مقدمه مترجم :

نقش بین المللی کشور های قاره کهن آفریقا همواره در تحولات جهانی موثر بوده است . آفریقا دومین قاره پهناور و دارای یک پنجم کل خشکی جهان از ۵۴ کشور تشکیل و با ۲/۱ میلیارد نفر جمعیت بیشترین میزان جمعیت مسلمانان جهان را نیز به خود اختصاص داده است .

قرار گرفتن آفریقا بین آسیا و اروپا و دارا بودن چهار آبراه بزرگ جهان (سوئز – جبل الطارق- باب المندب– دماغه امیدنیک ) اهمیت ژئوپلتیک آنرا افزایش داده است . کشور های حوزه آفریقا  یک سوم اعضای سازمان ملل متحد را تشکیل داده و از لحاظ فرهنگی به دلیل تمدن غنی ، رسوم سنتی ، غنای هنری ، جاذبه های فولکلوریک از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار و در سالهای اخیر هنر آفریقایی توانسته راه خود را درمدارس و دانشگاههای علمی مردم شناسی و جامعه شناسی در جهان باز نماید .

سال ۲۰۱۹ میلادی، سالی حیاتی برای جنوب صحرای آفریقا خواهد بود. در حداقل ۹ کشور این منطقه ، از جمله نیجریه و آفریقای جنوبی، انتخابات ریاست جمهوری برگزار خواهد شد. این منطقه در مناقشات کامرون، جمهوری آفریقای مرکزی، مالی، نیجریه، سودان جنوبی و سومالی درگیر خواهد ماند. این امر همچنین توجه بیشتری را از سوی شرکای بین المللی جلب خواهد کرد که به طور فزاینده ای این بخش از جهان را  به عنوان منطقه ای دارای تهدیدات فرا ملّی، مقصدی برای سرمایه گذاری و عرصه ای برای رقابتهای  استراتژیکی می بینند.

عکس العمل  رهبران آفریقایی به موج جدید تحولات در منطقه آفریقا به  حضور کشورهای مختلف از قاره ها و اهداف مختلف  نشان می دهد که  این قاره نیاز به تجزیه و تحلیل بیشتری داشته چرا که آفریقا با حضور کشور هایی از سایر قاره ها به سوی توسعه و پیشرفت گام برمی دارد .

مشارکت جهانی با آفریقا

شکی نیست که سال ۲۰۱۹ رشد سریع رقابت بین المللی در آفریقا خواهد بود . چین در حال حاضر شریک تجاری پیشرو برای کشور های  آفریقا است و هند، روسیه و ترکیه و کشور های خلیج فارس و ... به شدت در حال افزایش سهم  مشارکت خود در این قاره هستند ، این در حالی است که سهم کشور های  اتحادیه اروپا به همراه  آمریکا به مراتب کمتر است.     ورود مجدد روسیه به آفریقا توسعه کلیدی در سال ۲۰۱۸ بود. در سال ۲۰۱۹ نخستین اجلاس آفریقا با  فهرستی طولانی از نشست ها برگزار خواهد شد. روسیه چندین سال است که به آرامی  در این قاره در حال سرمایه گذاری است و  با ارائه امنیت، آموزش نظامی، حضور در فعالیت های انتخاباتی و دفاع از حقوق  حقوق معدن کاران و سایر زمینه ها و فرصت ها، در حال سرمایه گذاری در زمینه مشارکت روسیه در این قاره و یافتن متحدان جدید بوده است.    در سال ۲۰۱۸ زمانی که سربازان مصلح روسی به جمهوری آفریقای مرکزی وارد شدند ، جهان به طور ناگهانی با واقعیت مواجه شد که یک استراتژی جدید در روسیه برای قاره آفریقا  بوجود آمده است . مشارکت مجدد روسیه در آفریقا یادآور این نکته است که رقابت های ژئوپلیتیکی و بین المللی در این قاره در آینده بیشتر خواهد داشت.

