سوریه از کشورهایی است که در آموزش حفظ و تلاوت قرآن کریم شهرت بسزایی دارد . وزیر اوقاف کنونی سوریه آقای دکتر محمد عبد الستار السید در جشن اختتامیه مسابقه قرآن کریم در استان حمص در سال گذشته ( این مسابقه هر سال در یکی استان های سوریه برگزار می شود ) سخنرانی کرد و در لابه لای صحبت هایش گفت: سوریه با همه بحران ها و چالش ها و مشکلاتی که پشت سر گذاشته هنوز در بین کشورهای عربی و اسلامی رتبه نخست را در حفظ قرآن کریم دارد . رسیدن به این مقام مدیون اهتمام و توجه علمای اسلام به آموزش تلاوت صحیح و حفظ قرآن مجید در دوره های مختلف به طلبه های علوم دینی و دانش آموختگان الهیات در مراکز و حوزه ها و آموزشگاه های علوم شرعیه است. به همین علت اغلب خطبا و منبری های مساجد سوریه از حافظان قرآن کریم هستند و درس آموزش تلاوت و حفظ قرآن کریم از سری درس های اصلی و مهم آموزشگاه های علوم شرعیه و دانشکده های الهیات و حوزه ها محسوب می شود.
آموزش حفظ قرآن مجید در سوریه در آموزشگاه هایی تحت عنوان " معاهد الاسد لتحفیظ القرآن الکریم " انجام می پذیرد که سی سال پیش با ابلاغ قانون از سوی رئیس جمهور وقت مبنی بر تأسیس اداره آموزشگاه های اسد برای حفظ و تلاوت قرآن کریم در وزارت اوقاف ( مدیریة معاهد الاسد لتحفیظ القرآن الکریم ) پایه ریزی گردید. بر اساس این قانون سایر فعالیت های آموزشگاه ها و مساجدی که از وزارت اوقاف مجوز تدریس تلاوت و حفظ قرآن دریافت کرده بودند و دریافت خواهند کرد ، زیر نظر این اداره انجام می گیرد. البته این آموزشگاه ها به صورت مستقل فعالیت نمی کنند بلکه در مساجد حلقه های آموزشی خود را خارج از وقت نماز دایر می کنند.
مدرسان در این مساجد از اساتید بر جسته و حافظان قرآن کریم هستند و به علاقمندان قرآن مجید ، احکام تلاوت و حفظ قرآن را تدریس و اغلب بین نماز مغرب و عشاء کلاس های خود را برگزار می کنند. ناگفته نماند که همه این فعالیت ها زیر نظر مستقیم وزارت اوقاف و با ضوابط آن انجام می پذیرد.
آموزشگاه های اسد در سوریه بالغ بر ۷۰۰ آموزشگاه هستند . تنها در دمشق ۲۵۰ آموزشگاه وجود دارد و در سال اخیر /۲۰۱۹م/ تعداد شرکت کنندگان دوره های آموزشی در فصل تابستان /۴۵۰۰/ نفر بوده است و البته در فصل زمستان تعداد ثبت نام کنندگان کاهش یافت وبه نصف این تعداد رسید.
شرکت کنندگان در کلاس های آموزش تلاوت و حفظ قرآن کریم در رده های سنی مرحله ابتدایی، راهنمایی و متوسطه به اضافه پیشه وران کارهای آزاد تقسیم می شوند.
مسابقات سالانه حفظ و تلاوت قرآن کریم قرآن آموزان آموزشگاه های اسد در مسجد ایمان در دمشق برگزار می شود . برای رسیدن به این مرحله از مسابقات ، مراحل قبلی برگزار می شوند . پس از اجرای مرحله مقدماتی مسابقه که به صورت ماهانه برگزار می شود کمیته های تخصصی قبول شدگان را آماده می کنند تا در مسابقات بعدی در مساجد (عبد الرحمن بن ابی بکر – ابو لیث انصاری – زین العابدین) شرکت کنند. پس از پایان مسابقات و اعلام نتایج، سه نفر اول از هر گروه سنی برای شرکت در مسابقاتی که از سوی وزارت اوقاف تدارک دیده می شود ، آماده می گردند. این مسابقات در همه شهرهای سوریه به صورت مجزا برگزار می شود.
بخش های این مسابقات عبارتند از:
بخش حفظ کامل قرآن کریم
بخش حفظ بیست جزء از قرآن کریم
بخش حفظ ده جزء از قرآن کریم
بخش تجوید و روخوانی با صوت
بخش تفسیر مبتنی بر تفسیر الجامع تألیف وزیر اوقاف کنونی دکتر محمد عبدالستار السید
بخش زبان عربی
این مسابقات مشتمل بر آزمون های شفاهی و آزمون های کتبی و آشنایی با مخارج حروف و تسلط بر آن و احکام وقف و ابتدا در تلاوت قرآن کریم است.
