هرچند مناطق استقرار مسلحین و معارضان سوری با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می کنند اما بواسطه پشتیبانی های خارجی - بویژه از سوی ترکیه، قطر، سعودی و برخی کشورهای دیگر – می توان تغییرات کیفی و کمی فراوانی را در دانشگاه ادلب شاهد بود.

افزایش دانشکده ها، کالج ها و بخش های جدید در سال های اخیر، افتتاح شعبه ای از دانشگاه در شهر الدانا در سال2020 و رسیدن تعداد دانشجویان به بیش از 18500 نفر و کادر آموزشی و اداری به بیش از 600 نفر از جمله این تغییرات می باشد.

البته فراتر از تغییر در محتوای آموزشی و اهتمام به التزامات دینی، اطلاعاتی در دسترس قرار گرفته است که می تواند نشان دهنده گستردگی تغییرات و تحولات این دانشگاه، به عنوان مهمترین نماد آموزش عالی در نزد معارضه به حساب آید.

بر حسب رتبه بندی دانشگاه های جهان در تارنمای (Webometrics Ranking of World Universities) در سال 2022، دانشگاه ادلب رتبه 27343 را در سطح جهانی داشته که نازلترین رتبه­ دانشگاه های سوریه است.

معارضان سوری مستقر در ادلب و کشورهای حامی آنها مانند ترکیه، بسیار علاقه مند هستند تا نظام آموزش عالی را در مناطق تحت تصرف خود – به نام مناطق آزاد - پیشرفته، کارآمد و کاربردی جلوه دهند. اقناع جوانان و ساکنان مناطق تحت سیطره و تبلیغ چهره ای بروز و علم دوست از خود – آن هم در عین محرومیت و با چاشنی مظلومیت – در سطح جهان، از اهداف تلاش های ایشان در حوزه آموزش عالیست. به هر حال، جماعتی که ادعای فساد و ناکارآمدی دولت مرکزی سوریه را داشته و دارند و خود را به عنوان اصلی ترین معارض و جایگزین آن و صاحب اندیشه، طرح و برنامه و توان در اداره کشور – و نه تنها مناطق تحت تصرف – می دانند، باید هم به ناچار و به رغم تمامی مشکلات، حوزه آموزش عالی و دانشگاه را محلی برای جولان تبلیغات ساده انگارانه خود فرض کنند.

روشن است که در مناطق تحت کنترل معارضه، آموزش و اهتمام به معیارهای علمی و عینی آموزش در حاشیه قرار دارد و این حوزه تنها برای تحمیل نوعی تفکرات افراطی مذهبی- فرقه ای مورد توجه است زیرا تا زمانی که جوانان، بویژه جوانان پسر قابلیت­ جنگیدن را دارند، تخصص و کاربردهای دیگر، چه لزومی دارد؟ مفیدترین آموزش برای آنها آموزش حمل و استفاده از اسلحه و واجب ترین هنر و حرفه، هنر  جنگیدن است. اما به هرحال مجموع فشار برخی از جوانان، گروه های معارض غیردینی و کمک و مشاوره بعضی از کشورهای حامی و درخواست جامعه بین الملل، باعث می شود که معارضه هم اقداماتی را در حوزه آموزش به نمایش­ درآورد. 

هرچند در میان اساتید و دانشجویان ادلب هستند افرادی که وجهه همّت آنان مسائل علمی و آموزشی است. آنها پیش و بیش از مسئولان معارضه در ارتقای دانشگاه ادلب تلاش­ هایی داشته­ و مایل هستند به دور از جنجال های سیاسی و مذهبی به تحصیل و تدریس بپردازند اما این واقعیت منطقه ادلب است که اکثر افراد و صاحب قدرتان آن، گرفتار ورطه تنگ و خشن افراطی گرایی شده­ و قواعد جامعه و نظام شهروندی را به سوی آثار مخرب این افراطی گرایی سوق می دهند. برای نمونه؛ شخصی با نام یحیی طاهر الفرغلی که با نام ابوفتح الفرغلی شناخته می­شود و از فرماندهان نظامی تحریرالشام است در سمت مسئول امور شرعی دانشکده شرع و حقوق گماشته می شود تا فرضیه تلاش های هیئت تحریرالشام در انتشار ایدئولوژی افراط گرایانه خود تقویت گردد و تا افراط گرایان همچنان کنترل خود را بر استان ادلب و مناطق تحت سیطره، حفظ و تضمین کنند.

همچنین در ژوئن 2021 رئیس دانشگاه ادلب، که تحت حاکمیت گروه های افراطی «هیئت تحریرالشام» است، طی دستورالعملی ممنوعیت تشکیل گروه های مختلط در شبکه های اجتماعی را ابلاغ کرد که مطابق آن «تشکیل گروه های مختلط به هر دلیلی، در شبکه های اجتماعی مانند فیسبوک، تلگرام و واتساپ، ممنوع» اعلام شده بود.

