یکی از هنرهای نمایشی افغانستان؛ «رقص چوب» است. اینگونه رسومات آئینی، صرف نظر از جنبه‌های هنری و زیبایی‌شناسانه آن، جزئی از داشته‌های فرهنگی یک کشور و ملت محسوب می‌گردد. هیچ ملتی در جهان، بدون آئین و هنر وجود ندارد. هرچه کشورها از تنوّع فرهنگی برخوردار باشند، تنوّع هنری نیز در آنها دیده می‌شود. افغانستان از جمله کشوهایی است که دارای تنوّع فرهنگی می‌باشد. از این‌رو، ما شاهد تنوّع هنری فراوانی در آن می‌باشیم. براساس تحقیقات انجام‌شده در افغانستان، ۲۴ نوع رقص محلی رایج می‌باشد. از جمله: «رقص شمشیر»، «اتن کابلی»، «پیشپو هزارگی»، «ارقچین کابلی»، «قرصک پنجشیری»، «رقص افشاری»، آئین سلامی»، «رقص کابلستانی»، «رقص چوب»، «رقص شاتکو نورستانی»، «رقص بیل، رقص اسپک بدخشی»، «رقص سماع هراتی» و...که هنوز در مناطق مختلف این کشور رواج دارد.

سابقه تاریخی رقص چوب:

برخی از نویسندگان، پیشینه تاریخی رقص چوب را به سه هزار سال قبل برمی‌گردانند. هندوها و سیک‌های افغانستان، رقص چوب یا چوب بازی را میراث کهن فرهنگی خود می‌دانند. در شاهنامه فردوسی؛ رقص چوب از جمله رقص‌های اصیل خراسان/ افغانستان شمرده شده است. در ادوار کهن، مردم افغانستان برای تقویت روحیه رزمی‌ جنگجویان، از رقص چوب استفاده می‌کردند. برخی معتقدند که رقص چوب ریشه در رقص شمشیر دارد. شمشیر چون حالت برندگی دارد، به مرور زمان تبدیل به چوب گردیده است. بعضی نیز بر این باورند که رقص چوب مانند شمار دیگری از رقص‌ها ریشه در آیین عرفانی دارد. چنانچه رقص اسپ در دوره شاهان هخامنشی، رقص قربانی گاو در آیین مترا و رقص شمشیر در آیین اعراب از جمله رقص‌هایی‌اند که ریشه‌ی عرفانی دارند، رقص چوب نیز رنگ و بوی مذهبی دارد و از ادوار پیش تاکنون باقی مانده است. در قدیم؛ رقص چوب با یک چرخش، در حالی که هر دو دست به طرف آسمان بلند می ‌شد آغاز می‌گردید و این حرکت در چرخش‌های بعدی نیز تکرار می‌شد. در ایران رقص چوب را به رقص سیستانی می‌شناسند.

در سال ۱۳۴۰ خورشیدی، رقص چوب در کنار اتن ملی جزء بازی‌های رسمی و مشهور کشور شناخته شد. شاگردان مدارس، در روز آموزش و پروش با پوشیدن لباس ملی افغانی و نواختن سرنا و دهل به رقص چوب می‌پرداختند. الحاج محمد عمر (مطیع) نخستین سرود رقص چوب را اجرا نمود:

ما که طفلانیم اکنون چوب بازی می‌کنیم

دست خود آموخته شمشیربازی می‌کنیم

کاراجداد نیاکان بوده چون شمشیر و تیر

ما به یاد عظمت شان تیربازی می‌کنیم

جملگی از بهر حفظ میهن خودروز و شب

مشق و تمرین دروس و نیزه بازی میکنیم

دشمن ناپاک اگر بر خاک ما کج بنگرد

چشم وی را کور و خود را نیز غازی می‌کنیم

با تفنگ و برچه و شمشیر در روز نبرد

اسپ تازی می‌کنیم و سر فرازی می‌کنیم

پیرو قانون ملکیم و (مطیع) امر حق

خالق و مخلوق را از خویش راضی می‌کنیم

خاستگاه رقص چوب

با این که خاستگاه رقص چوب مناطق مختلف افغانستان است؛ اما فعلاً رقص چوب در مناطقی چون کابل، هرات، قندهار، مزارشریف، بدخشان، پنجشیر و … بیشتر رواج دارد. رقص چوب در این مناطق معمولاً با ساز و دهل همراه می‌باشد و در مراسم عروسی انجام می‌شود.

چگونگی اجرای رقص چوب

در رقص چوب معمولاً ده نفر یا بیشتر شرکت می‌کنند. هر نفر دو چوب رنگ‌آمیزی شده را به دست گرفته در حالی که به صورت دایره‌ای کنار هم ایستاده‌اند، چرخ می‌زنند و چوب‌ها را بالا برده و پایین می‌آورند. حین پایین آوردن، روی را به طرف مقابل خود می‌کنند و چوب خود را به چوب او می‌زنند. زدن چوب‌ها با صدای دهل و حرکات بدنی هماهنگ می‌باشد. هماهنگی میان صدای برخاسته از چوب‌ها و سرنای و دهل، زیبایی خاصی به رقص چوب می‌دهد.

یکی از ساکنین پنجشیر می‌گوید: "پیش از عروسی؛ ده یا پانزده نفر را تعیین می‌کنیم. برای هر کدام آن‌ها دو چوب رنگ‌آمیزی شده می‌خریم. دهل چی و سورنای‌چی هم دعوت می‌کنیم. سپس آنان را برای روز عروسی تمرین می‌دهیم."

به گفته‌ی او، در شب میهمانان لباس‌های جدید و نوی افغانی به تن می‌کنند. ظرف‌های مخصوص حنا را به دست می‌گیرند. بعد از گذاشتن حنا به دست عروس و داماد، مراسم رقص چوب آغاز می‌شود.

سلیمان که ساکن کابل است می‌گوید اکنون در برخی ولایت‌های کشور، رقص چوب کم رنگ شده است. در شهرها اصلاْ انجام نمی‌شود و تنها در جشن‌های ملی برگزار می‌شود.

نویسنده: تیموری

منبع: خبرگزاری فرهنگ

لینک:

 https://www.farhangpress.af/