مقدمه:

سوئد کشوری است با وسعت ۴۵۰ هزار کیلومتر مربع و ۱۰.۴ میلیون نفر جمعیت که به زبان ملی سوئدی تکلم می کنند. سوئد با تراکم ۲۱ نفر در هر کیلومتر مربع کشوری با تراکم جمعیت پایین محسوب می‌شود. تقریبا ۲ میلیون نفر از شهروندان این کشور در خارج از خاک سوئد به دنیا آمده‌اند و ایرانی‌ها با بیش از یکصد هزار نفر، یکیَ از بزرگترین اقلیتهای مهاجر به سوئد به حساب می آیند. کشور سوئد به استثنای جمعیت ساکن در ناحیه فنلاندی زبان شمال شرق و اقوام سامی، از لحاظ قومی و زبانی کشوری کاملا یکدست محسوب می‌شود. نوع حکومت سوئد پادشاهی مشروطه است و دولت به شکل پارلمانی اداره می‌شود. پادشاه تنها وظایف تشریفاتی از قبیل تصدی عنوان شخص نخست کشور و برخورداری از قدرت صوری در ابلاغ تصمیم گیری‌های رسمی را بر عهده دارد و پارلمان اصلی‌ترین رکن سیاستگذاری و تصمیم‌گیری کشور محسوب می‌شود.  

سوئد به لحاظ شاخص توسعه انسانی از وضعیت بسیار خوبی برخوردار است و در رتبه هفتم جهانی قرار دارد. شاخص توسعه انسانی با معیارهای دسترسی به دانش و معرفت، زندگی سالم و طولانی و سطح مناسب زندگی سنجیده می‌شود.

ساختار کلان نظام آموزشی:

پارلمان و دولت مسئولیت سیاست‌گذاری و تخصیص بودجه آموزش و پرورش را بر عهده دارند. پارلمان، بودجه و قانون تعلیم وتربیت را به تصویب می رساند و دولت بر اساس قانون، احکام و دستورالعمل های کلان را صادر و از طریق وزارت آموزش و پرورش و پژوهش، عملیاتی می سازد. با توجه به غیرمتمرکز بودن نظام آموزشی، مسئولیت و قدرت پارلمان و دولت در اجرای قوانین و احکام و تعیین جزئیات، کلی و محدود است. پارلمان و دولت اساسأ راجع به تعیین احکام و اهداف ملی برای همه ی سطوح تعلیم و تربیت تصمیم گیری می کنند و هدف آنها، ایجاد شرایط برابر و تضمین کیفیت مطلوب در مدارس سرتاسر کشور است. نظام تعلیم و تربیت سوئد مبتنی بر بنیان های جامعه دموکراتیک است. آموزش باید مبتنی بر احترام به حقوق بشر، ارزش برابر انسانها و برابری زن و مرد، آزادی فردی، احترام به تفاوت های دینی_قومی، آگاهی از خاستگاه فرهنگی خویش، انسجام و همبستگی، بردباری و مسئولیت پذیری، و احترام به محیط زیست باشد (دفتر بین المللی تعلیم وتربیت یونسکو، ۲۰۱۲). آموزش در همه مدارس کشور، صرف نظر از نوع مدرسه و موقعیت جغرافیایی، باید دارای کیفیت و شرایط تعیین شده باشد. هدف اصلی مدرسه، کمک به رشد هماهنگ و همه جانبه‌ی دانش آموز است و بنیان فعالیت های مدرسه را باید حس کاوش، کنجکاوی و میل به آموختن تشکیل دهد. (قانون جدید تعلیم و تربیت، ۲۰۱۲: فصل اول)

فرایند برنامه ریزی درسی:

فرایند کلی برنامه ریزی درسی در نظام تعلیم و تربیت سوئد، در چهار سطح به شرح زیر صورت می گیرد:

۱) پارلمان: پارلمان قوانین و احکام تعلیم و تربیت را تصویب و در قالب قانون ملی تعلیم و تربیت مدون می سازد.
 

۲) دولت: دولت مباحث کلان تعلیم و تربیت را با نگاه به قوانین و در قالب برنامه های درسی ملی به تفکیک سطوح تحصیلی تنظیم و تدوین می کند. برنامه های درسی ملی دارای ساختاری یکنواخت و متشکل از این اجزاءست: ۱) ارزش های بنیادین؛ ۲) رسالت و وظائف مدارس؛ ۳) غایات و نتایج؛ ۴) رهنمودها. در فصل غایات و رهنمودها، به مسائل حوزه عمل از قبیل نحوه تنظیم رابطه مدرسه و والدین، رابطه مدرسه و محیط پیرامون و مسئولیت معلم و مدیر مدرسه پرداخته شده است (برنامه های درسی ملی، ۲۰۱۱).

