سازگاری با بحران:

 "فردا" زود آمد و ما به آن عادت کردیم

سازگاری با بحران، یا همانطور که ریاض سلامه، رئیس بانک مرکزی لبنان بیان کرده، «فردا به آن عادت خواهند کرد»، برجسته ترین پدیده در چهار سال گذشته لبنان است. بحران به سرعت به واقعیتی تبدیل شده که قابل رویارویی نیست.

خانواده ها به دنبال تامین نیازهای اولیه مانند غذا، درمان و انرژی هستند. جامعه برای فرار از رو به رو شدن با واقعیت ها به سوی سازگاری با نیازهای نوظهور، رفتار اجباری را بر خود تحمیل کردند. بدین ترتیب نیاز به خزانه‌داری شخصی برای نگهداری پول اشخاص(به عنوان یکی از نیازهای نوظهور) و نیاز به تامین انرژی پس از تعطیلی نیروگاه های شرکت برق دولتی و لغو یارانه‌های دیزلی ژنراتورهای محله‌ای، به وجود آمد. همچنین نیاز به مقادیر بیشتری از لیره برای خرید کالا به وجود آمد، کالاهایی که قبلا آن ها را با یک برگ اسکناس می خریدیم.

زمانی که بحران اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در هر کشوری رخ می‌دهد، صاحبان قدرت با دو گزینه مواجه می‌شوند: پذیرش مسئولیت از طریق طرح‌هایی که بحران را ریشه‌یابی ‌کند، یا طفره رفتن و بی عملی، تا بحران به واقعیت تبدیل شود. طفره رفتن طبیعتا ساکنان لبنان را در مقابل دو گزینه قرار می دهد: رد واقعیت و اعتراض به آن، یا سازگاری با آن. اما آنچه در لبنان اتفاق افتاد بدترین سناریو است: اول، فرار سرمایه داران با تمام غارت هایشان، و همزمان عقب نشینی مطلق رهبران احزاب اصلی، و تکیه کردن مطلق بر ریاض سلامه رئیس بانک مرکزی لبنان برای تحمیل سازگاری با وضعیت یا به عبارت بهتر عادت کردن به این وضعیت. این پدیده به اشکال مختلفی گسترش یافت که از جمله: سازگاری با مسئله کمبود انرژی. سازگاری با ورشکستگی بانک ها، سازگاری با تسلط پولی دلار در فعالیت های اقتصادی.....

مکانیسم های سازگاری در زمینه انرژی بر تامین منابع جایگزین توسط ژنراتورها و پنل های خورشیدی متمرکز شد. اکثر ساکنان لبنان، قبل از شروع بحران در سال 2019، عمدتاً به شرکت برق لبنان متکی بودند که حدود 16 ساعت برق را در روز تأمین می کرد، در حالی که 8 ساعت باقیمانده از طریق ژنراتور برای کسانی که هزینه های اضافی را متحمل می شدند، تأمین می شد. اما پس از بحران، خدمات شرکت برق لبنان کاهش یافت تا اینکه به تاریکی مطلق رسیدیم. سپس سوخت از عراق آمد که یک یا دو ساعت برق در روز را پوشش می داد، بنابراین ژنراتورهای شرکت های خصوصی به اصلی ترین و تقریبا تنها منبع انرژی تبدیل شدند. این امر مصادف شد با کاهش شدید ارزش دستمزد اکثر مشترکان و آنها را بر آن داشت تا ارتباطشان را در شرکت های صاحب ژنراتور بر اساس درآمد خود تنظیم کنند. آنها همچنین مجبور شدند مصرف انرژی خود را جیره بندی کنند. بدین ترتیب، تقاضا برای استفاده از انرژی جایگزین به سرعت افزایش یافت. به گفته شهرداری، یک نمونه بررسی در منطقه بنت جبیل نشان می دهد که درصد تقاضا برای نصب تجهیزات انرژی خورشیدی بین 35 تا50 درصد است. بدون اینکه مشترکین اشتراک خود را برای ژنراتورها لغو کنند. صاحبان ژنراتور نیز تولید و نصب پنل های خورشیدی را با ژنراتورها ترکیب کردند تا در هزینه ها صرفه جویی نمایند.