داوری این مسابقات به عهده اساتید حفظ و تلاوت قرآن کریم است که به ده روایت مسلط هستند.
برندگان در این مسابقات در دوره های آموزشی و تعلیمی شرکت می کنند و تلاوت را بر اساس روایت های دهگانه می آموزند و متن (آجرومیه) را برای اطمینان از تسلط آنان بر تلاوت و احکام تجوید از بر می کنند . پس از آن در آزمون شرکت نموده و چنانچه این مرحله از آزمون را با موفقیت بگذرانند ، مجوز تدریس به دیگران را دریافت می کنند.
برخی اساتید شاخص حفظ و تلاوت قرآن کریم سوریه
- شیخ محمد نعیم عرقسوسی حافظ و مجاز – دمشق- رئیس سابق هیئت عالی آموزشگاه های اسد برای حفظ و تلاوت قرآن کریم.
- شیخ احسان سید حسن حافظ و مجاز از حومه دمشق منطقه –عربین- امام جمعه مسجد کبیر در عربین.
- دکتر شیخ رفعت علی دیب حافظ مجاز از شهر دمشق– دندانپزشک و مشاور وزیر اوقاف-.
- دکتر شیخ محمد انس دوامنه از شهر دمشق- رییس ستاد عالی آموزشگاه های حفظ و تلاوت قرآن در وزارت اوقاف و رییس شعبه قرآن در دانشگاه شیخ احمد کفتارو.
- شیخ یحیی ناصح قاری قرآن و مشارکت های متنوعی در داوری مسابقات قرآن کریم در داخل و خارج از سوریه دارد.
- شیخ بدر الدین الخطیب حافظ مجاز از شهر دمشق معاون مدیر آموزشگاه های اسد برای حفظ و تلاوت قران کریم.
- شیخ هیثم ادلبی حافظ مجاز از شهر دمشق مدیر سابق آموزشگاه های اسد برای حفظ و تلاوت قرآن کریم.
- شیخ دکتر خالد علبی حافظ مجاز و و استاد حفظ وتلاوت قران کریم در مسجد شیخ کفتارو.
- شیخ دکتر عادل ابو شعر حافظ مجاز از دمشق و امام مسجد بزرگ برزه.
- شیخ دکتر محمد علی ملا حافظ مجاز به ده روایت و مدیر دفتر قرآن در مجمع شیخ کفتارو.
- شیخ محمد غسان هبا حافظ مجاز از شهر دمشق.
- شیخ ماهر شخاشیرو حافظ مجاز از شهر دمشق.
- شیخ منیر عقلة (مولودی و تواشیح خوان وقاری) از شهر دمشق.
- رضوان درویش مولودی و تواشیح خوان از شهر دمشق.
- محمد سلیم العقاد مولودی و تواشیح خوان وقاری از شهر دمشق.
- عبد الرحمن ابو شعر مولودی و تواشیح خوان و قاری از شهر دمشق.
- شیخ بسام حبش ، قاری از شهر دمشق.
- محمد عارف عسلی مولودی و تواشیح خوان و قاری از شهر دمشق.
- شیخ محمود مبیض ، حافظ مجاز از شهر حمص.
- شیخ عبد الرحمن حمامی ، حافظ مجاز از شهر حمص .
- شیخ مصطفی جلیلاتی قاری جامع از شهر حمص .
- شیخ محمد مصری قاری جامع از شهر حمص .
- شیخ محمود مطر قاری جامع از شهر حمص .
- شیخ ضیاء الدین خلیفه ، حافظ مجاز از حومه دمشق – قطیفه.
- شیخ ولید داوود ، حافظ مجاز از شهر حلب.
- شیخ عبد القادر خجا ، حافظ مجاز از شهر حلب.
- شیخ عمر برکات ، حافظ مجاز از شهر حلب.
- شیخ زکریا حوت ، حافظ مجاز از شهر حلب.
- شیخ محمد خلوف ، حافظ مجاز از شهر حلب.
- شیخ عبد العزیز شبک ، حافظ مجاز از شهر حلب.
- شیخ عبد الله لبابیدی ، حافظ مجاز به ده روایت و مدیر آموزشگاه های اسد در شهر حلب.
- شیخ عبد المنعم زین الدین ، قاری از شهر حلب.
- شیخ عبد الرزاق بیرونی ، مدیر آموزشگاه قرآن کریم صوفان در استان لاذقیه .
- شیخ یوسف فتیان ، حافظ مجاز ( لاذقیه ) .
