گاه این تلاش با جنگ نظامی بوده و اخیراَ استفاده از جنگ نرم و نفوذ فرهنگی سرلوحه بیشتر دولت ها قرار گرفته است. یکی از مهمترین ابزارهای جنگ فرهنگی فیلم و سریال است و در بین کشورهای اسلامی ترکیه پرچمدار به کارگیری این ابزار برای اهداف مختلف فرهنگی در درون و بیرون مرزهای خود است.
ترکیه دومین کشور صادر کننده سریال در جهان است و جزء معدود سریال سازهایی است که مخاطب جهانی دارد از امریکای لاتین تا کشوهای عربی و پاکستان و افغانستان! درآمد ترکیه از فروش محصولات فیلم و سریال خود به رقمی بی سابقه رسیده است و مردم نزدیک به 142 کشور به تماشای این محصولات می نشینند. نکته جالب توجه این که، بسیاری از سریال های ترکی توسط بخش خصوصی ترکیه ساخته می شود، به همه این کشورها فروخته می شود.
سریال ترکی یک عنوان کلی است با دامنه ای گسترده از سریال های مبتذل تا سریال هایی هدفمند که پیگیر راهبرد فرهنگی مشخصی هستند. بنابراین بین سریال های بی ارزش ترکی با سریال هایی که با فکر و هدف طراحی شده و الزاما هم بد نیستند باید تفاوت قائل بود.
نکته قابل تامل این که در حال حاضر تقریباً ترکیه با تمام کشورهای عربی به جز قطر مشکل دارد. در منطقه ما از سوریه و عراق گرفته تا عربستان و مصر به نوعی نگاه منفی به ترکیه وجود دارد و با نفوذ سیاسی ترکیه در کشورشان مبارزه می شود، اما تقریباً هیچ ملتی را نمی بینیم که در حوزه سرگرمی، علاقه مند به سریال های ترکی نباشد. سوریه نیز با آن که یکی از موفق ترین کشورهای منطقه در زمینه فیلم و سریال بوده است هم اکنون و حتی در اوج بحران و درگیری با ترکیه، اولین کشوری است که سریال های ترکیه را دوبله و ترجمه می کرده است. همچنین مخاطبان سوری یکی از اصلی ترین مصرف کنندگان (تماشاگران) سریال های ترکی به شمار می روند.
البته این امر را می توان به علت اشتراکات فرهنگی گسترده، قوّت نمایشی اغلب سریال های ترکی و مزاج پرورش یافته جامعه سوری در پیگیری فیلم و سریال های خوش ساخت ارزیابی کرد. به هر حال سریال های ترکی در سرزمین هایی - آن هم به صورت تجاری - پخش می شود که حتی با آنها در حال جنگ است و سوریه نمونه بارزی از این واقعیت است. تا پیش از سال 2005م. سریال های مصری، سوری و سپس سریال های خلیجی پرمخاطب ترین و رقابتی ترین محصولات فیلم و سریال در جهان عرب بودند، اما کلیشه هایی که در درام عربی حاکم بود، فرصتی را برای ورود سریال های ترکی به وجود آورد که تا هم اکنون بازار صفحه نمایش های عربی را اشغال کرده است. بررسی انجام شده در یکی از دانشگاه های اردن نشان می دهد که سریال های ترکی ۸۲ درصد بیننده را به خود اختصاص داده اند.
شاید بتوان مهمترین نکته موفقیت سریال های ترکی در جذب طیف گسترده مخاطبان خود، نیازسنجی درست دست اندرکاران تولید در ترکیه دانست که به مرحله تجاری سازی نیز نظر دارند. در کارهای ترکی از جذابیت های مختلفی استفاده می شود و از همه مهمتر به نقاط مشترک قومیت ها و مذاهب و فرقه ها پرداخته می شود. باید پذیرفت که بسیاری از موضوعات می تواند مورد علاقه طیف های وسیعی از مخاطبان قرار گیرد، به عنوان نمونه؛ از زندگی دانشمندان و عرفای مورد احترام گرفته تا محبت به اهل بیت و جالب است که در یکی از سریال های مشهور ترکی با نام بیداری سلجوقیان بزرگترین چالش دراماتیک، بین دولت سلجوقی، باطنی های اسماعیلی و بیزانسی ها بر سر صندوقچه ای است به نام امانات مقدس که حاوی لباس و سجاده حضرت زهرا سلام الله علیها است.