این سازگاری چقدر بزرگ است؟ بر اساس آمار گمرک، حجم واردات پنل های خورشیدی برای تولید برق از 8 میلیون دلار در سال 2018 به 411 میلیون دلار در سال2022 افزایش یافته است. علاوه بر این، حجم واردات باطری های ذخیره کننده انرژی نیز از 56 میلیون دلار در سال 2018 به 350 میلیون دلار در سال 2022 افزایش یافته است. جدول شماره 1 مربوط به تغییرات شاخص های اقتصادی پس از بحران سال های اخیر در لبنان می باشد:

جدول شماره 1

در حالی که اکثر کشورهای توسعه یافته با تمرکز بر استفاده از تلفن و ساعت های هوشمند علاوه بر کارت های اعتباری به عنوان وسیله پرداخت، به سمت اقتصاد بدون پول نقد حرکت می کنند، ساکنین لبنان به دنبال مکانی برای پس انداز پول نقد خود هستند. این معضل پس از فروپاشی در سیستم بانک ها و عدم اعتماد به آن به وجود آمد، به طوری که جنبه دیگری از سازگاری با بحران یعنی گاو صندوق های خانگی با اندازه های مختلف ظاهر شد. وزن آن از 4.5 کیلوگرم شروع می شود و برخی از آنها به 1400 کیلوگرم می رسد. آمار گمرکی نیز افزایش واردات آن را نشان می دهد. ارزش واردات گاوصندوق بین سال های 2018 تا 2022 با 25 درصد افزایش به 3.7 میلیون دلار رسید. به گفته یکی از بزرگترین توزیع کنندگان در بیروت، تجارت گاوصندوق از مشتریان بزرگ مانند بانک ها به مشتریان خرد رسیده است و اکنون مشتریان اصلی آن خانواده ها هستند. این توزیع کننده خاطرنشان کرد که قبل از بحران، در نتیجه تعامل با تعداد محدودی از مشتریان بزرگ، سود او آسان‌تر و بیشتر بود، اما پس از بحران، تعداد مشتریان با سود کمتر افزایش چشمگیری پیدا کرد.

یکی از نتایج فاجعه مالی که گریبان گیر پول ملی شد، تبدیل هر شهروند به صندوقدار است. او پولی را می شمارد که جیبش گنجایش آن را ندارد. علاوه بر اینکه او تفاوت را هنگام پرداخت قبوض خود به لیره یا دلار محاسبه می کند، چه در سوپرمارکت، رستوران یا هر جای دیگر. گاهی دلار را می‌خرد یا می‌فروشد و تحولات قیمت دلار، طلا و ارزهای دیجیتال را دنبال می‌کند، به این امید که پناهگاهی امن پیدا کند تا پول امروز، ارزش خود را فردا از دست ندهد. همه این تغییرات جدید در رفتار شهروندان به طور طبیعی نیاز به کالاهایی را ایجاد می کند که او قبلاً فکر خرید آن را نمی کرد، مثلا دستگاه شمارش پول که تقاضا برای آن پس از بحران افزایش یافت. با توجه به ارقام واردات ماشین‌های دیجیتال که شامل دستگاه های پول شمار و کشف تقلب می‌شود، تعداد دستگاه ‌های وارداتی بین سال‌های 2021 تا 2022 به میزان 135% درصد افزایش یافته است. این افزایش تقاضا، دلیل حجم عظیم تبلیغات برای  فروش دستگاه ‌های پول شمار و دستگاه کشف تقلب را مشخص می کند.

*جدول شماره 2 مربوط به میزان کاهش و یا افزایش محبوبیت و آراء احزاب فعال در لبنان قبل و بعد از بحران سال های اخیر می باشد. بر اساس این جدول، آراء شش حزب از احزاب فعال لبنانی در این سال ها رو به کاهش بوده و تنها برخی از احزاب و از جمله حزب الله و حزب قوات لبنان با افزایش نسبی آراء رو به رو بوده اند.

جدول شماره 2

وجود انواع و اشکال مختلف مهاجرت(مهاجرت های سه گانه) یکی از ویژگی های کلیدی امواجی بود که در مراحل مختلف لبنان را درنوردید. در جدیدترین این موج ها، شربل نحاس، دبیرکل جنبش «مواطنون و مواطنات» بین مهاجرت به خارج (مهاجرت جوانان لبنانی)، مهاجرت به داخل لبنان (بیشترین موارد مربوط به اتباع سوریه) و مهاجرت در داخل لبنان (از روستاها به سوی شهر) تفاوت قائل می شود. نحاس معتقد است که تغییر ناشی از مهاجرت سه‌جانبه،‌ چالش‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را در لبنان به دنبال داشته است. این چالش ها تغییرات بزرگی در ساختار سنی، نیروی کار با صلاحیت های پایین و تغییر در ساختار اجتماعی لبنان را به همراه دارد. امری که ساماندهی مجدد فعالیت های اقتصادی و روابط اجتماعی را ضروری می کند.

جدول شماره 3 مربوط به تحولات جمعیتی لبنان از سال 2004 تا 2023 می باشد.