ساعاتی بعد از صدور این فرمان، همراه با بازنشر مکرر این ابلاغیه در صفحات مجازی، انتقادات و واکنش های گسترده ای علیه آن در سراسر سوریه شکل گرفت. برخی آن را نمونه ای از اقدامات «داعشی» تفسیر کردند و برخی دیگر آن را بدتر از هر نوع نظام دیکتاتوری توصیف کردند.

ابلاغیه رئیس دانشگاه ادلب، نمونه ای است از هزاران، که «هیئت تحریر الشام» تلاش می کند قوانین خاص خود را بر ساکنان این نواحی تحمیل کند و بسیاری از الگوهای رفتاری را تغییر دهد.

از سال 2015  نیمی از استان ادلب و بخش هایی از استان های حلب، حماه و لاذقیه در محدوده قلمرو معارضان سوری، با نام «هیئت تحریر شام» (که همان «جبهه النصره» سابق است) قرار دارد. جمعیت این مناطق بیش از سه میلیون نفر برآورد می شود که نیمی از آنها، آوارگان (معارضان) دیگر استان های سوریه هستند که در پی آتش بس دولت سوریه با گروه های مسلح، به این مناطق منتقل شده اند.

از مهمترین حامیان گروه های مسلح ادلب و «هیئت تحریر الشام» دولت ترکیه است که با مناطق شمالی ادلب ارتباط زمینی داشته و از شرایط موجود بیشترین بهره برداری را می کند که ذکر آن، نیازمند مجال دیگری است. اما در موضوع دانشگاه و نظام آموزش عالی و حتی نظام آموزشی به شکل عام، ترکیه درصدد اعمال نفوذ و اجرای راهبردهای مدنظر خود است که می توان گسترش آموزش زبان و ترویج فرهنگ ترکی را در این چهارچوب، تفسیر نمود.

اکنون با توجه به افزایش جمعیت منطقه معارضان در ادلب و اطراف آن و نیازهای ضروری این جامعه و سیاسی های اتخاذ شده توسط مسئولان مربوط،  تعدادی دانشکده­ و تخصص و مواد درسی به نظام دانشگاهی و آموزش عالی این منطقه اضافه شده است و دانشجویان پرشماری در رشته­های مختلف برای انجام مشاغل تخصصی گوناگون آموزش می بینند.

فهرست شانزده دانشکده، هفت معهد و تنها شعبه دانشگاه ادلب در منطقه الدانا، به شرح ذیل است:

• دانشکده هنر و علوم انسانی؛ شامل گروه های زبان عربی، زبان انگلیسی، زبان فرانسه، جغرافیا و تاریخ.
• دانشکده آموزش و پرورش؛ با  دو بخش تربیت معلم و مشاوره روانشناسی.
• دانشکده اقتصاد و مدیریت؛ با گرایش های مدیریت بازرگانی و حسابداری.
• دانشکده شرع و حقوق.
• دانشکده علوم؛ شامل گروه های ریاضی، فیزیک، شیمی و زیست شناسی.
• دانشکده پزشکی.
• دانشکده علوم بهداشت؛ شامل گروه های پرستاری، بیهوشی، علوم آزمایشگاهی، فوریت­های پزشکی.
• دانشکده داروسازی.
• دانشکده دندانپزشکی.
• دانشکده دامپزشکی.
• دانشکده مهندسی کشاورزی.
• دانشکده مهندسی شهرسازی.
• دانشکده مهندسی مکانیک.
• دانشکده مهندسی ساختمان.
• دانشکده مهندسی انفورماتیک.
• دانشکده مهندسی برق.

شعبه الدانا: شامل دانشکده های آموزش و پرورش (گروه تربیت معلمی)؛ دانشکده اقتصاد و مدیریت؛ دانشکده هنر و علوم انسانی با بخش های عربی و انگلیسی. (البته دانشگاه ادلب آمار این سه دانشکده را به تعداد اصلی دانشکده های خود افزوده و تعداد دانشکده هایش را نوزده اعلام می کند.)

معهدها: مؤسسه زبان ترکی؛ مؤسسه فنی علوم مالی و اداری (با گرایش های مدیریت بازرگانی و حسابداری)؛ مؤسسه فنی کامپیوتر؛ مؤسسه فنی تجهیزات پزشکی؛ مؤسسه فنی مهندسی؛ مؤسسه فنی علوم مالی و اداری (واقع در منطقه الدانا)؛ مؤسسه زبان ترکی (واقع در منطقه الدانا).

بیمارستان­های دانشگاهی: بیمارستان دانشگاهی ادلب که در اواخر سال 2020 افتتاح شده است و چند درمانگاه دندانپزشکی.

در سال 2021 مسئولان دانشگاه ادلب، در دو منطقه مجزا در مرکز شهر ادلب و با تعمیر و بازسازی ساختمان دو مدرسه به ایجاد خوابگاه دانشجویی پسرانه و دخترانه پرداختند که تا حد بسیاری مشکلات مادی دانشجویان را کاهش و خدماتی از جمله برق، آب، اینترنت را در اختیارشان قرار می­دهد.

