الحراک الشعبی الجزایر ، پس از پشت سر گذاشتن بیش از ده ماه تظاهرات خیابانی آثار و نتایج متعددی در صحنه سیاسی و فرهنگی الجزایر بر جای گذاشت که در عناوین زیر خلاصه می شود .

۱- استعفا و برکناری عبد العزیز بوتفلیقه

۲- محاکمه ، مجازات و زندانی شدن جمعی از فاسدان و صاحبان ثروت و قدرت که در زد و بندهای مالی نا مشروع دست داشتند .

۳- سیاسی تر شدن توده های مردم و توجه به قدرت نقش آفرین خود .

۴- روی کار آمدن رئیس جمهور جدید با تکیه بر انتخابات و رأی مردم .

۵- انتخاب نخست وزیر جدید آقای عبد العزیز جراد که شخصیتی آکادمیک دارد.

البته خواسته های مردم در الحراک الشعبی بیش از این پنج  عنوان است که ذکر شد ، آنها خواستار کنار گذاشتن همه وابستگان به نظام سابق ، تدوین قانون اساسی جدید و انتخاب رئیس جمهور در چارچوب قانون اساسی جدید ، سپس ادامه اصلاحات بودند ولی مدیریت کشور پس از استعفای بوتفلیقه ، که به طور عمده در دست ارتش و فرمانده قدرتمند آن قاید صالح بود ، به گونه ای صحنه تحولات را اداره کرد و موضعی بین مردم و حکومت را اتخاذ کرد ، که تا به حال این زایمان در بستری سالم پیش رفته و بدون شلیک حتی یک تیر هوایی و بدون خونریزی مرحله ای از تغییرات را  به طور مسالمت آمیز پشت سر گذاشته شده است . در این گزارش تحولات و پی آمدهای پس از انتخاب رئیس جمهور جدید را از نظر فرهنگی و با توجه به خواسته های الحراک الشعبی و شخصیت رئیس جمهور فعلی بررسی و تحلیل می کنیم .

جنبش مردمی الجزایر ، علی رغم طولانی بودن و بسیار پر شور برگزار شدن ، از نقاط ضعفی هم برخوردار بود از جمله :

۱- هیچ رهبر شخصی نداشت که سخنگوی آنان باشد و بتواند دستاوردهای مردمی را نمایندگی کرده در برابر حاکمیت سیاسی و نظامی به چانه زنی پرداخته و  مطالبات مردم  را نقد کند .

۲- هیچ طرح جایگزین برای نظام فعلی الجزایر نداشت . آنها می گفتند این گروه حاکم باید همگی بروند و این نظام منحل شود ولی خود هیچ طرح پیشنهادی برای جایگزینی آن ارائه نکردند .

۳- آنها از نظر فرهنگی و دینی ، هیچ ایده ای را مطرح نکردند و اصولا احزاب و شخصیت های دینی و فرهنگی مستقل ، حتی نزدیک به حکومت در آن نقش نداشتند و نتوانستند در سایه این جنبش خواسته هایی را مطرح سازند .

۴- در نتیجه احزاب وشخصیت های اسلامی، در انتخابات ریاست جمهوری  هم کاندیدی مطرح نکردند و حد اکثر تلاششان برای همراهی با جنبش مردمی ، خنثی بودن ، بی تحرکی و شرکت نکردن در انتخابات بود .

بی تحرکی متفکران دینی از یک سو و زندانی بودن برخی شخصیت های نسبتا مورد قبول جنبش مردمی یا رد صلاحیت شدن برخی دیگر موجب شد که پنج کاندید مطرح شده در انتخابات از همکاران با سابقه نظام قبلی بوده و چرخ انتخابات در همان ریل سابق به حرکت در آید و در نتیجه انتخاباتی به شدت سرد و کم رونق ، نام آقای عبد المجید تبون از صندوق رأی بیرون بیاید .

شخصیت آقای تبون :

عبد المجید تبون ، سیاستمدار با سابقه الجزایری و از افراد مورد اعتماد بوتفلیقه و ارتش این کشور است . وی بیش از چهل سال سابقه مدیریت دولتی و وزارت دارد که عمده آن را در مدیریت مسکن و شهرسازی سپری کرده است .

او سیاستمدار تکنوکرات است که هیچ سابقه ای در امور فرهنگی ندارد و در سیاست خارجی هم ، با همان شیوه ها و شعارهای دولت های سابق حرکت می کند .

