به قلم: بدری المدانی
«کووید» چراغ قرمز را به روی موسم حج سال ۲۰۲۰ روشن کرد و به همین دلیل، ادای موسم حج را در این سال متوقف کرد و در سال ۲۰۲۱ نیز این واجب تعبدی، تحت ضوابط محدود و شرایط سخت و با تعداد مشخصی حاجی برگزار می‌شود.
تردیدی وجود ندارد که عربستان سعودی، تنها بازنده این مسئله از نظر مالی و اقتصادی است، چرا که موسم حج، عایدات مالی آشکار و هنگفتی برای این کشور داشت و کرونا به دلیلی برای توقف پروژه‌های آینده‌نگرانه عربستان از جمله «حج ۲۰۲۵» و «حج ۲۰۳۰» تبدیل شد، چرا که این پروژه‌ها به سرمایه‌گذاری، اجرای طرح‌های توسعه‌ و تلاش‌های گسترده نیازمند است. بنابراین منطقی نیست که تصمیم این کشور درباره موسم حج در سال جاری، یک تصمیم اختیاری باشد که خود به عنوان یک کشور که اقتصادش تا حد بسیار زیادی به درآمدهای حج بستگی دارد، بدان راضی باشد. بعد اقتصادی، حکم اصلی در بازیابی این عبادت به شکل عادی آن یا محدود ساختن آن بر اساس شرایط بهداشتی است.
آنچه که روشن است، این است که بر اساس بیانیه صادره از وزارت حج و عمره در عربستان سعودی در تاریخ ۱۲ ژوئن ۲۰۲۱، مقرر شد اقامه مراسم حج سال ۱۴۴۲ هـ.ق/ ۲۰۲۱ م به تعداد حاجیان معین و بر اساس شرایط مشخص محدود شود.  
* استقبال کنندگان از تصمیم عربستان سعودی در رابطه با فریضه حج سال ۲۰۲۱: حکمت مقاصدی
بیشتر طرف‌ها از این تصمیم استقبال کردند. به طوری که رئیس کل امور مسجد الحرام و مسجد النبی، شیخ دکتر عبدالرحمان بن عبدالعزیز السدیس، از شروط حج ۲۰۲۱ یعنی محدود شدن حج به شهروندان داخل عربستان با مشخص کردن تعداد ۶۰ هزار حاجی تقدیر کرد، شروطی که به دلیل ادامه بحث کرونا و ظهور نسخه‌های جدید آن در جهان وضع شده است. وی گفت: «خداوند به توفیق و کرم خود، ما را به برگزاری حجم در سال جاری در عین شیوع ویروس کرونا موفق ساخت. عربستان سعودی، سلامت، امنیت و ایمنی حاجیان را در اولویت توجهات خود و بالاتر از همه ملاحظات قرار می‌دهد و این کشور با این اقدام موفق، دو مورد از شعائر اسلامی بسیار مهم را حفظ کرد. نخست، برگزاری مراسم حج که رکن پنجم اسلام است و دوم، حفظ نفس انسانی که اسلام بر حفظ حقوق او و صیانت از آن، تأکید دارد».
شیخ السدیس تبیین کرد که هدف از همه این تلاش‌ها، تضمین ادای مناسک حج و پیشبرد آن بر اساس یک الگوی ایده‌آل است، آن هم در سایه تحولات شتابان همراه با ویروس کرونا، میزان پیشرفت کشورهای جهان در ایمن سازی شهروندان و ساکنان خود و تعداد ابتلاها در آن به همراه هشدارهای مربوط به افزایش خطر شیوع و ابتلا در تجمعات انسانی که از سوی سازمان بهداشت جهانی و نهادهای ذی‌ربط در عربستان و بسیاری از کشورهای دیگر صادر شده است.
وی تأکید کرد که مدیریت کل امور مسجد الحرام و مسجد النبی (ص) کاملا آماده است تا بر اساس شیوه‌نامه‌ها و تدابیر پیشگیرانه و پروتکل‌های بهداشتی که سلامت کشور و بندگان خداوند را تضمین می‌کند، حاجیان را در سال جاری بپذیرد. 
همچنین، در سایه ادامه شیوع ویروس کرونا (کووید ۱۹) و ظهور نسخه‌های جدید آن در سراسر جهان، جناب آقای دکتر شوقی علام، مفتی مصر از تصمیم عربستان سعودی برای برگزاری فریضه حج سال ۱۴۴۲ هـ.ق با تعدادی محدود از مشتاقان این فریضه برای شهروندان و ساکنان عربستان سعودی به تعداد ۶۰ هزار حاجی تقدیر کرد.
