سقوط رژیم بشار اسد در سوریه به دست نیروهای مسلح مخالف، دروازه‌ای به سوی آینده‌ای همراه با امیدهای بزرگ برای مردم سوریه گشوده است، در حالی که هم‌زمان چالش‌های جدیدی را برای مقامات جدید این کشور به ارمغان می‌آورد. با وجود اظهارات دیپلمات‌ها و سیاستمداران درباره یک فرصت تاریخی برای بازسازی کشور، دستیابی به ثبات و آغاز مرحله‌ای جدید برای سوریه پس از سرنگونی رژیم بشار اسد، واقعیت نشان می‌دهد که این کشور با چالش‌های بزرگی در زمینه‌های پیچیده داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی روبروست. وضعیت سوریه با دیگر کشورهایی که پایه‌های دولت در آنها مشخص است - نظیر قانون اساسی، شکل خاصی از حاکمیت، نظام سیاسی و مرزهای جغرافیایی - تفاوت دارد. از سوی دیگر، اپوزیسیون کنونی سوریه شامل گروه‌های مسلح متنوع با مرجعیت‌های اسلامی و ایدئولوژیک، و همچنین نیروهای سیاسی لیبرال است. این تنوع، دستیابی به توافق درباره شکل دولت آینده را به یک چالش تبدیل کرده است. تحلیلگران بر این باورند که موفقیت مسیر امیدبخش این کشور به میزان زیادی به توانایی آن در غلبه بر اختلافات، یافتن راه‌حل برای مسائل دشوار و مواجهه با موانع داخلی و خارجی بستگی دارد. همزمان با تشکیل یک شورای انتقالی، اجرای عدالت انتقالی نیز مطرح است. احمد السراء، رئیس مدیریت جدید سوریه، متعهد شده است که این مسیر را دنبال کند. وی سوگند یاد کرد که در حساب‌کشی از جنایتکاران، قاتلان و افسران امنیتی و نظامی که در شکنجه مردم سوریه دخیل بودند، کوتاهی نخواهد کرد. او تأکید کرد که این افراد تعقیب خواهند شد و از کشورهایی که به آنها گریخته‌اند درخواست استرداد خواهد شد تا پاسخگوی اعمال خود باشند.

این اقدام منعکس‌کننده آگاهی از این واقعیت است که اقدامات تلافی‌جویانه بدون تمایز نیز نامناسب هستند و می‌توانند مشکلات زیادی ایجاد کنند و اینکه تضمین‌ها می‌توانند در این مرحله نقش مهمی ایفا کنند. بخش امور سیاسی اپوزیسیون سوریه تأکید کرد که مرحله بعد نیازمند آشتی اجتماعی فراگیری است که اعتماد را میان اجزای مختلف جامعه سوریه بر پایه اصول عدالت و احترام به حقوق بشر بازسازی کند.

دولت پنهان

مقامات جدید کشور از ابعاد دولت پنهان و بقایای نهادهای امنیتی و اطلاعاتی که سوریه را اداره می‌کردند، آگاه هستند. این مسئله در رأس خطرات مرحله آینده قرار دارد. آنچه می‌توان به‌عنوان دولت عمیق در سوریه توصیف کرد، با دیگر کشورها متفاوت است، به دلیل فرار یا ناپدید شدن بخش بزرگی از رهبران و مقامات رژیم سابق و وضعیت سیالی که کشور در نبود نهادهای دولتی با آن اداره می‌شود.

پناهجویان

با توجه به بازگشت پیش‌بینی‌شده بیش از ۶ میلیون پناهجوی سوری، مسئله پناهجویان تنها در چارچوب چالش‌های اقتصادی مطرح نیست، بلکه شامل موضوعات دیگری نیز می‌شود که به اقتصاد و سیاست خارجی ارتباط نزدیک دارند. این امر در تحرکات و اظهارات اروپایی درباره قوانین پناهندگی و توصیه‌هایی که به پناهجویان ارائه شده است، مشهود بوده است.

اقتصاد

بر اساس گزارش آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، ۷۰ درصد جمعیت سوریه که در حال حاضر حدود ۱۵ میلیون نفر تخمین زده می‌شود، به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند و ۹ نفر از هر ۱۰ سوری زیر خط فقر زندگی می‌کنند. رژیم اسد چالش‌های اقتصادی عظیمی را به‌جا گذاشته است، به‌طوری‌که تقریباً ساختار اقتصادی کشور به دلیل سیاست‌هایی که طی سال‌ها، به‌ویژه از آغاز جنگ در سال ۲۰۱۱، اعمال کرد، به‌طور کامل فروپاشید. بر اساس داده‌های بانک جهانی، سازمان ملل و صندوق بین‌المللی پول، تولید ناخالص داخلی سوریه از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۳ بیش از ۸۵ درصد کاهش یافته و به ۹ میلیارد دلار رسیده است. همچنین پیش‌بینی می‌شود اقتصاد این کشور امسال نیز ۱.۵ درصد دیگر کوچک شود، در حالی که بخش انرژی به‌طور کامل فلج شده است.

