مسلم است که آموزش و پرورش در هر کشوری سنگ بنای پیشرفت و توسعه آن کشور در آینده خواهد بود. به­همین منظور کشورهای مختلف در خصوص  حوزه های آموزش و پرورش در کشور خود نگاه هزینه ای نداشته و به آن به عنوان سرمایه گذاری  می نگرند.

در این پژوهش قصد داریم نگاهی به سیستم آموزش و پرورش در کشور اتیوپی داشته باشیم و آنچه که بیشتر از همه مشهود است، این است که عمده دانش آموزان دبیرستانی در کشور اتیوپی قادر به تکلم به زبان انگلیسی هستند.  (لازم به توضیح است که زبان رسمی این کشور امهریک است) حال اینکه علیرغم اینکه در جمهوری اسلامی ایران، علیرغم تدریس دروس عربی و انگلیسی از دوره راهنمایی تا پایان متوسطه که در نظام متعارف آموزشی کشور تدریس می­گردد، دانش آموزان عمدتا فاقد توانایی و درک مطلب زبانهای خارجی آموزش داده شده در مدارس خود می باشند.  در این نوشتار سعی می گردد که به چرایی این موضوع پرداخته و علت  توانایی دانش آموزان اتیوپیایی را  بیابیم.

بخش اول

 گذشته تاریخی آموزش در اتیوپی

در گذشته های دور آموزش افراد به شیوه سنتی و در درون خانواده و قبیله صورت می­گرفت و کودکان و نوجوانان آنچه را که برای زندگی آینده خود لازم می دانستند عمدتا از طریق پدر و برادر بزرگ­تر و سالخوردگان قبیله خویش فرا می گرفتند.

در سده های میانه، آموزش رسمی رایج در اتیوپی عمدتا آموزش مذهبی بود که به وسیله کلیسای ارتدوکس سازماندهی و با نظارت آن ارائه می شد. مدارس متعلق به کلیسا، افراد را برای مشاغل روحانیت و سایر پست های مذهبی آماده می کردند. این مدارس که آموزش های مذهبی ویژه فرزندان نجبا و تعداد محدودی از کشاورزان صاحب زمین و کارمندان مرتبط با خانواده های نجبا را نیز فراهم می کردند عمدتاً در خدمت ساکنان مناطق امهارا و تیگره (که ساکنان مسیحی بیشتری داشتند) بودند.

در پایان قرن نوزدهم، منلیک دوم اجازه داد تا مدارس میسیونری اروپایی نیز در کنار مدارس متعلق به کلیسای ارتدوکس اتیوپی  تأسیس گردد. به موازات این مراکز آموزشی، مدارس اسلامی سنتی و مدارس قرآنی نیز آموزش هایی را به جمعیت مسلمان کشور  ارائه می نمودند.

با شروع قرن بیستم، سیستم آموزشی قدیمی دیگر نتوانست نیازهای مردم را تأمین نماید و به همین دلیل سیستم آموزشی جدیدی به صورت غیر مذهبی و با حمایت دولت به وجود آمد. اولین مدرسه عمومی جدید در سال ۱۹۰۷ در شهر آدیس آبابا[۱] تأسیس شد و یک سال بعد نخستین مدرسه ابتدایی در منطقه حرار افتتاح گردید. در این مدارس زبان های خارجی، ریاضیات و علوم اولیه به همراه دروس امهریک و مذهبی برای تعدادی از دانش آموزان تدریس می شد. در سال ۱۹۲۵ دولت طرحی را به منظور گسترش آموزش غیر مذهبی تصویب نمود و بتدریج تعداد مدارس دولتی به شیوه نوین در این کشور افزایش یافت به گونه ای که  در دهه ۱۹۶۰، تعداد ۳۱۰ مدرسه خصوصی داخلی و خارجی در زمینه آموزش در اتیوپی فعالیت می کردند.

سیستم آموزشی اتیوپی در دهه های ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۰ دربرگیرنده سه دوره ذیل بود:

· ابتدایی(شش سال)

· مرحله اول متوسطه (دو سال)

· مرحله آخر متوسطه(چهار سال)

در پایان هر دوره (سال های ششم، هشتم و دوازدهم) نیز آزمون های جامع در سطح کشوری بصورت متمرکز [۲]برگزار می گردید.

