مقدمه:

ما در جهانی بحران‌زا زندگی می‌کنیم. دیدیم که مدرنیته در قرن گذشته چگونه به رسالت خود که سعادت و رفاه بیشتر مردم است با دو جنگ عالم‌سوز، بیماری های همه گیر و ظهور دیکتاتورهای بی‌رحم و دهشتناک خیانت کرد و میلیون‌ها کشته و آواره ایجاد نمود و این داستان همچنان ادامه دارد و چه‌بسا وحشتناک تر.  

بنابراین اینک بشر مدرن در یک هراس و اضطراب دائمی به سر برده و ناامنی و فقر و بیکاری دائما او را تهدید نماید، امری بسیار طبیعی می باشد که البته  تاثیر آن در نوشته های نویسندگان و شعرای معاصر با هر ملیتی نیز قابل مشاهده است.  

با توجه به پیشینه عمیق تاریخی و فرهنگی اتیوپی و همچنین جنگ های طولانی که با ایتالیا و با بعضی همسایگان مانند اریتره داشته و تاثیر این اتفاقات در نوشته های مکتوب این کشور نیز آشکار است.  این کشور از قدیم الایام نقش مهمی در فرآیند ادبی قاره آفریقا ایفا نموده و چهره های ادبی درخشانی را نیز به قاره آفریقا و عرصه های بین المللی معرفی کرده است.

مهمترین شعراء و نویسندگان دوره معاصر این کشور که بر دیگر کشورهای قاره آفریقا نیز تا حدودی تأثیرگذار بوده اند  در ذیل معرفی میشوند.  

تسگای گبره- مدهین[۱]:

 گبره مدهین شاعر، هنرمند و نمایشنامه نویس معروف اتیوپیایی درسال ۱۹۳۶ در حوالی شهر آمبو به دنیا آمد. وی پس از سپری نمودن تحصیلات ابتدایی و متوسطه با به دست آوردن بورسیه تحصیلی مرکز آموزش عالی بلک استون شیکاگو، رهسپار اروپا شد و پس از تحصیل در تئاتر سلطنتی انگلیس و تئاتر کمدی فرانسه و بازگشت به کشور، خود را وقف توسعه هنر تئاتر در اتیوپی نمود. تسگای در دهه ۱۹۶۰ در مناسبت های فرهنگی مختلف در قاره آفریقا حضور یافت و در سال ۱۹۶۶ و در سن ۲۹ سالگی به دلیل اقدامات ارزنده خود در زمینه توسعه ادبیات امهریک موفق به دریافت جایزه ادبی امپراطور هایله سلاسی شده و لقب ملک الشعرای اتیوپی را دریافت کرد.

گبره مدهین پس از کودتای ۱۹۷۴ مدت کوتاهی به سمت معاون وزیر فرهنگ و ورزش برگزیده شد و طی دوره مسئولیت کوتاه خود دپارتمان هنرهای نمایشی را در دانشگاه آدیس آبابا تأسیس نمود. وی در سال ۱۹۸۴ شعر بلند "رد پای زمان" را به همراه تصاویری از عکاس ایتالیایی منتشر کرد که دربرگیرنده بخش هایی از تاریخ اتیوپی از قدیم الایام بود.

گبره در مدت حیات ادبی خویش کتب شعر و نمایشنامه های تاریخی حماسی ارزشمندی را خلق نمود که هر یک از جذابیت های خاصی برخوردارند.

وی به تاریخ طولانی استقلال اتیوپی و میراث فرهنگی بی نظیر آن افتخار می کرد. و همواره تأکید داشت  که کشورش به قهرمان احتیاج دارد و از ابزار تئاتر برای آموزش هموطنان خود برای احترام به قهرمانان گذشته اتیوپی استفاده کرد. یکی از مشهورترین نمایشنامه های او زندگی نامه  امپراطور تئودروس[۲] دوم است. این داستان در خصوص زندگی امپراتور است که به عنوان شخصی اصلاح طلب و مدرن در تاریخ اتیوپی شناخته می شود وی در سال ۱۸۶۸ به جای اینکه در نبرد با  نیروی اعزامی انگلیس خود را تسلیم نماید،  خودکشی می نماید.