- شیخ عزیز طریفی ، حافظ مجاز ( لاذقیه ) .
- شیخ یوسف خدوج مدیر آموزشگاه های اسد برای حفظ و تلاوت قرآن کریم در شهر بانیاس.
- شیخ عثمان ملحم طرطوس مدیر آموزشگاه های اسد در استان طرطوس.
- شیخ حسان صاری ، حافظ مجاز ( لاذقیه ) .
- شیخ یوسف بیروتیه ، حافظ مجاز ( لاذقیه ) .
- شیخ احمد عمر ، حافظ مجاز ( لاذقیه ) .
- شیخ محمد حاجی عمر ، حافظ مجاز ( لاذقیه ) .
- شیخ بسام سید ، حافظ مجاز ( لاذقیه ) .
- شیخ عبد القادر عتیق ، حافظ مجاز عضو ستاد عالی حفظ و تلاوت قرآن کریم در سوریه و مدیر آموزشگاه های اسد برای حفظ و تلاوت قرآن در شهر حماه.
- شیخ محمد علوی ، حافظ مجاز ( حماه ) .
- محمد ادیب نجار ، حافظ مجاز ( حماه ) .
مهمترین آموزشگاه های متخصص آموزش حفظ و تلاوت قران کریم در سوریه:
- آموزشگاه فتح اسلامی – دمشق.
- آموزشگاه شیخ احمد کفتارو – دمشق.
- آموزشگاه مسجد الزهراء (معروف به آموزشگاه امینیه) – دمشق.
- آموزشگاه دک الباب – دمشق.
- آموزشگاه علوم دینی غراء – دمشق.
- آموزشگاه بعیره – دمشق.
- آموزشگاه زین العابدین – دمشق.
- آموزشگاه کفر سوسه – دمشق.
- آموزشگاه الحمزة والعباس – دمشق.
- آموزشگاه زید بن ثابت – دمشق.
- آموزشگاه حسان بن ثابت – حلب.
- آموزشگاه عمر بن العاص – حلب.
- آموزشگاه سکر – حلب.
- آموزشگاه ابی هریرة – حلب
- آموزشگاه عبد الرزاق القصاب – حماة.
- آموزشگاه صوفان – لاذقیه.
- آموزشگاه بستان الریحان – لاذقیه.
- آموزشگاه الروضة – لاذقیه.
همه آموزشگاه ها و مساجد فوق الذکر مربوط به اهل سنت هستند. اما آموزش علوم قرآنی برای شیعیان خیلی محدود است و تنها چندین قاری و روحانی به این امر همت گمارده اند که از مشهورترین آنان مرحوم حاج مهدی بلوق تنها حافظ کل قرآن مجید در بین شیعیان بود . همچنین مرحوم شیخ احمد صندوق مدیر سابق مدرسه محسنیه و مرحوم شیخ علی جمال مسؤلیت آموزش حفظ و تلاوت قرآن مجید را به عهده گرفته بودند.
اکنون هیئتی برای اشراف بر آموزش احکام و حفظ قرآن به ریاست دکتر ریاض مونس و با معاونت مهندس سید عدنان حریری و کمیته ای از قاریان زیر نظر حجت الاسلام سید عبد الله نظام در دمشق تشکیل شده است . فعالیت این کمیته طی چند سال گذشته ارتقا یافته و دوره هایی برای پسران و دختران در طول سال و مسابقات سالانه برگزار می کند.
دارالقرآن دیگری برای حفظ و تلاوت قرآن مجید در منطقه زینبیه در حومه دمشق فعالیت می کند که به دفتر نمایندگی مقام معظم رهبری ( مدظله العالی ) وابسته است . فعالیت های این دارالقرآن اغلب متوجه طلاب حوزه ها می باشد و همچنین مناطقی را که در آن پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام حضور دارند، در بر می گیرد. آزمون های دوره ای و مسابقات مرکزی با مشارکت پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام از مناطق متنوع سوریه و همچنین مسابقات دوره ای کتبی برای همه علاقمندان برگزار می شود .
جنگ و ناامنی تحمیلی بر سوریه هر چند آثار و تبعات خاص خود را داشت ولی اهتمام به فعالیت های قرآنی حتی در مناطق جنگ زده به چشم می خورد و از جمله در مناطقی که فعالیت های قرآنی به خاطر جنگ و بحران تعطیل شده بود و پس از مدتی به آغوش وطن بازگشتند مثل حلب ، حمص و حماه و حومه های آن ، حلقه های تدریس در برخی مساجدی که ضرر و زیانی ندیده اند ، از سر گرفته شده و آموزش احکام تلاوت و تشویق علاقمندان به حفظ قرآن کریم با زمانبندی مناسب شروع شده است.