۳) آژانس ملی تعلیم و تربیت: این سازمان بر اساس برنامه های درسی ملی، برنامه های درسی موضوعی (سیلابسها) را تولید می کند. اجزاء هر برنامه عبارت است از: ۱) هدف کلی؛ ۲) اهداف جزئی؛ ۳) ماهیت و ساختار محتوائی؛ ۴) ارزشیابی (سیلابس‌های ملی، ۲۰۱۱).

۴) مدرسه و معلم: معلم، برنامه درسی مدرسه را بر اساس برنامه درسی موضوعی و اغلب با همکاری مدیر مدرسه و والدین تنظیم می کند. متعاقب اصلاحات دهه ۱۹۹۰، مسئولیت برخی از امور خرد برنامه ریزی درسی (بویژه انتخاب مواد و روش ها) به مدارس واگذار شده است. انتخاب فعالیت ها و محتوای موضوعات درسی و نحوه سازماندهی و تدریس آن، جزو اختیارات معلم است. البته برای برنامه درسی مدرسه و با در نظر داشتن اهداف ملی، اهداف قابل تحقق محلی نیز تعریف می شود. ناشران خصوصی نیز در کنار مدرسه و با مبنا قرار دادن سیلابسهای ملی، مشغول طراحی و تألیف کتابهای درسی می شوند.

با توجه به فرایند فوق، می توان نتیجه گرفت که رویکرد سوئد به برنامه ریزی درسی، رویکرد ترکیبی است؛ منظور آن است که امر برنامه ریزی درسی نه کاملا مبتنی بر مدرسه است و نه تحت حاکمیت رویکرد متمرکز قرار دارد. به بیان دیگر، تصمیمات کلان در سطح ملی و سایر تصمیمات در سطح مدرسه اتخاذ می‌شود.

سطوح تحصیلی:

 نظام آموزش عمومی سوئد دارای ساختار سه سطحی است:

 ۱) پیش دبستان(pre school) : شامل کودکستان برای کودکان ۱ تا ۶ ساله و کلاس آمادگی (pre school class) برای کودکان ۶ تا ۷ ساله

۲) ابتدائی و متوسطه اول(primary and lower secondary) : اجباری، برای بچه های ۷ تا ۱۶ ساله

۳) متوسطه دوم(upper secondary) : غیر اجباری، برای نوجوانان ۱۶ تا ۱۹ ساله

آغاز سال تحصیلی در همه ی سطوح به استثنای سطح پیش دبستان، یکسان است. مراکز پیش دبستانی در تمام طول سال و از دوشنبه تا جمعه از ساعت ۶:۳۰ صبح تا ۱۸:۳۰ باز است. هدف از ارائه خدمات ۱۲ ساعته در روز، کمک به والدین شاغل در نگهداری کودکان خردسال است. سطح آمادگی، دوره ای یکساله است که اغلب در مدارس ابتدائی سازماندهی می شود و تقریبا از مقررات زمانی دبستان پیروی می کند.

سال تحصیلی که شامل دو ترم پاییز و بهار است از ماه آگوست (تقریبا اول شهریور) آغاز می شود و ماه ژوئن (تیرماه) پایان می یابد. مدارس اختیار دارند به اقتضای شرایط کل مدرسه یا کلاس درس خاصی را تعطیل کنند، با رعایت این اصل که حداقل ۱۷۸ روز و ۵۵۰ ساعت در سال، کلاسهای درس را تشکیل بدهند. ساعت کار روزانه مدرسه معمولا از ساعت ۸ صبح تا ۱:۳۰ بعد از ظهر است. با توجه به سن و سطح تحصیلی، این دوره زمانی می‌تواند کوتاه‌تر یا بلندتر باشد.

· پیش دبستان (Pre school):

سطح کودکستان: این سطح شامل مراکز متعدد از جمله کودکستانها، مراکز آزاد پیش دبستان و خانه مراقبت روزانه (یا خانه مراقبت های پداگوژیک) است که اهداف و کارکرد آنها به سن و قابلیت های کودکان و نیازها و خواسته های والدین بستگی دارد.