صنعت سینمای ترکیه از قدیم فعال بوده و حتی پیش از انقلاب اسلامی ایران هم برخی از فیلم های ترکی در منطقه و ایران رواج داشته است و ترکیه در کنار مصر، هند و ایران که سینمای تجاری و عامه پسند قوی داشتند، صاحب سینمایی گسترده بوده است. در سال های اخیر و به همین موازات سینمای جشنواره ای و روشنفکری ترکیه هم قدرتمند و مطرح شده است. شاخص ترین نماینده این نوع سینماگران، «یولماز گونی» و فیلم «یول» است که اعتبار جهانی برای ترکیه کسب کرده و بسیار اثرگذار بوده است. هرچند این نوع سینما مخاطبان خاص خود را دارد اما سریال سازی به معنای شایع امروزی به بازه زمانی 20 – 25 سال اخیر تعلق دارد. در صنعت فیلم و سریال ترکیه، از طرفی بخش خصوصی به شدت متولی ساخت سریال های متنوع است (حتی سریال هایی که با هدفمندی فرهنگی و تاریخی ساخته می شوند) و هم معمولا همین بخش خصوصی که تولیدکننده اصلی است برای پخش محصولات خود، فضاسازی و بازارسازی می کند. به عبارتی دیگر، بخش خصوصی، نقش بارز و ارزنده ای در تولید و پخش محصولات فیلم و سریال ترکی داشته و نیز هدف های دولتی را هم – اغلب به وضوح - متابعت می کند. البته نباید از یک نکته کلیدی به راحتی گذشت؛ یکی از اصلی ترین دلایلی که طی سال های اخیر سطح کیفی سریال های ترکیه را افزایش داده، ارتباط مستقیمی با نیروی کار حرفه ای و تحصیلکرده دارد.
با وجود ژانرهای متعددی که در سریال های ترکی وجود دارد، از سریال های روز خانوادگی و عاشقانه گرفته تا جنایی، اما ژانر تاریخی بخش بسیاری از تولیدات ترکیه را شامل شده و سرو صدای زیادی هم کرده است. علت آن هم نیاز جامعه مخاطب است. از 1920 که امپراتوری عثمانی سقوط می کند و جمهوری ترکیه آغاز می شود با یک انقطاع تاریخی روبهرو هستیم که مهمترین آن در تغییر خط است. این تغییر خط باعث می شود که ملت ترکیه از همه گذشته فرهنگی تمدنی خود قطع شود با وجود ارتباط فیزیکی با بناها و اماکن تاریخی و با وجود 600 سال تالیفات مختلف در دوره عثمانی، هیچ کس از این نوشته ها و آثار سردرنیاورد. به این ترتیب ارزش های دینی هم کمرنگ شده و مردم کم کم از هویت تاریخی و دینی خود جدا می افتند.
این بحران هویتی ایجاب می کند که مردم به خود بیایند که؛ ما که هستیم و تاریخ ما چیست؟! پاسخ به این پرسش هم یک موج فرهنگی است که سریال سازی بخشی از این موج فرهنگی به حساب می آید. در حال حاضر مردم در استانبول به دنبال این هستند که خط عربی و ترکی قدیم را یاد بگیرند و آموزشگاه های زیادی هم در این زمینه تاسیس شده است. بخصوص این موج در بین اسلام گراها شدیدتر است که روی به گذشته آورده و دائم از گذشته دینی خود سوال می کنند. حکومت هم به این نتیجه رسیده است که با نشان دادن این هویت و سابقه می تواند ایجاد هویت کرده و برای در اختیار گرفتن زمام مردم در دل آنها نفوذ کند.