مفتی جمهوری مصر در بیانیه‌ای گفت: «تصمیم مقامات عربستان سعودی، تصمیمی حکیمانه است که هم به تعطیل نشدن فریضه حج توجه نموده است و هم به حفظ سلامت حجاج بیت الله الحرام، چرا که حفظ جان، از مهمترین مقاصد شریعت اسلامی است و این تصمیم، نشان دهنده بالاترین سطح از آگاهی و حکمت مقامات عربستان سعودی در خدمت به حجاج بیت الله الحرام و آسان گیری بر آنان، حفظ سلامتشان و تلاش برای حمایت از آنها در برابر خطر ویروس کرونا، به ویژه در سایه شیوع شتابان این ویروس است. و این، امری است که با احکام و مقاصد شریعت اسلامی برای حفظ جان و سلامت حاجیان و میهمانان خداوند همخوانی دارد. بنابراین، برپا داشتن مراسم حج با تعداد محدود حاجیان، بر مبنای استناد به این قاعده فقهی انجام می‌شود که «کنار زدن مفاسد، بر جلب منافع مقدم است». 
برخورد دار الافتای تونس با تصمیم عربستان سعودی برای برگزاری مراسم حج ۱۴۴۲ هـ.ق با تعداد محدودی از ساکنان این کشور، سرشار از استقبال و تمجید بود. در همین رابطه، شیخ عثمان بطیخ، مفتی جمهوری تونس، بیانیه زیر را صادر کرد:
«تندرستی مردم و سلامت جسم و جان ایشان یک ضرورت انسانی و هدف اصلی دین اسلامی حنیف است. خداوند متعال در قرآن فرمود: "و من أحیاها فکأنما أحیی الناس جمیعا" (مائده، ۳۲). کشور برادر عربستان سعودی تصمیم خود را با درایت و دوراندیشی گرفت تا با توجه به شرایط دشوار سلامت جهانی و شیوع تصاعدی ویروس کرونا و ظهور نسخه‌های متعدد آن که با توجه به کمبود واکسن در جهان، بسیار خطرناک است، حج سال جاری به تعداد محدودی از ساکنان عربستان منحصر شود و این تصمیم مبتنی بر رأی غالب علمای امت، نتیجه طبیعی بررسی اوضاع است. در قاعده شرعی آمده است که "حکم، فرع بر تصور آن است" و این حکمی است که سلامت مسلمانان در آن قرار دارد».
علاوه بر اینان، تعدادی از علمای الازهر شریف نیز موضعشان را راجع به تصمیم محدود کردن ادای مناسک حج به سعودی‌ها و ساکنان عربستان که با هدف "حفظ جان انسان‌ها" انجام شد، اعلام کردند.
علما تأکید کردند که «تصمیم درست عربستان سعودی بر مقاصد شریعت اسلامی متکی است که تأکید می‌کند جلوگیری از ضرر مهمتر از کسب منفعت است، ضمن اینکه حفظ جان، یکی از ستون‌های دین اسلام است». این علما در محافل مختلف تبیین کردند که «عربستان سعودی درست‌ترین تصمیم را برای حفظ جان بیت الله الحرام گرفت که برای این کشور که از چند دهه قبل، مسئولیت حمایت از زائران را بر عهده گرفته است و به شهادت همه کسانی که مناسک حج یا عمره را به جای آوردند در انجام وظایف خود موفق بوده، امری پسندیده و عادی است و اینکه با توجه به جایگاهی که عربستان سعودی در مدیریت حج و عمره دارد، تصمیم این کشور یک تصمیم مدیریتی به شمار می‌رود، چرا که او، به امور خود آگاه‌تراست و بهتر می‌داند که چگونه مناسک مقدسه را بر اساس تعداد شهروندان عربستانی و مسافران مقیم در این سرزمین سازماندهی کند. 
دیگر اینکه منظور از قاعده فقهی لا ضرر و لا ضرار این است که هر اقدامی که به مردم آسیب بزند را می‌توان لغو کرد یا به تأخیر انداخت. در رابطه با حج نیز محقق ساختن امنیت و ایمنی در تمامی مکان‌های مقدس، در درجه نخست، به مسئولان عربستان مربوط می‌شود. بنابراین در شیوع بیماری‌ها و گرفتاری‌های بزرگ، تا زمانی که ورود و خروج به یک مکان به اهالی آن آسیب بزند، ساکنان آن مکان می‌توانند مانع از ورود انسان‌های دیگر به آنجا یا خروج از آن شوند و این مسئله درباره مکه و مدینه نیز صادق است و قواعد اصولی برگرفته شده از کتاب و قرآن درباره حکم ضرورت، این تصمیم عربستان را درست می‌داند. ضمن اینکه مسئولان عربستان نیز پیش از اتخاذ این تصمیم، به منظور عمل به اصول فقه، به "اهل الذکر" مراجعه کردند و اهل ذکر در این مسئله، پزشکانی هستند که برای حفظ جان مسلمانان، قاطعانه بر کاهش اجتماعات مردمی و گردآمدن در یک مکان تأکید داشتند، به ویژه اینکه خداوند متعال در چند موضع از قرآن کریم، دفاع از جان انسان‌ها را مورد تقدیس قرار داد و این مسئله در سنت شریف نبوی نیز آمده است.