از سوی دیگر معارضین نیز به این موضوع پرداخته اند و گزارش هایی در خصوص دوره های آموزشی و مسابقات قرآنی در مناطق تحت سیطره آن ها منتشر شده است از جمله :
- در مناطق خارج از سیطره دولت در حومه حلب و ادلب ، فعالیت های قرآنی قابل توجهی به برگزار شده است . از قبیل دوره های دائمی آموزش احکام تلاوت قرآن کریم برای کودکان حومه حلب در منطقه اتارب در مرکز قرآنی عثمان بن عفان و در ادلب در مرکز زید بن ثابت وابسته به انجمن خیریه قرآن کریم . همچنین دوره هایی در حفظ و تلاوت قرآن کریم تحت عنوان قافله های قرآن و مسابقات دوره ای با مشارکت /۲۰۰/ حافظ قرآن کریم شامل /۶۰/ پسر و /۱۴۰/ دختر و /۲۰/ مدرس آقا و خانم برگزار گردیده و در پایان هدایایی به برندگان اعطا و مجله (عطا) که مخصوص بچه هاست به آنان اهدا شده است.
مراکز قرآنی:
پژوهشگاه ها و مراکز علمی تخصصی در علوم قرآنی و نشر معارف قرآنی و تاریخ و تفسیر قرآن آن گونه که در جمهوری اسلامی ایران دیده می شود در سوریه وجود ندارد. همانطور که قبلاً یاد آور شد توجه نهادها اغلب به حفظ و احکام تلاوت و زبان عربی و رابطه آن با قرآن کریم است که به صورت رسمی و زیر نظر وزارت اوقاف فعالیت می کنند ، اما برخی مؤسسات انتشاراتی متخصص در چاپ و نشر قرآن کریم وجود دارند که محصولات جدید و متفاوتی از نسخه های قرآن کریم را به علاقمندان ارائه می دهند ، از جمله :
- انتشارات دار ابن کثیر : ناشر متخصص چاپ و نشر قرآن کریم است و سابقه تأسیس آن به پنجاه سال قبل باز می گردد و دفتر آن در شهر دمشق و بازار حلبونی که مرکز اصلی کتابفروشی هاست، قرار دارد. نسخه های متنوعی از جمله رنگی گوناگون یا به صورت سی جلدی یا چهار قسمتی چاپ کرده است.
- انتشارات دار الخیر: متخصص چاپ و نشر قرآن کریم و تأسیس آن به سی سال قبل باز می گردد و در بازار حلبونی قرار دارد.
- انتشارات دار المعرفه : در بیست سال اخیر تأسیس شد. مرکز اصلی آن در خیابان ۲۹ مه و نسخه های متنوعی از قرآن را چاپ کرده است . نسخه ویژه و اختصاصی این ناشر ، به قرآن تجوید معروف است و احکام تجوید را به صورت رنگارنگ در خود جای داده است . نسخه دیگری از سری قرآن های چاپ شده این انتشارات ، قرآن گویا نام دارد، که قلم ویژه ای داشته و با گذاشتن قلم روی آیات قرآنی، تلاوت آن آیات شنیده می شود . مالک این انتشاراتی آقای صبحی طه علی که مهندس برق می باشد گواهی اختراع و ابتکار بابت این نسخه قرآن کریم را دریافت نموده است.
- انتشارات دار الشربجی: انتشارات قدیمی است که چهل سال پیش تأسیس شده و شماری از نسخه های خطی کلاسیک چاپ کرده و قرآن سی جلدی نیز دارد.
لازم به ذکر است که اغلب نسخه های قرآنی در سوریه با خط عثمان طه چاپ می شود.
موزه های قرآنی:
موزه های تخصصی علوم قرآنی در سوریه وجود ندارد، اما برخی از نسخه های خطی قرآن کریم در کتابخانه ملی اسد در دمشق نگهداری می شود . این کتابخانه وابسته به وزارت فرهنگ سوریه است و مانند هر کتابخانه دیگری مطبوعات و نشریات و کتاب های متنوعی را در همه زمینه های علمی از جمله علوم قرآنی نگهداری می کند . اغلب این کتاب ها با موضوع تفسیر قرآن کریم و مطالعات زبانی مرتبط با قرآن کریم می باشند.
نسخه هایی از تفاسیر قرآن کریم اهل سنت نیز در کتابخانه دانشکده الهیات ( کلیة العلوم الشریعة ) در دانشگاه دمشق و در دانشکده الهیات ( کلیة العلوم الشریعة ) دانشگاه حلب نگهداری می شود. در آموزشگاه ها و دانشسراهای علوم شرعی و دینی این نوع کتاب ها به وفور دیده می شوند از قبیل:
آموزشگاه اسلامی فتح در دمشق زیر مجموعه دانشگاه بلاد الشام.
