مقدمه

خانواده به عنوان اولین واحد اجتماعی یکی از ارکان مهم هر جامعه ­ای محسوب می شود. از این روی پدیده اجتماعی و فرهنگی ازدواج به عنوان اولین سنگ بنای تشکیل خانواده حائز اهمیت است. اهمیت این امر به دلیل پشتوانه های فرهنگی، مذهبی و قومیتی است که ریشه در فرهنگ اقوام دارد.  از این منظر، ازدواج، نهاد اجتماعی بسیار فراگیری است و مانند سایر جنبه­ های زندگی اجتماعی تفاوتهای زیادی در الگوهای خانواده و ازدواج در میان فرهنگهای گوناگون وجود دارد و اقوام مختلف دارای آداب و رسون و سنن متعددی هستند. در جوامع سنتی و روستایی به دلیل دوری از زندگی مدرن و شهرنشینی اهمیت برگزاری این آداب و رسوم بیشتر از جوامع شهری است. همچنین با مطالعه سنن اقوام مختلف مشترکات و تفاوت هایی در برگزاری آنها مشاهده می شود.

تونس به عنوان کشور عربی- آفریقایی از نژاد آمازیغ با مردمانی مسلمان همچون دیگر اقوام جهان آداب و رسوم مخصوص به خود و در عین حال مشابه با دیگر مردمان را دارد. هر شهر آداب و رسوم و سنت های خاص خود را دارا است و دایره وسیع این سنت ها موضوع قابل تامل و درعین حال جالب توجهی هستند.

البته قابل ذکر است که به مرور زمان و با رواج مدرنیته و گسترش شهرها فرهنگ ازدواج نیز دستخوش تغییر شده است. بالاخص در شهرهای بزرگ سخت گیری در برگزاری آیین ها و پایبندی به رسوم به شدت گذشته اجرا نمی شود.

مقاله پیش­رو نگاهی اجمالی دارد به آداب و رسوم ازدواج در تونس در روزهای قبل از مراسم عروسی. به عبارت دیگر تونسیان برای هفت روز جشنی که برای روز ازدواج خود برگزار می کنند، ماه­ها و گاه سال­ها زمان، انرژی و پول صرف می­کنند،  از این رو پدیده ه­ای قابل تامل و قابل پژوهش است.

ازدواج در تونس

پس از اینکه خانواده پسر و دختر تصمیم به وصلت گرفتند و دو نفر باهم نامزد شدند، مراسم مربوط به ازدواج و تدارکات آن آغاز می شود.

در دوران نامزدی داماد همواره به همراه والدین­اش می تواند به دیدار عروس برود و اگر یکی از والدینش غایب بود، فرد دیگری از بزرگان فامیل جایگزین او می­شود. همچنین خانواده عروس پس از نامزدی دخترشان مشغول تهیه جهیزیه می­شوند و خانواده داماد نیز تدارکات اولیه را انجام می­دهند. گاه خانواده­ هایی که دختر دارند از کودکی فرزندشان مشغول کامل کردن جهاز هستند. در تونس خانواده عروس باید تمام وسایل زندگی یک خانه را تهیه کند. خانواده داماد نیز عهده دار دارد تهیه منزل، برگزاری مراسم عروسی، خرید طلا، هدیه برای عروس، حلقه نامزدی است. در بعضی از شهرها داماد می­بایست سرویس خواب منزل جدید را نیز خریداری کند.

هفته ازدواج

پس از آشنایی­ های اولیه تاریخ روز عروسی مشخص می­گردد و مراسم و سنت­های ازدواج هفت روز پیش از تاریخ عروسی آغاز می­شود و به همین دلیل این هفت روز به "هفته ازدواج" مشهور است. گرچه با توسعه زندگی شهری و بالا رفتن هزینه­ ها، بعضی خانواده ها مراسم ازدواج را در ۳ یا ۲ روز برگزار می­کنند.