در سال جاری، ارتباط بیشتر بخش هایی از قاره آفریقا با تحولاتی که در سایر مناطق این قاره  اتفاق می افتد، وجود خواهد داشت. در سال ۲۰۱۹، شاخ (شمالی ترین نقطه) و شرق آفریقا در نتیجه سرمایه گذاری، سیاست و قدرت نرم به سمت آسیا و خاورمیانه حرکت خواهد کرد. یک نظرسنجی اخیرا نشان داد که بسیاری از مردم آفریقا (از جمله آفریقای جنوبی) به طور فزاینده ای از دبی به عنوان مقصد تعطیلات اصلی نخبگان خود استفاده و از آن حمایت می کنند.

کشمکش میان قطر و امارات در این منطقه ، با پیامدهای مستقیم سیاسی در سومالی مواجه است . ترکیه همچنان به فعالیت های خود عمق می دهد که از جمله آنها  ساخت بندر در اریتره است . "رجب طیب اردوغان" رئیس جمهور ترکیه  نخستین سفر ریاست جمهوری خود را  به ساحل در سال ۲۰۱۸ انجام داد، که نشان دهنده افزایش جاه طلبی ترکیه است.     هند در مارس سال گذشته آغاز ۱۸ ماموریت دیپلماتیک در آفریقا را تصویب کرد. گسترش سفارتخانه های هند در بورکینا فاسو، کامرون، کیپ ورد، چاد، جمهوری دموکراتیک کنگو، اریتره، گینه استوایی، گینه بیسائو، لیبریا، رواندا، سائو تومه و پرینسیپ، سیرالئون، سومالی، سوازیلند و توگو از این دست اقدامات  می باشد .  با این وصف هند حداقل یک ماموریت در ۴۷ کشور آفریقایی خواهد داشت. اما وقتی پارلمان "سیشل" تلاش های هند برای اجاره یک پایگاه نظامی در جزیره ایساف (اسامپشن)را رد کرد، یک شکست سیاسی برای دهلی نو در سال ۲۰۱۸ رخ داد .

هفتمین کنفرانس بین المللی توکیو و توسعه آفریقا در سال ۲۰۱۹ درشهر یوکوهاما، ژاپن برگزار خواهد شد. ژاپن همچنان به تعمیق مشارکت تجاری، توسعه و سیاست خود در آفریقا ادامه داده  و همچنین تلاش کرده تا با همکاری هند در طرح راه آهن آفریقا-آسیا مشارکت و میزان رقابت خود را در این منطقه افزایش دهد .  

تمرکز اصلی چین بر روی توسعه کمربند و جاده خود در آسیا و شمال شرقی آفریقا است. انجمن همکاری آفریقا (FOCAC) اجلاس سوم خود را در پکن در سپتامبر سال ۲۰۱۸به پایان رساند و در مقایسه با اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک ، بسیاری از سران کشور و نمایندگان دولتهای آفریقایی در آن شرکت کردند. وجود انجمن همکای آفریقا ((FOCAC نشانه اهمیت مداوم آفریقا برای چین است این کشور  ۶۰ میلیارد دلار  سرمایه گذاری در این حوزه را متعهد شده و همین مقدار را در سال ۲۰۱۵ نیز متعهد شده بود، اگرچه این بار به گونه ای متفاوت سازماندهی خواهد شد، تا منعکس کننده تغییر در اولویت های چین باشد.

نکته قابل تامل این که  در سالهای آینده آیا وام های چین به کشورهای آفریقایی پایدار هستند یا خیر. سه کشورجیبوتی، جمهوری کنگو و زامبیا  بیش از حد متکی به وام های چین (از نظر نسبت بدهی خارجی به چین) هستند. کامرون، اتیوپی، غنا، موزامبیک، سودان و زیمبابوه نیز در این امر ردیف قرار دارند. منتقدان وام های سنگین اعطایی  چین معتقدند  همانند پرونده بندر" Hambantota " در سریلانکا  که به اجاره ۹۹ ساله چینی ها درآمد ، کشور های آفریقایی  به جای پرداخت بدهی  مجبور به دادن چنین امتیازاتی گردند  .

