- وضعیت آموزش و پرورش در پرتو بحران :

همانگونه که در بخش «تاثیر بحران بر کودکان سوریه» به این موضوع نگاهی انداختیم در این بخش کافی است به برخی از ارقام و اعداد صادره از سازمان های بین المللی در خصوص ضررهای وارد شده به بخش آموزش و پرورش نگاهی بیاندازیم تا عمق فاجعه اندکی به خواننده منتقل گردد:

در گزارشی که سال ۲۰۱۵ میلادی از سوی سازمان «یونیسف» منتشر گردید تعداد کودکانی که بر اثر بحران مجبور به ترک تحصیل از مدارس گردیدند دو میلیون و هشتصد هزار دانش آموز اعلام شده است، همین گزارش درصد ورودیه های جدید به مدارس ابتدایی را از ۹۸ درصد در سال ۲۰۱۱ به ۷۰ درصد در سال ۲۰۱۴ و کمتر از ۵۰ درصد در سال ۲۰۱۵ اعلام کرده است.

همچنین گزارشات موجود حاکی از آن دارد که نیمی از کودکانی که در اردوگاه های پناهندگان کشورهای مجاور سوریه اقامت دارند از امر آموزش محروم می باشند که با یک حساب سرانگشتی می توان اذعان داشت که نزدیک به ششصد هزار کودک پناهجوی سوری در این آمار قرار می گیرند.

- میزان آسیب های مادی به بخش آموزش و پرورش :

بنا بر اظهارات مسئولان وزارت آموزش و پرورش تاکنون بحران و جنگ سوریه به پنجهزار مدرسه از مجموع ۲۲۵۰۰ مدرسه موجود آسیب جدی وارد نموده است که از این تعداد سه هزار مدرسه یا بطور کلی ویران شده اند و یا آسیب جدی دیده اند ، مسئولان معتقدند برای بازسازی این تعداد مدرسه حداقل نیازمند یکصد میلیون دلار می باشند؛ الباقی این مدارس که حدود دو هزار باب مدرسه می باشند و بیشتر در استان های حلب، ادلب، درعا، دیرالزور، رقه و حومه دمشق واقع شده اند یا تبدیل به پایگاه های نظامی شده اند و یا از آن ها بعنوان اماکن اسکان موقت آوارگان بهره برداری می گردد.

البته مقامات رسمی سوریه در آمار خود علاوه بر اعلام میلیون ها دلار ضرر مادی به تاسیسات آموزشی کشور ، کشته شدن بیش از ۵۰۰ کادر آموزشی و ۵۰۰ دانش آموز در محیط های آموزشی را نیز اعلام نموده اند از جمله معضلات بوجود آمده بر آموزش و پرورش سوریه ازدیاد و انباشت دانش آموزان در مدارس مناطق نسبتا آرام شهرهای مختلف می باشد که در برخی از این مناطق در هر کلاس شاهد حضور تعدادی بالغ بر ۹۰ دانش آموز می باشیم که این تعداد تا قبل از آغاز بحران حداکثر ۳۵ نفر در هر کلاس بود، همچنین مهاجرت بسیاری از معلمان و کادر آموزشی به کشورهای مجاور و دور، از جمله دیگر معضلاتی است که گریبان آموزش و پرورش سوریه را گرفته است.

تمامی این معضلات در کنار بسیاری دیگر از مشکلات امنیتی و نظامی موجود باعث افت تحصیلی و حتی ترک تحصیل دانش آموزان در مناطق بحران زده شده است، حتی برخی از گزارشات حکایت از آن دارد که گروه های تروریستی مبادرت به جذب ، آموزش و بکارگیری کودکان و نوجوانان در قالب گروه های تروریستی نیز نموده اند.