یکی دیگر از نمایشنامه های وی، Petros نام دارد و زندگی  اسقف کلیسای ارتدکس اتیوپی را نشان می دهد که با نیروهای مردمی اتیوپی در تلاش برای مقاومت در برابر اشغال کشور در برابر فاشیست های ایتالیا می باشد که پس از دستگیری توسط ارتش ایتالیا، در یک محاکمه نمایشی اعدام میشود.  یک نمایشنامه دیگر و محبوب با نام Oda Oak Oracle که یک تراژدی درباره زندگی مردم کشور اتیوپی است که هم در اتیوپی و هم در خارج از کشور از محبوبیت زیادی برخوردار شد.

 وی همچنین تلاش فراوانی به کار برد تا بخشی از آثار تاریخی و میراث فرهنگی به غارت رفته آکسوم که در موزه ها و کتابخانه های انگلیسی نگهداری می شوند به این کشور مسترد گردد. تسگای برخی از رمان های مشهور ادبی جهان همچون اتللو و هملت اثر شکسپیر و آثاری از مولیر و برتولت برشت را نیز از انگلیسی به امهریک ترجمه کرد. گبره مدهین درسال ۲۰۰۶ در منهتن ایالات متحده آمریکا درگذشت و در کلیسای جامع مقدس در آدیس آبابا ، جایی که پیکر امپراتور هایله سلاسی در آن قرار دارد، دفن شد.

وی در اواخر عمر خود در مصاحبه ای که با رسانه های آمریکایی داشت بیان نمود:

"با پای پیاده، جا پای اجداد خود گذاشته و در آن قدم می زنم. اتیوپی، موزه تاریخ باستان انسان است. آمریکایی ها به ماه رفته و گرد و غبار  راه پیدا کرده اند، و به دنبال سیاره های دورتر هستند، بسیار خوب است. اما آنچه من به دوست آمریکایی خود می گویم  این است که اول خود را بشناسید[۳]".

دیناو منگیستو[۴] :

دیناو منگیستو نویسنده و رمان نویس مشهور اتیوپیایی ساکن ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۷۸ در آدیس آبابا به دنیا آمد دوره ای که سرکوب سیاسی در آن بسیار زیاد بود و بعدها  به "ترور سرخ" معروف شد. پدرش وی مدیر عامل شرکت هواپیمایی اتیوپی بود  و  هنگام سفری به ایتالیا، درخواست پناهندگی سیاسی داد. مادر منگستو در آن زمان باردار بود. دو سال بعد، هنگامی که منگیستو کودکی نوپا بود، او مادر و خواهرش با همراه پدر به ایالات متحده آمریکا نقل مکان نمودند.  این خانواده در ابتدا در ایلینویز مستقر شدند، جایی که پدر منجستو در ابتدا به عنوان کارگر کارخانه کار می کرد و سپس در آن به مقام مدیریت رسید.  بعدها این خانواده به شیکاگو نقل مکان کردند، و منگیستو از دانشگاه کلمبیا در سال ۲۰۰۵ در رشته زبان انگلیسی مدرک کارشناسی ارشد اخذ نمود.  

دیناو تاکنون چند رمان ادبی به رشته تحریر درآورده که با استقبال محافل ادبی ایالات متحده، انگلستان و اتیوپی مواجه شده است.

در سال ۲۰۰۷ اولین رمان وی با عنوان "چیزهای زیبایی که بهشت در بر دارد[۵]" در انتشارات پنگوئن آمریکا به چاپ رسید و دومین رمان وی ، چگونه هوا را بخوانیم، در اکتبر ۲۰۱۰ منتشر شد. این دو رمان تا کنون به ده ها زبان مختلف در اقصی نقاط جهان ترجمه و منتشر شده و منگیتسو بابت آن جوایز بسیار زیادی را از محافل ادبی اخذ نموده است که معروفترین آن مربوط به مجله نیویورکر است که وی را جزو ۲۰ نویسنده برتر زیر چهل سال معرفی نمود. همچنین رمان دوم باعث اخذ جایزه ارنست جی. گاینز[۶] در سال ۲۰۱۱ گردید.

