مقدمه
زبان و ادبیات غنی فارسی که محمل فرهنگ ایرانی است در قرن حاضر به عرصه رویارویی فرهنگ‌ها فراخوانده شده است، کلید آشنایی دیگران با میراث فرهنگی ما زبان است که امروز در جهان، دامنه وسیعی یافته است، بی هیچ شبهه ای شناخت فرهنگ و تمدن ایرانی - اسلامی ما بدون آشنایی با زبان ما میسر نیست. پیشینۀ حضور زبان و ادبیات فارسی در ترکمنستان به دورۀ دویست سالۀ حکومت ایرانیان بخصوص خراسانیها و ماوراءالنهریها باز میگردد. هم اکنون زبان فارسی در برخی دانشگاه های ترکمنستان در سطح آکادمیک تدریس می شود. همچنین؛ زبان فارسی در نمایندگی فرهنگی ج.ا.ایران در عشق آباد آموزش داده می شود. زبان فارسی در این نمایندگی تنها به مثابه آموزش یک زبان نیست، بلکه زبان فارسی برای دانش‌آموختگان و فارسی آموزان پلی به سوی فرهنگ، تاریخ و تمدن یک ملت قدیمی و یک کشور دارای تمدن دیرینه به نام ایران است.
جستار حاضر، تلاش کرده است به معرفی زبان و ادبیات فارسی و نحوه آموزش آن در ترکمنستان بپردازد.
تاریخچه زبان و ادبیات فارسی در ترکمنستان
پیشینۀ حضور زبان فارسی در ترکمنستان به دورۀ دویست‌سالۀ حکومت ایرانیان بخصوص خراسانیها و ماوراءالنهریها باز میگردد که پس از پذیرش اسلام و هنگامیکه ترکمانان در بیابانهای شمالی خراسان حضور داشتند، با برقراری ارتباط و مترجمی میان خراسانیها و دیگر اقوام ترک، عنوان ترجمان یا ترکمان را یافتند و اولین روابط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی میان این دو برقرار شد، همچنین پیشینۀ گسترش زبان و واژگان فارسی در آن سرزمینها را باید در دورۀ سلجوقی جست‌وجو کرد که زبان رسمی این دیار و نگارش کتاب، سرودن شعر، آموزش و پرورش و نامهنویسی در دستگاه فرمانروایان این خاندان، به زبان فارسی بود. درترکمنستان بسیاری از پارسی سرایان هم اکنون به عنوان شخصیت های تاریخی مشترک مورد احترام ترکمن ها و ایرانی ها می باشند. بزرگانی چون «ابوسعید ابوالخیر»، «انوری ابیوردی»، «خواجه یوسف همدانی»، «کسایی مروزی»، «شیخ نجم الدین کبری» و «سیدجمال الدین»، «ابوعلی دقاق»، از جمله ده‌ها شخصیت تأثیرگذار در فرهنک وادب فارسی هستند که هم اکنون در ترکمنستان به عنوان شخصیت‌های تاریخی این ملت مورد احترام و تکریم قرار می گیرند.
البته در عرصه‌های فرهنگ، زبان و ادبیات، چون ترکمانان فاقد ادبیات بودند، نتوانستند تأثیر مهمی در روند تعالی زبان فارسی و فرهنگ و تمدن ایرانی بگذارند «و اگر نبود راه و رسم پالایش زبان ترکی از واژگان بیگانه، که سال‌ها از برنامه‌های قانون‌گذاران ترک است، بی‌گمان واژگان فارسی در زبان ترکی، بیش از پیش نمود می‌یافت»(فضیلت، ۱۳۸۱: ۱۹۸) بی‌گمان تحلیل حماسه «رزم ایران و توران، از برجسته‌ترین درون‌مایه‌های شاهنامۀ فردوسی است که از نگاه نمادین، بیانگر این پدیدۀ تاریخی است که زیست‌گاه ترکان، سالیان سال از استان‌های هخامنشیان بشمار می‌رفته و کسانی که تاریخ کهن ترکان را نگاشته‌اند، این دوره را دورۀ پارس‌ها نام نهاده‌اند» (همان) و نیز تأمل در شکل‌گیری و رشد شعر فارسی در ترکمنستان و توجه به اسناد تاریخی و نسخ خطی به جا مانده به زبان فارسی و مطالعۀ روند حضور زبان و ادبیات فارسی در آن سرزمین، به ریشه‌شناسی مناسبات و شناخت دل‌بستگی‌ها و وابستگی‌های فرهنگی و دینی خواهد انجامید. درباره آثار فارسی به جا مانده از گذشته در ترکمنستان باید گفت که هنوز بسیاری از نسخه های خطی فارسی به یادگار مانده از دوران های قدیم در اختیار مردم بوده و با احترام در خانه ها نگهداری می شوند. ده ها جلد از نسخه‌های خطی به زبان فارسی نیز هم اکنون در کتابخانه ملی و انستیتو نسخ خطی ترکمنستان نگهداری می شوند.
