مؤسسه روابط بین المللی[1] (آیفا) در آلمان، مروج همزیستی مسالمت‌آمیز بین فرهنگ‌های مختلف در جهان است. این مؤسسه به عنوان مرکز تعالی روابط فرهنگی بین المللی، از تبادل هنری و فرهنگی در برنامه‌های نمایشگاهی، پژوهش‌ها، گفت‌وگو و کنفرانس ها حمایت می‌کند. این مؤسسه  را وزارت امور خارجه جمهوری فدرال آلمان پشتیبانی می‌کند. مرکز آن در اشتوتگارت، ایالت بادن وورتمبرگ است.

پیشینۀ آیفا

سال 1917 تئودور وانر[2] مؤسسه ترویج منافع آلمان در خارج از کشور[3] را در شهر اشتوتگارت تأسیس کرد. در سال 1949 این مؤسسه نام خود را به مؤسسه روابط خارجی (آیفا) تغییر داد. پس از پایان جنگ جهانی اول در سال 1918، مؤسسه ترویج منافع آلمان در خارج از کشور مصمم بود که شهرت از بین رفته این کشور در جهان و شرایط اجتماعی اتباع آلمانی مقیم خارج از کشور را بهبود بخشد.

این مؤسسه نه تنها مسئول مشاوره مهاجرت و حمایت از اتباع آلمانی خارج از کشور بود، بلکه سازماندهی نمایشگاه‌ها و نشریات را نیز برعهده داشت. این نهاد در سال 1924 ساختمانی را با نام خانه فرهنگ آلمان[4] خریداری کرد و تا سال 1927 حدود پنجاه نفر کارمند داشت.

در سال 1934 اهداف جدیدی برای این مؤسسه بیان شد که طبق آن، باید به تبلیغ ایدئولوژی سوسیالیستی ملی در بین آلمانی‌های مقیم خارج و آموزش آنها به عنوان سربازان رایش سوم می پرداخت و این مرکز در کوتاه مدت به یکی از پایگاه‌های برنامه ریزی برای رژیم هیتلر تبدیل شد. فعالیت‌ آنها شامل ترویج سیاست‌های نژادپرستانه نازی‌ها و همچنین آلمانی‌سازی در خارج از مرزهای کشور بود.

این مؤسسه برای دولت نازی حائز اهمیت بود و به همین دلیل، گسترش آن در دستور کار قرار گرفت. در سال 1933 مؤسسه‌، تنها 55 نفر کارمند داشت و تا سال 1939 زمانی که جنگ جهانی دوم آغاز شد؛ 157 نفر در آنجا مشغول به کار بودند. در همان زمان، بودجه این نهاد به طور مداوم در حال افزایش بود.

دوران پس از جنگ و استقرار مجدد

پس از پایان جنگ جهانی دوم و از بین رفتن حکومت رایش سوم، در تاریخ 5 ژوئیه 1949 مؤسسه ترویج منافع آلمان در خارج از کشور، مجددا با ساختار و نام جدید (آیفا) تأسیس شد. افتتاح رسمی مؤسسه در سال 1951 با سخنرانی تئودور هیوس[5] رئیس جمهور فدرال انجام شد. او در این سخنرانی، این مؤسسه را با عنوان مرکز ارتباطات و تقاطع و تبادل فرهنگی بین ملت‌ها توصیف کرد. فرانتس تیرفلدر به عنوان دبیر کل ایفا منصوب شد. همچنین وزارت خارجه فدرال، خروج مؤسسه از سیاست‌های گذشته و در پیش گرفتن رویکردهای نوین را مثبت دانست و از تلاش‌های آن با حمایت مالی قدردانی کرد. بدین ترتیب زیرساخت‌های فعالیت آیفا تضمین شد.

