بسنت یا بسنت پنچمی، جشنی باستانی و سنتی است که آمدن بهار را در شبه قاره هند، به ویژه در منطقه پنجاب و شهر لاهور جشن می‌گیرد. این جشن که معمولاً در ماه ژانویه یا فوریه (بهمن ماه) برگزار می‌شود، نمادی از زندگی دوباره، طراوت و شادی است که با پرواز دادن بادبادک‌های رنگارنگ در آسمان، پوشیدن لباس‌های زرد، و جشن‌های فرهنگی متنوع همراه است.
ریشه‌های تاریخی و فرهنگی
معنای واژه بسنت
واژه "بسنت" (یا وسنت) از زبان سانسکریت گرفته شده و به معنای "بهار" است. "پنچمی" نیز به معنای "پنجمین روز" است، زیرا این جشن معمولاً در پنجمین روز ماه ماگها در تقویم هندی برگزار می‌شود.
پیشینه تاریخی
ریشه‌های جشن بسنت به بیش از ۵۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد. در متون کهن هندو مانند پوراناها، این روز به عنوان زمان نیایش الهه سرسوتی (الهه دانش و هنر) تعیین شده است. در طول قرن‌ها، این جشن فراتر از مرزهای مذهبی گسترش یافت و بخشی از میراث فرهنگی مشترک ساکنان شبه قاره هند، صرف نظر از مذهب آنها، شد.
بسنت در دوره مغول
در دوره امپراتوری مغول، بسنت به اوج شکوفایی خود رسید. جلال‌الدین محمد اکبر، امپراتور مغول، این جشن را در دربار خود به صورت رسمی برگزار می‌کرد. گفته می‌شود که همسر اکبر، جودا بای، که هندو بود، این جشن را به دربار مغول معرفی کرد.
بسنت در لاهور
شهر لاهور، به عنوان مرکز فرهنگی پنجاب، همواره با جشن بسنت پیوندی خاص داشته است. در دوران سلطنت رنجیت سینگ (۱۷۹۹-۱۸۳۹)، حاکم سیک پنجاب، بسنت با شکوه خاصی در لاهور برگزار می‌شد. این سنت در دوران استعمار بریتانیا و پس از آن نیز ادامه یافت.
آیین‌ها و سنت‌های بسنت
رنگ زرد: نماد بسنت
رنگ زرد، که نماد گل‌های خردل و آفتاب بهاری است، رنگ اصلی جشن بسنت محسوب می‌شود. در این روز، مردم لباس‌های زرد رنگ می‌پوشند و خانه‌ها و خیابان‌ها با پارچه‌ها و گل‌های زرد تزیین می‌شود. حتی غذاها و شیرینی‌های سنتی این جشن نیز اغلب زرد رنگ هستند.
بادبادک‌بازی: نماد آزادی
بادبادک‌بازی (پتنگ بازی) مهمترین بخش جشن بسنت در لاهور و سراسر پنجاب است. در این روز، آسمان لاهور پر از هزاران بادبادک رنگارنگ می‌شود که نمادی از شادی و رهایی هستند. مسابقات بادبادک‌بازی با عنوان "پیچا" یا "دور" برگزار می‌شود که در آن شرکت‌کنندگان تلاش می‌کنند نخ بادبادک رقیب را با نخ خود قطع کنند
"دور" (نخ بادبادک) در این مسابقات، مخلوطی از نخ نازک و شیشه خرد شده یا مواد برنده دیگر است که برای بریدن نخ بادبادک رقیب استفاده می‌شود. "باز" به معنای بادبادک‌بان ماهر است و "گودی" محلی است که بادبادک‌بازان در آن جمع می‌شوند.
بام‌های لاهور
در روز بسنت، بام‌های مسطح خانه‌های قدیمی لاهور، به ویژه در منطقه شهر قدیم (اندرون شهر)، پر از افرادی می‌شود که مشغول بادبادک‌بازی هستند. فریاد "بو کاٹا" (یعنی "بریدم") هنگامی که کسی موفق به قطع کردن نخ بادبادک رقیب می‌شود، در سراسر شهر طنین‌انداز می‌شود.