چالش‌های امنیتی

هشدار وزیر امور خارجه ترکیه، حقان فیدان، در مورد سوءاستفاده "سازمان‌های تروریستی مانند داعش و حزب کارگران کردستان (PKK)" از وضعیت کنونی، مسئله و چالش امنیتی دیگری را برای مقامات جدید سوریه آشکار می‌کند.

نخست‌وزیر جدید، محمد البشیر، اظهار داشت: "اولویت در این مرحله کنترل امنیت در تمامی شهرها و بازگرداندن ثبات است، در حالی که ترکیب کامل دولت موقت طی روزهای آینده اعلام خواهد شد."

از سوی دیگر، قاچاق مواد مخدر به‌عنوان یک مشکل جدی برجسته شده است. دخالت خانواده اسد در تجارت کاپتاگون به‌عنوان یک موضوع جدی در سوریه آشکار شده است، علاوه بر جرایم و خطراتی که به‌طور اجتناب‌ناپذیر ناشی از فقر و شرایط بد اقتصادی است.

تقابل با نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)

با در نظر گرفتن اینکه بیش از ۳۰ درصد از شرق سوریه تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) است که از حمایت ایالات متحده برخوردارند، چشم‌انداز امیدبخش سوریه ممکن است اندکی شکننده به نظر برسد، به‌ویژه با توجه به حرکت‌های مستمر اپوزیسیون برای آزادسازی مناطق بیشتری در سوریه. از سوی دیگر، مازلوم عبدی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه، تأکید کرد که فرصتی برای یک آغاز سیاسی جدید وجود دارد و این تغییر زمینه‌ای برای ساختن سوریه‌ای جدید بر پایه دموکراسی و عدالت فراهم می‌کند که حقوق همه سوری‌ها را تضمین می‌کند. این موضوع از اقدامات آینده واشنگتن در قبال پرونده سوریه فاصله زیادی ندارد. ایالات متحده با بیان حمایت خود از دولت آینده و برقراری ارتباط با آن، تأکید کرد که همچنان در سوریه حضور خواهد داشت.

حضور نظامی خارجی در سوریه

علاوه بر توافقات سیاسی بین‌المللی که ممکن است به یک کشور حق استفاده از یک پایگاه نظامی به‌صورت دائمی بدهد، سوریه میزبان شمار زیادی از نیروهای خارجی بوده است، از جمله ایالات متحده، ترکیه، روسیه، ایران و نیروهای نیابتی آن.

همچنین، نیروهای ایالات متحده در پایگاه مرزی التنف مستقر هستند که شامل مجموعاً ۱۷ پایگاه و ۱۳ موقعیت نظامی است، از جمله شش پایگاه با اهمیت ویژه. روسیه دو پایگاه اصلی در سوریه دارد، یعنی حمیمیم و طرطوس، با مجموع ۱۱۴ تأسیسات نظامی شامل ۲۱ پایگاه و ۹۳ موقعیت نظامی. ترکیه ۱۲۶ موقعیت نظامی در سوریه دارد و نیروهای ایرانی نیز در ۵۲ پایگاه مستقر هستند، علاوه بر موقعیت‌های وابسته به حزب‌الله لبنان و نیروهای محلی مرتبط با آن.

احمد السراء در مصاحبه‌ای با CNN Arabic خواسته خود را برای خروج نیروهای خارجی از سوریه ابراز کرد و افزود: "من معتقدم که به‌محض سقوط این رژیم، مسئله حل خواهد شد و دیگر نیازی به باقی ماندن نیروهای خارجی در سوریه نخواهد بود."

جامعه بین‌المللی و پذیرش و شناسایی وضعیت جدید

اظهاراتی که احتمال حذف هیئت تحریر الشام (HTS) از فهرست سازمان‌های تروریستی را مطرح می‌کند، می‌تواند دریچه‌ای برای مقامات جدید سوریه جهت کسب شناسایی و پذیرش بین‌المللی باز کند. این امر همچنین به دولت کنونی اجازه می‌دهد جایگاه سوریه را در سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای بازپس گیرد. فرح عطاسی، سخنگوی پیشین نیروهای انقلابی و اپوزیسیون سوریه، درباره نیاز به رفع تحریم‌ها علیه سوریه صحبت کرد. وی تأکید کرد که این اقدام یک گام حیاتی برای حمایت از مردم سوریه و تثبیت اوضاع در کشور خواهد بود.