آموزشگاه شیخ احمد کفتارو در دمشق زیر مجموعه دانشگاه بلاد الشام.
آموزشگاه بدر الدین الحسنی – زیر مجموعه وزارت اوقاف.
مدرسه کلناویه – در شهر حلب
آموزشگاه شیخ عبد القادر القصاب در شهر حماه زیر مجموعه وزارت اوقاف.
و دیگر آموزشگاه ها و مدارس دینی زیر مجموعه وزارت اوقاف.
از تفاسیر قرآنی که در کتابخانه دانشکده الهیات نگهداری می شود می توان به کتاب های ذیل اشاره کرد:
- تفسیر جامع البیان
- تفسیر طبری
- تفسیر بغوی
- تفسیر شوکانی
- تفسیر بیضاوی
- تفسیر قرطبی
- تفسیر فتح القدیر
- تفسیر شنقیطی
- تفسیر جواهر القرآن امام غزالی
- تفسیر فی ظلال القرآن
- تفسیر جلالین سیوطی
از مفسران معاصر سوری قرآن کریم ، مرحوم دکتر وهبه الزحیلی صاحب تفسیر شانزده جلدی / المنیر/ می باشد که بابت این تفسیر جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را دریافت کرده است. وی از معروف ترین علمای بلاد الشام بود و شأن نزول آیات قرآنی و اصول تنزیل قرآن کریم را در تفسیر ارزشمند خود گنجانده است . مرحوم الزحیلی استاد دانشکده الهیات دمشق هم بود و در سال ۲۰۱۵ رخت از دنیا بر بست.
تفسیر دیگری تحت عنوان تفسیر الجامع اثر وزیر اوقاف سوریه دکتر محمد عبد الستار السید است و اکنون به عنوان منبعی برای طلبه ها و دانشجویان الهیات به شمار می رود . این تفسیر در حال حاضر به عنوان تنها تفسیر رسمی در سوریه معرفی شده و تنها مرجع مورد قبول نظام در تفسیر قرآن می باشد لذا مناسب است ، توضیح بیشتری در معرفی این تفسیر داده شود .
مؤلف "التفسیر الجامع " آقای دکتر محمد عبد الستار السید وزیر اوقاف سوریه ، از علمای اهل سنت سوریه و سال ها امام جمعه و جماعت در شهر طرطوس بوده و همچنان جمعه ها در طرطوس نماز جمعه برپا می کند . این تفسیر که همچنان در حال تکمیل شدن است ، حاصل تفسیر قرآن مجید توسط دکتر السید می باشد که در تلویزیون ماهواره ای نورالشام سوریه پخش می شود و با تکمیل شدن یک جزء قرآن ، به عنوان یک جلد از کتاب تفسیر الجامع چاپ می گردد . این اثر را می توان عکس العملی فکری و علمی در برابر رویدادهای ۹ سال گذشته سوریه دانست که جریان تکفیری با استناد به برداشت و تفسیر آیات کلام الله مجید ، چهره ای ناپسند و مخدوش از اسلام و مسلمانان ارائه کرد . خلال مراسم رونمایی از این تفسیر ، وزیر اوقاف سوریه و مؤلف آن در سخنانی اظهار نمود : ((هدف از نگارش این تفسیر بیشتر ، ملی بوده تا یک انگیزه دینی و ایمانی ، چون اغلب گروه های تکفیری و تروریستی و جنبش های سیاسی اسلامی مدعی اسلام ، تفسیر اشتباهی از کلام الله و سنت پیامبر (ص) دارند . لذا می بایست تفسیر معاصر و به زبان مناسب در مقابل تکفیر داشته باشیم . ما امروزه در دورانی هستیم که مقابله با تروریسم و تندروی و تکفیر ، ضروری است. ما می دانیم که داده های قرآن پایان پذیر نیست و با پیشرفت حاصل در زندگی بشر ؛ باید آنچه که متناسب با این پیشرفت است را از کتاب الهی دریافت نماییم . ما دین خود را پیشرفته نمی کنیم چرا که دین کامل و تام است ولی تفسیر و اجتهاد ، ناقص است و احتیاج به پیشرفته کردن دارد تا مورد قبول عقل بشر واقع گردد. ...... قرآن اولین و اساسی ترین منبع شرع الهی است ، لذا هر نوع تفسیر اشتباهی باعث می شود انحراف فکری خطرناکی صورت گیرد . این امر در مورد گروه های تروریستی مجرم و تکفیری وهابی صادق است چرا که آنان تفسیر ناقص و اشتباهی از قرآن را ، متناسب با اندیشه مجرمانه تروریستی شان ، در نظر گرفتند و مردم را فریب دادند . لذا مقابله با تکفیر و تندروی ممکن نیست جز با ارائه تفسیر صحیح ، معاصر و علمی که با تکیه بر زبان عربی و سیره رسول خدا (ص) باشد. بنابراین ، این تفسیر یک کار ایمانیِ ملی و ضروری است ، نه فقط برای مسلمانان بلکه برای همه طوایفی که با ما در این وطن زندگی می کنند و در آن ، مناره مسجد در کنار کلیسا است ، کشور ما ، کشور آزادی اندیشه و قبول دیگری و تعددگرا می باشد . به همین دلیل باید تفسیر قرآن مجید ، تمامی این عوامل را در بر گیرد. ))