گذشته از این، بازتعریف ترکیه کنونی به مخاطب خارجی نیز رسالتی است که بر دوش دولت و اهالی فیلم و سریال حس می شود. بیان تاریخ ترکیه و بویژه معرفی دولت عثمانی و نمایش پیشرفت ها و جذابیت های فرهنگی تمدنی ترکیه یکی از مهمترین راهبردهای پرداختن به این رسالت است؛ رسالتی که هدف آن نمایش ترکیه مقتدر، جذاب و تاریخی است.
برخی از قسمت های ترکیه بسیار مدرن است و این مدرن بودن در کنار جاذبه های تاریخی و طبیعی در بسیاری از سریال های روز ترکیه به رخ مخاطب کشیده می شود تا جذابیت بیشتری هم برای تماشای فیلم و سریال و هم برای جذب گردشگران ایجاد کند. ترکیه با استفاده از ساخت سریال های جذاب امروزی، جذابیت های سرزمینی و تمدنی خود را به عنوان یک قبله آمال به مخاطب نشان می دهد و ترویج می کند. به نوعی که مخاطب جنگ زده سوری را که در ویرانه های بازمانده از جنگ در دمشق و حلب زندگی می کند وسوسه می کند تا قبله آمال خود را استانبول فرض کند با این همه پیشرفت و توسعه! عقده حقارت ایجاد کردن از این راه حاصل می شود. این طرح بسیار هوشمندانه و بروزی است.
نکته بعد این است که مخاطبان جامعه سوریه نیز - همانند بسیاری از کشورهای دیگر و بویژه اسلام گراها - یک مدل فکری ندارند. مثلاً اخوان المسلمین بسیار همسو و متحد با حزب عدالت و توسعه ترکیه است. البته در زمینه واکنش آنها به سریال های خارجی و ترکی اطلاع دقیقی در دست نیست اما به هر حال وقتی موجی پیش می آید همه را در بر می گیرد. از نظر ترجمه هم که عمده فیلم و سریال های ترکی توسط سوریین و با لهجه شامی ترجمه می شود و در اختیار جهان عرب قرار می گیرد مخصوصاً در کشورهایی مثل لبنان و سوریه که همه ماهواره دارند و دولت هم نظارت خاصی بر محتوای دریافتی مخاطبان ندارد.
درباره نکات منفی محصولات فیلم و سریال ترکی مواردی نیز بین مخاطبان نقاد و اهل فن بیان شده است که خلاصه می شود در؛ از بین بردن قبح بسیاری از آداب و قوانین اجتماعی و اخلاقی؛ بازتعریف نادرست عشق و سوء استفاده از آن؛ و اغواگری مخاطب در معرفی حقایق و معکوس جلوه دادن آن.
هرچند در برخی از کشورهای عربی زنگ هشدار برای تأثیر منفی سریال های ترکی به صدا در آمده است اما متاسفأنه دولت و نخبگان سوریه، در هوشیارکردن مخاطب سوری نسبت به آثار مخرب فرهنگی اجتماعی سریال های ترکی اقدام شایسته ای انجام نمی دهند. واقعیت میدانی کشور سوریه این است که دولت و نهادهای حکومتی در میان حجم فراوانی از اولویت های ترک شده خود، مجالی برای پرداختن به این مهم نمی یابند و وادادگی محسوسی در این زمینه، مشاهده می شود.
محوب ترین سریلاهای ترکی و موضوع آنها
سریال حریم سلطان(MUHTEŞEM YÜZYIL) تاریخ تولید: 2011
این سریال در کشورهای عربی و دیگر کشورهای خارجی با امتیاز 6.6 در سایت imdb (سایت رتبه بندی بازدید) یکی از پربیننده ترین سریال های ترکیست که بیش از 400 میلیون بیننده در بیش از 72 کشور جهان جمع آوری کرده است.
حریم سلطان، سریالی تاریخی در چهار فصل درباره سلطان سلیمان قانونی است و به اتفاقات داخل حرمسرا در قصر سلطان می پردازد و در عین حال داستان های عاشقانه و روابط سلطان سلیمان با زنان و عاشق شدن او با یکی از برده ها را مرور می کند؛ داستان دخترانی که سرنوشت امپراتوری عثمانی را به دست می گیرند.
