حضور دارند و بقیه، مردها هستند که در نهادهای خبری کار می‌کنند."
مطواع کبیر، از اعضای کمیته‌ی مدافعان خبرنگاران افغان، از ادامه‌ی روند خروج خبرنگاران در کشور هشدار می‌دهد. "این افراد تنها گزارشگر نبودند، بلکه نقش راهنما را داشتند یا الگو بودند برای نسل جوان‌تر خبرنگاران. با رفتن آنها، بیشتر رسانه‌ها نیروی متخصص، تحلیل‌گر و افرادی که تولیدکننده‌ی محتوای عمیق بودند را از دست دادند. این روند نه تنها کیفیت، بلکه استقلال، تنوع و تأثیرگذاری رسانه‌ها را آسیب‌پذیر کرده است".
بصیر عابد، مدیرمسئول شبکه‌ی خصوصی رادیو و تلویزیون «آرزو»، به سلام‌وطندار می‌گوید که تحولات سیاسی کشور سبب شد ۶۰ درصد از کارمندان باتجربه‌ی خود را که حدود ۱۵ سال تجربه‌ی کار در بخش‌های مختلف رسانه‌ای داشتند، از دست بدهند. "پس از تغییر نظام، حدود ۶۰ درصد از کارمندان ما مهاجرت کردند، دفتر را ترک کردند و رفتند. در این میان، ما خبرنگاران بسیار متخصص داشتیم، تصویربردارهای بسیار حرفه‌ای داشتیم، مدیران تولید ما، مدیران حرفه ای بودند که بر کیفیت محتوا و فعالیت ما خیلی تأثیر داشتند. متأسفانه مدتی ما نتوانستیم به نحو قابل قبولی فعالیت کنیم. به همین دلیل، دچار مشکل شدیم."
طارق رسا، از جمله‌ی خبرنگارانی است که پیش از تغییر نظام در یکی از رسانه‌های داخلی فعالیت داشت. او، محدودیت‌های گسترده بر آزادی بیان، تهدیدهای امنیتی و فشارهای سیاسی را، از دلیل‌هایش برای ترک کشور عنوان می‌کند. او، آینده‌ی خبرنگاری در افغانستان را «مبهم» و «نگران‌کننده» توصیف می‌کند و باور دارد که فضای کاری برای خبرنگاران روزبه‌روز محدودتر می‌شود.
طارق رسا، می‌گوید: "آینده‌ی خبرنگاری در افغانستان، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. با محدودیت‌های شدید بر آزادی بیان، سرکوب رسانه‌های مستقل و خروج نیروهای متخصص، روند اطلاع‌رسانی در کشور با خطر جدی مواجه است. اگر این روند ادامه یابد، احتمالاً روزنامه‌نگاری مستقل از بین رفته و تنها رسانه‌هایی که به دستورالعمل‌های حکومتی پابند هستند، باقی خواهند ماند."
نتیجه‌ی این گفت‌وگوهای سلام‌وطندار نشان می‌دهد که مهاجرت خبرنگاران باتجربه نه تنها سبب کاهش کیفیت تولید رسانه‌ای شده است، بلکه تهدید جدی برای پویایی و آینده‌ی رسانه‌ها در افغانستان به شمار می‌رود.
تأثیر فرار مغزها بر دانشگاه‌ها
خروج گسترده‌ی استادان دانشگاه‌ها از افغانستان، نظام آموزشی کشور را با چالش‌های کم‌سابقه روبه‌رو کرده است. یافته‌های سلام‌وطندار از گفت‌وگو با مسئولان چهار دانشگاه خصوصی، دو انستیتو و سه نفر از استادانی که مهاجر شده اند، نشان می‌دهد که پس از تحولات اخیر و در پی آن خروج برخی از کادرهای متخصص از دانشگاه‌های کشور، کیفیت تدریس و انگیزه‌ی دانشجویان آسیب دیده است.