شروع جدید برای آیفا با مشکلاتی همراه بود. شهرت آن پس از دوران نازی‌ها آسیب دیده بود. روابط آلمان با اروپای شرقی به علت جنگ سرد عموما متوقف شده بود. افزون بر این، رقابت با سایر سازمان‌های واسطه‌ای مانند انستیتو گوته، دامنۀ مالی آنان را محدود کرده بود. بنابراین، اثربخشی آیفا در این مدت نسبتاً محدود بود. با این حال، فعالیت‌های آن شامل مشاوره مهاجرت، انتشار برخی مجلات و اعلامیه‌های فرهنگی، گسترش کتابخانه، ارسال کتاب به خارج از کشور و سازماندهی نمایشگاه‌ها در دست اجرا بود.

به تدریج و با گذشت زمان روابط آلمان با کشورها تقریبا بهبود یافت و بر نفوذ اجتماعی و شهرت آیفا نیز افزوده شد. از آغاز دهه 1970، هنر آلمان در خارج از کشور به نمایش گذاشته شد. در سال1971 گالری آیفا در اشتوتگارت و چند سال بعد در بُن گشایش یافت.

آیفا و سقوط دیوار برلین

فروپاشی دیوار برلین و اتحاد مجدد آلمان تغییرات قابل توجهی را برای آیفا به وجود آورد. به‌ویژه، زمانی که قصد داشت مرکز نمایشگاه‌ هنری واقع در آلمان شرقی را به دست آورد. این مجموعۀ هنری شامل آثار ارزشمندی همچون نقاشی و عکاسی از هنرمندان آلمان شرقی بود. پس از فروپاشی دیوار برلین و اتحاد مجدد آلمان، مجموعه‌های آثار هنری توسط مرکز نمایشگاه‌های هنری به آیفا منتقل شد که این امر در سال 1991 به گشایش گالری آیفا در برلین انجامید.

هزاره جدید

با طلوع هزاره جدید، گفت‌وگوهای اروپایی اسلامی و پیشبرد طرح‌های صلح بین الملل و حقوق بشر رونق یافت که به عنوان مثال می توان به برنامۀ مالی زیویک[6] و برنامه های بینا فرهنگی[7] اشاره کرد که به ترتیب در سال‌های 2001 و 2005 آغاز شدند. برنامه مالی زیویک به سازمان های غیردولتی کمک می کند تا طرح‌هایی را در مناطقی که درگیر بحران هستند، در سراسر جهان برنامه ریزی و اجرا کنند. همچنین برنامه‌های بینا فرهنگی به متخصصان و داوطلبان جوان از 46 کشور این امکان را می‌دهد که دو یا سه ماه، تجربه کار در یک محیط چند فرهنگی را داشته باشند و مهارت‌های نوینی کسب کنند.

آیفا با ایجاد برنامه‌های تحقیقاتی با عنوان "فرهنگ و سیاست خارجی" که شامل مطالعاتی در مورد مسائل جاری در ارتباط با فرهنگ و سیاست خارجی است، توصیه هایی را برای بهبود و توسعه روابط فرهنگی بین المللی ارائه می‌کند.

امروزه ایفا خود را یک سازمان واسطه بین المللی می داند که همزیستی مسالمت آمیز و غنی بین مردم و فرهنگ ها را در سراسر جهان ترویج می کند. همچنین به عنوان مرکز تعالی روابط بین المللی و تبادل فرهنگی عمل می‌کند. این مؤسسه با شبکه‌ها، برنامه‌ها و طرح ‌های خود، تلاش می‌کند از آزادی در هنر، پژوهش و جامعه مدنی دفاع نماید. همچنین از ظرفیت فضای مجازی در راستای تعامل، مذاکره و اقدام‌های مشترک استفاده می‌کند. با انجام این کار، سخنگاهی را در اختیار فعالان، هنرمندان و دانشمندان قرار می‌دهد تا بتوانند به چالش‌های دنیای امروزی بپردازند.