پس از استقرار دولت انقلابی اتیوپی در سال ۱۹۹۱؛ نظام آموزشی کشور دستخوش تغییراتی اساسی شده و وزارت آموزش و پرورش کشور در سال ۱۹۹۴ برنامه آموزشی نوینی را در نظام جدید آموزش و پرورش ایجاد کرد. ساختار کلی نظام آموزشی جدید  اتیوپی عبارت بود از :

* دوره هشت ساله ابتدایی شامل  یک دوره پایه ۴ ساله و یک دوره عمومی ابتدایی (سال های پنجم تا هشتم)

* دوره دو ساله متوسطه عمومی (سال های نهم و دهم)

*دوره دو ساله متوسطه نهایی (سال های یازدهم و دوازدهم)

بر اساس این نظام نوین آموزشی امتحانات عمومی در سطح کشوری (ملی) فقط در پایان سال های دهم و دوازدهم برگزار می گردند و در پایان سال هشتم نیز امتحانات منطقه ­ای (که جایگزین آزمون‌های پیشین شده اند) انجام می شوند.

نظام آموزشی  ۴، ۴، ۲ و ۲ ساله که از سال ۱۹۹۴ در این کشور در حال اجرا است هرچند از  نظام آموزشی کشورهای پیشرفته و توسعه یافته مانند انگلستان و آلمان اخذ گردیده با این حال چندان متناسب با شرایط کشور اتیوپی نیست و در زمینه هایی همچون امکانات آموزشی، ارتباطات و کیفیت آموزشی دارای ضعف هایی اساسی است. انجام برخی اصلاحات در این برنامه آموزشی در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی نیز  تاکنون نتوانسته است در خصوص برطرف ساختن نقائص و مشکلات موجود موثر واقع شود.

البته در خصوص مدارس فنی و حرفه ای نیز که عمدتا با نظارت و حمایت کشور آلمان در این کشور برگزار میشود، شرایط کمی بهتر بوده و افراد مهارت های فنی مناسبی را در این مدارس فرا می گیرند. لازم به ذکر است که در اتیوپی وزارت علوم و آموزش با یکدیگر بوده و دو وزارتخانه متفاوت نمی باشند.

بخش دوم: آموزش ابتدایی و متوسطه در کشور اتیوپی

زبان مادری:

استفاده از زبان مادری در آموزش پیش دبستانی یکی از دستاوردهای مهم ابتکارات دولت بوده و در حال حاضر در  حال انجام است. در مطالعه میدانی ، در یک نظر سنجی از معلمان پیش دبستانی مشخص شد که حدود ۸۵٪ از پاسخ دهندگان گفتند که از زبان مادری کودکان در کلاس  پیش دبستانی استفاده می کنند. و بقیه افراد به استفاده از زبان امهریک تاکید داشتند.

در حال حاضر روند جدیدی در مورد راه اندازی برنامه های آموزش معلمان در دوره کودکی در دانشکده های مختلف آموزش و تربیت معلمان و برخی دانشگاه ها در سطح گواهینامه ، دیپلم ، کارشناسی و کارشناسی ارشد وجود دارد. این یک اقدام تشویق کننده باعث ارتقای آموزش معلمان پیش دبستانی شده  و  به نوبه خود تأثیر مستقیمی در کیفیت آموزش پیش از دبستان خواهد گذاشت.  

با وجود همه آن فرصت های امیدوار کننده، آموزش و پرورش در دوران کودکی  هنوز با چالش ها و مشکلاتی فراوانی که  ناشی از مشکلات مربوط به سیاست گذاری، برنامه درسی ، صلاحیت معلمان ، امکانات و محیط فیزیکی آموزشی و بودجه، هنوز مواجه است.

مشکل  دیگر، عدم استاندارد سازی فعالیت ها و آموزش ها  است. این بدین معنی است که استانداردسازی از نظر عدم وجود برنامه درسی مناسب برای توسعه و اجرای آن در گروههای سنی مختلف مشاهده شده است. به دلیل کمبود کلاس ها و معلمان / تسهیلگران آموزش دیده، کودکان چهار ، پنج و شش ساله در یک کلاس واحد جمع می شوند و گویی که همه آنها در نیازهای رشدی خود مشابه هستند. این ادغام همه کودکان در یک کلاس بدیهی است که منجر به استفاده از یادگیری نامناسب برای کودکان شود چرا که آنها از لحاظ رشد فکری و عقلی با هم برابر نمی باشند.