موسیقی و رقص
موسیقی و رقص بخش جدایی‌ناپذیر جشن بسنت است. در لاهور، گروه‌های موسیقی محلی قطعات مخصوص بسنت، به ویژه "دهمال" (نوعی ریتم تند) را اجرا می‌کنند و رقصندگان با لباس‌های زرد به رقص بهانگرا می‌پردازند. شعرخوانی و مشاعره‌های ویژه بسنت (مساعیره) نیز در این جشن برگزار می‌شود
غذاهای سنتی بسنت
در جشن بسنت، غذاها و خوراکی‌های خاصی تهیه می‌شود از جمله
سرسون دا ساگ و ماکی دی روتی
غذای سنتی پنجابی شامل خوراک برگ خردل با نان ذرت
پنجیری
شیرینی زرد رنگ که از آرد، شکر، خشکبار و گهی (روغن حیوانی تصفیه شده) تهیه می‌شود
زرده
دسر زرد رنگ که با شیر، زعفران، و خشکبار تهیه می‌شود
لدو زرد
شیرینی گرد زرد رنگ
چای کشمیری
چای مخصوص با زعفران و هل که در فنجان‌های سفالی سرو می‌شود
بسنت در فرهنگ لاهور
مکان‌های مهم برگزاری بسنت در لاهور
قلعه لاهور,شاهی قلعه
قلعه تاریخی لاهور، که از دوران مغول باقی مانده، یکی از مراکز اصلی جشن بسنت است. در گذشته، جشن‌های رسمی بسنت با حضور مقامات دولتی در این مکان برگزار می‌شد.
باغ شالیمار
باغ شالیمار، یکی دیگر از یادگارهای دوره مغول، محل برگزاری کنسرت‌ها و برنامه‌های فرهنگی بسنت است
میان میر
آرامگاه میر محمد (معروف به میان میر)، عارف مشهور، مکانی مقدس است که در روز بسنت، مسلمانان، سیک‌ها و هندوها برای گرامیداشت این روز در آنجا گرد هم می‌آیند
مینار پاکستان
در سال‌های اخیر، میدان اقبال (مینار پاکستان) به یکی از مراکز اصلی برگزاری جشن بسنت تبدیل شده است
بسنت در ادبیات و هنر لاهور
بسنت الهام‌بخش شاعران، نویسندگان و هنرمندان پنجابی بوده است. شاعران بزرگی چون امیر خسرو دهلوی، بلهه شاه، وارث شاه و اقبال لاهوری اشعاری در وصف بسنت سروده‌اند. نقاشی‌های مینیاتوری مغول نیز صحنه‌هایی از جشن بسنت را به تصویر کشیده‌اند.
شخصیت‌های معروف بسنت لاهور
بشیر ناگ مارگیر
بشیر ناگ، یکی از شخصیت‌های افسانه‌ای لاهور، که به خاطر مهارتش در مارگیری مشهور بود، هر سال در روز بسنت جشنی خاص برگزار می‌کرد. پس از مرگ او در سال ۱۹۶۳، مزارش به یکی از مراکز برگزاری بسنت تبدیل شد.
مادهو لال حسین
آرامگاه مادهو لال حسین، عارف مشهور هندو-مسلمان، نیز یکی از مکان‌های مهم برگزاری جشن بسنت است که نمادی از همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان در فرهنگ پنجاب محسوب می‌شود.
تحولات معاصر جشن بسنت
چالش‌های بسنت در دوران معاصر
در سال‌های اخیر، جشن بسنت در لاهور با چالش‌هایی روبرو بوده است. از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷، به دلیل نگرانی‌های ایمنی مربوط به استفاده از نخ‌های خطرناک در بادبادک‌بازی که منجر به مرگ و جراحت تعدادی از شهروندان شده بود، دولت پنجاب محدودیت‌هایی را برای برگزاری این جشن اعمال کرد.
