در سال ۲۰۲۱، زنان بالای ۶۵ سال در آلمان به‌طور میانگین سالانه ۱۷٬۸۱۴ یورو (پیش از کسر مالیات) درآمد داشتند، در حالی‌ که مردان هم‌سن آن‌ها به ۲۵٬۴۰۷ یورو رسیدند. به این ترتیب، فاصله درآمدی جنسیتی در دوران بازنشستگی – که از آن با عنوان «شکاف جنسیتی مستمری (Gender Pension Gap) یاد می‌شود – به ۲۹٫۹ درصد رسید. این آمار روز سه‌شنبه از سوی اداره فدرال آمار آلمان منتشر شد.

از مهم‌ترین دلایل این فاصله درآمدی می‌توان به نرخ بالاتر اشتغال پاره‌وقت در میان زنان، اشتغال در مشاغل کم‌درآمدتر، و وقفه‌های شغلی ناشی از مراقبت از فرزندان اشاره کرد.

درآمدهای بازنشستگی در آلمان شامل مستمری‌ها و حقوق بازماندگان (پس از درگذشت همسر)، و همچنین مستمری‌های حاصل از پس‌اندازهای شخصی و بیمه‌های بازنشستگی خصوصی است. حدود ۲۹ درصد از زنان آلمانی شامل این آمار، مستمری بازماندگان دریافت می‌کردند؛ یعنی حقوقی که از بازنشستگی همسر درگذشته‌شان به آن‌ها تعلق می‌گیرد. اگر این بخش از درآمدها در محاسبه حذف شود، شکاف جنسیتی در درآمد بازنشستگی به ۴۲٫۶ درصد افزایش می‌یابد. در مقابل، تنها یک مرد از هر ۲۰ مرد مستمری بازماندگان دریافت می‌کرده است.

پیامدهای روانی-اجتماعی

شکاف جنسیتی در بازنشستگی فقط جنبه مالی ندارد، بلکه پیامدهای روانی نیز دارد. نگرانی مالی در دوران پیری منجر به استرس‌های روانی می‌شود که بر رفاه افراد اثر منفی می‌گذارد. چنین نابرابری‌هایی نه تنها برنامه‌ریزی مالی را دشوار می‌کند، بلکه حس استقلال و ارزش اجتماعی زنان در دوران پیری را نیز تضعیف می‌کند. به همین دلیل، زنان باید نه تنها از نظر مالی، بلکه از نظر روانی نیز خود را برای دوران بازنشستگی آماده کنند.

به‌دلیل این درآمد پایین‌تر، زنان در آلمان در دوران سالمندی بیش از مردان در معرض فقر قرار دارند و بیشتر تحت فشار هزینه‌های مسکن هستند. کارشناسان اداره آمار پیش‌بینی می‌کنند که این نابرابری‌ها در آینده نیز ادامه خواهد یافت، چراکه زنان همچنان به میزان قابل توجهی بیشتر از مردان به‌صورت پاره‌وقت کار می‌کنند. نرخ اشتغال پاره‌وقت زنان در آلمان ۴۷٫۴ درصد است و اگر کودک در خانواده حضور داشته باشد، این رقم به ۶۳٫۶ درصد افزایش می‌یابد.

نحوه محاسبه شکاف بازنشستگی

برای محاسبه شکاف بازنشستگی بین زنان و مردان، مجموع درآمدهای بازنشستگی زنان در یک منطقه یا گروه سنی خاص با مجموع درآمد مردان در همان منطقه یا گروه مقایسه می‌شود و تفاوت نسبی آن به درصد بیان می‌شود. در آلمان، علاوه بر مستمری دولتی، حقوق بازنشستگی شرکتی و خصوصی نیز در محاسبه لحاظ می‌شود.

روند تغییر در مسیر مردان

تحقیقات مؤسسه اقتصادی آلمان در برلین نشان می‌دهد که در دهه‌های آینده این شکاف کمتر خواهد شد. برای متولدین ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۰، این شکاف حدود ۱۵ درصد کمتر از نسل جنگ (۱۹۳۶–۱۹۴۵) خواهد بود.

اما دلیل این کاهش فقط بهبود حقوق زنان نیست. بلکه به این دلیل است که حقوق بازنشستگی مردان هم کاهش یافته است – به دلیل بیکاری‌های بیشتر، دوره‌های تحصیل طولانی‌تر، و افزایش اشتغال پاره‌وقت در میان مردان جوان.

مقایسه با اروپا: استونی کمترین شکاف را دارد

در هیچ‌یک از کشورهای اروپایی تساوی کامل وجود ندارد. اما در استونی، این شکاف تنها ۰.۵ درصد است. دانمارک با ۱۲.۴ درصد در رتبه دوم قرار دارد. در سطح اتحادیه اروپا، میانگین شکاف ۲۵ درصد است – یعنی زنان اروپایی به طور کلی بیشتر از مردان در معرض فقر دوران پیری قرار دارند.

در استونی، بسیاری از زنان شاغل تمام‌وقت بودند، اما مستمری آن‌ها در سال ۲۰۲۱ به طور میانگین فقط ۶۰۰ یورو در ماه بود. در دانمارک اما اوضاع متفاوت است: آنجا مستمری‌ها بیشتر است و شکاف کمتر، زیرا سیستم بازنشستگی دانمارک بر پایه مالیات و پرداخت همگانی است. میزان مستمری وابسته به میزان درآمد نیست، بلکه به مدت اقامت در کشور بستگی دارد.

اقدامات فردی برای پیشگیری از فقر در دوران بازنشستگی

با توجه به کاهش مداوم حقوق بازنشستگی دولتی، اقتصاددانان آلمانی توصیه می‌کنند که زنان از همان ابتدا به فکر تأمین آینده خود باشند – چه مجرد باشند، چه در رابطه. بسیاری از زنان ابتدا به فکر دیگران هستند و خود را فراموش می‌کنند. به همین دلیل، توصیه می‌شود از خود نیز مراقبت کنند و برای آینده مالی خود برنامه‌ریزی داشته باشند. در حال حاضر، برای فرزندان، امتیازاتی در حقوق بازنشستگی در نظر گرفته می‌شود، اما این کمک‌ها فاصله جنسیتی را به‌طور محسوسی کاهش نمی‌دهند. چرا؟ چون بسیاری از مادران مدت بیشتری از کار دور می‌مانند – بیش از آنچه که امتیازات بازنشستگی بتواند جبران کند. در همین حال، پدران همچنان در سیستم بازنشستگی پرداخت دارند، و فاصله همچنان باقی می‌ماند.

منبع: Tagesschau - sparkasse