در زمینه فعالیت ­های علمی و فرهنگی، دانشگاه تلاش دارد تا همایش ­هایی را برای ارتقای آگاهی و فرهنگ جامعه نوپا و همچنین ارتقای سطح و کیفیت آموزشی برگزار کند که البته باتوجه به سطح علمی پایین دانشگاه و مشکلات متعدد ادلب به عنوان منطقه جنگ زده، مورد مناسب شایان ذکری، قابل ارجاع و استناد نیست. شاید نمونه­ هایی از چند همایش معدود و نیز جشن های مختلف فارغ ­التحصیلی که در فضای مجازی انتشار یافته است، بازگوکننده بخشی از حال و هوای واقعی این فعالیت­ های غم­انگیز باشد.

در حوزه پژوهش و تحقیقات دانشگاهی نیز هرچند مشاوره چند کشور مانند فرانسه و واسطه های به ظاهر علمی آنان، برای استاندارد کردن مجلات و مقالات و دریافت شماره سریال استاندارد بین­ المللی (ISSN) نتیجه بخش بوده است اما مشکلی از مسائل حقیقی بلکه واقعی جامعه تحت فشار ادلب و نخبگان علمی آن برطرف ننموده است.

در پایان؛

هرچند دانشگاه ادلب پس از استقرار گروه های معارض در این استان و مناطق حومه آن در سال 2015 ، دور جدیدی از تاریخ خود را آغاز کرده و به ظاهر توسعه کمّی و کیفی داشته است اما به عنوان جزئی از منطقه آسیب دیده، بحران زده و جنگی، هیچ توفیقی را در نزدیک شدن به مرزهای واقعی علم به دست نیاورده است و نخواهد آورد. مشکلات عدیده منطقه ادلب؛ هم از نظر رفاه اجتماعی و هم از لحاظ فکری، سیاسی و نظامی، بلاتکلیفی و ناامیدی سنگینی را به دانشگاه، دانشجویان و نخبگان علمی آن تحمیل کرده و چنان که دور از نظر نیست؛ افق تاریک ادلب و مردمان اغواشده یا اسیر شده آن، با تلاش های مزورانه جامعه بین الملل و حامیان سیاست زده آن هیچ روزنه روشنی را به خود نخواهد دید.

ناچیزی و درماندگی این مردمان و به طور خاص دانشگاه ادلب، داعیه ای را برای جلب گوشه نگاهی از ایران باعث نخواهد شد. آنچه هم موجب توجه همین چند خط به دانشگاه ادلب شده است؛ چیزی جز فهم سیاست ها و نتایج دخالت کشورهایی نظیر ترکیه در ادلب نیست. همانگونه که گفته شد - و البته نیازی به صرف وقت بیشتری هم نیست - فاصله سطح علمی و تأثیرات دانشگاه ادلب با شعارهای منبعث از ایدئولوژی افراط گرایان و دبدبه و کبکبه حامیان خارجی آنها، و نیز سعادت مندی انسان، فاصله­ای هول انگیز است.

شاید بهترین سیاست ایران در موضوع گفتار ما؛ یعنی دانشگاه ادلب همان باشد که در عرصه نظامی اتخاد شده است؛ عدم ورود و دخالت. رها کردن این بیمار در حال احتضار و لجباز بر سر جهل خود، کمک به او و خسته نکردن خود است و نیز دور نگهداشتن خود از هوچی گری غوغاگران.

تلاش برای معرفی هنرمندانه و غیرمستقیم، صحیح و صادقانه خود؛ برقراری ارتباط موثر و ناظر بر اهداف مشترک؛ و عرضه محصولات علمی و دانشگاهی به مخاطب و رفع نیازهای واقعی او در راستای سیاست­ های کلان خود، بهترین راهکارهای علمی دانشگاهی ایران با مراکز علمی و دانشگاهی سوریه می­ تواند باشد؛ دانشگاه هایی که در چارچوب دولت رسمی و مرکزی و به عنوان متحد منطقه ای ما فعال هستند.

رصد و شناخت دقیق نخبگان معارض موجود در ادلب و دانشجویانی که در نظام آموزشی افراط گرایان آموزش می بینند و بر ضد ایران هم مواضع تندی دارند؛ و تلاش برای تبیین راهبری بلندمدت و موثر در برابر مسیر دشمنانه آنان، وظیفه ای است که اکنون می بایست به آن پرداخت.

در کشوری مانند سوریه که معارضان دولت و مخالفان ایران در آن حدود پانزده درصد از جمعیت را تشکیل می دهند، حفظ ارتباط راهبردی با نظام حاکم و کاهش تهدیدات منطقه ای کار دشواری به نظر نمی رسد، اما مقابله با پشتوانه های سیاسی و فکری این جماعت افراط گرا که مورد توجه بازیگران مختلف منطقه ای و بین المللی هستند، تدابیر بهتر و بیشتری را می طلبد.

تهیه و تنظیم: هادی کاوه