موضع وزارت امور دینی تونس نیز بر اساس بیانیه‌ای که به همین منظور صادر کرده، در همین راستا تعریف می‌شود: «با توجه به بیانیه صادره از وزارت حج و عمره عربستان سعودی در تاریخ ۱۲ ژوئن ۲۰۲۱، مبنی بر منحصر شدن برگزاری مراسم حج سال جاری ۱۴۴۲ هـ.ق/ ۲۰۲۱ م به تعداد بسیار محدودی از افراد مقیم در عربستان سعودی، بدینوسیله وزارت امور دینی در راستای تأیید این تصمیم عربستان که بر پایه داده‌ها و ملاحظات بهداشتی اتخاذ شده است که بدان وجاهت شرعی بخشید و بر حفظ جان انسانی تأکید دارد که از مهمترین اهداف شریعت اسلامی است، اعلام می‌دارد که ادای فریضه پنجم، به اذن الله به سال آینده موکول شد. در اینجا شایسته اشاره است که حضور در لیست‌های نهائی موسم آینده، به ضرورت ثبت نام در سامانه حج در هنگام گشایش باب ثبت نام و ایجاد شروطی که یادداشت توجیهی حج در هنگام صدور بدان تأکید خواهد کرد، بستگی دارد. 
* معترضان به تصمیم عربستان سعودی: نیرنگ، موضع افراطی و لشکرکشی.
آنچه تعجب ما را برانگیخته، پیدایش مواضع عجیب و افراطی است که بنا به انگیزه‌های سیاسی خصمانه صادر شده است. برخی از تندروها و غالیان به ویژه کسانی که به جریان راست وابسته هستند، اعلام داشتند که موضع عربستان سعودی، به معنی "صد عن المسجد الحرام" است. خداوند تعالی در قرآن می‌فرماید: «وَمَا لَهُمْ أَلاَّ یُعَذِّبَهُمُ اللّهُ وَهُمْ یَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَمَا کَانُواْ أَوْلِیَاءهُ إِنْ أَوْلِیَآؤُهُ إِلاَّ الْمُتَّقُونَ». این افراد با قاطعیت، اقدام نظام عربستان سعودی در سد کردن راه مسلمانان به سوی بیت الله الحرام برای دومین سال به بهانه ویروس کرونا را محکوم کردند، به ویژه اینکه در سال گذشته نیز از همین بهانه استفاده کردند، در حالی که این نظام ظالم فاسد نمی‌تواند در جلوگیری از برگزاری حج تکروی کند و باید در این رابطه از کشورهای اسلامی مشورت خواهی کند. چنین تصمیمی تنها به این کشور بستگی ندارد، بلکه به همه مسلمانان مربوط است و آل سعود نمی‌تواند هر طور که بخواهد به صورت انحصاری در این رابطه تصمیم گیری کند. خداوند در قرآن فرموده است: «وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْناً.» بقره: ۱۲۵، و نیز فرمود: «جَعَلَ اللّهُ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ قِیَامًا لِّلنَّاسِ.» (مائده: ۹۷). خداوند عزوجل بیت الله الحرام را برای همه مردم قرار داده است و آل سعود نمی‌تواند درباره آن تکروی کند و هر طور که بخواهد و اراده کند، تصمیم به بستن یا باز کردن یا تعطیل کردن آن بگیرد!! جلوگیری از اقامه حج بیت الله الحرام جایز نیست. مسئله کرونا نیز توجیه درستی برای این مسئله به شمار نمی‌رود. همانطور که نظام عربستان سعودی اقدامات پیشگیرانه خود را برای از سرگیری برنامه‌های سازمان تفریحات (مانند تفریح‌گاه‌ها، سینماها، کاباره‌ها و مراکز رقص) انجام داد، می‌تواند اقدامات پیشگیرانه خود راجع به حجاج بیت الله الحرام (مانند قرنطینه) را نیز انجام دهد و در مدت چند ماه پیش از حج، می‌توانست این کار را انجام دهد، اما نخواست که تلاشی در این باره انجام دهد. بنابراین اگر نظام سعودی ادعای اصرار سیاسی شده بر حفظ زندگی حجاج را در برابر خطر کرونا دارد، اصرار خود بر زندگی میلیون‌ها نفر از مردم یمن را از هفت سال قبل تا امروز در کجا پنهان کرده است در حالی که خود، آنها را هدف بمباران‌های شبانه روزی قرار می‌دهد؟ هیچ روزی نمی‌گذرد مگر اینکه عربستان سعودی در آن، زشت‌ترین جنایت‌ها را علیه مردم یمن مرتکب می‌شود. نظام ظالم عربستان سعودی، نگران شیوع ویروس کرونا در میان زائران نیست، بلکه بیشتر، به اجرای دستورالعمل‌های رژیم صهیونیستی و آمریکایی‌ها اصرار دارد که خطر حج که عنوان آشکاری برای گردهمایی مسلمانان است را احساس کرده‌اند و اگر همچنان موضع مسلمانان در این رابطه، سکوت باشد و امروز چشمان آنها به روی اقدامات نظام عربستان سعودی در بستن راه مسلمانان به سوی بیت الله الحرام بسته باشد، این نظام به اصرار خود برای اجرای دستورکارهایی که در راستای تمایلات و هوس‌های دشمنان خداوند قرار می‌گیرد، ادامه خواهد داد. در برابر این واقعیت، ذلیلانه و در عین حال تلخ، از همه ملت‌های عربی و اسلامی می‌خواهیم که در کنار حکومت‌هایشان از خواب عقیم خود بیدار شوند و به جای اینکه دست بسته بایستند و نظاره‌گر باشند، یک موضع یکپارچه علیه نظام صهیونیستی آمریکاییِ عربستان سعودی اتخاذ کنند: خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَمَا لَهُمْ أَلاَّ یُعَذِّبَهُمُ اللّهُ وَهُمْ یَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ.» ‌اشاره این آیه، به حمله به نظام عربستان سعودی با بهره‌گیری از همه ابزارهای ممکن است تا در حد و مرز خود توقف کند. زیرا دیگر هیچ امتی باقی نمانده است که بر بیداد و ستم متکی باشد و خواری و ذلت، عزت او را مورد حمله قرار دهد. 
صاحبان این موضع که من آن را در باور داشتن به نیرنگ یهودی و حماقت آل سعود، افراطی و غیرحکیمانه می‌دانم اینطور استدلال می‌کنند: حقیقت این است که هر کسی که کتاب خداوند متعال را بخواند، در بسیاری از آیاتی که به صراحت به ایستادگی در برابر ظالمان و متوقف کردن آنها اشاره دارد، در می‌یابد که اگر آنها به ظلمشان ادامه دهند، باید آنها را نابود و مردم را از شر آنها خلاص کرد و ظلمی بزرگتر از جلوگیری از ورود مردم به بیت اللهی که نام او در آن برده می‌شود و تخریب حسی و معنوی آن وجود ندارد: «وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن مَّنَعَ مَسَاجِدَ اللّهِ أَن یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ وَسَعَی فِی خَرَابِهَا.» البقرة: ۱۱۴، وأعظم هذه البیوت هو بیت الله الحرام «وَمَا لَهُمْ أَلاَّ یُعَذِّبَهُمُ اللّهُ وَهُمْ یَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَمَا کَانُواْ أَوْلِیَاءهُ إِنْ أَوْلِیَآؤُهُ إِلاَّ الْمُتَّقُونَ.» (انفال :۳۴). ‌اشاره این آیه کریمه به وجوب ضربه زدن به نظام ظالم عربستان سعودی با استفاده از تمامی ابزارهای ممکن است، چرا که این رژیم راه حجاج به مسجد الحرام را بسته است و این، جدا از جنایت‌هایی است که علیه مسلمانان و انسانیت مرتکب می‌شود و کشتارهای وحشیانه‌ای است که در حق ملت یمن انجام می‌دهد که بهترین شاهد و دلیل بر وجوب سکوت در برابر کارهایی است که تا امروز انجام داده است و باید آن را در حد و مرز خودش متوقف کرد. 

https://ar.lemaghreb.tn/%D۹%۸۲%D۸%B۶%D۸%A۷%D۹%۸A%D۸%A۷-%D۹%۸۸%D۸%A۳%D۸%B۱%D۸%A۷%D۸%A۱/item/۵۰۲۰۶-%D۸%AA%D۸%A۳%D۸%AC%D۹%۸A%D۹%۸۴-%D۹%۸۵%D۹%۸۸%D۸%B۳%D۹%۸۵-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۸%AD%D۸%AC-%D۹%۹۱-۲۰۲۱-%D۹%۸۵-%D۹%۸۵%D۹%۸۶-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۹%۸۵%D۹%۸۳%D۹%۸A%D۸%AF%D۸%A۹-%D۸%A۵%D۹%۸۴%D۹%۸۹-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۹%۸۵%D۹%۸۲%D۸%A۷%D۸%B۵%D۸%AF-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۸%B۴%D۸%B۱%D۸%B۹%D۹%۸A%D۹%۹۱%D۸%A۹-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۸%AD%D۹%۸۳%D۹%۸A%D۹%۸۵%D۸%A۹