جنبش احیای بسنت
با وجود این محدودیت‌ها، تلاش‌هایی برای احیای ایمن جشن بسنت در لاهور صورت گرفته است. گروه‌های مدنی، هنرمندان و روشنفکران خواستار برگزاری مجدد این جشن با رعایت اصول ایمنی هستند. آنها معتقدند که بسنت بخشی از میراث فرهنگی لاهور است که باید حفظ شود.
فستیوال‌های جدید
در سال‌های اخیر، فستیوال‌های جدیدی با الهام از بسنت در لاهور برگزار شده است، مانند:
فستیوال بهار لاهور
که شامل نمایشگاه‌های هنری، کنسرت‌ها و برنامه‌های فرهنگی است
کرنیوال بسنت
که در دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی برگزار می‌شود
جشنواره بین‌المللی بادبادک لاهور
که با دعوت از بادبادک‌بازان حرفه‌ای از سراسر جهان برگزار می‌شود
بسنت فراتر از لاهور
بسنت در دیگر شهرهای پنجاب
علاوه بر لاهور، جشن بسنت در دیگر شهرهای پنجاب نیز برگزار می‌شود از جمله شهرهای
گوجرانواله
معروف به نمایش‌های هنری و مسابقات شعرخوانی
فیصل‌آباد
مشهور به بازارهای رنگارنگ بسنت
ملتان
که جشن بسنت با مراسم عرفانی در آرامگاه‌های صوفیان همراه است
راولپندی و اسلام‌آباد
که در سال‌های اخیر، جشن‌های بسنت در آنها رونق گرفته است
بسنت در پنجاب هند
در بخش هندی پنجاب و ایالت‌های همجوار، جشن بسنت با نام "بسنت پنچمی" شناخته می‌شود و بیشتر جنبه مذهبی دارد. در این روز، هندوها به نیایش الهه سرسوتی می‌پردازند و لباس‌های زرد می‌پوشند. بادبادک‌بازی نیز در شهرهایی مانند امرتسر و چندیگر رواج دارد.
بسنت در جوامع مهاجر پنجابی
با مهاجرت پنجابی‌ها به کشورهای مختلف، جشن بسنت نیز به خارج از مرزهای پنجاب راه یافته است. امروزه، جوامع پنجابی در بریتانیا، کانادا، آمریکا و استرالیا جشن‌های بسنت را با هدف حفظ هویت فرهنگی خود برگزار می‌کنند.
بسنت: میراث فرهنگی مشترک
وحدت در تنوع
یکی از ویژگی‌های مهم جشن بسنت، قدرت آن در گردهم آوردن مردم با پیشینه‌های مذهبی و فرهنگی متفاوت است. در لاهور، مسلمانان، مسیحیان، هندوها و سیک‌ها همگی در این جشن شرکت می‌کنند و آن را بخشی از میراث مشترک خود می‌دانند.
ارزش‌های انسانی
بسنت، فراتر از یک جشن فصلی، نمادی از ارزش‌های انسانی مانند شادی، امید، نوزایی و همزیستی مسالمت‌آمیز است. این جشن یادآور می‌شود که علی‌رغم تفاوت‌های مذهبی و فرهنگی، مردم می‌توانند حول محور ارزش‌های مشترک گرد هم آیند.
میراث ناملموس
در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای ثبت جشن بسنت لاهور به عنوان میراث فرهنگی ناملموس در یونسکو صورت گرفته است. این اقدام می‌تواند به حفظ و احیای این سنت کهن کمک کند.