مأموریت و اهداف

مؤسسه آیفا، تبادل فرهنگی را در راستای افزایش تعامل و ارتباط بین مردم، ملت‌ها(اقوام) و مذاهب برای ایجاد زندگی مسالمت آمیز با یکدیگر ترویج می کند. این فرهنگ‌ها متغیر، پویا و نفوذپذیر هستند؛ در عین حال محافظه‌ کار و محدود کننده‌ اند. فرهنگ‌ها می‏توانند عامل درگیری و چالش باشند و از سوی دیگر، در نقش برطرف کننده اختلاف‌ها ظاهر شوند. تبادل فرهنگی به معنای تعهد به صلح است. هدف ما صلح و عدالت، حفاظت از معیشت و فرهنگ انسانی است.

این مؤسسه اهداف خود را در راستای اصول اتحادیۀ اروپا، حقوق بشر، آزادی بیان و آزادی اطلاعات بنا نموده است!

رویکردها

آیفا، پایگاه‌های متعددی در جهان دارد که در زمینه‌های فرهنگی، آموزشی، جامعه مدنی، سیاسی و رسانه‌ای فعال هستند.

طرح‌های آیفا توسط متخصصان جوان، دانشمندان و دانشگاهیان انجام می‌شود و همواره با نهادهای سیاسی و فرهنگی، سازمان‌های مردم نهاد و سیاست گذاران همکاری می‌کند.

هیئت اجرایی و کمیته‌ها

رئیس آیفا آقای اولریش راولف[8] و دبیرکل آن خانم گیته زشوچ[9] هستند. کمیتۀ اجرایی به عنوان یک شورای مشورتی، شیوه نامه‌ها و اولویت‌ها را برای فعالیت‌های آیفا تعیین می کند. چهار شورای مشورتی شامل شورای مشورتی بنیاد الکساندر راو، هیئت تحریریه مجله تبادل فرهنگ[10]، شورای مشاورۀ تحقیقاتی و هیئت مشاورۀ هنر، بازخوردها و توصیه‌هایی را در مورد موضوعاتی همچون سیاست فرهنگی و آموزشی آلمان در خارج کشور، فعالیت‌های نمایشگاهی و اعطای بورسیه ارائه می‌دهد.

فعالیت‌ها

مؤسسه آیفا مجموعۀ گسترده‌ای از نمایشگاه‌ها، نشست‌ها، گفت‌وگوها و کنفرانس‌های بین‌ المللی را برگزار می کند که باعث ارتقای مبادلات هنری و فرهنگی می‌شود. این برنامه‌ها به حل منازعات و ایجاد و حفظ جوامع صلح آمیز کمک می کند. همچنین طرح‌های حمایت از اقلیت‌های فرهنگی را تقویت می‌نماید.

آیفا، به عنوان نهاد روابط فرهنگی و بین المللی آلمان، این فعالیت‌های گوناگون فرهنگی و آموزشی ‌را آغاز، تحلیل، تعدیل و مستند می‌کند. همچنین وظیفه آموزش و آگاهی‌سازی را نیز برعهده دارد و این فرصت را برای مردم سراسر جهان مهیا می‌سازد تا اطلاعات بیشتری در مورد آلمان کسب کنند.

1. سرمایه گذاری‌ها

• برنامه های بین فرهنگی

الف) بورسیه برنامه‌های بین فرهنگی

هر سال متخصصان و داوطلبان می‌توانند در دوره‌های 2 تا 3 ماهه به میزبانی آلمان شرکت کنند. این کارگروه‌ها در موضوعات سیاست و جامعه، رسانه و فرهنگ، حقوق بشر و صلح، توسعۀ پایدار، اقتصاد تولید به مصرف و اقلیت‌های جنسیتی برگزار می‌گردد. در پایان این دوره‌ها نیز شبکه‌ای بین شرکت کنندگان تشکیل می شود تا ارتباطات مستمری با آنان شکل گیرد.