بر اساس این بررسی، کاهش حضور استادان مجرب و متخصص-که بسیاری از آنان دارای مدرک کارشناسی ارشد بوده اند-،ساختار تحصیلات عالی را نیازمند به برنامه‌ریزی درازمدت برای جبران این خلاء کرده است.
رئیس یکی از انستیتوهای آموزشی در بلخ که نخواست نامش نوشته شود، می‌گوید که این نهاد در سال‌های اخیر بسیاری از اساتیدش را از دست داده که بیشتر شان دارای مدرک کارشناسی ارشد بودند. او، تأکید می‌کند که جبران این کمبود، نیازمند زمان و برنامه‌ریزی درازمدت است.
او در این باره می‌گوید: "در تحولات اخیر، ما تقریباً ۷۰ درصد از کادرهای علمی خود را از دست دادیم. در اینجا ما تقریباً بیشتر از هشت نفر کارشناس ارشد داشتیم؛ وقتی که شما کادر خود را از دست می‌دهید و افرادی جدید را جایگزین آنها می‌کنید، شرایط برایتان خیلی متفاوت است. اینها نمی‌توانند که خواسته ها را مطابق ساختار قبلی فراهم بکنند؛ نمی‌توانند که برنامه آموزشی را درست اجرا کنند. بیست یا شاید سی سال دیگر یک آسایش و رفاه خوب تحصیلی نیاز داریم که جبران این شرایط را موجب شود و به کیفیت همان کادر قبلی برسیم."
همچنین، رئیس یکی از دانشگاه ها که نخواست نامش گفته شود، می‌گوید که حدود ۴۰ درصد از اساتید با تجربه‌ی خود را که بیشتر آنها در رتبه‌ی دکترا بودند، در جریان چند سال اخیر از دست داده اند. او، نبود این اساتید را در بخش اکادمیک؛ زیان بزرگ می‌خواند.
او در این باره می‌گوید: "در حدود ۴۰ درصد و در بعضی دانشگاه ها حتی حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد از اساتیدی که باسابقه بودند، شغل خود را ترک کردند و به دیگر کشورها رفتند. استادانی که تازه می‌آیند، به‌روز هستند، لایق هستند؛ ولی تجربیات و تحقیقاتی که اساتید قبلی سالیان سال انجام داده بودند و تحقیقات آنها در سطح جهان در بهترین ژورنال‌ها چاپ شده بوده، با این افراد که تازه می‌آیند، خیلی تفاوت می‌کند. اساتیدی که رفتند، درجه‌ی تحصیلی آنها تقریباً هفتاد تا هشتاد درصد دکترا بود، مابقی کارشناسی ارشد."
امید افغان، استاد سابق دانشگاه تعلیم و تربیت در کابل، می‌گوید که ترک کشور برای او یک اجبار اجتماعی و اخلاقی بوده است. او می‌افزاید: "پس از تحولات ۲۰۲۱، بسیاری از ما اساتید با بحران مشروعیت، سانسور، تحدید آزادی‌های علمی و فقدان امنیت روانی و فیزیکی مواجه شدیم. حداقل ۴۰ تا ۵۰ درصد اساتید دانشگاه‌های معتبر، کشور را ترک کردند. برای بازگشت ما باید آزادی تدریس، امنیت فیزیکی و روانی و فضای دانشگاه از ایدئولوژی‌های افراطی پاک شود. بازگشت فقط زمانی ارزش دارد که بتوان دوباره معلم بود، نه فقط مدرس جزوه."
همین گونه، احمدحامد قادری، دیگر استاد سابق دانشگاه تعلیم و تربیت در کابل، می‌گوید که روی‌کارآمدن نظام جدید در کشور با وضع محدودیت‌های همه‌روزه، سبب شد که کشور را ترک کند. او می‌افزاید که در صورت برآورده نشدن انتظارات عمومی از نظام آموزشی، کشور با پیامدهای ناگوار روبه‌رو خواهد شد.