بسنت در خطر فراموشی
از قدیمی‌ترین جشن‌های هند، هیچ‌کدام به‌اندازه‌ی جشن بسنت موجب بحث و جدل نشده است. در مورد اینکه بسنت از کجا، چگونه و چرا آغاز شد، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. برخی آن را جشنی متعلق به زرتشتیان می‌دانند، درحالی‌که برخی دیگر آن را به آیین هندو مرتبط می‌کنند. در میان مسلمانان هند، این جشن همواره با دیدگاهی منفی نگریسته شده است، زیرا آن را مخالف سنت‌های اسلامی می‌دانند. دلیل این مخالفت احتمالاً اسراف و سر و صدای بیش از حد آن بوده است
اگر با دقت بیشتری نگاه کنیم، می‌بینیم که مردم در سراسر جهان به نوعی بسنت را جشن می‌گیرند، چراکه تغییر فصل از زمستان به بهار همواره مایه‌ی شادی بوده است. بهار، نشانه‌ی رسیدن فصل برداشت محصولات زمستانی و آغاز کشت محصولات جدید است. برف کوه‌ها شروع به آب شدن می‌کند، رودها و نهرها جان دوباره می‌گیرند و جریان آب، زندگی را به زمین بازمی‌گرداند. در بسیاری از نقاط جهان، تغییر از زمستان به تابستان بهانه‌ای برای برگزاری جشن‌های جمعی است؛ برخی آن را جشن بهار می‌نامند و برخی دیگر آن را به آغاز سال نو مرتبط می‌کنند. در هند، این جشن به‌عنوان بسنت پنجمی شناخته می‌شود
در تقویم بکرمی (تقویم سنتی هندی)، بسنت نشانه‌ای از کاهش شدت سرمای زمستان است. در تقویم میلادی، این فصل معمولاً از اواسط مارس تا اواخر مه ادامه دارد. بنابراین، بسنت یک جشن مذهبی خاص نیست، بلکه یک جشن منطقه‌ای است که عمدتاً توسط کشاورزان برگزار می‌شود. در برخی نقاط، این جشن به‌صورت نمایشگاه‌ها و بازارهای محلی برگزار می‌شود و در برخی دیگر، با بازی‌ها و مسابقات همراه است
در مناطقی از هند، به‌ویژه پنجاب و نواحی اطراف آن که در آنها خردل زرد کشت می‌شود، رنگ زرد (بسنتی) ارتباطی عمیق با این جشن پیدا کرده است. اما اینکه این جشن چه زمانی رنگ زرد را به خود گرفت، تاریخ پاسخی قطعی برای آن ندارد. در آیین هندو، جنگجویان راجپوت نشانه‌ای از شجاعت خود را با زدن خال زعفرانی (زرد) بر پیشانی‌شان نشان می‌دادند. در فرهنگ هندو، رنگ زعفرانی با شجاعت و دلیری پیوند خورده است
گفته می‌شود که در سال ۱۷۴۷ میلادی، جشن بسنت در لاهور به‌صورت رسمی برگزار شد. بر اساس یک روایت، در آن سال یک پسر هندو به نام حقیقت رای به اتهام اهانت به پیامبر اسلام در لاهور اعدام شد. سال بعد، هندوها برای بزرگداشت او لباس‌های زرد پوشیدند و به سمادھی (آرامگاه) او رفتند. این رسم به یک سنت تبدیل شد و با گذشت زمان، مردم با پوشیدن لباس‌های زرد، بادبادک‌بازی و حضور در این مکان، این روز را گرامی داشتند. در دوران حکومت مهاراجه رنجیت سینگ، بسنت به یک جشن رسمی درباری تبدیل شد. در این دوره، رنجیت سینگ سوار بر اسب در نزدیکی باغ شالامار حاضر می‌شد و هدایایی دریافت می‌کرد. مراسم با رقص و جشن به پایان می‌رسید