جدول شماره 3

اینها اثرات مهاجرت بر اساس دیدگاه نحاس است، اما این مهاجرت ها با چه انگیزه هایی انجام میشود؟ مهم ترین انگیزه این مهاجرت ها «سازگاری با بحران» است. سازگاری با بحران به این معنی است که درآمدهای داخلی و فعالیت اقتصادی دیگر برای پوشش نیازهای واقعی نیروهای کار، به ویژه در سطح معینی، چه آنهایی که مدرک دارند و چه کسانی که تجربه دارند، کافی نیست.

سوال این است که بحران این کار را کرد یا مقامات کشور اجازه دادند که این کار را بکند؟ و چرا مهاجرت ورودی ادامه یافت؟ لبنان در طول تاریخ به موازات مهاجرت های ورودی به مهاجرت خارجی متکی بوده است. سوری ها به لبنان گریختند، زیرا لبنان در اصل مرکز کار آنها بود. فعالیت های اقتصادی ایجاد شده در لبنان برای فقرای روستایی سوریه درآمد قابل قبولی با در نظر گرفتن سطح و کیفیت زندگی آنها فراهم می کرد. همچنین در مورد مهاجرت داخلی، یعنی در مورد فقرای روستاهای لبنان که در جستجوی کار در شهر، جایی که فعالیت اقتصادی متمرکز است، مهاجرت کرده اند.

در این باره نحاس می پرسد که«چرا مسئله مهاجرت علیرغم اهمیت، حجم و خطری که دارد، به عنوان کانون اصلی سیاست در صحنه انتخابات ریاست جمهوری مطرح نمی شود؟» پاسخ وی نیز این است: «برخی تاکید دارند که اساسا بحرانی وجود ندارد. زیرا ایده دولت و ملت وجود ندارد. آماری وجود ندارد. پس گویا مهاجرتی وجود ندارد». در نتیجه این درجه انکار، داستان هایی در مورد میلیون ها مهاجر لبنانی ایجاد می شود. بنابراین نحاس بین دو موج مهاجرتی تمایز قائل می شود: اول بین سال های1880 و 1914، که طی آن جمعیت کاهش نیافته و ساختار هرم سنی جمعیتی تغییر نکرده است، و دوم، که بین سال‌های1984 و 2019 اتفاق افتاد، با کاهش جمعیت همراه با تغییر در ساختار سنی و کاهش گروه‌های سنی خاص مشخص شد.

مهاجرت لبنانی هابه خارج با هدف انتقال ارز به داخل در مقابل مهاجرت خارجی به لبنان با هدف کارگری در این کشور

نحاس می گوید: «اگر به مسیر فعلی ادامه دهیم، با کاهش درصد جوانان لبنانی و با این فرض که مسیر کنونی بدون مدیریت مسئولانه ادامه یابد، ساختار هرم جمعیتی در سال 2038 را می توان این گونه تخمین زد: رسیدن تعداد ساکنان غیر لبنانی به 2.2 میلیون نفر از جمعیت کشور لبنان. یعنی تعداد اتباع سوری به 1.9 میلیون افزایش یافته در حالی که تعداد اتباع لبنانی به 2.5 میلیون کاهش می یابد.

تعداد مهاجران در سال1970 حدود 1.5 میلیون نفر بود و تعداد شهروندان لبنانی حدود 2.1 میلیون نفر، اما در سال1990، با وجود جنگ، تعداد ساکنان لبنانی و نسبت مهاجرین نیز افزایش یافت. در سال 2018، جمعیت به دلیل مهاجرت و تغییر ساختار سنی شروع به کاهش کرد و درصد ساکنان غیر لبنانی عمدتاً در نتیجه بحران سوریه افزایش یافت.

• افزایش تقاضای خودروهای دست دوم

تعداد خودروهای دست دوم وارد شده توسط لبنان در سال2022 بالغ بر 67,778 دستگاه و به مبلغ 1.01 میلیارد دلار است. این تعداد در مقایسه با 43403 دستگاه خودروی دست دوم وارداتی در سال 2018  که معادل 623 میلیون دلار بوده افزایش یافته است. به همین ترتیب، لبنان در سال 2022 حدود 10332 خودرو جدید به ارزش 294 میلیون دلار در مقایسه با 31098 خودروی جدید در سال 2018 به ارزش510 میلیون دلار وارد کرد. افزایش واردات خودروهای دست دوم و کاهش خودروهای نو نشان دهنده سازگاری طبقات اجتماعی با بحران است. چراکه ارزش درآمد اکثر خانواده ها اجازه خرید خودروی جدید را نمی دهد، و همزمان بانک ها وام دادن به افراد را متوقف کرده اند.