دکتر محمد عبدالستار السید در مقدمه جلد نخست التفسیر الجامع نوشته است : این کتاب ، تفسیر نیست بلکه تلاشی برای تدبّر در آیات کلام الله مجید می باشد زیرا قرآن را پیامبر اکرم (ص) که قرآن بر قلبش نازل شد ، تفسیر نکرد و نمی توان هر تدبّر یا تبحّر یا هر خوانش و فهمی از قرآن را تفسیر نامید ، زیرا کتاب الله برای همه زمان ها و مکان ها آمده است و نه برای زمان و مکان مشخصی . پیامبر که به قرآن عمل می کرد ، اگر می خواست ، قرآن را تفسیر می کرد ولی به بیان و شرح محکمات آن بسنده نمود . وی در ادامه اظهار داشته است آنگاه که می گوییم تفسیر قرآن ، تعبیری مجازی می باشد و در واقع تدبّر در قرآن است.
وزیر اوقاف سوریه مبانی تفسیر خود را همان قواعد علمی مراعات شده در همه تفاسیر اعلام کرده است که عبارتند از :
اولاً تفسیر قرآن با قرآن
ثانیاً تفسیر قرآن با اقوال ، اعمال ، رفتار و سیره رسول الله (ص)
ثالثاً اصول و قواعد تفسیری مفسرین بزرگ
*****
سوریه در عین حال میدان ظهور نخبگان و اندیشمندان لائیک و نوگرا در ارائه برداشت ها و تفاسیر غیر مألوف و هنجارشکنانه از آموزه های دینی و قرآنی بوده که تألیفات متعددی در ارائه نگاه نو و ساختارشکنانه از مقوله های دینی اسلامی داشته اند . عناوین بسیاری در کتابخانه های عمومی و خصوصی و کتابفروشی ها با محوریت قرآن و علوم قرآنی و تفسیر برخی از سوره های قرآن کریم با این ویژگی یافت می شود.
یکی از شخصیت های سرشناس در این میدان محمد شحرور است که استاد مهندسی عمران دانشگاه دمشق بود و دکترای خود را از دانشگاه دوبلین گرفته بود و در کنار تدریس و تألیف در رشته تخصصی اش ، به مطالعات دینی گرایش یافت و تألیفاتی را ضمن سلسله کتاب های ( دراسات اسلامیة معاصرة ) روانه بازار نمود که مناقشات و مخالف و موافق فراوانی در پی داشت .
- کتاب های وی ضمن سلسله (دراسات إسلامیة معاصرة) عبارتند از :
۱. الکتاب والقرآن – قراءة معاصرة سال ۱۹۹۰ (۸۲۲) صفحه
۲. الدولة والمجتمع سال ۱۹۹۴ (۳۷۵) صفحه
۳. الإسلام والإیمان – منظومة القیم سال ۱۹۹۶ (۴۰۰) صفحه
۴. نحو أصول جدیدة للفقه الإسلامی – فقه المرأة ” الوصیة – الإرث – القوامة – التعددیة – اللباس” سال ۲۰۰۰ (۴۰۰) صفحه
۵. تجفیف منابع الإرهاب سال ۲۰۰۸ (۳۰۰) صفحه
- علاوه بر کتاب های سلسله فوق ، تعدادی کتاب دیگر نیز تـألیف کرده است که توسط مؤسسه انتشاراتی دار الساقی در لبنان منتشر شده اند :
۱. القصص القرآنی – المجلد الأول: مدخل إلی القصص وقصة آدم سال ۲۰۱۰ (۳۵۹) صفحه
۲. الکتاب والقرآن – رؤیة جدیدة سال ۲۰۱۱ (۷۱۱) صفحه
۳. القصص القرآنی – المجلد الثانی: من نوح إلی یوسف سال ۲۰۱۲ (۲۸۶) صفحه
۴. السنة الرسولیة والسنة النبویة – رؤیة جدیدة سال ۲۰۱۲ (۲۲۹) صفحه
۵. الدین والسلطة – قراءة معاصرة للحاکمیة سال ۲۰۱۴ (۴۸۰) صفحه
۶. الإسلام والإیمان – منظومة القیم سال ۲۰۱۴ (۳۳۶) صفحه
۷. فقه المرأة – نحو أصول جدیدة للفقه الإسلامی سال ۲۰۱۵ (۳۸۴) صفحه