ب) هم‌افزایی در برنامه‌های بین فرهنگی

سازمان‌های مردم نهاد بین کشور آلمان و حدود 45 کشور (از جمله ایران) می‌توانند برای برنامه ریزی فعالیت‌های مبتکرانه و مشترک در فعالیت‌های پژوهشی و هنری با موضوعات: سیاست و جامعه، رسانه و فرهنگ، حقوق بشر و صلح، توسعه پایدار و جامعه مدنی دیجیتال اقدام نمایند. در این راستا بودجه ای برای هر دو سازمان از سوی وزارت امور خارجه آلمان تخصیص داده می شود.

ج) فارغ التحصیلان برنامه‌های بین فرهنگی

آیفا به دنبال ساخت و تقویت شبکه ای بین سازمان‌ها و (دانش‌آموختگان) بورسیه در فعالیت‌های بینا فرهنگی می باشد. از این روی، جلسات منظم با آنها خواهد داشت و بودجه‌ای برای تقویت، ایجاد انگیزه و تداوم این همکاری اختصاص می دهد.

• تأمین مالی نمایشگاه‌ها

پشتیبانی و تأمین مالی افراد مقیم یا کسانی که به مدت 5 سال در آلمان زندگی کرده اند؛ برای برگزاری نمایشگاه‌های هنری در خارج از آلمان در صورتی که برای این موضوع، دعوتنامه از یک نهاد غیر انتفاعی دریافت کرده باشند.

• تعامل هنرمندان

حمایت از تعامل، همکاری‌های فرهنگی و شبکه سازی بین هنرمندان آلمانی، افرادی که 5 سال در آلمان زندگی کرده‌اند و هنرمندان کشورهای در حال توسعه (ایران هم شامل آنها می باشد) در انجام طرح‌هایی همچون هنرهای تجسمی، معماری، عکاسی و طراحی در راستای ایجاد گفتمان بینا فرهنگی.

• برنامه تأمین مالی زیویک

این برنامه از فعالیت بازیگران مدنی و نهادهای فعال غیر دولتی (آلمانی و غیر آلمانی) در راستای جلوگیری از بحران‌های اجتماعی و اقدام در جهت تثبیت صلح و پیشبرد دموکراسی حمایت می کند. همچنین ، ارائه خدمات مشاوره و شبکه سازی برای بازیگران و کنشگران بین المللی.

• برنامه ابتکاری الیزابت سلبرت

خانم الیزابت سلبرت یکی از چهار زنی است که در نگارش قانون اساسی آلمان مشارکت داشته. وی به عنوان فردی شناخته می شود که در زمینه اصل برابری در قانون اساسی، بسیار تلاش کرده‌است.

این برنامه در راستای حمایت از مدافعان حقوق بشر در نظر گرفته شده‌است. کسانی که در این راه با مشکلاتی همچون: تهدید شدن، دستگیری و یا محرومیت های اجتماعی روبه رو می شوند، از سوی آیفا برای نقل مکان به جایی دیگر حمایت و پشتیبانی خواهند شد. مفاد این برنامه، فعالان حقوقی در زمینه اقلیت‌های قومیتی، جنسیتی، مدافعان برابری حقوق زنان و همچنین روزنامه نگاران را در برمی گیرد.

• برنامه ابتکاری مارتین راث

این برنامه، طرح مشترک بین مؤسسه آیفا و انستیتو گوته در واکنش به تنزل سهم دیپلماسی عمومی در روابط بین الملل را شامل می‌شود. بسیاری از کشورها، مانع از فعالیت هنرمندان منتقد خود می باشند. آلمان در این طرح از هنرمندانی که متعهد به آزادی هنر، دموکراسی و حقوق بشر هستند و در کشور خود مورد آزار قرار می گیرند، به طور موقت در آلمان و یا کشور ثالث محافظت می‌کند. همچنین به تشخیص کمیته گزینش، این افراد را بورسیه می کنند و شرایط توسعه تخصص آنها را فراهم می نمایند تا بتوانند در نهایت یا به کشور خود باز گردند و یا در آلمان و یا کشور ثالث فعالیت کنند.