این سریال تاریخ عثمانی در زمان سلطان سلیمان قانونی را به صورت کاملا عامه پسند و تجاری مطرح نموده است؛ به طوری که خانواده ها را درگیر خود کرده است. از روابط عاشقانه در دربار تا حسادت های زنانه از جمله موضوعات خانواده پسند است که در این سریال نمایان است و هرچند با سطحی پایین اما وقایع تاریخی را به خورد مخاطب می دهد.
سریال حفره (Çukur) تاریخ تولید 2017
وقایع این سریال حول محور خطرناک ترین محله استانبول می گذرد که تحت کنترل خانواده کوچوالی است. یاماش (آراس بولوت انیملی) کوچکترین پسر خانواده کوچوالی است که محله و خانواده اش را رها کرده و تصمیم می گیرد برای شروع یک زندگی جدید به سفرهای دور برود. یاماش با دختری زیبا آشنا شده و عاشق او می شود و به او پیشنهاد ازدواج می دهد. مادر یاماش نزد او می آید و به او می گوید که باید به محله خود برگردد زیرا برای تصرف محله به او نیاز دارد.
رتبه این سریال در سایت imdb 7.5 امتیاز است.
سریال رستاخیز ارطغرل تاریخ تولید: 2020
این سریال به عنوان یکی از بهترین سریال های ترکی نمایش داده شده در سال 2020 طبقه بندی می شود، زیرا یکی از داستان های تاریخی بسیار مهم در صنعت نمایش ترکیه محسوب می شود.
وقایع سریال مربوط به قرن سیزدهم میلادی است که با ارائه زندگی نامه مهاجم ارطغرل بن سلیمان شاه، رهبر قبیله قایی از ترکان مسلمان اوغوز، پدر عثمان اول، بنیانگذار امپراتوری عثمانی و مقدمه و انگیزه های تأسیس امپراتوری عثمانی را به نمایش می گذارد. این سریال جذاب و دیدنی در پنج فصل ارائه شده است و بینندگان آن در جهان معادل 3 میلیارد بیننده تخمین زده شده است.
سریال «سلطان عبدالحمید» نیز از سریال های مهم و تاثیر ذار است که به آخرین امپراتوران عثمانی می پردازد. این سریال دوره تاریخی مهمی را در جهان عرب و اسلام به نمایش می گذارد با محوریت مطالبات صهیونیست ها برای کسب حقوق خود در فلسطین و بیت المقدس. سریالی دیگری هم به زندگی سلطان محمد فاتح پرداخته است، کسی که استانبول را فتح می کند.
سریال «الکوت و العماره» به مرور مرحله ای از تاریخ اعراب، ترک ها و کردها در کنار هم می پردازد که شاهد آخرین پیروزی های اسلامی در برابر اشغالگری انگلیس در خاک عراق هستیم.
سریال های سیاسی روز ترکیه نیز به مسائلی مثل نفوذ و اشغال در منطقه از سوی امریکا می پردازد. مثل سریال «دره گرگ ها» که اول در قالب فیلم سینمایی بوده اما وقتی اقبال به آن زیاد شد در قالب سریال تهیه شده است.
بعد از نخ نما شدن موضوع امپراتوری عثمانی در فیلم های ترکی، موج جدید سریال سازی و ساخت فیلم سینمایی آغاز شد. در دوره پیشین شاید هیچ دوره مهمی از امپراتوری عثمانی باقی نمانده باشد که درباره آن فیلم یا سریالی نساخته باشند. به این ترتیب با موج سلجوقی گری در دوره جدید مواجهیم که شاخص ترین آن «ملازگرد1071» است که محصول ویژه سینمای ترکیه است ایده ای کاملاً تجاری پشت آن است؛ اما چون مصادف شد با وقایع کرونا، علی رغم آماده بودن هنوز روانه اکران نشده است. با این حال صحنه های زیادی از آن منتشر شده است. این فیلم به زندگی آلپ ارسلان سلجوقی، پادشاه ترک ایرانی می پردازد که پایتختش ری و اصفهان بوده و داستان مبارزه و پیروزی او بر امپراتور بیزانس و به اسارت درآوردن او روایت می شود و دارای تم حماسی است.