۸. أمُّ الکتاب وتفصیلها: قراءة معاصرة فی الحاکمیة الإنسانیة – تهافت الفقهاء والمعصومین سال ۲۰۱۵ (۴۶۴) صفحه
کتاب های وی پس از انتشار مناقشات زیادی را برمی انگیخت . به عنوان مثال کتاب "قرآن کریم مطالعات معاصر" ( الکتاب والقرآن – قراءة معاصرة ) تفسیر یا خوانشی برای تعدادی از آیات قرآنی با رویکردی متفاوت ارائه می دهد و از هنجارهای معمول در تفسیر قرآن کریم عدول می کند . مثلاً به نظر مؤلف ، حجاب زنان در این زمان باید با حجاب متعارف میان مسلمانان تفاوت داشته باشد و تنها به پوشاندن اندام های شرم آور زنان اختصاص یابد . شگفت آن که این طرح و دیگر طرح های هنجار شکن مؤلف با رواج و پذیرش طیف قابل توجهی از فرهیختگان و نخبگان مسلمان در سوریه و کشورهای دیگر روبرو شده است . محمد شحرور در ابتدای سال جاری میلادی (۲۰۲۰ ) در دبی درگذشت .
یکی دیگر از چهره های جدال برانگیز سوریه در مباحث قرآنی آقای علی منصور کیالی است که البته در حال حاضر مقیم دبی می باشد . وی اصالتاً اهل حلب و در اساس مهندس معماری و سابقه کاری اش در سوریه نیز در زمینه مشاغل مهندسی عمران است ولی سال ها به مطالعات اسلامی پرداخته و خوانشی غیر مألوف و مخالف بسیاری از مسلًمات عقیدتی مسلمانان ارائه می دهد که بیشتر در قالب سخنرانی می باشد . رویکرد وی به کارگیری علوم طبیعی در تفسیر آیات قرآن مجید می باشد و منجر به نوعی بازبینی در معتقدات رایج و طرح افکاری چالش برانگیز شده که عکس العمل های متعددی را از سوی علما و اندیشمندان مسلمان برانگیخته است . گفته می شود آقای کیالی دانشنامه ای قرآنی در ۱۰ جلد دارد که در آن به شرح حقایق قرآنی پرداخته است . اطلاعی از چاپ و انتشار این دانشنامه در دست نیست .
برخی اساتید دانشگاهی سوریه متخصص در تفسیر قرآن :
- دکتر نصار اسد تولد ۱۹۵۷، مدرس در دانشکده الهیات دمشق
- دکتر عبد العزیر حاجی تولد ۱۹۵۸، استادیار در دانشکده الهیات دمشق
- دکتر عجاج عوده برغش تولد ۱۹۸۷، مدرس در دانشکده الهیات دمشق
- دکتر بدیع السید لحام تولد ۱۹۵۹، رییس دانشکده الهیات دمشق
علاوه بر اسامی فوق، بسیاری از علمای دینی و مدرسان در آموزشگاه های شرعی و حوزه های علمیه ، قرآن و علوم قرآنی را به طلبه ها و دانشجویان تدریس می کنند.
هنر در خدمت قرآن کریم:
سوریه به هنرهای سنتی و کارهای دستی از قبیل هنر خاتم کاری و کنده کاری روی چوب و مس و شیشه بری و ... شهرت دارد. هنرمندان متخصص در این نوع از هنرها با استفاده از آیات کریمه صنایع دستی خود را مزین نموده و کارهای آنان در نمایشگاه های فردی و گروهی ارائه می گردد . سوریه در زمینه کتابت قرآن کریم نیز از کشورهای پیشگام می باشد و خوشنویسان سرشناسی دارد که به کتابت قرآن کریم مبادرت کرده و می کنند . از جمله خوشنویسان سوری که شهرت جهانی دارند ، مرحوم احمد باری می باشد که چند سال پیش وفات یافته و چندین نسخه کتابت کرده است و خوشنویس زبردست آقای عثمان طه که آوازه جهانی یافته و خط وی در نوشتن قرآن کریم مبنای بسیاری از نسخه های چاپ شده قرار گرفته و در دنیا معروف و رایج است و به طور عمومی اغلب قرآن های چاپ شده با خط وی می باشد . برادر وی آقای علی طه نیز خوشنویس و کاتب قرآن می باشد . وی سال ها قبل نسخه ای کتابت کرد و جهت چاپ تحویل جمهوری اسلامی ایران داد و مقرر بود سازمان اوقاف و امور خیریه آن را چاپ کند . خوشنویس دیگری که نسخه خطی قرآنی دارد ، مرحوم آقای عدنان سُنُقنُقی از شیعیان سوریه می باشد که به خط نستعلیق قرآن را کتابت کرده است .