هر روز از هفته ازدواج اختصاص به مراسمی  ویژه دارد که به شرح زیر است:

روز اول

زنان فامیل عروس جهاز را به منزل عروس می­برند. خانواده داماد نیز هدیه­ هایی را که برای عروس خود خریداری کرده­اند را به منزل نو می­فرستند. هدیه­ های عروس در بسته­ بندی­های زیبا و آذین شده در کیف های مخصوصی که "قُفه[۱]" نامیده می­شود، برای عروس فرستاده می­شود. در قفسه ­های وسایل بهداشتی، حنا، وسایل حمام عروس، لوازم آرایش، میوه و گل گذاشته می­شود.

"نمونه­ هایی از قفه عروس"

روز دوم

جهیزیه عروس در منزل نو چیده می شود. گرچه کارهای اصلی در روزهای پیشین انجام شده است و فقط بهانه ­ای است برای دور هم جمع شدن و به رقص و پایکوبی می­گذرد.

روز سوم

این روز را روز "حمام"[۲] می نامند و بسیار روز شاد و مفرحی است. مادر، خواهر، اقوام نزدیک و دوستان عروس، به همراه موسیقی و پایکوبی عروس را به حمام سنتی تونسی می برند. حمام سنتی تونسی، معمولا حمام عمومی است که با کاشی­های سنتی و زیبا تزیین شده است و از قبل برای این روز رزرو و آماده می­شود. در بعضی از خانه ­های تونسی نیز حمام سنتی تونسی وجود دارد. زنان فامیل در این روز بسیار مواظب عروس هستند و سعی می­کنند که روز شاد و لذت­بخشی برای او باشد. در پایان روز سوم، عروس با چهره­ای زیبا و موهایی درخشان آماده روز حنابندان است.

عکس­ هایی از حمام­ های سنتی تونس:

روز چهارم

روز چهارم روز "حنا"[۳] است که برای تونسی­ ها روز بسیار مهمی است و حتی در شهرهای بزرگ که بعضی از مراسم حذف می­گردد، روز حنا برگزار می­شود. حنا در فرهنگ تونس به معنای بخت نیک است و خوش یمنی دارد. آنها معتقدند که حنا برای زندگی جدید آنها سعادت و خوشبختی را به ارمغان می­آورد. در این روز یکی از زنان مقبول و مسن فامیل روی دست­ها و پاهای عروس حنا می­گذارد و سپس دست­ها و پاهای عروس را در کیسه ­های زیبای ساتن یا مخملی قرار می دهند تا حنا خشک شود. طی زمانی که عروس منتظر خشک شدن حنا است، دیگر زنان و دختران فامیل عروس به رقص و خواندن آوازهای سنتی می­پردازند. در بعضی شهرها داماد و خانواده­اش نیز در این مراسم شرکت می­کنند ولی در بیشتر شهرها این روز مخصوص فامیل عروس است.

روز پنجم

پنجمین روز را "حَرقوس" می نامند. حرقوس ماده­ای مانند حنا است که رنگ تیره ­تر و ماندگارتری دارد و به وسیله آن روی دستان و پاهای عروس طرح­ها و نقش­ هایی زیبا مانند خطوط اسلیمی، گل، پروانه و ...می­کشند. امروزه روز حنا و حرقوس با هم ادغام و تبدیل به یک روز شده ­اند و در این روز هم حنا و هم حرقوس برای عروس می­گذارند. دربعضی مناطق تونس در این روز خطبه عقد رسمی میان عروس و داماد خوانده می­شود. شهرهای شمالی تونس این روز را "لوطیه" و شهرهای جنوبی "علاقه" می­نامند.