آموزش زبان فارسی در مراکز علمی و دانشگاهی
آموزش زبان فارسی در مقطع کارشناسی با ارائه برنامه ترمی، محدود به دو دانشگاه «مختومقلی» و مؤسسه دولتی زبان های خارجی «دولت محمد آزادی» در عشق آباد می‌شد و هم اکنون دانشگاه تربیت معلم «سیدنظر سیدی» در شهر ترکمن‌آباد مرکز استان «لباپ» نیز به آن افزوده شده است.
الف) دانشگاه مختوم قلی
از دیرباز زبان فارسی در دانشگاه‌های عشقآباد از جمله مختومقلی تدریس می‌شده است. در دانشگاه مختومقلی ۵ الی ۶ مدرس زبان فارسی فعالیت می کنند. دانشگاه دولتی مختومقلی، بزرگ‌ترین دانشگاه ترکمنستان است که در زمان شوروی(سابق) در سال ۱۹۳۱ با عنوان دانشکده تربیت معلم عشق آباد به نام «ماکسیم گورکی» تأسیس شد. زیرا این دانشگاه همچنان معلم در رشته های تاریخ طبیعی، جغرافیا، ریاضی، فیزیک و حقوق نیز تربیت می کند. نام این دانشگاه در سال ۱۹۵۰ میلادی (۱۳۲۹) به دانشگاه دولتی ترکمن و بالاخره در سال ۱۹۹۳ میلادی(۱۳۷۱) به نام مختومقلی تغییر داده شد. این دانشگاه در سال ۱۹۸۹ میلادی(۱۳۶۷) در فهرست اتحادیه دانشگاه های یورآسیا ثبت شده است. ساختمان دانشگاه با تجهیزات نوین روز مجهز گشته است. اتاق‌های کامپیوتر، اینترنت، آزمایشگاه های مختلف، کتابخانه‌هایی برای هر دانشکده، ۶ ساختمان آموزشی، خوابگاه عمومی برای دانشجویان، مجتمع ورزشی، کافه و رستوران در دانشگاه فعالیت می کند. دانشگاه دولتی ترکمن با مؤسسات آموزشی کشورهای خارجی ارتباط خوبی در زمینه های علمی -آموزشی و فرهنگی دارد. شعبه زبان و ادبیات فارسی از سال ۱۹۶۱ افتتاح گردید و هر سال تا به هم اکنون، دانشجوی زبان و ادبیات فارسی میپذیرد. تدریس رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه مختوم قلی ترکمنستان در ذیل دانشکده زبان های رومی، آلمانی و شرقی انجام می‌شود. دانش استادان زبان فارسی در این دانشگاه ها کم و کتاب ها نیز با محتوای بسیار قدیمی و در بسیاری از موارد با توضیحات به زبان روسی می باشد. دوره کارشناسی زبان و ادبیات فارسی ۵ سال می باشد و دانشجویان این رشته، درس هایی درخصوص زبان فارسی، تاریخ ادبیات فارسی، اسلوب زبان فارسی و ... را می خوانند و از کتاب های آزفا یک الی ۴ و کتاب زبان فارسی «ایرینا آوچنیکوا» و فرهنگ لغت فارسی به روسی و بالعکس «یوری روبینچیک» استفاده می کنند. - البته رایزنی فرهنگی طی مناسبت های مشاهیر ایران زمین، کتاب های آموزش زبان فارسی بنیاد سعدی را به هر دو دانشگاه اهدا کرده است. - همین موضوع سبب گردیده است اگر دانشجوی زبان فارسی بتواند موفق باشد حتماً موفقیت خود را مرهون آموزش در رایزنی فرهنگی و قبل از ورود به دانشگاه می‌داند. براساس قانون این کشور، دانشجویان زبان فارسی دانشگاه های ترکمنستان به محض پذیرش در دانشگاه، حق حضور در رایزنی فرهنگی سفارت ج.ا.ایران برای فراگیری و یا ارتقاء زبان فارسی را ندارند. در حال حاضر در دانشگاه مختومقلی در رشته زبان فارسی ۵۰ دانشجو تحصیل می کنند. هر سال ۱۰ دانشجو از سراسر کشور(۵ استان ترکمنستان) طی برگزاری آزمون قبول می شوند. گفتنی است؛ از سال ۱۹۶۱ تا سال۲۰۲۲ تعداد ۱۲۰ دانشجوی زبان فارسی از این دانشکده فارغ التحصیل شده اند. رئیس دپارتمان زبان فارسی در دانشگاه مختوم قلی«نورمراد قربان مرادویچ عیسی اُف» می باشد.
گفتنی است؛ در گذشته این دانشگاه اتاق ایران با تعدادی کتاب و تجهیزات داشته است ولی حدود ۸ سال است که این اتاق به کلاس درس زبان فارسی تغییر کرده و این دانشگاه از اتاق ایران بی بهره است.
نام دانشگاه دولتی ترکمن به نام مختومقلی در رده نخستین آموزشگاه عالی ترکمنستان در فهرست «All University Info» ثبت شده است همچنین در فهرست مربوط به QS World University Ranking وجود دارد که در آن فهرست مؤسسات آموزشی بیش از ۱۸۰ کشور جهان ثبت شده است ولی رتبه این دانشگاه در فهرست یادشده، مشخص نگردیده است.
ب) دانشگاه دولت محمد آزادی
دانشگاه زبانهای خارجی ترکمن به نام دولت محمد آزادی در سال ۱۹۸۳ میلادی (۱۳۶۲) با عنوان دانشکده زبان و ادبیات روسی شهر عشق آباد تأسیس شد. این دانشکده از ماه مارس سال ۱۹۸۴میلادی (۱۳۶۳) آغاز به فعالیت کرد. در ماه فوریه سال ۱۹۹۰ میلادی (۱۳۶۸) به دانشگاه دولتی ترکمن ادبیات و زبان‌ها تغییر نام داد. در ماه مه سال ۱۹۹۱ میلادی (۱۳۶۹) نام دانشگاه به دولت محمد آزادی تغییر کرد. در ماه اوت سال ۱۹۹۵ میلادی (۱۳۷۴) نام دانشگاه به دانشگاه ملی زبانهای خارجی ترکمن به نام دولت محمد آزادی تغییر داده شد.
در ابتدای تأسیس دانشگاه، فقط چهار زبان انگلیسی، روسی، فارسی و ترکمنی در آن تدریس می شد، اما هم اکنون ۱۴ زبان در آن، تدریس می شود. دانشگاه یا مؤسسه زبان های خارجی دولت محمد آزادی نیز دارای شرایط مشابه است. زبان و ادبیات فارسی در کنار سایر زبان های دنیا در دانشکده زبان و ادبیات شرقی آن مؤسسه و ذیل زبان های شرقی نزدیک تدریس می‌شود و با همان کاستی‌هایی که در بالا به آنها اشاره شد روبرو می باشد. زبان فارسی در دانشگاه زبان های خارجی دولت محمد آزادی از سال۱۹۹۰، تدریس می شود. از این دانشگاه، بیش از ۳۱۰ دانشجوی زبان فارسی، فارغ التحصیل شده‌اند که از بین آنها، معلم ها، مترجمان و محققانی بیرون آمده اند. در رشته زبان فارسی در این دانشگاه ۵ استاد فعالیت می کنند که ۳ استاد ارشد و ۲ استاد معمولی می باشند. از واحدهای درسی زبان فارسی در دانشگاه آزادی می توان به واحدهای درسی آوا شناسی، الفاظ شناسی، تاریخ شناسی، گرامر تطبیقی، گرامر زبان فارسی، تاریخ و ادبیات فارسی و ایران شناسی اشاره کرد. در این دانشگاه نیز واحدهای درسی نظری و عملی مترجمی زبان فارسی به ترکمنی و بالعکس آموزش داده می شود. استادان زبان فارسی این دانشگاه، جزوه‌های آموزشی مخصوص به خود را دارند و تدریس می کنند. علاوه بر آن، از کتاب های آموزشی کشورمان نیز نظیر کتاب دستور زبان فارسی «حسن انوری» و کتاب های بنیاد سعدی استفاده می‌نمایند. در حال حاضر ۶۰ دانشجوی زبان فارسی در این دانشگاه، مشغول به تحصیل هستند. رئیس دپارتمان زبان فارسی در دانشگاه آزادی خانم «بهار آتانیازوا» می باشد. این دانشگاه، فاقد اتاق ایران می باشد.
در دانشگاه براساس دستورات ریاست جمهوری ترکمنستان در زمینه ارتقای نظام آموزشی کشور و تطبیق مدرک تحصیلی دانشجویان با سطح جهانی، دوره تحصیلی دانشجویان ۵ سال می‌باشد که ۴ سال دوره کارشناسی و یک سال هم دوره کارشناسی ارشد را شامل می شود.
گفتنی است؛ در این دانشگاه از طرف سازمان یونسکو دو انجمن به نام های «زبانهای صلح» و «خبرنگاری و زمان» فعالیت می کنند.
ج) دانشگاه تربیت معلم «سیدنظر سیدی»
دانشگاه تربیت معلم «سیدنظر سیدی» در شهر ترکمن‌آباد تأسیس شده است. از بخش زبان فارسی این دانشگاه که ذیل دانشکده ادبیات و زبان روسی و شرقی شروع به فعالیت کرده است، مدت زیادی نمی گذرد. درخصوص این دانشگاه، رایزنی فرهنگی موفق نشده است اطلاعاتی بیش از آن چه نگاشته شده بدست آورد. علاوه بر این دو مرکز که دانشجویان را صرفاً برای آموزش زبان فارسی جذب می کنند، دانشکده نظامی، مؤسسه روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه و مؤسسات آموزشی متعلق به کنسرن های نفت و گاز ترکمنستان نیز دوره‌های تخصصی زبان فارسی را بر اساس نیاز خود برگزار میکنند.
آموزش زبان فارسی در مراکز دیگر:
در گذشته در کشور ترکمنستان، حدود ۱۰ مدرسه زبان فارسی وجود داشته که از زمان شوروی سابق باقی مانده اند اما این مدارس از نظر سطح آموزش و امکانات آموزشی و نیز دراختیار داشتن استادان و مدرسین مبرز زبان فارسی بسیار در مضیقه بوده و عملاً ۹ مدرسه به علت کاستی های مختلف یادشده، دیگر قادر به آموزش زبان فارسی نبوده و تعطیل شده اند و تنها یک مدرسه شماره ۱۶ در حوزه آموزش زبان فارسی، در عشق آباد فعال می باشد.
آموزش زبان فارسی در مدرسه شماره ۱۶ در عشق آباد پایتخت ترکمنستان از کلاس پنجم یعنی۱۰ سالگی آغاز می شود و تا کلاس یازدهم ادامه دارد. در این مدرسه برای آموزش دانش‌آموزان مقاطع تحصیلی پنجم الی هشتم از کتاب های آموزش زبان فارسی چاپ شده توسط دولت ترکمنستان (Pars Dili) استفاده می‌شود و برای مقاطع تحصیلی ۹ الی ۱۱ از جلد ۱ و ۲ کتاب های آموزش زبان فارسی مهدی ضرغامیان استفاده میگردد.
براساس گفته دانش آموزان، این مدرسه نیز با حضور دو یا سه مدرس و با تحمل سختی بسیار به امر آموزش زبان فارسی مشغول می باشد. مدرس ها خود نیز به زبان فارسی مسلط نمی باشند و با مشکلاتی در زمینه آموزش روبرو هستند.
در همین جا لازم به ذکر است که این نمایندگی پیش تر درخواست بازدید از مدرسه یادشده را طی یادداشتی به مقامات ترکمنستان داده که تاکنون بی پاسخ مانده است.
شایان توجه است تحصیل در ترکمنستان در مدارس برای شهروندان این کشور رایگان می باشد. آموزش در مدارس به زبان ترکمنی است. در مدارس ترکمنستان علاوه بر زبان روسی، زبان های انگلیسی، فرانسوی و آلمانی و... نیز ارائه می گردد.
مروری برگذشته آموزش زبان فارسی در رایزنی فرهنگی
موافقتنامه فرهنگی بین دو کشور ایران و ترکمنستان در اول مارس ۱۹۹۳ برابر با ۱۰ اسفند ۱۳۷۱ به امضاء رسید و در پی آن، در سال ۱۳۷۲ رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در عشقآباد تأسیس شد. رایزنی فرهنگی در ابتدای کار در ساختمانی استیجاری فعالیت داشت اما با تلاش های مسئولین وقت و حمایت های مالی مرکز، زمینی از طرف دولت ترکمنستان در اختیار رایزنی قرار گرفت و در نهایت، ساختمان سه طبقه مجهز و آبرومند فعلی در خیابان مختومقلی احداث گردید که از خیابان های مرکزی و اصلی شهر عشق آباد به شمار می‌رود. رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران از ابتدای سال ۱۳۷۷ در این ساختمان، مستقر می‌باشد که از فضای آموزشی و تجهیزات لازم برای فعالیت های فرهنگی بهره مند است.
از زمان استقرار رایزنی فرهنگی در ساختمان جدید، در بخش آموزش زبان فارسی رایزنی، استقبال ترکمن ها به فراگیری زبان فارسی افزایش چشمگیری پیدا کرد.
مقاطع آموزشی و مدت زمان دوره ها
آموزش زبان فارسی در رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در ۵ مقطع صورت می گیرد؛ این مقاطع عبارتند از:
۱- مقدماتی ۱ و ۲
۲- متوسطه ۱ و ۲
۳- پیشرفته ۱ ، ۲ و ۳
۴- عالی ۱ ، ۲ ، ۳ و ۴
۵- ایران شناسی و ترجمه
دوره ها در این نمایندگی به چهار دوره آموزشی بهاری، تابستانی، پاییزی و زمستانی تقسیم می شود. مدت زمان دوره ها حدود سه ماه می باشد - به عبارت دیگر، این نمایندگی در طول ۱۲ ماه سال در زمینه آموزش زبان فارسی به علاقه مندان فعالیت می کند. - به این صورت که پس از پایان دوره آزمونی از فارسی آموزان، گرفته می شود و با تصحیح اوراق و جمع بندی و اعلام نمرات، ثبت نام برای دوره بالاتر آغاز می شود. البته برای علاقه مندانی که دوره عالی ۴ و نیز آزمون شفاهی را با موفقیت به اتمام برسانند، گواهینامه پایان دوره صادر می شود و امکان حضور در کلاس های ایران شناسی و ترجمه را پیدا می کنند. کلاس های ایران شناسی و ترجمه نیز توسط رایزن فرهنگی اداره می شود و همین امر باعث شده که بر تعداد علاقه مندان از این کلاس ها افزوده شود.
گفتنی است؛ فاصله زمانی دوره آموزشی پایانی با دوره جدید یا آغازین سه الی پنج روز می باشد.
نام نویسی و روند شروع دوره های آموزشی
شروع دوره های آموزش زبان و ادبیات فارسی رایزنی فرهنگی به برنامه ریزی و انجام مقدماتی نیاز دارد که عبارتند از:
- ثبت نام از ورودی‌های جدید( برای دورة آموزش مقدماتی ۱) و برگزاری کلاس توجیهی و افتتاحیه برای آنان؛ (در ترم بهاری سال ۱۴۰۳ حدود ۸۰ فارسی آموز جدید ثبت نام کرده اند)
در همین جا قابل ذکر است که براساس قوانین کشور ترکمنستان، فعالیت آموزشی مراکز خارجی باید رایگان باشد.
۲. مشخص نمودن قبولی و مردودی‌های ترم قبل؛
۳. ثبت نام از فارسی آموزان قبول شده برای سطوح بالاتر و فارسی آموزان رد شده در آزمون برای همان سطح قبلی؛
۴. کلاس بندی، تعیین مکان فیزیکی کلاس‌ها و ...؛
۵. انتخاب و تقسیم بندی معلم ها برای حضور در کلاس ها.
کادر آموزشی و فارسی آموزان
همان گونه که پیش‌تر اشاره شد علاوه بر غنای زبان فارسی، وجود مشترکات فرهنگی، همسایگی و نیز فراگیری یک زبان به عنوان امتیاز، موجب گردیده است که شهروندان این کشور به یادگیری زبان فارسی روی آورند. در حال حاضر در دوره آموزشی بهاری ۱۴۰۳ بیش از۳۸۰ فارسی آموز مشغول به تحصیل می باشند. به نظر می رسد از دلایل کاهش آمار فارسی آموزان، بازگشایی مدارس باشد. میانگین تعداد کلاس ها ۲۸ کلاس می باشد که به آن ۲ کلاس خوشنویسی با خودکار که توسط یکی از معلم ها و ۲ کلاس ایران شناسی که توسط رایزن فرهنگی تدریس می شود را باید اضافه کرد.
گفتنی است؛ در بین این فارسی آموزان که سن آنها از ۱۱ الی ۶۵ سال می باشد، افرادی از اقشار مختلف ترکمنستان از قبیل: پزشک، وکیل، معلم، تاجر، هنرمند و... حضور دارند و با علاقه زیاد به دنبال آموختن زبان فارسی می باشند.
معلم ها و کادر خدمات آموزشی از ۸ نفر شامل: خانم ها سابینا عزیزوا، آی سلطان آقایوا، شهربانو حسین اوا، عوض بگی زمانوا، پرستو رضایوا، نجمه رضایوا، غلام دادایف و علی جان خانجانف تشکیل شده‌اند که دو نفر از آنها (سابینا عزیزوا و پرستو رضایوا) نیز در تابستان سال جاری به تهران سفر کرده و در دوره دانش‌افزایی مدرسان زبان فارسی بنیاد سعدی شرکت کرده اند.
معلم های آموزش زبان فارسی رایزنی فرهنگی نیز همواره با مشکلاتی در مکالمه روان، ترجمه کتبی و شفاهی و ... مواجه می باشند که ضرورت دارد از سوی بنیاد سعدی، دوره های دانش‌افزایی به طور مستمر و رایگان برای آنها گذاشته شود. همچنین؛ از آن جا که یکی از سیاست های سایر کشورها از جمله آمریکا و فرانسه در ترکمنستان در بخش آموزش زبان، اعزام زبان آموزان برای سفرهای کوتاه مدت آموزشی و تفریحی به نیویورک و پاریس است به نظر می رسد به منظور تشویق فارسی آموزان، چنین سیاست هایی مورد نظر بنیاد سعدی و سایر مراکز آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان در داخل کشورمان قرار گیرد.
کتاب های آموزشی
در گذشته، متن هایی که در کلاس ها تدریس می شد از کتاب آزفا انتخاب می گردید و البته کتاب «دوره آموزش زبان فارسی» تألیف شده توسط آقای ضرغامیان نیز مورد استفاده قرار می گرفت. با آغاز فعالیت بنیاد سعدی و تلاش به منظور استانداردسازی کتاب ها و محتوای آموزشی آن، علاقه مندی بیشتری به فراگیری زبان فارسی ایجاد شده است. رایزنی فرهنگی تلاش کرده است با جایگزینی کتاب های گام اول، مینا ۱، ۲، ۳ و ۴ و ایران شناسی ۱ و ۲ و آموزش معلم ها در چگونگی استفاده از کتاب ها، به ارتقای زبان‌آموزان و نیز تغییر در روش تدریس معلم ها کمک نماید.
درمورد کتاب های آموزشی چند نکته قابل ذکر می باشد:
الف: به گفته بسیاری از فارسی آموزان، برخی کتاب های آموزشی از جمله مینای ۲ و ۳ و ایران شناسی یک و ۲ دارای محتوای آموزشی سنگینی هستند که به نظر می رسد آسان تر و کاربردی تر شود. برای مثال در کتاب ایران شناسی ۲ به طب سنتی و انواع مزاج ها پرداخته شده است که برای فارسی آموز بسیار دشوار و در عین حال غیرکاربردی می باشد.
ب: تهیه نرم افزارهای تصویری نیز که برای یادگیری زبان های مختلف در دنیا رایج است و در همه جا قابل استفاده می باشد، می تواند بر سرعت یادگیری فارسی آموزان بیفزاید.
ج: با توجه به فیلتر بودن تارنمای بنیاد سعدی در ترکمنستان، امکان آموزش به صورت مجازی برای علاقه‌مندان به زبان فارسی در این کشور وجود ندارد.
زمان بندی کلاس های آموزشی
زمان بندی کلاس های آموزشی، هفتگی برنامه‌ریزی شده است. به این صورت که کلاس های آموزشی در ۶ روز هفته و در دو برنامه، یکی برای روزهای: دوشنبه، چهارشنبه و جمعه و دیگری برای روزهای: سه شنبه، پنج شنبه و شنبه، از ساعت ۹ صبح شروع و بعد از برگزاری ۵ کلاس مختلف در ساعت۱۹:۳۰ به پایان میرسد. مدت زمان کلاس ها بر اساس استانداردهای آموزشی، یک ساعت و نیم می باشد.
امتحانات
فارسی آموزان در یک دوره آموزشی، دو نوبت در امتحانات شرکت می کنند و ارزیابی می شوند. این دو نوبت عبارتند از:
۱. امتحان میان ترم
این آزمون در دو روز متوالی و براساس برنامه از قبل اعلام شده در محل رایزنی، در بین فارسی آموزان مربوط به هر دوره با نیل به اهداف زیر برگزار می شود:
الف. آشنایی فارسی آموزان با نمونه سئوالات امتحانی؛
ب. ارزیابی رشد تحصیلی فارسی آموزان؛
ج. ارزیابی عملکرد آموزشی معلمین؛
د. تشویق فارسی آموزان ممتاز برای ایجاد انگیزه در بین دیگر فارسی آموزان؛
لازم به ذکر است نمره آزمون میان ترم که شامل آزمون های کتبی و شفاهی و شرکت فعال فارسی آموزان در فعالیت های مربوط به زبان فارسی می شود در ارزیابی پایان ترم تحصیلی، تأثیر داشته و لحاظ می گردد.
۲. امتحان پایان ترم
این آزمون هم در یک روز و براساس برنامه از قبل اعلام شده در محل رایزنی فرهنگی برگزار می شود. فارسی‌آموزان در این امتحان هم مثل امتحان میان ترم در قالب دوره های آموزشی (نه در قالب کلاس) مورد ارزیابی قرار می گیرند. از مجموع نتایج امتحانات(میان ترم، شفاهی و پایان ترم) هر فارسیآموز، ارزیابی نهایی صورت می گیرد.
برنامه های آموزشی جانبی و مهم
الف) نمایش فیلم های دوبله شده ایرانی به فارسی آموزان:
هدف از این گونه فعالیت های فرهنگی، آشنا نمودن فارسی آموزان با فرهنگ و تمدن کشور عزیزمان و ترویج فرهنگ، زبان و ادبیات فارسی در بین فارسی آموزان و تقویت قدرت شنیداری آنها در درک واژه ها، اصطلاحات و درکل فهم کامل و بدون اشکال زبان فارسی است.
ب) برگزاری دوره ایران شناسی و ترجمه
این نمایندگی در کلاس ترجمه اقدام به آموزش کتاب های ایران شناسی می کند تا فارسی آموزان هم با کشورمان در زمینه های مختلف و هم با واژه های فارسی که کمتر شنیده اند و خوانده اند، آشنا شوند.
د) مشارکت فارسی آموزان در مناسبت های فرهنگی رایزنی
رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران برنامه هایی را به مناسبت های مختلف نظیر: عید نوروز، روز معلم، روز زن و رحلت امام خمینی (ره)، ماه مبارک رمضان، جشن میلاد امام رضا(ع)، میلاد حضرت فاطمه زهرا(س) و روز مادر، بزرگداشت شعرا و مشاهیر ایرانی و... با مشارکت همه فارسی آموزان به منظور دستیابی به اهداف زیر برگزار می کند. این برنامه ها همیشه با استقبال خوب فارسی آموزان همراه می باشد و آنها حضوری فعال در این برنامه ها دارند:
۱. آشنایی فارسی آموزان با مباحث، ادبیات فارسی واصطلاحاتی که در آن برنامه ها بکار برده می شود؛
۲. آشنایی با فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی؛
۳. مشارکت دادن آنها در اجرای برنامه هایی نظیر: مجری گری، مقاله نویسی، شعرخوانی و شعرسرایی، اجرای نمایش و سرود، و هر برنامه دیگری که به ایجاد اعتماد به نفس و تقویت قدرت نوشتاری و زبانی آنها و... کمک نماید.
گفتنی است؛ فارسی آموزان رایزنی فرهنگی در سال جاری در رویدادهای فرهنگی مهمی نظیر خواندن مقاله، شعر و اجرای نمایش به مناسبت بزرگداشت فردوسی در دانشگاه مختوم قلی، روز شعر و ادب فارسی و بزرگداشت استاد شهریار در دانشگاه بین المللی علوم انسانی و توسعه، بزرگداشت حافظ در دانشگاه زبان های خارجی دولت محمد آزادی و بزرگداشت ابوعلی سینا در دانشگاه پزشکی مراد قاری یف و به عنوان مترجم در جشنواره مشترک گردشگری ج.ا.ایران و ترکمنستان، نمایشگاه تخصصی ج.ا.ایران در عشق آباد و نمایشگاه افغانستان نقش برجسته ای ایفا کرده اند.
ملاحظات
فعالیت در حیطه آموزش زبان فارسی در ترکمنستان تنها در زمینه آموزش صرف نمی باشد و علاوه بر فارسی آموزی به عنوان ابزار فعالیت های فرهنگی، برای ارتباط رایزنی و نیز محملی برای حضور در سایر حوزه ها مورد استفاده قرار می گیرد. بر این اساس؛ ارزیابی این بخش و تلاش برای ارتقای آن- که دارای ویژگی های منحصر به فرد خود است- اهمیت خاصی پیدا می کند و ملاحظات خاصی دارد که باید به آن توجه شود. برخی از این ملاحظات عبارتند از:
- با توجه به قوانین و مقررات ویژه و حساسیت های موجود در کشور ترکمنستان شایسته است تأمین محتوای متون آموزشی، منابع و روش‌ها و... متناسب با حساسیت‌ها و محدودیت های طرف ترکمن نیز مورد توجه قرار گیرد در این راستا، تدوین منابع و دروس زبان فارسی و توجه به زبان و فرهنگ منطقه ای و محلی می تواند بسیار مفید واقع شود. برای مثال مطلبی در کتاب آموزش زبان فارسی ویژه ترکمن ها درباره مختوم قلی فراغی و یا آداب و رسوم ترکمن های دو کشور درج گردد؛
- ضرورت دارد نسبت به کارآفرینی و بهره گیری از فارغ التحصیلان زبان فارسی، تمهیداتی اندیشیده شود. متأسفانه عدم وجود بازار کار برای فارغ التحصیلان زبان فارسی و استمرار آن و مشکلات معیشتی جامعه ترکمنستان در صورت تداوم، می تواند در آینده از استقبال فراگیران زبان فارسی بکاهد.
- متأسفانه در اعطای بورسیه زبان فارسی مؤلفه هایی اعلام می گردد که امر زبان آموزی در داخل کشور به عنوان یک امتیاز برای فراگیران زبان فارسی را دشوار می سازد. این موارد عبارتند از:
نخست آن که بسیاری از فارسی آموزان در رایزنی فرهنگی که دوره آموزشی خود را طی دو سال و یا بیشتر به اتمام می رسانند مدرک دانشگاهی ندارند و رفتن به دانشگاه در این کشور نیز مسائل خاص خود را دارد که توضیح درباره آن در این مقال نمی گنجد.
دوم؛ عموماً اعطای بورسیه از سوی مراکز علمی و دانشگاهی کشورمان به فارغ التحصیلان دوره کارشناسی زبان و ادبیات فارسی در ترکمنستان مشروط به اتمام تحصیل از یک دانشگاه معتبر در ترکمنستان می باشد که در رتبه بندی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کشورمان هیچ یک از دانشگاه های ترکمنستان وجود ندارد.
- فراگیری روش های نوین در نظام آموزشی می تواند بسیار مؤثر باشد از آن جا که استادان و مدرسان زبان فارسی این نمایندگی از نظر روش های نوین آموزش زبان با مشکلاتی مواجه می باشند ضرورت دارد نسبت به ارتقای آنها در این عرصه، راهکارهایی اندیشیده شود.
- همان گونه که پیش تر گفته شد تهیه و ارسال نرم افزارهای آموزشی زبان فارسی قابل نصب بر روی تلفن همراه و رایانه از ضرورت های نظام آموزشی نوین است که می تواند به فراگیران زبان فارسی کمک قابل توجهی نماید.
کلام آخر
ترکمنستان و ایران قرن‌ها با هم پیوند تاریخی و فرهنگی داشته و پیکر واحدی بودهاند، به همین دلیل علی‌رغم جداییهای ایجاد شده در قرون اخیر و تسلط چند دههای اندیشههای ماتریالیستی و فرهنگ و زبان روسی بر این کشور همچنان بوی خوش زبان و واژگان بیشمار فارسی از کلام بزرگانی چون مختومقلی فراغی و صدها اندیشور از مرو، ابیورد، آمل، خوارزم، نساء، دهستان و.. به مشام میرسد و اهالی این کشور، به ایران و زبان فارسی با نگاهی احترامآمیز مینگرند و همین ریشه و اصالت، بزرگ‌ترین انگیزه برای فارسی آموزی و حضور پرشور صدها فارسیآموز در کلاس‌های آزاد آموزش زبان فارسی است. کشور ترکمنستان به دلیل دارابودن حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مرز مشترک با ایران و همسایگی با سه استان مهم ایران از موقعیت استراتژیکی بالایی برای توسعه تعاملات همه جانبه برخوردار است. علاوه برآن هزاران شهروند ترکمنستان اصالت زبان و فرهنگ فارسی دارند و ملیت آنان در شناسنامه، فارس معرفی شده است. این جمعیت بزرگ که زابلی،کرد، بلوچ، آذری، خراسانی و.. می باشند سال‌ها است در این دیار زندگی میکنند و بسیاری از آنان بر فرهنگ و مذهب و آیین خود پایدار هستند. هنوز روستاها و مناطقی در حومه عشق آباد، باقر، سرخس، تجن، بایرامعلی، مرو و.. وجود دارند که فارسی زبان می باشند. وجود اقامت گاه امام رضا(ع) در مرو و علاقهمندی مردم ترکمنستان به امام رئوف و وجود مزار مختومقلی فراغی به عنوان پدر معنوی ترکمن در مراوه تپه استان گلستان که امسال ترکمنستان ۳۰۰ اُمین سالگرد وی را باشکوه بسیار، جشن می گیرد و وجود هزاران دانشور محبوب و مشترک بین ملت و دولت ایران و ترکمنستان چون: ابوسعید ابوالخیر، سید جمال الدین، نجم الدین کبری، خواجه یوسف همدانی و... از ظرفیتهای بزرگ بالفعل و بالقوهای هستند که می‌توانند ارتباطات مادی و معنوی بین دوکشور را توسعه بخشند که در این میان، زبان فارسی نقش اصلی این پیوند را ایفا می نماید.
بر همین اساس، کلید آشنایی دیگران با میراث فرهنگی ما زبان ما است که امروز در جهان، دامنه وسیعی یافته است، بدون شک؛ شناخت فرهنگ و تمدن ایرانی - اسلامی بدون آشنایی با زبان ما میسر نیست و با توجه به آن که سیاست کلی ما از آموزش زبان و ادبیات فارسی در نمایندگی های فرهنگی ج.ا.ایران تنها آموزش زبان نمی باشد و آموزش زبان، پل ارتباطی و راهی برای دانش آموختگان و فارسی آموزان به منظور دستیابی به فرهنگ، تاریخ و تمدن ملت وکشور عزیزمان ایران است؛ نیل به این هدف مهم، توجه بیشتر، استراتژی ویژه و برنامه ریزی‌های دقیق تری را می طلبد تا با رفع موانع موجود و با ایجاد شرایط بهتر و از طریق شیوه های نوین و پیشرفته، بتوانیم آینده روشنی را در بخش آموزش زبان و ادبیات فارسی پیش روی خود متصور شویم.
نظر شما