علاوه بر آن کمتر خوشنویس سوری یافت می شود که تابلوهای بسیاری مزین به آیات قرآنی نداشته باشد. بیشتر این هنرمندان خوشنویس مشارکت های محلی و بین المللی در کارنامه خود دارند.
از مهمترین خوشنویسان در قید حیات می توان به اسامی زیر اشاره کرد:
دکتر فادی جعفری : قرآن کریم را با چندین خط کتابت کرده و مجموعه ای از نسخه های قرآنی دارد که در جهان اسلام منتشر است. وی در وزارت اوقاف کار می کند.
دکتر احمد مفتی: وی خوشنویس و پزوهشگر در میراث فرهنگی و دینی و تهیه کننده برنامه ای فرهنگی برای صدا و سیمای سوریه است. در زمینه خوشنویسی نیز تابلوهای فراوانی با انواع خطوط دارد.
آقای محمد القاضی: مجموعه ای بزرگی از تابلوهای خوشنویسی آیات قرآنی دارد و در نمایشگاه های محلی و بین المللی فراوانی شرکت و چندین جایزه بین المللی دریافت کرده است. وی اصالتاً از شهر دیر الزور در شمال شرق سوریه می باشد.
آقای جمال بوستان: وی خوشنویس و هنرمند تجسمی است . وی مبدع گونه جدیدی از خط می باشد . قرآن را به صورت کامل کتابت کرده و در امارات به چاپ رسانده است. وی اصالتاً از استان قنیطره در جنوب سوریه است و هنرهای زیبا را تدریس می کند.
دکتر محمد غنوم: هنرمند تجسمی است و تابلوهای بسیاری با محوریت قرآن دارد. دانش آموخته دانشگاه تاشکند ازبکستان است و دکترای فلسفه هنر دارد. در بسیاری از نمایشگاه های محلی و بین المللی در سوریه، ایتالیا، فرانسه، امارات عربی متحد، عربستان و ... شرکت و جوایز بسیاری را دریافت نموده است.
آقای زهیر منینی: به شیخ خوشنویسان شهرت دارد و تعداد فراوانی از تابلوهای خطی متنوع خلق کرده است و مشارکت های فراوانی در نمایشگاه های محلی و بین المللی در کارنامه خود دارد . علاوه بر این وی آهنگ ساز و مولودی و تواشیح خوان معروفی نیز می باشد.
برخی از خوشنویسان دیگر سوریه عبارتند از :
انس ترکمانی
منیر الشعرانی
حسن مسلم
ابراهیم الرفاعی
محمد بدوی دیرانی
محمد حسین
محمود حمزه
ممدوح شریف
خلیل ضبه
فرح سلیمان
شیرین الخانی
از هنرمندان متخصص تذهیب و تشجیر:
استاد هیثم قسومه: هنرمند و نقاش و تذهیب کار. تابلوهای قرآنی فراوانی دارد.
آقای ماهر الحاضری: از شهر حلب و فعلاً مقیم ترکیه است. قرآن کریم را روی پارچه زربافت با وزن ۲۰۰ کیلو گرم گلدوزی کرده است.
خانم ریم قبطان الاسطه: هنرمند و خوشنویس و تذهیب کا ر است و در میان آثار هنری اش ، تابلوهای آیات قرآنی و تذهیب دارد و در نمایشگاه های متعددی شرکت کرده است.
از هنرمندان سوری که قرآن کریم را تذهیب کرده اند ، هنرمندان تذهیب کار آقای محمد نجار و خانم منال کوجک می باشند .
شایان ذکر می باشد جنگ خانمان برانداز سوریه تأثیر منفی بر فعالیت شخصیت های فرهنگی و هنری داشته است. برخی از هنرمندان فعالیت هایشان متوقف شده است و بسیاری از کارگاه های هنری و صنایع دستی به حالت تعلیق در آمده اند. برخی ناچار شدند از ترس جنگ و اوضاع نامناسب اقتصادی به خارج از سوریه سفر کنند و فعالیت های قرآنی در برخی مناطق نیز برای چندین سال تعطیل گردیده است.
نظر شما