در سال ۲۰۱۴ ، او در پروژه Hay Festival's Africa به عنوان یکی از ۳۹ نویسنده آفریقایی زیر صحرای که دارای استعداد ادبی فوق العاده و زیر سن آنها ۴۰ سال باشد انتخاب گردید.

وی مقالاتی را نیز در ارتباط با جنگ داخلی  سودان و منازعات شمال اوگاندا در مجلات معتبر آمریکا به چاپ رسانده است. منگیستو تاکنون جوایز متعددی را از نشریات معتبر و جشنواره های ادبی آمریکا به دست آورده است. وی هر چند در ایالات متحده آمریکا سکونت دارد ولی از ارتباط خوبی با کشور خود برخوردار بوده و در جریان امور فرهنگی و اجتماعی اتیوپی قرار دارد.

جوایز و افتخارات منگیتسو عبارتند از :

· New York Times Notable Book ۲۰۰۷

· Lannan Fiction Fellowship, ۲۰۰۷

· National Book Award Foundation, ۵ Under ۳۵ Award, ۲۰۰۷

· Guardian First Book Award, ۲۰۰۷

· Prix Femina étranger, Finalist, ۲۰۰۷

· Grand Prix des Lectrices de Elle, Finalist ۲۰۰۷

· Prix du Premier Meilleur Roman Etranger, ۲۰۰۷

· Dylan Thomas Prize, Finalist ۲۰۰۸

· New York Public Library Young Lions Award Finalist ۲۰۰۸

· Los Angeles Times Book Prize, ۲۰۰۸

· The New Yorker "۲۰ Under ۴۰", ۲۰۱۰[۱۲]

· Vilcek Prize for Creative Promise in Literature, ۲۰۱۱

· MacArthur Foundation Fellow, ۲۰۱۲

· ۲۰۱۲ Ernest J. Gaines Award for Literary ExcellenceWendland, Tegan.

هادیس آلمایهو[۷] :

آقای هادیس آلمایهو وزیر خارجه اسبق اتیوپی و از چهره های سرشناس سیاسی و ادبی اتیوپی در سال ۱۹۱۰ در روستایی در حومه شهر دبره مارکوس به دنیا آمد. پدرش یک کشیش ساده بود  و وی تحصیلات ابتدایی و متوسط خود را در مدرسه ای وابسته به کلیسای ارتدوکس اتیوپی به پایان رساند و موفق به اخذ دکتری افتخاری از دانشگاه آدیس آبابا شد.

هادیس آلمایهو در طول جنگ بین ایتالیا و اتیوپی  در سالهای ۱۹۳۵-۱۹۳۶ برای نجات کشورش از دست ارتش ایتالیا جنگید تا اینکه اسیر و به جزیره پونزا در مدیترانه غربی و سپس به جزیره لیپاری، در نزدیکی ساردینیا فرستاده شد. وی در سال ۱۹۴۳ آزاد و به کشورش بازگشت و پس از مدت کوتاهی در بخش مطبوعات و تبلیغات وزارت امور خارجه مشغول بکار شد و پس از آن به عنوان  کنسول اتیوپی در اورشلیم اعزام گردید. (۴۶ -۱۹۴۵) ایشان پس از آن بعنوان سفیر به کشورهای مختلفی چون انگلیس، هلند، سازمان  ملل متحد نیز اعزام گردید.

هادیس آلمایهو در دوران زندگی خود چند رمان به زبان امهریک به چاپ رساند که سبب معروفیت وی در داخل کشور شد. وی هر چند به زبان انگلیسی تسلط داشت ولی از طرفداران ادبیات بومی اتیوپی به شمار می رفت و همواره مردم به ویژه جوانان را به حفظ میراث فرهنگی کهن این سرزمین به ویژه زبان های بومی کشور دعوت می نمود.