قادری، تأکید می‌کند: "نظام حاکم؛ محدودیت‌هایی را بر استادان و دانشجویان وضع کرد و هر روز فضا را برای فعالیت‌های آکادمیک محدودتر می ساخت. امتیازات استادان تقریباً ۴۰ درصد کاهش یافت و آهسته‌آهسته دچار سرخوردگی شده و کشور را ترک کردیم."
تأثیر فرار مغزها بر بیمارستان‌ها
در کنار نهادهای آموزشی و رسانه‌ای، حوزه‌ی بهداشت نیز از پیامدهای مهاجرت کادرها به شدت آسیب دیده است. این در حالی است که دانشگاه‌های علوم پزشکی همچنان به روی زنان بسته است و در دو سال گذشته، هیچ زنی از این دانشگاه‌ها فارغ نشده است. هم‌زمان، روند مهاجرت برخی از کادرهای بهداشت به ویژه زنان متخصص، همچنان ادامه دارد.
برای بررسی وضعیت بخش بهداشت در کشور، با مسئولان چهار شفاخانه و چهار کلینیک در ولایت‌های مختلف گفت‌وگو شد. یافته‌ها نشان می‌دهد که مهاجرت گسترده‌ی پزشکان متخصص در برخی موارد کیفیت خدمات درمانی را کاهش داده است.
سرپرست یکی از کلینیک‌های بهداشت در بلخ که نخواست نامش نوشته شود، می‌گوید که پس از مهاجرت پزشکان متخصص، این مرکز با کمبود نیروی باتجربه روبه‌رو شده و کیفیت خدمات درمانی به طور چشم‌گیری کاهش یافته است. او تأکید می‌کند که نبود پزشکان کارآزموده، نه تنها روند درمان را دشوار کرده، بلکه اعتماد مردم به خدمات بهداشتی نیز آسیب دیده است.
او می‌افزاید: "با رفتن دکترهای ورزیده و متخصص، مشکلاتی دامن گیر بیمارستان‌ها شد، اینکه کمبود مهارت‌های تخصصی و حضور پزشکان باتجربه در بخش‌های مختلف، باعث کاهش کیفیت خدمات شده و بیماران زیادی که نیاز به درمان‌های پیچیده دارند، با مشکلات زیادی مواجه شدند. این پروسه و این روند، تأثیر منفی بر روند درمان و اعتماد مردم به خدمات بیمارستان شده است."
همچنین، رئیس یکی از شفاخانه‌ها که نخواست نامش گفته شود، می‌گوید که در ۱۴ ولایت کشور، خدمات این بیمارستان ارائه می شد؛ اما تغییر نظام سیاسی در کشور، سبب شد که بیمارستان تعداد زیادی از پزشکان متخصص خود را از دست بدهد و با کمبود متخصص روبه‌رو شود. "بعد از تغییری که در حکومت ایجاد شد، بخشی از پزشکان و متخصصین خود را از دست دادیم و اینها ترک وطن کردند. حتی از سیزده، چهارده ولایت ما مریض داشتیم، آن زمان می‌آمدند پیش دکترها و ضرورت نبود که به خارج از کشور بروند؛ ولی ما حالا با مشکل کمبود متخصص مواجه هستیم."
یافته‌های این گزارش در حالی از تأثیرات منفی مهاجرت کادرهای متخصص کشور خبر می‌دهد که سازمان بین‌المللی مهاجرت، در گزارشی در باره‌ی رفت‌وآمد در مرزهای افغانستان اعلام کرد که در فاصله‌ی آوریل تا ژوئن ۲۰۲۴، ۵۳۲ هزار و ۸۵۴ نفر از افغانستان خارج شده اند.
منبع: سلام وطندار
لینک:
https://swn.af/salam-watandars-findings-the-migration-of-specialized-cadres-from-afghanistan-has-affected-various-sectors/
نظر شما