نوشته: بدری المدانی
وقتی که به احکام قدیمی فقهی نگاهی می‌افکنیم، می‌بینیم تصریح دارد که نماز جمعه بر زنان واجب نیست و زنان باید نماز ظهر را در خانه خود ادا کنند. مذهب مالکی در این رابطه می‌گوید: اگر پیر زنی باشد که باعث ایجاد ریبه برای مردان نگردد، می‌تواند در نماز جمعه حاضر شود. اما در صورتی که حضورش ریبه‌ناک باشد، کراهت دارد. درباره دختر جوان نیز اگر بر حضورش ترس از فتنه می‌رود، حرام است. در غیر این صورت مکروه. (ر.ک: کتاب‌های نیل الاوطار شوکانی، ج ۳، ص۲۴۱ و الفقه علی المذاهب الأربعة).
اما امروز اگر با نگاه فقهی جدید و هدف محوری که تحولات زمانه و تغییر شرایط را مد نظر قرار می‌دهد، به موضوع بنگریم آیا باید به همان حکم قدیمی استناد کنیم و بدان پایبند بمانیم یا اینکه زن را به حضور در نماز جمعه تشویق کنیم؟
نظر من بر این است که باید در عین تاکید بر پایبندی به تمامی ضوابط اخلاقی و آداب عبادی برای زن و مرد، زن را به حضور در نماز جمعه و مواظبت بر آن در زندگی امروز تشویق کرد. این نگاه از چند ملاحظه فقهی و هدف محور برگرفته شده است:
۱. دستور قرآنی به اقامه نماز جمعه، به صورت عام وغیر مقید آمده است و خطاب آن به اهل ایمان است و زن را مستثنا نساخت: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَی ذِکْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَیْعَ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ». «الجمعة: ۹»
۲. احتمالاً اهل علم بر این نظرند که این آیه از سوره مبارکه جمعه با یک روایت از وجود گرامی پیامبر اسلام مقید شده است که فرمودند: «نماز جمعه حقی واجب بر تمامی مسلمانان است که آن را به صورت جماعت اقامه دارند، مگر بر چهار کس: غلامی که در مالکیت فرد دیگری باشد، زنان، کودکان و بیماران».
در اینجا باید اشاره کنیم که بیشتر علما صحت این حدیث را نمی‌پذیرند (ر.ک: کتاب بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، ابن رشد القرطبی، ص ١٥٩، چاپ بیروت، ۲۰۰۶). ابن الهمام نیز این حدیث را ضعیف دانسته و بیهقی گفت که چنین روایتی قابل استناد نیست. بیهقی به نقل از بخاری از تمیم داری روایتی را نقل کرده که می‌گوید: «نماز جمعه واجب است، جز بر کودک یا بنده یا مسافر» و در این جا نامی از "زن" به میان نیامده است. در روایت دیگری که طبرانی از الحکم بن عمرویه نقل کرده، کلمه زن و بیمار نیز بدان افزوده شده است. بنابراین با بازگشت به قاعده اصولی "آنچه که مورد اختلاف باشد انکار نمی‌شود، بلکه آنچه که مورد اجماع باشد انکار می‌شود" که سیوطی در کتاب "الاشباه والنظائر" مطرح کرده است، کسی که برای ممانعت از حضور زن در نماز جمعه به این سند تکیه کند، سندش ضعیف است. همچنین روایت‌های صحیح دیگری نیز وجود دارد که با این روایت ضعیف تعارض دارند. در نتیجه می‌توان این حدیث را از منسوخ شده‌هایی دانست که نباید به محتوایش عمل شود. رسول خدا (ص) فرمودند: «اگر زنان یکی از شما برای رفتن به مسجد از شما اذن خواست، او را مانع نشوید» که صحت این روایت مورد اجماع است. همچنین در صحیح مسلم، روایت دیگری از ایشان آمده است که فرمودند: «کنیزان خداوند را از مساجد خداوند منع نکنید».
آنکه با نماز جمعه زنان همراهی کند، سندش قوی‌تر است و این سند، سند قرآنی است و سوره جمعه، شاهدی بر آن است. النووی در کتاب "‌المجموع"‌ (۴/ ۴۹۵) آورده است: «گفتیم که بر افراد معذور مانند عبد و زن و مسافر و دیگران، نماز ظهر واجب است. اگر آن را به جای آورند، درست است و اگر ظهر را ترک کرده و جمعه را به جای آورند، بر اساس اجماع علما، برایشان کافی است». (این اجماع را ابن المنذر، امام الحرمین و دیگران آورده‌اند). 