ساستمداران سنتی الجزایر را می توان به طور عمده افرادی ملی گرا و سکولار توصیف کرد که متاثر از فرهنگ فرانکو فونی بوده  ولی در مقایسه  با سایر کشورهای عرب ، به ویژه در مقایسه با کشورهای شرق عربی ، چپ گرا و انقلابی هستند و جمعی از تحصیل کردگان علوم دینی معتقد به جدایی دین از سیاست (ملی مذهبی ها) هم با آنها همکاری می کنند  در این میان آقای عبد المجید تبون اولین رئیس حمهوری است که هیچ سابقه ای انقلابی ندارد و در مبارزات مردم الجزایر بر علیه فرانسه حضور نداسته است . فرهنگ فرانکوفونی یا تفرنس بر بسیاری از سیاستمداران فرانسوی  به گونه ای حاکم است که در دیدارهای رسمی بیشتر ترجیح می دهند به زبان فرانسه صحبت کنند و به عبارت بهتر فرانسه صحبت کردن برای آنان آسان تر از زبان عربی است ،البته در بین سیاستمداران و نظامیان هستند کسانی که همچنان بر زبان عربی تأکید کرده و نسبت به آن تعصب می ورزند .

یکی از اقدمات آقای احمد قاید صالح فرمانده فقید ارتش الجزایر در جریان حراک شعبی دستور او به مغازه داران بود که باید تیتر اصلی تابلوهای مغازه خود را از فرانسه به عربی تغییر دهند .

به نظر می رسد با روی کار آمدن رئیس جمهور جدید که بر اساس افکار عمومی مردم و شعارهای الحراک الشعبی و قولی که به مردم داده است ، ناچار است دست به اصلاح و تغییر قانون اساسی بزند و در مناسبات بین مردم ، دولت ، رئیس جمهور و اوضاع سیاسی و فرهنگی تغییراتی ایجاد کند . در این راستا اصلاح امور فرهنگی در دو جنبه حائز اهمیت است ۱- نقش دین در جامعه و حکومت ۲- زبان رسمی و نظام آموزشی کشور .

الف : موضوع دین

نود و نه در صد از مردم الجزایر مسلمان اند که در یک دسته بندی می توان آنها را به ۳ دسته تقسیم کرد :

۱- اهل تصوف : آنها مسلمانی معتدل ، سازگار و دور از سیاست اند که حیات معنوی خویش را در آرامش در سایه ذکر ، دعا ، حضور در زوایا و انجام آئین های دینی تعریف کرده اند و پیوسته روابط خوبی با دولت ها داشته اند . رؤسای جمهور ، از جمله کاندیداهای دوره اخیر هم در آغاز فعالیت های خود در زوایا حضور یافته و از آن کسب برکت می کنند ، جمعیت صوفیان در جامعه الجزایر بسیار است و حدود ۱۶۰۰ زاویه در سراسر این کشور دارند .

۲- سلفی مذهب ها (اخوانی  ها- وهابی ها ) که از میان آنها اخوانی ها معتدل اند و به اسلام سیاسی معتقدند و وهابی ها تندرو هستند و سایر مسلمانان را تکفیر می کنند ، هر دو گروه با تفاوت هایی تعصب مذهبی دارند ولی در حال حاضر از نظر سیاسی در جامعه الجزایر فعال نیستند و مردم الجزایر هم به خاطر تجربه تلخ دهه نود قرن گذشته خواهان قدرت گرفتن آنها نیستند . این ها از نظر سیاسی جایگاه روشنی در جامعه الجزایر ندارند ولی از نظر فرهنگی بر بخش هایی از جامعه تاثیر گذارند.

۳- مسلمانان سنتی شناسنامه ای که مثل بسیاری دیگر از مردم کشورهای اسلامی هم نماز می خوانند و هم برخی شراب می خوردند (خلطوا عملا صالحا و آخر سیئا) اما در مجموع پای بندی به دین و ظواهر آن از جمله حجاب زنان ، ریش مردان ، حضور در مساجد و ... در جامعه الجزایر نسبت به ۲۰ ، ۳۰ سال گذشته ، به وضوح پر رنگ تر شده است و نسل جوان الجزایری توجه بیشتری به دین و دینداری از خودشان می دهد و بین تحصیل کردگان و نخبگان دانشگاهی هم علاقه به علوم و فرهنگ دینی قابل توجه است . در نمایشگاه کتاب امسال هم غلبه کتاب های دینی بر سایر رشته ها به خوبی آشکار بود .

به طور طبیعی در پرتو نیرومند شدن انگیزه های دینی در جامعه ، رئیس جمهور تبون و  کابینه  جدیدی که روی کار خواهد آمد ، ناچار است ، جایگاه پر رنگ تری به فرهنگ دین در تدوین قانون اساسی جدید ، انتخاب وزرا  ، وسایل ارتباط جمعی و صدا و سیمای رسمی کشور قائل بشود .