• برنامه استقرار برای حمایت از اقلیت‌ها

این برنامه از سازمان های آلمانی که به صورت تخصصی در زمینه اقلیت‌ها فعالیت دارند پشتیبانی می کند و برای آنها امکان اقامت کاری بین 1 تا 5 سال برای فعالیت در اروپا و آسیای مرکزی را فراهم می نماید. هدف این برنامه نمایش توانمندی‌های آلمان در زدودن شکاف‌های فرهنگی بین اقلیت‌ها می باشد.

• برنامه همکاری در سایه مؤسه‌های انگیزشی

در این برنامه به سازمان های آلمانی که در زمینۀ اقلیت‌ها فعالیت دارند، این امکان داده می شود تا حداکثر به مدت 3 هفته در یک مؤسسه میزبان (در اروپای مرکزی و شرقی) فعالیت کنند. آنها در این مدت آموزش‌های حرفه‌ای به همراه روش‌ها و مدل‌های نوین را می‌آموزند و انگیزه و بینش جدید را از میزبان خود به دست می‌آورند. همچنین این فرصت را دارند تا بتوانند با این مؤسه‌ها شبکه سازی کنند.

2. هنر

کار هنری دیدگاه‌های متنوع و جدیدی در مورد پرسش‌های مربوط به گذشته و آینده را مطرح می‌کند. از این روی، آیفا نمایشگاه‌هایی را با تمرکز بر هنر، طراحی و معماری برپا می‌کند. هستۀ اصلی کار، دیدار افراد با یکدیگر و درگیر شدن بیشتر در هنر و مفاهیم هنری است. بخش‌های هنری آیفا این تبادل هنری و فرهنگی را از طریق برنامه‌های مختلف در نگارخانه اشتوتگارت و نگارخانه برلین، حضور در نمایشگاه‌های بین المللی در دیگر کشورها، تأمین مالی آنها و همچنین مشارکت در کنفرانس‌ها ترویج می کند.

• بخش آلمان در بینال (دو سالانه) ونیز

آیفا به نمایندگی وزارت خارجه فدرال آلمان، از سال 1971 نقش تعیین کننده ای در قرار دادن بخش آلمان در نمایشگاه هنرهای معاصر ایتالیا (بینال ونیز) ایفا کرده‌است. غرفه آلمان در این نمایشگاه تا کنون هفت بار جایزه شیر طلایی را دریافت کرده است و در این میان، چهار بار به عنوان بهترین مشارکت ملی انتخاب شده است.

• نگارخانه آیفا در برلین

این نگارخانه به عنوان مرکزی برای گفت‌وگو و تعامل میان فرهنگ ها شناخته می شود. نگارخانه برلین از سال 2017 گفتمان‌هایی را در موضوعاتی همچون: میراث استعماری، جنبش‌های معاصر، مهاجرت و محیط زیست مطرح نموده است.

• نگارخانه آیفا در اشتوتگارت

این نگارخانه، هنر معاصر را در منظری جهانی ارائه می‌کند و به جنبش‌های پسا استعماری و بازتاب‌های هنری درباره موضوعات مهاجرت و انتقال فرهنگی می‌پردازد.

• هنر معاصر از آلمان در موزه‌های بین المللی در سراسر جهان

آیفا با برنامه های متنوع نمایشگاهی و فعالیت‌های خود در زمینۀ هنر معاصر، صحنه هنر آلمان را با فعالان فرهنگی بین‌المللی پیوند می‌دهد و همکاری‌های هنری را ایجاد می کند.