۳. چه چیز باعث می‌شود که زن به دلیل "‌زیبائی‌اش"‌ از بزرگداشت روز جمعه محروم شود؟ رسول خدا (ص) فرمودند: «این روز، روزی است که خداوند آن را عید قرار داده است». ممانعت از حضور زنان در نماز جمعه در گذشته، در دوره رسول خدا (ص) به دلیل محدود بودن مساحت مسجد و عدم وجود مکانی که جایگاه زنان را در مسجد از مردان جدا کند و اینکه زنان مسلمان تحت تأثیر عرف‌های اجتماعی به ترک منازل خود عادت نداشتند، وجود داشته است. 
۴. چه چیز باعث می‌شود که زن به دلیل زن بودن از بهره‌مندی از اهداف و اسرار وجوب نماز جمعه محروم و به نوعی مجازات شود؟ این فریضه‌ای است که در مساجد برگزار می‌شود و در نتیجه آن، وحدتی عظیم در روز جمعه ایجاد می‌شود، این روز بزرگ، روزی است که خداوند در طول عصور گذشته آن را برای مسلمانان خاص گردانیده و میعادگاه آنها قرار داده است و آن را به ایشان اختصاص داده و درب‌های رحمت خود را در آن گشوده است و خیر را بر ایشان نازل و بهترین برکات خود را بر آنها ارزانی داشته و آن را بهترین روزهای هفته و پایان‌بخشی بر اعمال مسلمانان در طول یک هفته در هر ماه و سال قرار داده است. 
روز جمعه، عید هفتگی مسلمانان است که در آن بر ذکر و نماز در دنیا اجتماع می‌کنند، روز کرامت و علو شأن و اجر بیشتر اخروی آنهاست و نزدیک به ۳۳ ویژگی دارد که علما در کتاب‌های فقهی و حدیثی آن را نقل کرده‌اند. 
در فضل درک جمعه در سنت شریف نبوی، روایتی در صحاح به نقل از ابوهریره آمده است که رسول خدا فرمودند: «کسی که به درستی وضو بگیرد و سپس در نماز جمعه حاضر شود و به خطبه‌هایش گوش سپارد و سکوت پیشه کند، گناهانی که بین جمعه قبل و آن جمعه انجام داده است و سه روز بیشتر از آن را می‌بخشد». ابوهریره در روایت دیگری از رسول خدا آورده است: «اگر انسان از گناه‌های کبیره دوری گزیند، نمازهای پنج‌گانه و جمعه تا جمعه و رمضان تا رمضان، باعث پاک شدن گناه‌ها در این فاصله‌ها هستند». 
۵. چه دلیلی باعث می‌شود که زن را از عمل به این سخن خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم محروم کنیم که فرمود: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِی لِلصَّلاةِ مِن یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَی ذِکْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَیْعَ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ* فَإِذَا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانتَشِرُوا فِی الأرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ وَاذْکُرُوا اللَّهَ کَثِیرًا لَّعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ* (جمعة ۹/۱۰)؟ در این آیه کریمه، خداوند تعالی به همه بندگان مؤمن خود اعم از مرد و زن فرمان می‌دهد که اگر ندای نماز در روز جمعه را شنیدند، به ذکر خداوند، به عبادت او و به ادای نماز جمعه بشتابند و خرید و فروش را رها کنند، زیرا این برای آنها در نزد خداوند بهتر و امیدبخش‌تر است و خیر و برکت‌ها و حسنه‌ها را بیشتر برایشان به ارمغان می‌آورد. بنابراین اگر نماز را ادا کردند و از آن فارغ شدند، باید در زمین پراکنده شوند تا به دنبال برآورده ساختن حوائج خود باشند و از فضل خداوند تبارک و تعالی، طلب رزق کند. زیرا روزی، تنها به دست خداوند است و اوست که نعمت دهنده‌ی تفضل کننده‌ای است که اجر بندگان مؤمنی که عمل صالح انجام دهند را ضایع نمی‌کند. بنابراین هر کسی که به این فرمان پایبند باشد، ثواب بزرگ و اجر عظیم و فضل گسترده‌ای دریافت خواهد کرد و هر آن کس که چنین نکند، خود را از این فضل بزرگ محروم می‌سازد. 
۶. آیا زن که امروز شریک مرد در ساختن خانواده و تربیت نسل است و با فرزندان پسر و دختر خود ارتباط بیشتر و تنگاتنگی دارد، به شنیدن موعظه و ارشاد خطیبان نیاز ندارد تا قلبش به نور ایمان منور و نفسش به کلام خیر پاک گردد و از برکات روز جمعه بهره ببرد؟ بر کسی پوشیده نیست که خطبه هفتگی و یادآوری‌ها و موعظه‌های مکرر اثر بزرگی در اصلاح نفوس و راست کردن ناراستی‌های آن دارد و اینکه نماز جمعه بر ارتباط و الفت جامعه اسلامی و به طور خاص، خانواده می‌افزاید و اعضای آن جامعه در خیر با یکدیگر ملاقات و بر نیکی و تقوا با یکدیگر همکاری می‌کنند. یکی از حال دیگری که حضور ندارد می‌پرسد، به محتاج کمک می‌کند، از مریض عیادت می‌کند، بین دو خصم آشتی برقرار می‌کند، به سهل انگاران نصیحت می‌کند و آداب اسلامی والایی را می‌آموزد که نتیجه آن، امنیت و صلح در جامعه است و از آنچه که در روز جمعه دریافت می‌کند، در تربیت فرزندان خود و ساختن نسلی منسجم بهره می‌گیرد.