از اولین نشانه های این تأثیر پذیری ، سخنرانی عبد المجید تبون در مراسم تحلیف بود که برای اولین بار در بین رؤسای جمهور الجزایر نطق خود را با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز کرد ، حمد و ثنای پیامبر اکرم و اهل بیت و اصحابش را ذکر کرد و در طی این سخنرانی اشارات و استشهاداتی به آیات قرآن داشت .

البته همان گونه که گفته شد ، پر رنگ شدن نقش دین و ارزشهای دینی در جامعه الجزایر ، فقط جنبه فرهنگی دارد و هیچگاه به معنای آمادگی دولت و مردم برای روی کار آمدن طرفداران اسلام سیاسی نیست .

۲- موضوع زبان و نظام آموزشی :

زبان مردم الجزایر تا قبل از تسلط ۱۳۰ ساله استعمار فرانسه در این کشور ،  عربی و آمازیغی بوده و در مدارس و مراکز علمی زبان تحصیلی و نوشتاری زبان عربی بوده است . اما با آغاز دوران استعمار ، مدارس دینی رو به ضعف نهاد و در مدارس جدید به تدریج زبان فرانسه رایج شد و به عنوان زبان رسمی اداری و آموزشی جایگزین زبان عربی شد  وبه گونه ای بر توده مردم تاثیر گذاشت که به زبان رایج کشور در کنار زبان های محلی تبدیل شد.

امروزه وقتی با تحصیل کردگان ۵۰ – ۶۰ سال سن به بالا سخن می گویی ، آنها جز زبان فرانسوی زبان دیگری را نمی دانند .

بعد از پیروزی انقلاب الجزایر در سال ۱۹۶۲ جمعی از دولتمردان و متفکران الجزایری نهضتی را به نام نهضت تعریب آغاز کردند و با استخدام معلمانی از مصر ، عراق ، سوریه و ... به تدریج زبان عربی را وارد نظام آموزشی کردند .

امروزه نظام آموزشی الجزایر در دبستان ، راهنمایی ، دبیرستان و رشته های علوم انسانی دانشگاه ها به زبان عربی فصیح است و نسل امروز اکثر مردم این کشور که کمتر از ۴۰ – ۵۰ سال عمر دارند می توانند با زبان عربی فصیح صحبت کنند .

در قانون اساسی الجزایر زبان عربی و زبان آمازیغی هر دو به رسمیت شناخته شده ولی در عمل تنها از زبان عربی در ادارات و مدارس استفاده می شود و یکی از خواسته های آمازیغی ها که در مناطق وسیعی از الجزایر زندگی می کنند ، و اکثر شرکت کنندگان در الحراک الشعبی را نیز تشکیل می دادند ؛تدوین کتاب های درسی مناطق آنان به زبان آمازیغی بوده است .

از سویی آموزش رشته های علوم تجربی فیزسک ،ریاضی ، شیمی ، پزشکی و.... در دانشگاه ها از روی متونی به زبان فرانسه است واین زبان در نظام آموزشی الجزایر ،از دبستان تا دانشگاه به عنوان زبان دوم تدریس می شود ، واین امر مورد اعتراض مردم است. آنان خواهان انتخاب زبان انگلیسی به عنوان زبان دوم هستند .

       در یک نگاه کلی مردم الجزایر ، مردمی دیندار هستند و نسل های جدید در برابر فرهنگ فرانکوفونی از خود مقاومت نشان می دهند . آنها زبان فرانسه را زبان استعمار و زبان انگلیسی را زبان علم می دانند .

       به نظر می رسد به علت نیرومند بودن این خواسته در بین مردم و تحصیل کردگان الجزایری ، دولت جدید این کشور نیز با آنان همراهی کرده و به تدریج به جایگزین کردن زبان انگلیسی در مدارس و دانشگاه ها به جای زبان فرانسه بپردازد .

      نظام آموزش مدارس الجزایر ، از نظر مقاطع تحصیلی هم ، پیرو نظام آموزشی فرانسه ، ابتدایی ، راهنمایی و دبیرستان است که در سیر تحولات آموزشی ، این هم دستخوش تغییر خواهد شد . و دوره متوسط یا راهنمایی از آن حذف خواهد شد .