3. پژوهش

آیفا با حمایت از تحقیقات آکادمیک (علمی-دانشگاهی) در موضوعات مرتبط با روابط فرهنگی و سیاست خارجی، توسعه مفاهیم جدید در روابط فرهنگی، سیاسی و رسانه‌ها را فراهم می کند. تمرکز این پژوهش‌ها در زمینه‌هایی همچون: تحقیق و مشاورۀ عمل محور، اسناد و اطلاعات، شبکه‌های بین المللی و ارتقای استعدادهای جوان می باشد. این خدمات در اختیار اتاق‌های فکر، فعالان سیاسی فرهنگی، دانشگاهیان و سایر علاقه‌مندان قرار می گیرد.

• کتابخانه

کتابخانه آیفا پیشروترین کتابخانه تخصصی دانشگاهی در زمینه سیاست خارجی فرهنگی و آموزشی در آلمان است و بیش از 100 سال است که به سیاستگذاران، دانشگاهیان و دانشجویان، خدمات لازم را ارائه می کند. در این کتابخانه بیش از 15000 نشریه و 120000 مقاله تحقیقاتی بین المللی موجود است. این مجموعه‌ها، ترجمه‌های آلمانی از آثار سراسر جهان با همکاری LitProm، و انتشارات مؤسسه گوته را شامل می‌شود. این کتابخانه به سامانه‌های امانت بین کتابخانه‌ای ملی و بین المللی متصل است و استفاده از رسانه‌ها و خدمات خود را برای بهره گیری عمومی به طور آزاد ارائه می دهد.

• جایزه پژوهشی سیاست خارجی فرهنگی

جایزه پژوهشی در سیاست خارجی فرهنگی به پایان نامه‌های برگزیده در مقطع دکترا از سراسر جهان که اهداف پژوهشی در زمینه فرهنگ و سیاست خارجی را بررسی می کنند و نطریه‌های نوآورانه‌ای را مطرح می نمایند، تعلق می‌گیرد. این جایزه پژوهشی هر دو سال، یک بار اعلام می‌شود.

• برنامه های تحقیقاتی

کمیسیون‌های تحقیقاتی برای مدت سه تا شش ماه تشکیل می شود. کارشناسان توصیه‌هایی را برای تقویت و توسعه بیشتر روابط فرهنگی بین المللی ارائه می کنند. نتایج تحقیقات در گفت‌وگوهای تخصصی و بحث‌های عمومی در کنفرانس‌های بین‌المللی منتشر می شود.

• تالارهای گفت‌وگو، نشست ‌ها و سیاست گذاری فرهنگی

تالارهای سیاست فرهنگی به صورت گفت‌وگومحور و دانش بنیان هستند. آنها فرصت هایی را برای تبادل جهانی دانش و تجربه بین شاغلین، دانشگاهیان و سیاست گذاران فراهم می کنند و درباره مسائل اجتماعی جاری، چالش‌های جهانی و بینا فرهنگی بحث می‌کنند.

• شبکه‌ها و شرکا

آیفا مؤسسه‌های بین المللی را برای تبادل دانش و همکاری‌های فرهنگی بین المللی با یکدیگر شبکه می کند. مهمترین این مؤسسه‌ها عبارتند از:

• اتحادیه پژوهشی روابط فرهنگی بین المللی
• بنیاد دانشی اروپا، مدیترانه
• مؤسسه ملی فرهنگ اروپا

• انتشارات دانشگاهی

آیفا گلچینی از موضوعات مرتبط برگرفته از مجموعه نشریات فرهنگ و سیاست خارجی، پایان نامه‌های دکترا و مطالعات دانشگاهی را منتشر می‌کند.

منبع: www.ifa.de

بازبینی و ویرایش: محمد سعید معزالدین

[1] ifa (Institut für Auslandsbeziehungen)

[2] Theodor Wanner

[3] DAI (Deutsches Ausland-Institut)

[4] Haus des Deutschtums

[5] Theodor Heuss

[6] Zivik

[7] CrossCulture

[8] Ulrich Raulff

[9] Gitte Zschoch

[10] KULTURAUSTAUSCH