معروفترین رمان او به نام  به عشق به گور در سال ۱۹۶۸ به زبان امهریک منشر شد.   آلمایهو در سال ۲۰۰۲ درگذشت.

منگیستو لما[۸]:

منگیستو لما شاعر و نویسنده صاحب نام اتیوپیایی در سال ۱۹۲۴ در شهر تاریخی حرار و در خانواده ای مسیحی به دنیا آمد. وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در آدیس آبابا سپری نمود و در سال ۱۹۴۸ برای تحصیلات عالیه رهسپار انگلستان شد.

در سال ۱۹۴۸، منگیستو در  رشته اقتصاد و علوم سیاسی در دانشکده اقتصاد لندن  تحصیل نمود و قبل از آن نیز در پلی تکنیک لندن مشغول به تحصیل بود.  در شش سالی که وی در لندن مشغول تحصیل بود توانست با جورج برنارد شاو، نمایشنامه نویس معروف انگلیسی، دوستی برقرار کند و جورج برنارد تاثیر زیادی بر او داشت.

 لما در سال ۱۹۵۴ به میهن بازگشت و مدت کوتاهی پس از آن به عنوان دیپلمات به هند اعزام گردید. منگیستو لما در طول دوران حیات خویش چند کتاب و نمایشنامه کمدی ارزشمند تألیف نمود که هر یک سهم بسزایی در غنای ادبیات این کشور به دنبال داشت.

منگیستو به انگلیسی مسلط بود و به فرانسه و ایتالیایی صحبت می کرد. وی سفرهای زیادی به شهرها و کشورهایی چون نیویورک، مونترال و اتحاد جماهیر شوروی (۱۹۶۵) ، سوئد، دانمارک و ترکیه (۱۹۶۷) ، اسکاندیناوی (۱۹۶۹) و لس آنجلس (۱۹۷۰) داشت و این سفرها در نوشته های وی نیز اثرگذار بود. شغل هایی که وی در زمان حیات تصدی آنرا به عهده داشت عبارتند از:

مدیر کل وزارت امور خارجه اتیوپی، دبیرکل انجمن ادبی اتیوپی،  عضو اصلی شورا در شورای ملی اتیوپی در یونسکو؛ عضو شورای انجیلی کلیسای ارتدکس اتیوپی.

 وی همچنین  به استناد اثرگذاری برجسته اش در ادبیات اتیوپی در سال ۱۹۶۷ جایزه ادبی هایله سلاسی را نیز دریافت نمود ودر سال ۱۹۸۸ درگذشت.

آثار وی عبارتند از :

· نمایشنامه ازدواج با آدم ربا در سال ۱۹۵۹

· نمایشنامه ازدواج نابرابر در سال ۱۹۶۴

· Tsere Colonialist

· Bale Kaba Ena Bale Daba

هاما توما:[۹]

هاما توما شاعر و نویسنده امهریک و انگلیسی زبان اتیوپی در سال ۱۹۴۹ در آدیس آبابا به دنیا آمد. توما تحصیلات متوسطه خود را در دانشگاه آدیس آبابا به پایان رسانید و از جوانی به عنوان مدافع دموکراسی و حقوق بشر وارد فعالیت های سیاسی شد که این امر منجر به اعمال محدودیت های شدیدی از سوی دولت های وقت علیه وی شد. هاما در اکثر کتب خود با بهره گیری از طنزی تلخ اقدامات دولتمردان این کشور را به سخره گرفته است. وی تاکنون ده رمان ادبی به رشته تحریر درآورده و به دلیل اقدامات سیاسی ضد دولتی خود در فرانسه زندگی می کند.