• تغییر در مقاصد گردشگری خارجی

به گفته ریمون وهبة دبیرکل سندیکای صاحبان دفاتر مسافرتی و جهانگردی، هزینه بسته های ویژه سفرهای توریستی از لبنان به کشورهای اروپایی (اسپانیا، فرانسه و ایتالیا) بین20 تا 30 هزار دلار تعیین می شده که این رقم پس از بحران رشد چشمگیری داشته است. اما اوضاع طبقه ای که بیشترین درصد جامعه را تشکیل می دهد چطور است؟ وهبة خاطرنشان می‌کند که در حال حاضر مقصد اصلی مسافران لبنانی ترکیه (به ویژه بدروم، مارماریس و آنتالیا)،  شرم‌الشیخ در مصر و قبرس است که قیمت‌ها در آن‌ قابل قبول و هزینه مسافرت به آن بین 400 تا 500 دلار است. او می افزاید: تعداد لبنانی هایی که برای گردشگری به کشورهای همسایه به ویژه ترکیه نیز می روند نسبت به سال گذشته کاهش یافته است. او می گوید: «این سندیکا در سال گذشته در مقایسه با قبل از بحران 55 درصد کمتر از سال 2019 ثبت کرده است. وهبه در خصوص سفر به کشورهای اروپایی گفت: بازدید از آنها مستلزم اخذ ویزای ورودی است که قیمت آن کمتر از150 دلار نیست. این امر جذابیت سفر به کشورهای اروپایی را در شرایط فعلی برای لبنانی ها محدود می کند.

• ضربه روحی و روانی مزمن:

بر اساس آمارهای رسمی واردات، میزان واردات داروهای اعصاب ما از حدود یک میلیون بسته دارویی در سال 2015 به 632000 بسته در سال 2022 کاهش یافته است. این کاهش در وهله اول با لغو یارانه داروها و سپس راه حل های داروهای قاچاق از ترکیه، ایران و سایر کشورها که 30 درصد از کل داروهای وارداتی را تشکیل می دهند، توضیح داده می شود. با توجه به اینکه داروهای اعصاب تولید شده به صورت داخلی 8 تا 9 درصد را تشکیل می دهند، اما بین سال های 2019 تا 2020، یعنی در مرحله پرداخت یارانه دارو، واردات این داروها 67 درصد افزایش یافته است. به گفته دکتر انیسه الامین مرعی، تحلیلگر روانشناسی، «رویدادهای مهمی که در لبنان به دلیل بحران پولی، انفجار بندر و موارد دیگر رخ داد، معمولاً یک «ضربه روحی» جدید را ایجاد نمی کند، بلکه یک «ضربه روحی قدیمی» را تحریک می‌نماید از این رو، ما در میان برخی افراد شاهد واکنش های شدید در مقایسه با برخی دیگر که  واکنش های آرام دارند، هستیم. همچنین «گسترش جنایات در بین اعضای یک خانواده افزایش یافته است. این امر به دلیل فشارهای روانی ناشی از کرونا و همزمان با شروع بحران است. این موضوع اغلب از تنش بالا ناشی می شود، که درصد زیادی از کانال های رسانه ای که "تزریق" مداوم را انجام می دهند، مسئولیت آن را بر عهده دارند.

«لبنان با صادرات جوانان، یعنی سرمایه انسانی خود که می توانست برای افزایش سه برابری بهره وری (به جای افزایش حواله ها) مورد استفاده قرار گیرد، از خونریزی شدید رنج می برد». نجیب عیسی، محقق لبنانی با این عبارت امواج مهاجرت جوانان لبنانی را به خارج از کشور توصیف می کند. وی خاطرنشان می کند که مهاجرت قبلاً در قالب خانواده و به صورت خانوادگی صورت می‌گرفت، برخلاف امروز که در قالب افراد و به صورت فردی رخ می‌دهد و به طور خاص"به سمت صادرات جوانان حرکت کرده ایم". عیسی درباره مهاجرت سوری ها به لبنان و مدت اقامت آنها در این کشور می گوید: «اگر فرض کنیم حضور سوری ها ادامه یابد، معنای آن این است که تغییر شکل هرم جمعیتی در جامعه فقط مختص سالمندان نخواهد بود، بلکه پیامدهای اقتصادی و اجتماعی نیز خواهد داشت. چرا که اولاً، سطوح تحصیلی مهاجران لبنانی در مقایسه با ورودی های سوری اغلب بسیار متفاوت است. ثانیاً، کارگران سوری کارهای سطح پایین مثلً کار ساختمانی را انجام می دهند.

منبع : روزنامه الاخبار

نویسنده: کریم الأمین

تاریخ: 13جولای 2023

https://tinyurl.com/3wzzz9zn