تقابل با اسرائیل

با فروپاشی رژیم اسد، اسرائیل به سرعت عملیات نظامی خود را در داخل خاک سوریه تشدید کرد و حضور خود را در بلندی‌های اشغالی جولان تقویت نمود. در این راستا، اسرائیل به منطقه حائل که مطابق توافق‌نامه سال ۱۹۷۴ ایجاد شده بود، نفوذ کرد. پس از آنکه بشار اسد، رئیس‌جمهور مخلوع، دمشق را ترک کرد، ارتش اسرائیل حمله زمینی را آغاز کرد و با عبور از خط جداسازی با سوریه، کنترل برخی مناطق را به دست گرفت که برخی از این مناطق در ارتفاعات جبل الشیخ قرار دارند. بنابراین، تعیین روابط با اسرائیل یک چالش جامع برای دولت آینده سوریه در تمامی ابعاد نظامی، سیاسی و دیپلماتیک خواهد بود.

چالش ایالات متحده: تعادل بین منافع و فشارها

ایالات متحده سوریه را از دیدگاهی گسترده‌تر، مرتبط با منافع منطقه‌ای و جهانی خود، می‌نگرد. سیاست ایالات متحده در قبال سوریه بر سه محور اصلی استوار بوده است: مبارزه با تروریسم، محدود کردن نفوذ ایران، و تضمین ثبات منافع خود و متحدانش در منطقه.

جیمز جفری، فرستاده ویژه ایالات متحده در امور سوریه، در اظهاراتی پیشین خاطرنشان کرده بود: «ایالات متحده از هرگونه راه‌حل سیاسی که بازتاب‌دهنده اراده مردم سوریه باشد، حمایت می‌کند، اما باید اطمینان حاصل کند که روابط سوریه با ایران قطع شود.» این موضع نشان‌دهنده تمایل واشنگتن به تأثیرگذاری بر هویت هر دولت آینده سوریه از طریق تحمیل شروط خود است.

ملاحظات:

یکی از مسائل کلیدی که برای یونان در تحلیل تحولات سوریه مطرح می‌شود، نقش ترکیه در بحران سوریه و پیامدهای آن بر امنیت منطقه و روابط دوجانبه یونان و ترکیه است. ترکیه به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی در سوریه، با حضور نظامی گسترده و ایجاد مناطق نفوذ، به‌ویژه در شمال سوریه، نقشی فعال و در عین حال بحث‌برانگیز ایفا کرده است. از منظر تحلیل­گران یونانی ترکیه از بحران سوریه به‌عنوان ابزاری برای گسترش نفوذ خود در منطقه استفاده کرده است. حضور نظامی و کنترل مناطق مهم در سوریه، همراه با سیاست‌های ترکیه در مدیترانه شرقی، از جمله ادعاهای دریایی در مناطق مورد اختلاف، نگرانی‌های امنیتی و ژئوپلیتیکی قابل توجهی برای یونان ایجاد کرده است.

علاوه بر این، یونان یکی از کشورهایی است که به‌طور مستقیم تحت تأثیر بحران پناهجویان قرار گرفته است. سیاست ترکیه در استفاده از مسئله پناهجویان به‌عنوان اهرم فشار بر اروپا، به‌ویژه بر یونان، چالشی بزرگ برای دولت آتن محسوب می‌شود. افزایش بی‌ثباتی در سوریه می‌تواند منجر به موج‌های جدیدی از مهاجرت به یونان شود، که زیرساخت‌های ملی و سیستم‌های مدیریت بحران را تحت فشار قرار می‌دهد.

همچنین، ترکیه علاوه بر اقدامات نظامی مستقیم، از گروه‌های مسلح در سوریه حمایت می‌کند. این مسئله نگرانی‌هایی درباره تغییر موازنه قدرت در منطقه ایجاد کرده و خطر گسترش نفوذ گروه‌های افراطی به سایر نقاط را افزایش داده است. چنین اقداماتی می‌تواند تهدیدی برای امنیت منطقه‌ای باشد که یونان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

منبع:

https://www.libre.gr/۲۰۲۴/۱۲/۱۴/analysi-i-katatasi-kai-oi-megales-prok