جیبیوتی پس از تجمع بدهی های سنگین خود امتیاز مشابهی به چین داده است. این نگرانی برای کشورهای غربی دارای تاسیسات نظامی در منطقه از جمله فرانسه، ژاپن و آمریکا  می باشد . آخرین گزارش سرمایه گذاری جهانی از کنفرانس سازمان ملل درباره تجارت و توسعه نیز حاکی از آن است که تغییرات مالی قابل توجهی  در منطقه آفریقا در حال انجام است. سرمایه گذاری مستقیم خارجی برای سه کشور  برتر (آمریکا، فرانسه ، انگلیس) در طول چند سال اخیر تغییر کرده و خط صاف داشته است (آمریکا ۵۷ میلیارد دلار – انگلیس ۵۵ میلیارد دلار- فرانسه ۴۹ میلیارد دلار)  ، و در مقابل سرمایه گذاری مستقیم خارجی کشورهای چین( از۱۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱ به ۴۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶)  و کشور های حوزه  خلیج فارس( عربستان – قطر – امارات ) به بخش هایی از آفریقا در حال افزایش است و پیش بینی می شود که منابع سنتی تامین مالی از آمریکا، فرانسه و انگلیس در سال ۲۰۱۹ به کاهش خود ادامه دهند.در ماه دسامبر۲۰۱۸، استراتژی جدید آفریقا توسط جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا رونمایی شد. که  این استراتژی نشان از تلاش آمریکا  در سیاست خارجی  برای مقابله با  حضور چین و روسیه در آفریقا است .   روشن نیست که آیا منابع جدید در دسترس هستند یا نه، اما تمرکز بر روی روسیه و چین نشان می دهد که حوزه خلیج عدن بیشتر از یک آبراه حمل و نقل بین المللی  به مکان استراتژیک برای کشور ها تبدیل شده است . تقلای آمریکا و اتحادیه اروپا برای دسترسی به مواد معدنی استراتژیک رو به رشد است و انتظار می رود که بیشترین تمرکز بین المللی بر منابع طبیعی کشور های حوزه نیز آفریقا باشد.

با وجود Brexit (مذاکرات خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا)، انگلستان در سال گذشته روی استراتژی جدید آفریقا توافق کرد، که آن شامل ۵۰ میلیون پوند تخصیص بودجه  برای دیپلمات ها و افتتاح سفارتخانه های جدید انگلیس در کشورهای چاد، جیبوتی، سوازیلند، لسوتو، و نیجر بود . لندن قرار است در سال ۲۰۱۹ میزبان اجلاس سرمایه گذاری در آفریقا باشد  وتلاش می کند تا  یکی از سرمایه گذاران گروه جی۷ در آفریقا باشد.

 آفریقا به عنوان سنگ بنای تلاش امانوئل مکرون برای افزایش نفوذ جهانی فرانسه نیز می باشد . او ۱۱ کشور را در ۹ سفر خود به آفریقا ملاقات کرد.آلمان همچنان برای تقویت مشارکت در آفریقا تلاش می کند در سال ۲۰۱۸، طرح "برنامه مارشال برای آفریقا" را با هدف افزایش تولید و تنوع بخشیدن به اقتصادها در آفریقا شروع کرد .  اگرچه با وجود نگرانی اتحادیه اروپا نسبت به مهاجرت افریقایی ها  به مرکز اروپا این  استراتژی دچال مشکلاتی شد .

 اینکه چگونه رهبران کشور ها و مناطق آفریقایی به منافع استراتژیک بین المللی جدید کشورها  پاسخ می دهند مهم است.  ایده بزرگ در  این قاره ایجاد " منطقه آزاد تجاری قاره آفریقا  "با هدف ایجاد بازار یکپارچه با ظرفیت بیش از یک میلیارد نفر جمعیت و تولید ناخالص داخلی حدود ۳.۳ تریلیون دلار که می تواند با خود  اتحاد و همکاری  بین المللی را به همراه داشته باشد .  اینکه چگونه رهبران آفریقایی به این موج جدید جهانی شدن واکنش نشان می دهند، واین که آیا این امر موجب تقسیم شدن  این قاره خواهد شد یا  پراکندگی سیاسی قاره ای را تقویت خواهد کرد، اینکه به ایجاد اقتصادهای ملی و منطقه ای بهتر خواهد انجامید و یا  این حضور بین المللی کشور ها ، آفریقا را توسعه خواهد داد.   

مترجم :  سید رضا جعفری

منبع:

https://www.chathamhouse.org/expert/comment/global-engagement-africa- continued-surge-۲۰۱۸