نگا مزلکیا:[۱۰]

نگا مزلکیا نویسنده معروف اتیوپیایی در سال ۱۹۵۸ در شهر جیجیگا به دنیا آمد. دوران جوانی او با کودتای نظامیان موسوم به درگ علیه امپراطور هایلا سلاسی همزمان بود و  هر چند نگا در ابتدا از مدافعان سرنگونی هایله سلاسی بود ولی به زودی در جرگه مخالفان و منتقدان جدی منگیستو هایله ماریام جای گرفت. نگا در سال ۱۹۸۲ با اخذ بورسیه مهندسی رهسپار هلند شد و علاوه بر درس با گروه های مخالف دولت در این کشور ارتباطات گسترده ای برقرار کرد بطوری که پس از دو سال  به دلیل بیم دستگیری توسط دولت اتیوپی، از این کشور رهسپار کانادا شد. وی در کتاب "یادداشت هایی از هینابلی" که در سال ۲۰۰۰ منتشر شد به نوعی خاطرات زندگی خود را به تصویر کشیده است. این کتاب در همان سال موفق به دریافت جایزه کتب غیرتخیلی انگلیسی زبان حکمران کل کانادا گردید. وی رمان "خدایی که شغال را خلق کرده" را نیز مدتی بعد به چاپ رساند. نگا مزلکیا در حال حاضر در کانادا زندگی می کند.

مامو وودنه:[۱۱]

آقای مامو وودنه نویسنده، روزنامه نگار و رئیس سابق انجمن نویسندگان اتیوپی در سال ۱۹۲۱ و در جریان جنگ بین ایتالیا و اتیوپی به دنیا آمد. وی در طفولیت و بر اثر بمباران روستایش توسط هواپیماهای جنگی ایتالیا والدینش را از دست داد. مامو پس از سپری نمودن سختی های فراوانی،  در جوانی به روزنامه نگاری روی آورد و در اثر لیاقت ذاتی خویش به مقام ریاست انجمن نویسندگان اتیوپی دست یافت. وودنه در جنگ بین اتیوپی و اریتره اقدامات صلح جویانه ای برای خاتمه جنگ انجام داد و از فعالان گفتگوهای دینی در این کشور به شمار می رفت. وی از مشوقان ادبیات امهریک بود و کلیه کتابهای  خود را به این زبان تألیف کرد. مامو در سال ۲۰۱۲ درگذشت.

سلاماوی آسگدوم[۱۲] :

آقای سلاماوی آسگدوم نویسنده اتیوپیایی در سال ۱۹۷۱ در اتیوپی به دنیا آمد و در هفت سالگی و پس از سپری نمودن سه سال در اردوگاه پناهندگان سودان و در شرایطی بسیار سخت و دشوار ، تحت سرپرستی سازمان امداد بین المللی و به عنوان پناهنده به آمریکا انتقال یافت. وی تحصیلات عالیه خود را در دانشگاه هاروارد انجام داد و از آن زمان در فعالیت های  اجتماعی مربوط به پناهندگان فعالیت دارد. سلاماوی آسگدوم سخنران برجسته ای است و بصورت مکرر در  مجامع عمومی ایالات متحده آمریکا در ارتباط با وضعیت پناهندگان و آوارگان ناشی از جنگ ها و حوادث طبیعی سخنرانی کرده است. آسگدوم تاکنون چند کتاب از جمله شرح زندگانی خود را در آمریکا منتشر کرده که این کتابها با استقبال محافل دانشگاهی نیز مواجه شده است.

سبهت گبره - اگزیابهر[۱۳] :

سبهت گبره – اگزیابهر نویسنده مشهور اتیوپیایی در سال ۱۹۲۸ در منطقه تیگرای و در حوالی شهر تاریخی آدوا به دنیا آمد. وی از جوانی به نوشتن رمان های تخیلی و واقعی روی آورد و طی دهه های ۱۹۸۰، ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ آثار ارزشمندی را به زبان های فرانسه و امهریک روانه بازار ساخت که هر یک در زمره برگزیدگان ادبیات بومی اتیوپی به شمار می روند. سبهت سال های متمادی نیز در کسوت روزنامه نگار به نوشتن مقالات مختلف در روزنامه ها و مجلات اتیوپی نظیر هرالد اتیوپی و آدیس زمن مشغول بود. بخش عمده ای از شهرت سبهت گبره به دلیل سبک خاص و ساختار شکنانه وی در  نویسندگی او به زبان امهریک است. وی در سال ۲۰۱۲ درگذشت.