جمهوری اسلامی و تحولات الجزایر :

انقلاب مقدس اسلامی ایران در آغاز حرکت خود در دهه ۴۰ – ۵۰ شمسی تأثیرات بسیاری از مبارزات انقلابی مردم الجزایر با استعمار فرانسه گرفت و در آغاز پیروزی هم تحت تأثیر همین سابقه، رابطه ایران و الجزایر بسیار گرم و صمیمی بود . امروز هم کشور الجزایر در یک نقطه عطف تاریخی قرارداد که تقویت روابط فرهنگی با آن می تواند از قدرت تأثیر گذاری برخوردار باشد .

البته این روابط اگر رنگ بوی مذهبی و طایفه ای به خود بگیرد مخرب است و دولت و بخشی از مردم (سلفی ها)  نسبت به آن حساس هستند  وطایفه گری در اینجا نتیجه ای جز ایران هراسی و شیعه هراسی ذر بر ندارد. اما معرفی تحولات علمی و فرهنگی ایران پس از انقلاب ، گسترش صنعت گردشگری ، دعوت از علما و اندیشمندان الجزایری در بخش های مختلف علمی ، فلسفی ، تکنولوژی و حضور آنها در مجامع علمی و آکادمیک ایران می تواند ، ایران اسلامی را به عنوان الگوی موفق پیشرفت و نوآوری علمی ، علی رغم چهل سال محاصره اقتصادی و تحریم به مردم الجزایر معرفی کند ؛همچنان که همین امروز هم ، وقتی با نخبگان الجزایری که سفر به ایران داشته اند مواجه می شویم آنها آشکارا  از وضعیت وپیشرفته بودن تهران احساس شگفتی می کنند.

امروزه در بین اقشار مختلف مردم الجزایر ،  به خصوص تحصیل کرده ها و دانشمندان ،جمهوری اسلامی از آوازه  خوبی برخوردار است ، مردم عادی هم شجاعت و مقاومت مردم ما را در برابر استکبار جهانی و وفاداری به آرمان آزادی فلسطین را می ستایند و نظریه پردازانی  هستند که  در نوشته های خو د ودرگفتگوهای فیما بین ،نظام ولایت فقیه و مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای را بهترین الگوی موفق رهبری در جهان اسلام می دانند .

تقویت نقش دین و زبان عربی در حکومت داری در الجزایر که به نوعی لازم و ملزوم یکدیگرند ، می تواند یکی از تغییرات فرهنگی قابل انتظار در آینده الجزایر باشد .

و از سویی تغییر تدریجی زبان دوم از فرانسه به انگلیسی که از هم اکنون زمزمه های آن به گوش می رسد و کمیته هایی هم برای آن تشکیل داده اند و قراراست از دانشگاه ها ی رشته های تجربی و فیزیک ریاضی شروع شود ، موجب گردش  ارتباطات  علمی و فرهنگی دولت و نخبگان الجزایر به سوی انگلیس و آمریکا  شود که به طور طبیعی در دراز مدت آثار سیاسی و فرهنگی خود را بر جامعه الجزایر خواهد گذاشت .       

راه کار های پیشنهادی در ارتباط با همکاریهای فرهنگی :

در این ارتباط  وبا توجه به تحولات در جامعه الجزایر اقدامات زیر به عنوان راه کار های پیشنهادی در برنامه ریزی های لرتباطی بین ایران والجزایر از نظر فرهنگی پیشنهاد می شود :

۱- توسعه گردشگری ، به ویژه گردشگری  علمی.

۲- توسعه روابط و همکاری های دانشگاهی و اعطای راتبه های تحصیلی و جذب دانشجو به ویژه در رشته های زبان فارسی ، زبان عربی، علوم پزشکی و رشته های مهندسی و فیزیک در دانشگاه های ایران وبر قراری دوره آموزشی پسا دکتری برای جذب نخبگان.

۳- تقویت شبکه های ماهواره ای سیمای جمهوری اسلامی ایران (آی فیلم ، الکوثر ، المیادین ، العالم ، سحر و ...)  که در بین متدینان الجزایری وخانواده های آنان طرف داران زیادی دارند (مخصوصا آی فیلم )

۴- گسترش همکاری های سینمایی و تبادل فیلم های سینمایی .

۵- همکاری های ادبی و برگزاری های نشست هایی در زمینه زبان فارسی و عربی .

۶- تبلیغ جاذبه های گردشگری و پیشرفت های علمی ایران با استفاده از شبکه های ماهواره ای و فضای مجازی .

۷- نشر الکترونیک کتاب های مفید نویسندگان ایرانی به زبان عربی وتبلیغ و ترویج آن بین نخبگان الجزایری          

یاد آوری می شود که نشر کاغذی کتاب در الجزایر به شدت کنترل می شود ولی نشر الکترونیک قابل کنترل نیست.