البته ناگفته نماند دولت سوریه در سال ۲۰۱۴ برای حل برخی از مشکلات عقب ماندگی تحصیلی دانش آموزان طرحی را در دستور کار خود قرار داد که پیرو آن دانش آموزانی که بدلیل بحران جاری از درس و کلاس عقب مانده بودند می توانستند در یکسال تحصیلی دو سال را بگذرانند (هر سال تحصیلی به مدت ۴ ماه برای آنان برنامه ریزی شده است). 

- وضعیت آموزش عالی در پرتو بحران:

آموزش عالی در کشور سوریه در خلال سه دهه اخیر و بویژه ده سال قبل از آغاز بحران، شاهد رشد کمی و کیفی قابل توجهی بود بگونه ای که علی رغم مشکلات و معضلاتی همچون فساد اداری و اقتصادی، رشد بی رویه جمعیت، کاهش رشد اقتصادی و مسائلی از این دست، می توان اذعان نمود که به مرحله ای از پیشرفت رسیده بودند که می توانستند پاسخگوی نیاز مناطق مختلف کشور باشند و تقریبا اغلب اماکن امکان دسترسی به آموزش عالی را برای فرزندان خود یافته بودند.

 با آغاز بحران در اوایل سال ۲۰۱۱ میلادی و کشیده شدن کشور به جنگ و خونریزی، بحران یاد شده بر همه بنیان های زندگی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و علمی کشور تاثیر مستقیم گذاشت که آموزش عالی نیز از این قاعده مستثنی نبودتا حدی که برخی از دانشگاه ها و اماکن آموزشی تابع وزارت علوم سوریه، همچون دانشگاه فرات در استان رقه،کارشان به تعطیلی کشید و بسیار دانشجویانی بودند که در اثر این بحران جان خود را از دست دادند که از جمله دانشگاه هایی که بیشترین تلفات دانشجویی را داد می توان به دانشگاه حلب اشاره نمود که تنها تا اواخر سال ۲۰۱۴ میلادی بیش از یکصد نفر از دانشجویان آن بر اثر حملات خمپاره ای و موشکی تروریست ها، کشته شدند و همچنین نمونه های دیگری که اندک هم نیستند در سایر اماکن علمی و آموزشی وجود دارند که از ترور و کشتار گروه های تروریستی علیه استادان و دانشجویان حکایت دارد.

از جمله تاثیرات منفی بحران بر آموزش عالی سوریه همانا کاهش زمان آموزش در دانشگاه ها به سبب عدم توانایی رسیدن بموقع دانشجویان به دانشگاه ها می باشد؛ همچنین بسیاری از دروس و امتحانات برخی از دانشگاه های در معرض خطر به دیگر دانشگاه ها منتقل گردیدند که خود باعث بروز مشکلات خاص در نتیجه ازدیاد تعداد دانشجویان دانشگاه ها شد؛ تاثیر منفی بحران بر کیفیت علمی دانشگاه ها بر اثر آسیب دیدن آزمایشگاه ها و لابراتوارهای علمی دانشگاه ها؛ دشواری تدریس هیات علمی دانشگاه ها که تا قبل از آغاز بحران می توانستند در سایر دانشگاه های استان های مختلف نیز تدریس نمایند اما بدلیل بروز مشکلات تردد و مسائل امنیتی از ارائه چنین امری محروم گشته و بالطبع دانشگاه ها با کمبود هیات علمی مجرب مواجه گردیدند.

تمامی این مسائل و برخی دیگر از آسیب ها همه و همه باعث کاهش کیفیت سطح آموزش عالی در دانشگاه های سوریه شده است بویژه در مناطقی که بیشتر درگیر بحران شده اند همچون شهرهای حلب، حمص، ادلب، دیرالزور و رقه چنین امری بوضوح دیده می شود.؛ همچنین بدلیل مهاجرت بسیاری از استادان دانشگاه ها به خارج از کشور شاهد کاهش سطح استادان به مربیان و بکارگیری دانشجویان کارشناسی ارشد در هیات علمی برخی از دانشگاه ها بوده و هستیم که این امر بدون شک در کاهش کیفیت آموزش عالی موثر می باشد.