سطح آمادگی: منظور از سطح آمادگی، آموزش های درسی قبل از پایه اول ابتدائی است و به آن کلاس پیش دبستانی اطلاق می شود. مدت این دوره یک سال است و به طور معمول از ۶ سالگی آغاز می شود.

برای سطح پیش دبستان، موضوع درسی تعریف نشده است. تأکید بر بازی و سرگرمی، سلامت جسم و روان، ارتباط کلامی و روابط اجتماعی است. برای سطح آمادگی نیز دروس خاصی مشخص نشده است، اما معلمان با نگاه به دروس ارائه شده در پایه اول ابتدایی، آموزش های اولیه را به زبان ساده و جذاب ارائه می دهند. در واقع، هدف دوره آمادگی، آشنا ساختن و عادت دادن کودک به محیط مدرسه ابتدایی است.

تعداد دانش آموزان، معلمان، مدارس و مراکز مقطع پیش دبستان (pre school)

تعداد دانش آموزان	تعداد معلم	تعداد مدرسه و مرکز
۱۲۱،۹۵۶	۱۳،۱۵۹	۹،۷۵۶

افزایش چشمگیر تعداد معلمان در مقطع pre school در سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰: بر اساس سیاستهای آموزشی دولت سوئد و با توجه به افزایش تعداد دانش آموزان به دلیل رشد سریع جمعیت مهاجرین، تعداد معلمان در طول این ده سال از ۱۱۴۹۴ به ۱۳۱۵۹ افزایش یافته است. جدول زیر روند این تغییرات را در ۱۰ سال گذشته نشان می دهد:

تعداد معلمان در مقطع pre school در سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰

اجرای دقیق سیاستهای آموزشی باعث شده است که علیرغم رشد سریع جمعیت دانش آموزان، سرانه معلم به دانش آموز بهبود پیدا کند. جدول زیر نشان می دهد این شاخص از حدود ۱۶ به حدود ۱۴ بهبود یابد.

سرانه معلم به دانش آموز در مقطع pre school  در سال های ۲۰۱۰-۲۰۲۰:

· ابتدائی و متوسطه اول(primary and lower secondary) : (آموزش اجباری)

آموزش ابتدائی و متوسطه اول یا سطح پایین در قالب آموزش جامع ۹ ساله تعریف شده است: دوره ابتدائی (با ۶ پایه) و دوره متوسطه سطح پایین (با ۳ پایه) است. این آموزش اجباری است و اگر والدین نگذارند فرزندشان به مدرسه برود از طرف پلیس و اداره خدمات اجتماعی مورد بازخواست قرار می گیرند. این مقطع به طور معمول از ۷ سالگی شروع می شود. سن رفتن به مدرسه با توجه به منطقه منعطف است و می تواند ۶ یا حتی ۸ سالگی باشد. در این سطح، در کنار مدارس عادی، برای دانش آموزان با نیازهای خاص (از قبیل: ناشنوا، نابینا، لال، دارای اختلالات ذهنی) مدارس ویژه در نظر گرفته شده است. فهرست موضوعات درسی برای دوره نه ساله مقطع  ابتدایی و متوسطه سطح پایین به شرح زیر است.

عنوان موضوع درسی	مجموع تعداد ساعت در ۹ سال
هنر	۲۳۰
صنایع دستی	۳۳۰
موسیقی	۲۳۰
زبان سوئدی/ به منزله زبان اول	۱۴۹۰
زبان انگلیسی/ به منزله زبان دوم	۴۸۰
زبان های اختیاری(آلمانی،فرانسه،اسپانیایی)	۳۲۰
مهارت های زندگی	۱۱۸
ریاضیات	۹۰۰
تربیت بدنی و بهداشت	۵۰۰
جغرافی، تاریخ، تعلیمات دینی، تعلیمات اجتماعی	۸۸۵ (هرکدام ۲۲۱ ساعت)
زیست شناسی، شیمی، فیزیک، فنآوری	۸۰۰ (هرکدام ۲۰۰ ساعت)
موضوعات انتخابی	۳۸۲
مجموع ساعات	۶۶۶۵