با موضوع سلجوقیان، سریال «بیداری سلجوقیان بزرگ» نیز ساخته شده است که الان درحال پخش است. در این سریال هم زندگی ملک شاه به نمایش درآمده است. از جمله مضامین پرداخته شده درگیری او با فرقه های اسماعیلیه است. این سریال در شهر بازسازی شده اصفهان ساخته شده است. بسیاری از شخصیت های اصلی سریال واقعی است و مخاطب با شخصیت های آن دوره سلجوقیان آشنا می شود. به شخصیت هایی همچون خواجه نظام الملک، حسن صباح، امام محمد غزالی، عمر خیام و… در این سریال پرداخته شده است. به نوعی اگر بخواهیم تاریخ دوره سلجوقیان را ببینیم یکی از منابع مصور می تواند همین سریال باشد!
هدف نهفته در پشت فیلم‌سازی و سریال سازی ترکیه
به نظر می رسد بزرگترین هدف در داخل ترکیه احیاء مفهوم دولت – ملت و لزوم فرمانبرداری ملت از دولت بر پایه های تاریخی و دینی است. در داخل ترکیه این طرح یک هدف بلند دارد و آن هم یادآوری تاریخ پرافتخار ترکیه است. و به نوعی مرثیه ای است برای پایان یکپارچگی کشورهای عربی تحت لوای امپراتوری عثمانی که توسط استعمار انگلیس و فرانسه از هم پاشیده شد و تبدیل به کشورهای کوچک عربی شد که همگی با هم اختلاف دارند و در ستیزند. که منتهی به جولان جریان های فکری خطرناک در این کشورها شده است. شاید این یادآوری به ترکیه برای اهدافی که برای خود تعریف کرده است تا این نفوذ تاریخی و فرهنگی خود را احیاء کند. در واقع ترکیه هر قدمی که بخواهد بردارد به این گذشته و یادآوری آن نیاز خواهد داشت.
فهرست برخی از فیلم ها و سریال های ترکی که به سهولت در فضای مجازی و کانال های فیلم و سریال، با ترجمه عربی در اختیار مخاطب قرار دارند:
- ابنة السفیر (فیلم)
- اسمه السعادة (فیلم)
- اسمی ملک (سریال)
- الأمانة (سریال)
- الانتقام الحلو (سریال)
- البازار (سریال)
- البراءة (سریال تلوزیونی)
- الحب الأول (سریال)
- الحفرة (سریال)
- الحلوات الصغیرات الکاذبات (فیلم)
- الخائن (سریال)
- السجین (سریال)
- الصیف الأخیر (فیلم)
- العائلة (سریال)
- العشق الأسود (سریال)
- العشق الفاخر (سریال)
- العشق عنادا (فیلم)
- العهد (سریال)
- الغراب (سریال)
- الغرفة 309 (فیلم)
- الغرفة الحمراء (سریال)
- الفراشات الزرقاء (سریال)
- الفناء (سریال)
- القرویة الجمیلة (فیلم)
- الکاذبون وشموعهم (سریال)
- اللطخة (سریال)
- المطاردة ترکی (سریال)
- الهاویة (فیلم)
- الوصال (سریال)
- الیمین (سریال)
- تتار رمضان (سریال)
- تذکر یا قلبی (فیلم)
- ثمن الحب (سریال)
- ثمن الشهرة (فیلم)
- حب فی مهب الریح (سریال)
- حب منطق انتقام (سریال)
- حریم (فیلم)
- حکایة المدینة البعیدة (فیلم)
- حکایة جزیرة (سریال)
- حکایة حب (سریال)
- حکایة سمر (سریال)
- حیاة (سریال)
- قانون الذئاب (فیلم)
- قبضة نمر (سریال)
تهیه و تنظیم: محمدهادی کاوه
نظر شما