 مشکل استانداردسازی نه تنها از نظر برنامه درسی بلکه از نظر امکانات، کلاسهای درس، مشخصات معلمان و سایر مواد نیز موجود است.

آموزش ابتدایی:

با توجه به اجرای سیاست آموزش و آموزش و تعهد کشور در تحقق آموزش ابتدایی همگانی، تعداد مدارس ابتدایی از ۱۲۰۸۹ در سال ۲۰۰۱ به ۳۳۳۷۳ در سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است در حالی که ثبت نام دانش آموزان افزایش چشمگیر نشان داده است در مدت مشابه میزان ثبت نام خالص از ۵۴ درصد در ۲۰۰۲ به ۳/۹۴ درصد در سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است. با توجه به کارآمدی آموزش ابتدایی، شکافهای عظیم منطقه ای ، شهری-روستایی و جنسیتی قبلی طی سالهای  بعدی بهبود چشمگیری یافته است.

علیرغم تمامی مقررات و دستورالعملهای مختلف هنوز شکافها و چالشهای بسیاری در این سطح مشاهده می شود.

همچنین گزارش های سازمانهای مرتبط در این خصوص، حاکی از آن است هنوز در بسیاری از منطق کشور از جمله آفر، سومالی، بنی شنگول بسیاری از کودکان از سیستم مدارس ابتدایی خارج شده و تحصیل نمی کنند. ضمنا مشکلات شکاف جنسیتی نیز وجود دارد یعنی پسران بیشتر از دختران در مدارس ابتدایی ثبت نام می­کنند و در روستاها این شکاف بیشتر نیز هست. در خصوص نرخ بهره ­وری نیز وضع نگران کننده است. بهره­وری گرچه نرخ ترک تحصیل اولیه در سطح ملی زیر ۱۰ درصد است، اما در بعضی از مناطق نرخ ترک تحصیل هنوز بالاست.  به عنوان مثال  ۱۹٪ دانش آموزانی که در سال ۲۰۱۳ در کلاس اول  ثبت نام کرده اند ، قبل از رسیدن به سال دوم در سال ۲۰۱۴ ترک تحصیل نموده اند. (وزارت معارف ، ۲۰۱۶).

در خصوص امکانات آموزشی نیز بررسی ها نشان داد که امکانات و مواد آموزشی در اکثر مدارس ابتدایی ناکافی است که به نوبه خود بر کیفیت آموزش تأثیر می گذارد. برخی از چالش های شناسایی شده شامل عدم وجود سرویس های بهداشتی تمیز و جداگانه برای دختران و پسران، شیوه های نادرست تدریس ، آزمایشگاه ها و مواد شیمیایی آزمایشگاهی و کتابخانه نا مناسب ، شرایط بد جسمی و محیطی و همچنین ناامنی مدرسه (از جمله خشونت مبتنی بر جنسیت) و ضعف تهیه و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات تقریباً در اکثر مدارس ابتدایی موجود است.

بخش سوم:  آموزش زبان انگلیسی در مدارس اتیوپی

درکشور اتیوپی دانش آموزان، در بدو ورود به مدارس ابتدایی بعضی از دروس خود را به زبان انگلیسی آموزش دیده و معلمان هم صرفا این دروس را به زبان انگلیسی تدریس می­نمایند  البته بقیه دروس به زبان مادری آموزش داده میشود ولی در مقاطع بالاتر بویژه  در مقطع هشتم به بعد کلیه دروس و کتابها به زبان انگلیسی ارائه شده  و تمامی آزمون های ورودی مقاطع بالاتر نیز صرفا با زبان انگلیسی برگزار می گردد.

همین عامل باعث شده که دانش آموزان در مقطع ابتدایی دارای درک بالایی از زبان انگلیسی بوده و معمولا در تکلم کمی مشکل داشته ولی در مقاطع بالای دبیرستان، همگی آنها مجبور به یادگیری و صحبت نمودن به زبان انگلیسی می گردند.

