سنگ بنای شهر «آی خانم» با قدمتی حدود سیصد سال قبل از میلاد مسیح؛ به دست اسکندر مقدونی نهاده شده و به شهر «ماه بانو» نیز شهره است. این سنگ به عنوان نماد شهر «آی خانم» اکنون در موزه ی شهر کابل نگهداری می شود.

موقعیت جغرافیایی شهر باستانی آی خانم

شهر آی خانم یا ماه بانو به صورت یک تپه ی نسبتا هموار باستانی بر بالای یک بلندی واقع شده است. این شهر در تقاطع رودهای آمودریا و کوکچه در روستای دشت قلعه ی ولایت تخار قرار دارد. آی خانم یا ماه بانو نزدیک به روستای خواجه غار ولایت تخار نیز می باشد. و از قندوز حدود صد کیلومتر فاصله دارد.

نمای ظاهری شهر باستانی آی خانم

شهر آی خانم یا ماه بانو به صورت مثلثی شکل ساخته شده است. دو ضلع این مثلث با آب احاطه شده و ضلع سوم محل استقرار برج و باروی شهر بوده است. معماری این شهر ترکیبی حیرت انگیز از هنر یونانی و هندی است. شاهکاری که اوج شهرسازی های باستانی غربی و شرقی را به نمایش گذاشته بوده است.

هر چند که این شهر باشکوه نیز از گزند روزگار در امان نمانده؛ ولی زیبایی مسحورکننده ی آن حتی در مخروبه هایش به چشم می آید.

قصر حکومتی شهر در قسمت مرکزی آن قرار داشته است. سایر مکان ها از جمله معبد، مکتب و دیوان خانه ی حکومتی نیز در اطراف قصر واقع بوده اند. هر کدام از این بناها خود کتابی مصوّر و زیبا در هنر ساخت و ساز یونانی بوده اند.

چگونگی کشف شهر باستانی آی خانم

جغرافی دانان یونانی حدود دو هزار سال پیش در مورد شهری به نام اسکندریه اوکسیانا نوشته بودند. اما نمی دانستند که این شهر باستانی در کدام یک از کشورهای آسیا گمنام مانده است. سال های زیادی مورخان و باستان شناسان به دنبال آثار سپاهیان اسکندر در شرق می گشتند. به این امید که بتوانند شهر باستانی اسکندریه اوکسیانا را بیابند.

تا این که در سال ۱۹۴۴ میلادی یکی از سربازان قوای سرحدی افغانستان، کوزه ای پر از سکه در مخروبه های شمال افغانستان پیدا کرد. اندکی بعد مورخان متوجه شدند که این مخروبه های قدیمی در ولایت تخار افغانستان همان شهر باستانی گمشده می باشد.

تاریخی مردم در مورد نام شهر آی خانم

آی خانم کلمه ای ازبکی و به معنای ماه بانو می باشد. اکثر مردم، آی خانم نام شهرشان را هم نام با دوشیزه ای زیبارو می دانند که در گذشته های دور می زیسته است. آن ها افسانه ی زیبایی این دوشیزه را نسل به نسل و زبان به زبان برای هم تعریف می کنند.

عده ای از مردم نیز نام آی خانم را برگرفته از نام های سلین و لونا الهه های مهتاب یونان و روم باستان می دانند. گروهی دیگر نیز نام آی خانم یا ماه بانو را به آناهیتا، الهه ی عشق نسبت می دهند.

آی خانم یا ماه بانو همچون سایر شهرها و ولایات افغانستان زخم خورده ی جنگ ها می باشد. ترکش ویرانی هایی که در تاریخ افغانستان دامن گیر آثار باستانی ارزشمند این آب و خاک شد، به آی خانم نیز اصابت نمود. علاوه بر آن؛ شواهد تاریخی می گویند که آتش سوزی هایی نیز در این شهر صورت گرفته بوده است. در این میان عده ای سودجو نیز با بی رحمی منابع و ثروت آی خانم را به تاراج بردند.

امروزه از آن همه شکوه و زیبایی چیزی نمانده جز یک میدان خالی در وسط شهر. فقط شماری از آثار این شهر باستانی در موزهِ ملی کابل وجود دارند. این آثار روزنه های امیدی هستند که شاید بتوانند از روزگار شکوه و شوکت آی خانم حکایت کنند. تا شاید باز شاهزاده ای برای او قلعه ای بسازد و زیبایی از دست رفته اش را بازگرداند.

تصاویر آثار  به جا مانده از شهر آی خانم:

منبع: سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان

لینک:

http://atis.af/ai-khanum-city-2/