تعداد دانش آموزان، معلمان و مدارس دوره ابتدائی و متوسطه اول

تعداد دانش آموزان	تعداد معلمان	تعداد مدارس
۱،۱ میلیون	۹۲،۸۹۱	۴،۸۲۹

تعداد معلمان مدارس دوره ابتدائی و متوسطه اول در سال های ۲۰۰۹-۲۰۲۰   

افزایش سریع تعداد معلمان در یک دهه گذشته از ۷۳۲۵۵ نفر به ۹۲۸۹۰ نفر، به منظور حفظ کیفیت آموزشی و نسبت مناسب سرانه معلم به دانش آموز صورت گرفته است. ولی با رشد سریع جمعیت دانش آموزان به دلیل افزایش چشمگیر مهاجران، شاخص سرانه معلم به دانش آموز در این دهه تقریبا ثابت مانده است. جدول زیر این نسبت را نشان می دهد:

سرانه معلم به دانش آموز در دوره ابتدائی و متوسطه اول در سال های ۲۰۱۰-۲۰۲۰:

در طول یک دهه گذشته میانگین هزینه تحصیل در دوره ابتدایی و متوسطه اول افزایش زیادی داشته و تقریبا ۴۰ درصد رشد کرده است. این شاخص از ۸۰۹۰۰  کرون در سال ۲۰۰۸ به ۱۱۲۲۰۰ کرون در سال ۲۰۱۸ رسیده است (هر ۱۰ کرون تقریبا معادل یک یورو است). لازم به ذکر است این هزینه توسط دولت سوئد تامین می شود. جدول زیر روند تغییرات این موضوع را نشان می دهد:

میانگین هزینه تحصیل به ازای هر دانش آموز در دوره ابتدائی و متوسطه اول از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۸:

· سطح متوسطه دوم (upper secondary)، آموزش غیر اجباری:

دانش آموزان پس از به پایان رساندن آموزش اجباری، می توانند داوطلبانه و به طور رایگان ادامه تحصیل داده و وارد دوره متوسطه دوم یا سطح بالا (شامل ۳ پایه) شوند. این دوره مشتمل بر ۱۸ رشته تحصیلی شامل ۱۲ رشته حرفه ای و ۶ رشته آماده سازی دانشگاهی است. فهرست موضوعات درسی برای دوره سه ساله مقطعupper secondary به شرح زیر است:

عنوان موضوع درسی	مجموع تعداد ساعت در سه سال
۱- دروس مشترک	مجموع۱۱۵۰ ساعت
زبان سوئدی	۳۰۰
ریاضیات	۲۰۰
زبان انگلیسی	۲۰۰
تعلیمات اجتماعی	۱۰۰
علوم	۱۰۰
تاریخ	۱۰۰
تربیت بدنی و بهداشت	۱۰۰
تعلیمات دینی	۵۰
۲- دروس غیر مشترک	مجموع ۱۴۵۰ ساعت
دروس تخصصی رشته	۱۳۵۰
پروژه عملی دیپلم	۱۰۰
۳- دروس اختیاری	مجموع ۲۰۰ ساعت
مجموع ساعات	۲۸۰۰ ساعت

*دانش آموزان برای دریافت دیپلم باید ۲۵۰۰ امتیاز کسب کرده باشند، هر امتیاز معادل یک ساعت آموزش است.

تعداد معلمان، دانش آموزان و مدارس در مقطع upper secondary

تعداد دانش آموزان	تعداد معلمان	تعداد مدارس
۳۵۵،۰۰۰	۲۹،۴۱۱	۱،۳۰۷

جداول بعد روند رشد تعداد معلمان، افزایش هزینه تحصیل و نسبت سرانه معلم به دانش آموزان مقطع متوسطه دوم در یک دهه گذشته را نشان می دهد.

تعداد معلمان در مقطع متوسطه دوم upper secondary در سال های ۲۰۱۰-۲۰۲۰:

سرانه معلم به دانش آموز در مقطع upper secondary درسال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰:

هزینه تحصیلات به ازای هر دانش آموز در مقطع upper secondary از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۸:

در پایان میزان تحصیلات جمعیت سوئد در جدول زیر ارائه می شود. این جدول نشان می دهد ۳۶ درصد سوئدیها تحصیلات زیر دیپلم (ابتدایی و متوسطه) دارند، ۲۳,۵  درصد دیپلم و ۳۸ درصد هم دارای تحصیلات دانشگاهی هستند. البته نزدیک ۳ درصد هم نامشخص اعلام شده است.

تقسیم بندی جمعیت سوئد بر حسب تحصیلات در سال ۲۰۱۹: