پاکستان با جمعیتی حدود 242 میلیون نفر پنجمین کشور پرجمعیت و دومین کشور بزرگ مسلمان در جهان[1]و پایبند به ادای احکام دین است، مسلمانان این کشور معتقدند: حج تمتع یکی از ضروریات دین و انکار از وجوب آن کفر است و بر هر مسلمان مستطیع (اگر قدرت مالی برای حج داشته باشد) یکبار واجب است. همه ساله در روزهای هشتم تا دوازدهم ماه ذی الحجه، مسلمانان برای زیارت به شهر مکه در عربستان سعودی می آیند و عبادت خاصی را در آنجا انجام می دهند که حج نام دارد. در دین مبین اسلام، حج بر هر مسلمان بالغ و مستطیع یک بار در عمرش واجب است و ترک حج واجب یا به تأخیر انداختنش برای کسی که مستطیع باشد، بدون عذر شرعی، از گناهان کبیره است[2]. خدمت به زائران حج تمتع و عمره مستحب برای دولت اسلامی یک وظیفه بزرگ الهی است. به همین دلیل وزارت امور مذهبی و هماهنگی بین ادیان دولت پاکستان موظف است که طبق قانون، 1973میلادی مقدماتی را برای زائران پاکستانی فراهم کند. دولت پاکستان همواره در تلاش است تا با کاهش هزینه ها از طریق ترتیبات شفاف، حج را برای زائران حج این کشور راحت کند. دفتر امور زائران پاکستانی در سرکنسولگری پاکستان در جده، به وزارت امور مذهبی و هماهنگی بین ادیان پاکستان، در ایجاد مقدمات حج کمک می کند[3]. لذا، تعدادی از مردم مسلمان این کشور برای ادای مراسم مذهبی حج، از جمله: مراسم حج واجب و عمره مستحب، هر ساله به عربستان سعودی سفر می کنند. وزارتخانه مذکور با دفتر امور زائران پاکستانی در سرکنسولگری پاکستان در جده و وزارت امور مذهبی عربستان برای سهمیه حج واجب، امکانات و تسهیلات حجاج، از جمله: اسکان، غذا، حمل و نقل و سایر امور هماهنگی لازم را انجام می دهد. همچنین هزینه حج را برآورد نموده و برای تصویب مجلس/ هیأت دولت ارسال می کند. بعد از تصویب این هزینه سهمیه شرکت های دولتی و خصوصی را در نظر گرفته و با شرکت های دولتی و خصوصی هماهنگی و توسط تعدادی از بانک های این کشور برای ثبت نام درخواست، هزینه حج و شرایط آن را اعلام می کند، مردم نیز فرم های ثبت نام را از بانک ها دریافت نموده و با واریز کردن هزینه حج، ثبت نام می کنند، اما حج واجب در پاکستان یک سری مقدماتی دارد که در زیر جهت ملاحظه و بهره برداری ارائه می گردد:

موضوعات بررسی شده در این گزارش:

1. سیستم حج پاکستان
2. ترتیبات سفر حج
3. تکمیل مراحل ضروری برای ثبت ‌نام حجاج
4. تفاوت بین حج خصوصی و دولتی
5. ورود اطلاعات شخصی در فرم ثبت نام:
6. سیاست حج سال 2024 میلادی، هزینه حج، شرایط و امکانات
7. عزیمت حجاج پاکستانی به عربستان و امکانات در عربستان

سیستم حج پاکستان:

مانند سایر کشورهای جهان اسلام، مردم مسلمان پاکستان نیز دو نوع حج انجام می دهند:

1. حج واجب که به اصطلاح فقه حج تمتع نام دارد.
2. حج زیارتی که به اصطلاح فقه حج عمره (مستحب) نام دارد.

     ترتیبات سفر حج

1. وزارت امور مذهبی پاکستان مسئول برنامه‌ ریزی و اجرای مراسم حج در این کشور است.
2. حج زیارتی (عمره) در طول سال انجام می گیرد و مردم توسط شرکت های خصوصی یا خود برای زیارت خانه خدا می روند.
3.  وزارت امور مذهبی پاکستان هر ساله برای ثبت نام حج (تمتع) با همکاری تعدادی از بانک های پاکستانی، در رسانه ها درخواست می کند.
4.  هر ساله، دولت پاکستان تعداد محدودی را برای انجام حج ، با قرعه‌ کشی تعیین می‌ کند.
5. مسافرین حج از پاکستان باید از طریق شرکت ‌های حج دولتی یا خصوصی ثبت ‌نام کنند که توسط وزارت امور مذهبی پاکستان مورد تایید باشند.
6. زائران حج باید مراحل مختلف آموزش احکام حج، از جمله: اعمال احرام، تشریفات عرفات، طواف حول کعبه و سایر احکام را در اردوگاه های حجاج، برگزار شده در مناطق مختلف پاکستان، به سرپرستی این وزارتخانه، تکمیل نمایند.
7. مطابق به شرایط حج در مدت معین شده مراسم حج را ادا نموده و پس از پایان مراسم حج، به کشور خود باز گردند.

تکمیل مراحل ضروری برای ثبت ‌نام حجاج:

1. ابتدا باید گروه / شرکت حج معتبری را انتخاب کنند که توسط وزارت امور مذهبی پاکستان تایید شده باشد.
2. . پس از انتخاب گروه/ شرکت حج، فرم ثبت ‌نام مربوطه را پر کنند و مدارک مورد نیاز، از جمله: اسناد شناسایی و عکس پاسپورت را ارائه کنند.
3. پس از تکمیل فرم ثبت ‌نام، مبلغ مربوط به حج (هزینه سفر حج معین شده توسط دولت) را پرداخت کنند.
4. پس از انجام مراحل ثبت ‌نام، منتظر اعلام نتایج قرعه ‌کشی توسط دولت باشند.
5. در صورت انتخاب شدن برای حج، باید به دستور العمل‌ های وزارت امور مذهبی پاکستان پایبند بوده و آمادگی لازم برای انجام حج را داشته باشند.

تفاوت بین حج خصوصی و دولتی:

      در ثبت‌ نام برای حج خصوصی، حاجی به صورت مستقل و از طریق یکی از شرکتهای حج خصوصی برای حج می‌ رود. با این روند ، حاجی خودش توسط این شرکت هتل، پرواز، زمان حج و سایر خدمات مورد نیاز خود را انتخاب و تنظیم می ‌کند، اما به صورت ثبت‌ نام برای حج دولتی، حاجی از طریق دولت و شرکت های حج و زیارت دولتی  ثبت‌ نام می ‌شود. با این روند، شرکت های دولتی، سفر حج و بازدید زیارات را تعیین می‌کنند و همچنین خدماتی مانند پرواز، اقامت، غذا و زیارت‌ های مذهبی برای حجاج تنظیم می‌کنند.

تفاوت‌ های دیگری نیز بین حج خصوصی و دولتی وجود دارند که درج ذیل می باشند:

1. هزینه: حج خصوصی معمولاً گران‌ تر از حج دولتی است؛ زیرا در حج خصوصی حاجی می‌ تواند خدمات و امکانات بیشتری را انتخاب کند و ممکن است هزینه بیشتری داشته باشد.

2. تخصیص گروه بر اساس سن، شغل یا ویژگی ها: در حج دولتی، شرکت های حج و زیارت ممکن است گروه ‌های سنی خاصی را برای حج تشکیل دهند، مانند حج سالمندان یا حج دانشجویان، حج کارمندان دولتی وغیره، اما در حج خصوصی، حاجی می ‌تواند با هر گروه سنی یا افرادی که دوست دارد مراسم حج را به جا آورد.

3. زمانبندی: حج دولتی معمولاً زمانبندی دقیقی دارد و حاجی باید طبق برنامه ‌های شرکت حج و زیارت حرکت کند. اما در حج خصوصی، حاجی می‌ تواند زمان و برنامه خود را تعیین کرده و انطباق دهد.

ورود اطلاعات شخصی در فرم ثبت نام:

در فرم ثبت ‌نام حج، حجاج باید اطلاعات شخصی خود را وارد کنند. این اطلاعات شامل موارد زیر می ‌باشند:

1. نام کامل (مطابق با اسناد شناسایی)

2. تاریخ تولد

3. شماره شناسنامه یا پاسپورت

4. اطلاعات تماس از جمله آدرس، شماره تلفن و ایمیل

5. اطلاعات در مورد وضعیت تاهل

6. اطلاعات در مورد وضعیت سلامتی و داروهای مصرفی

7. اطلاعات در مورد هتل‌ها و تورهای انتخابی

8. اطلاعات مربوط به هزینه‌ ها و پرداخت‌ های صورت گرفته

حجاج حتما دقت کنند که اطلاعات وارد شده صحیح و مطابق با اسناد آن ها باشند تا هیچ مشکلی در زمان حج بوجود نیاید.

سیاست حج سال 2024 میلادی، هزینه حج، شرایط و امکانات:

براساس گزارش رسانه ها امسال (در 2024 میلادی) عربستان سعودی سهمیه 179000 حج را به پاکستان داد که نیمی از آن برای اپراتورهای خصوصی حج است. براساس اعلام دولت امسال حج تمتع نسبت به سال گذشته ارزان است. هزینه های حج در سال گذشته یک میلیون و صد و هفتاد هزار روپیه بوده است، در حالی که کل هزینه حج امسال حدود یک میلیون و هفتاد هزار روپیه است ( حدود 3500 یورو ). این کاهش صد هزار روپیه ای بدون کاهش کیفیت انجام شده است. همچنین امسال دولت بسته کوتاه مدت حج را نیز به مدت 20 روزه معرفی کرده است که هزینه آن هشتاد هزار روپیه بیشتر از بسته عادی است. پاکستانی های خارج از کشور نیز می توانند از طریق طرح اسپانسری حج را انجام دهند و همچنین می توانند شخصی را از طرف خود نامزد کنند، اما فقط به دلار آمریکا پذیرفته می شود. هزینه طرح اسپانسری برای کسانی که از شمال کشور سفر می کنند 3800 دلار و برای کسانی که از جنوب کشور سفر می کنند 3765 دلار است. درخواست های حج دولتی از 27 نوامبر تا 23 دسامبر 2023 میلادی توسط بانک ها دریافت شدند. براساس طرح حج دولتی، برای نود هزار زائر یک چمدان سی کیلوگرمی ارائه گردید. دولت عربستان خواستار کاهش تعداد اپراتورهای حج از 900 نفر به 46 نفر براساس سیاست جدید حج شده است. شورای ایدئولوژی اسلامی پاکستان نیز موضع خود را در قبال زنان زائر بدون محرم، اعلام کرد و در حج 2024 میلادی اعمال خواهد شد. شورا اعلام کرد: از نظر فقه حنفی و حنبلی، اگر زن محرمی نداشته باشد، حج بر او واجب نیست، اما طبق مکتب جعفری، مالکی و شافعی، زن می ‌تواند بدون محرم با شرایط خاصی برای حج برود، زیرا براساس مکاتب جعفری، مالکی و شافعی، زن می تواند با اجازه پدر و مادر یا شوهرش (اگر متاهل باشد) به همراهی زن مورد اعتماد، به همراه گروهی به حج برود. شورا همچنین پیشنهاد داد که در صورت رضایت مسئولین از اعضای گروه، وزارت امور مذهبی پاکستان بررسی و اجازه دهد[4].