در بعضی شهرها بعد از نماز عصر،خانواده داماد به همراه گوسفندی برای قربانی شدن خانه را ترک می­کنند و هدایای عروس که شامل عطر، لباس، لوازم آرایش و میوه و ... می­شوند را همراه با هلهله و پایکوبی به خانه پدری عروس می­برند. در بیرون خانه، مردان گوسفند را قربانی و شام را حاضر می­کنند که معمولا غذای سنتی تونسی یعنی "کسکسی[۴]" است. غذاهای دیگر این روز نوعی سالاد با سبزیجات پخته، تجین[۵]، چای نعنا[۶] و نوشیدنی­ها و شیرینی­ های دیگر است. زنان نیز به داخل خانه رفته و به شادی و آواز خواندن می­پردازند و برای عروس نقش حنا و حرقوس می­گذارند. لباس عروس مخصوص این روز در قدیم، پیراهنی سفید با روبنده­ای توری بوده است تا زیبایی عروس را بپوشاند ولی امروزه هر کس بنا به سلیقه ­اش لباسی را انتخاب می­کند.

روز ششم

این روز را در بیشتر شهرها "لوطیه" می­نامند که مخصوص خانواده عروس است و مانند روز حنا خانواده عروس و عروس لباس­های سنتی و زیبایی به تن کرده و به پایکوبی و آوازخوانی می­پردازند. در این روز عروس و خانواده ­اش تا پایان روز چندین دست لباس عوض می­کنند (گاه تا ۴ دست لباس).

روز هفتم

روز عروسی فرا رسیده است. در این روز عروس و داماد طی مراسمی با شکوه که تمام فامیل و بستگان­شان شرکت دارند، با هم ازدواج می­کنند. در صبح این روز داماد به همراه دوستانش به حمام سنتی می­رود و عروس نیز به سالن زیبایی برده می­شود. مراسم روز ازدواج در شمال و جنوب تونس متفاوت است. در شمال معمولا عروس لباسی سفید می­پوشد در حالی که آرایشی تونسی به چهره دارد. در جنوب، معمولا لباس عروس قرمز به همراه طلا و سنگ­های قیمتی با روبنده­ای سرخ رنگ است.

فرهنگ ازدواج در قبایل جنوب تونس با غذای سنتی کسکسی با گوشت بره، نمایش اسب­سواری، ترانه­ های سنتی و لباس­های سنتی شناخته می­شود. در شمال تونس نیز مراسم عروسی معمولا در تالارها و سالن­های مخصوص عروسی برگزار می­گردد و سالن عقد با گل و شمع آراسته می­شود و یکی از خصیصه­ های مهم این عروسی­ها صدای بلند گروه موسیقی است. در این مراسم از مهمان­ ها باشیرینی­ های مختلف مانند باقلوا، کیک و .... پذیرایی می­شود.

حرف آخر

در بررسی کوتاهی که بر روی مقوله ازدواج در فرهنگ تونس انجام شد، چشم انداز مختصری به وجود آمد که ازدواج تونسی مراسمی پرخرج و بسیار با اهمیت در فرهنگ سنتی و حتی در جامعه شهری و مدرن این کشور است. به عبارت دیگر خانواده ­های تونسی _در  شرایط اقتصاد نابسامان تونس_ برای برگزاری این هفت شب گاه دارایی یک عمر خود را خرج می­کنند زیرا خانواده داماد می­ببایست هزینه طلاهای سنگین و مراسم عروسی و .... را تامین کند و خانواده عروس نیز یک زندگی کامل را برای دختر خود تدارک ببینند. تدارک مراسم و اجرای رسوم قبل از ازدواج به دلیل پروسه طولانی آن و نیز هزینه­های بالایی که دارد گاه چند سال به درازا می­کشد. گرچه به دلیل گسترش شهرها، بالارفتن هزینه­ ها، تحولات اجتماعی مانند انقلاب­ها و تماس با فرهنگ­های دیگر به جا آوردن این رسوم کمرنگ­تر شده است ولی اهتمام خانواده­ ها بر این است که جشنی باشکوه و آبرومند برگزار کنند.

تهیه و تنظیم : میثم فراهانی

منابع:

http://theblog.lamegara.com/۲۰۱۷/۰۳/traditional-tunisian-wedding-۷-days-and-۷-nights-to-get-married/

https://www.everyculture.com/To-Z/Tunisia.html

http://allcollorss.blogspot.com/۲۰۱۳/۰۶/the-traditions-of-weddings-in-tunisia.html

مشاهدات میدانی نویسنده