همچنین لازم به توضیح است که در کشور اتیوپی مدارس خصوصی زیادی نیز موجود بوده که کیفیت آموزش آنها بالاتر از مدارس دولتی بوده و نکته­ای که در مدارس غیر دولتی مشهود است این است که همگی دانش آموزان این مدارس مسلط به زبان انگلیسی هستند چرا که از همان سال اول ابتدایی انگلیسی زبان رسمی این مدارس است و حتی بعضی از فارغ التحصیلان این مدارس قادر به نوشتن زبان و ادبیات امهریک نیستند.

شاید این سوال به ذهن خواننده برسد که بعلت وجود توریسم، تمامی افراد قادر به تکلم به زبان انگلیسی هستند ولی در واقع این چنین نیست در اتیوپی تنها دو شهر آدیس آبابا و شهر مکله دارای توریست­های نسبتا زیادی هستند ولی درک و فهم انگلیسی توسط دانش آموزان صرفا مختص این دو شهر نیست و در شهر های دیگر اتیوپی نیز روال به همین صورت است.

البته لازم به توضیح است که نظام آموزشی این کشور در حال حاضر با چالش های زیادی نیز روبرو بوده و صرفا الگوبرداری آموزشی از نظام های آموزشی غربی، باعث ایجاد ترقی در این سیستم نشده است و این کشور تاکنون نتوانسته رتبه های قابل توجهی در المپیادهای علمی دانش آموزی جهانی داشته باشد و صرفا هدف از تهیه این پژوهش بررسی وضعیت درک و فهم زبان انگلیسی توسط دانش آموزان اتیوپیایی، بوده است.    

چالش ها و مشکلات نظام آموزشی در اتیوپی

مهم ترین چالش ها و مشکلات نظام آموزشی فعلی اتیوپی عبارتند از:[۳] 

۱.  عدم ایجاد انگیزه یادگیری لازم برای دانش آموزان.

۲. عدم ارائه مناسب مهارت های تخصصی به دانش آموزان.

۳.  عدم ارائه مناسب آموزش های شغلی و فنی و کارآموزی به دانش آموزان.

۴.  یکنواختی دوره ابتدایی در سال­های اول تا چهارم به دلیل استفاده از یک معلم برای همه درس ها.

۵. کمبود  امکانات آموزشی مراکز آموزشی کشور.

۶.  عدم تخصیص بودجه سالیانه مناسب به مراکز آموزشی از سوی دولت.

۷.  نابودی بسیاری از مدارس کشور در دوره جنگ داخلی سال های پایانی دهه ۱۹۸۰.

۸.  ویرانی برخی مدارس کشور در جریان جنگ با اریتره .

۹.  مهاجرت بخش قابل ملاحظه ای از معلمان با تجربه به کشورهای غربی.

۱۰.  انجام برخی تغییرات در نظام آموزشی کشور بدون انجام مطالعات دقیق کارشناسی طی دو دهه گذشته.

۱۱.  بی انگیزگی معلمان و مربیان در ارائه خدمات نوین آموزشی به دانش آموزان .

برا برطرف نمودن این آسیب ها نطام تضمین کیفیتی نیز تدوین شده است که به شرخ زیر می باشد:

راههای برون رفت از چالشهای نظام آموزشی اتیوپی

۱. ایجاد یک سیستم جامع تضمین کیفیت برای مؤسسات آموزش معلمان و فارغ التحصیلان آموزش معلمان.

۲. معرفی شاخص های کیفیت در سطح کشور

۳. تدوین طرح ارزیابی کامل مدرسین

۴.   بهبود کیفیت ابزارها با استفاده از  استراتژیهای ارزیابی

۵. بهبود روشهای ارزیابی عملکرد معلمان؛ و استفاده از عملکرد در مجوزهای امتحان به عنوان ورودی برای پیشرفت شغلی معلمان.

۶. سرمایه گذاری داخلی و خارجی در راستای توسعه کمی و کیفی مدارس.

منابع :

۱.  Ethiopian Education Development Roadmap (۲۰۱۸-۳۰). July ۲۰۱۸