۷. چه مانعی وجود دارد اگر بخواهیم از سخن رسول گرامی اسلام تبعیت کنیم که بخاری در صحیح خود از قول ابن عمر آورده است که فرمودند: «کنیزان خداوند را از مساجد خداوند منع نکنید و اگر از خانه خارج شدند، باید بی‌آرایش و غیرمعطر باشند»؟ 
۸. چه اشکالی دارد اگر ما از زنان رسول خدا (ص) و زنان اصحاب رسول خدا تبعیت کنیم که در کنار رسول خدا (ص) در مسجد به ادای نماز می‌پرداختند و مالک در کتاب خود الموطأ بدان اشاره کرده است که عایشه همسر رسول خدا (ص) گفت که آنها نماز صبح را در کنار رسول خدا (ص) [در مسجد] به جای می‌آوردند و سپس در حالی که خود را در ملحفه‌ای پیچیده بودند به خانه باز می‌گشتند و کسی از تاریکی هوا، آنها را نمی‌شناخت. 
کسی که فتنه را بهانه کند دلیل ضعیفی آورده است. امروز زنان در همه جا هستند. پس بهتر است که مساجد رها نشوند و حتی بهتر است که برخی از نمازها در آن اقامه گردند و به طور خاص اگر ممکن باشد، درس یا موعظه‌ای به ویژه در مناسبت‌ها و روز جمعه بشنوند. احتمالا برخی گمان کنند که این امر با سخنان رسول خدا به نقل از ابو داوود که فرمودند «نماز زن در اندرونی خانه‌اش بهتر از نماز او در هال خانه و نماز او درگوشه اندرونی بهتر از نماز او در اندرونی خانه‌اش است» تعارض دارد. منظور از این حدیث این است که پوشیدگی برای زن حتی در نماز مطلوب است و امروز می‌بینیم که مسئله پوشیدگی و جدایی میان زنان و مردان مورد بحث قرار می گیرد. ضمن اینکه بهتر است که این نمازها در حرم مکی و در حرم مدنی اقامه شوند و این در حالی است که مردان و زنان در کنار یکدیگر طواف می‌کنند و تمامی نمازها و نماز جمعه را با هم و بدون هیچ مانعی به جای می‌آورند. از سویی دیگر توصیه به کنترل نگاه در خطاب به مردان و زنان به یک اندازه در سخن خداوند متعال آمده است که فرمود: «قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَی لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ» نور/۳۰، و نیز فرمود: «وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ» نور/۳۱. نکته سوم این است که امروز جدایی جایگاه زنان و مردان در درون مساجد، اگر نگوییم وقوع فتنه را منتفی می‌کند، اما از امکان وقوع آن می‌کاهد. نکته چهارم نیز این است که این جدایی در زمان رسول خدا صلوات الله و سلامه علیه وجود نداشت بلکه امروز به شکل عمارت باشکوه جدید مساجد که باعث آسایش نمازگزاران و آسان سازی امور عبادت آنها باشد، ایجاد شده است. همچنین وجود بلندگوهایی که صدای موذن و صدای خطیب روز جمعه را به تعداد زیادی از نمازگزاران می‌رسانند این امور را تسهیل کرده است.
بدین ترتیب خلاصه سخن ما این است که حضور زن امروز در نماز جمعه واجب و ضرورتی است که در راستای خدمت به دین و تحقق اهداف آن و تربیت نسل متعهد و پرورش نسلی از فرزندان، زیر پرچم ارزش‌های والا و اخلاق فاضل و تربیت درست، قرار می‌گیرد. 

https://ar.lemaghreb.tn/%D۹%۸۲%D۸%B۶%D۸%A۷%D۹%۸A%D۸%A۷-%D۹%۸۸%D۸%A۳%D۸%B۱%D۸%A۷%D۸%A۱/item/۵۲۲۳۶-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۹%۸۵%D۸%B۱%D۸%A۳%D۸%A۹-%D۹%۸۸%D۸%B۵%D۹%۸۴%D۸%A۷%D۸%A۹-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۸%AC%D۹%۸۵%D۸%B۹%D۸%A۹-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۹%۸A%D۹%۸۸%D۹%۸۵-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۸%B۶%D۸%B۱%D۹%۸۸%D۸%B۱%D۸%A۹-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۹%۸۵%D۸%AA%D۸%A۳%D۹%۸۳%D۹%۹۱%D۸%AF%D۸%A۹