دانیاچه ورکو[۱۴]:

دانیاچه ورکو  (متولد ۱۹۳۶ در شهر آدیس آبابا و درگذشت در سال ۱۹۹۴) ، نویسنده درام ، داستان، شعر و ادبیات اتیوپیایی  که بیشتر در خارج از اتیوپی به خاطر رمان انگلیسی خود به نام  سیزدهم خورشید (۱۹۷۳) معروف و شناخته شده است.

دانیاچو ورکو در سال ۱۹۳۶ در روستای Wiha-Teggeb در اطراف آدیس آبابا متولد شد. پدر وی سالها در فرانسه زندگی کرده بود و حتی قبل از بازگشت به اتیوپی در جنگ جهانی اول برای فرانسوی ها می جنگید. ورکو بخاطر  تحصیلات دانشگاهی خود  به عنوان معلم و استاد دانشگاه کشغول بکار بود.  اویل ننوشته های او در حوزه شعر و  سپس نمایشنامه ها و مقالات  برای مطبوعات بود. او در  سال ۱۹۶۹، موفق به دریافت بورس تحصیلی در کارگاه نویسندگان در آیووا  شد، و سپس موفق به دریافت مدرک کارشناسی ارشد در هنرهای زیبا و  متعاقب آن  نوشتن چندین داستان به زبان انگلیسی گردید. در بازگشت به کشور  اتیوپی، وی به مدت یک سال در دانشگاه آدیس آبابا تدریس کرد و سپس شروع به کار روی اولین رمان خود به نام آدریس کرد که داستان  نسبتاً موفقی نیز بود. او دومین رمان خود به نام "سیزدهمین خورشید" را به انگلیسی نوشت. پس از آن او به نوشتن و تدریس ادامه داد، ضمنا هیچ چیز دیگری به زبان انگلیسی از وی منتشر نشده است. وی در سال ۱۹۹۴ بر اثر مسمومیت با مواد غذایی درگذشت و نسخ خطی بسیار زیادی را از خود بجای گذارده است.  

در بخشی از کتاب سیزدهم خورشید به سوابق طولانی فعالیت های سیاسی و اجتماعی  ورکو پرداخته شده است و اینکه  او برای تحصیل در دانشگاه هایله سلاسی اول در دانشگاه  آدیس آبابا در رشته زبان و ادبیات تحصیل نمود.  سیزدهمین خورشید (اشاره ای به آخرین ماه از تقویم ۱۳ ماهه اتیوپی) تمثیلی از اتیوپی در دوران ارتجاعی هایلی سلاسی است ، اما این تمثیل در واقع یک تصویر فوق العاده واضح و شاعرانه در  خصوص جامعه اتیوپی است و تمامی جزئیات  جامعه و فرهنگ اتیوپی و شخصیت های متنوع ملی آن کشور را  به روایتی غم انگیز اما دلسوزانه توضیح داده و در ذهن خواننده پرورش می دهد.

منبع:

· https://www.ranker.com/list/famous-writers-from-ethiopia/reference

· https://www.themodernnovel.org/africa/other-africa/ethiopia/worku/

· www.nytimes.com/ Tsegaye Gabre Medhin/Ethiopian Poet Laureate/html

· www.nytimes.com/ Dinaw Mengestu

· www.nytimes.com/ Sebhat Gebre-Egziabher

· www.nytimes.com/ Selamawi Asgedom

· www.nytimes.com/ Mammo wudneh

· www.nytimes.com/ Haddis Alemayehu

· www.nytimes.com/ Mengistu Lemma

· www.nytimes.com/ Nega Mezlekia

· www.nytimes.com/ Hama Tuma