همچنین از جمله تاثیرات منفی بحران همانا کاهش تعداد داوطلبان ورود به دانشگاه ها در چند ساله اخیر بوده است این امر با تعطیلی برخی از دانشگاه های خصوصی بیشتر نمایان شد بگونه ای که با نگاهی به آمار موجود در می یابیم که درصد افرادی که بین سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ میلادی به دانشگاه ها ملحق شده بودند بالغ بر ۴/۳۲ درصد بوده که این نسبت در سالهای بعد و تا ۲۰۱۵ به ۷/۱۸ درصد کاهش یافته است.

 قابل یادآوری است که از زمان روی کار آمدن دکتر بشار اسد و طی فرمان ریاست جمهوری در سال ۲۰۰۱ میلادی ۱۶ دانشگاه خصوصی در سوریه تاسیس گردیدند که از مهم ترین آن ها می توان دانشگاه های : قلمون، دانشگاه بین المللی سوریه(الجامعه السوریه الدولیه)، دانشگاه یرموک، الوادی، الوطنیه و دانشگاه علوم و تکنولوژی عربی (الجامعه العربیه الخاصه للعلوم و التکنولوجیا) را نام برد که بر اثر بحران برخی از این دانشگاه ها از مناطق ناامن مهاجرت کرده و در دمشق و در ساختمان های غیر استاندارد و بدور از امکانات محیط های آموزشی مبادرت به افتتاح شعب خود نمودند بعنوان مثال دانشگاه قلمون که یکی از مجهزترین و پیشرفته ترین دانشگاه های خصوصی سوریه بشمار می رفت بدلیل واقع شدن در مناطق مورد تیررس گروه های تروریستی، هتل سمیرامیس دمشق را بعنوان مقر خود برگزید که همین امر باعث ریزش تعداد دانشجویان آن گردید چرا که هم از حیث امکانات آموزشی و هم از نظر کادر هیات علمی دچار کمبود و نقصان شدید شده بود.

در خصوص ضررهای مادی وارد شده به بخش آموزش عالی، آمارهای متعددی اعلام شده است بعنوان مثال در سال ۲۰۱۳ میلادی وزیر وقت آموزش عالی سوریه (دکتر محمد یحیی معلا) میزان آسیب های وارد شده به محیط های آموزشی و دانشگاهی را بالغ بر نیم میلیارد لیر سوریه(در حدود پنج میلیون دلار با احتساب نرخ تسعیر آن سال) اعلام نمود که این عدد شامل فقط دانشگاه های تحت کنترل دولت سوریه بود و دانشگاه هایی که در مناطق تحت کنترل گروه های تروریستی بود را شامل نمی شد.

در کنار ضررهای وارد شده ، کاهش سهم بودجه سالانه کشور به امر آموزش عالی نیز مشهود بوده است بگونه ای که تا پیش از آغاز بحران و در سال ۲۰۱۰ بودجه مصوب این بخش بالغ بر ۴/۳۵ میلیارد لیر برابر با ۷۷۸ میلیون دلار بود که در سال ۲۰۱۲ این بودجه به ۵/۱۹ میلیارد لیر در سال ۲۰۱۲ و ۱/۲۸ میلیارد لیر در سال ۲۰۱۵ کاهش یافت که تنها ۲ درصد از کل بودجه سوریه را تشکیل می دهد این عدد در سال ۲۰۱۶ نیز کاهش یافت و به عدد ۸۵/۳۲ میلیارد لیر یعنی تنها ۶۶/۱ درصد از کل بودجه کشور رسیدکه با در نظر گرفتن نرخ تسعیر عددی بالغ بر ۲۳/۸۴ میلیون دلار می گردد این در حالی است که سهم بخش آموزش عالی در سال ۲۰۱۰ بالغ بر ۸/۱۰ درصد از کل بودجه بوده است که به یک دهم کاهش پیدا کرده است.