در دهلی، آخرین پادشاهان مغول این جشن را در کنار رود جمنا برگزار می‌کردند. در این مراسم، اشراف‌زادگان و شاهزادگان در مسابقات بادبادک‌بازی شرکت می‌کردند. در گذشته، مغولان از مسابقات فیل‌سواری و نبردهای رزمی برای سرگرمی استفاده می‌کردند، اما بعدها بادبادک‌بازی جای این تفریحات را گرفت. برای پیروزی در این رقابت‌ها، روش‌های مختلفی ابداع شد؛ از جمله استفاده از نخ‌های مخصوص و حتی سیم‌های فلزی که بعداً ممنوع شد
اما اینکه بادبادک‌بازی از چه زمانی وارد بسنت شد، همچنان مشخص نیست. شواهد نشان می‌دهند که بادبادک‌بازی در چین و ژاپن از دوران باستان رایج بوده است. گفته می‌شود که حدود دو هزار سال پیش، یک ژنرال چینی از بادبادک در جنگ استفاده کرد. برخی تاریخ‌دانان معتقدند که راهبان چینی و کره‌ای، این سرگرمی را به شبه‌قاره‌ی هند آوردند. در چین، بادبادک‌ها معمولاً به شکل مستطیل ساخته می‌شدند، درحالی‌که در ژاپن، آنها را به شکل حیوانات، به‌ویژه حیوانات دریایی طراحی می‌کردند. در هند، بادبادک‌ها در اشکال مختلفی ساخته می‌شدند، اما به‌مرور، دو نوع رایج‌تر شدند: "گُڈی" (دو تکه‌ای) و "گُڈا" (پنج تکه‌ای
بسنت، فقط یک روز نیست، بلکه یک فصل است که حدود دو ماه ادامه دارد. پیش از آنکه بادبادک‌بازی بخشی از بسنت شود، این جشن به زیارت آرامگاه‌ها، پخت غذاهای سنتی و برگزاری مراسم مذهبی محدود می‌شد. اما وقتی بادبادک‌بازی به آن اضافه شد، محبوبیت آن به حدی رسید که همه، بدون توجه به مذهب، سن یا جنسیت، در آن شرکت کردنداز سپیده‌دم تا غروب، مردم مشغول بادبادک‌بازی می‌شدند. ثروتمند و فقیر، همه بر اساس توانایی خود، بادبادک‌ها و نخ‌های ارزان یا گران‌قیمت تهیه می‌کردند. مسابقات بزرگی در پارک‌ها و زمین‌های وسیع برگزار می‌شد. در لاهور، دو مکان معروف برای این رقابت‌ها گُڈی گراوند و منٹو پارک (امروزه اقبال پارک) بودند. در مسابقات رسمی، دو شرکت‌کننده روی سکوهای مشخصی می‌ایستادند و زیر نظر داوران رقابت می‌کردند. قوانین خاصی برای این مسابقات وجود داشت: فقط نخ‌های خاصی مجاز بودند، استفاده از سیم‌های فلزی ممنوع بود، و اگر رقابت بیش از حد طول می‌کشید، داور آن را متوقف می‌کرد
بادبادک‌بازی به قدری محبوب شد که نه‌تنها به بخشی از بسنت تبدیل شد، بلکه قوانین و اصول خاص خود را پیدا کرد. حتی کودکان نیز از این قوانین پیروی می‌کردند. در دوران مهاراجه رنجیت سینگ، بسنت یک جشن درباری بود، اما در دوره‌ی حکومت بریتانیا، با بهبود شرایط امنیتی و گسترش راه‌آهن، این جشن به اوج محبوبیت خود رسید. بازار حسن در لاهور به مرکز اصلی بسنت تبدیل شد و این جشن از یک رسم محلی، به یک جشن فرهنگی تبدیل شد که در آن، بادبادک‌بازی اصلی‌ترین ویژگی آن شد.
بهاران بجای بسنت:
هم اکنون با توجه به مشکلاتی که جشن بادبادک ها برای مردم ایجاد می کرد این جشن به شکل دیگر و تحت عنوان جشن بهاران برگزار می شود.
در جشنواره جشن بهاران برنامه های متعددی مانند نمایش صنایع دستی، غذاهای محلی، موسیقی سنتی و بازی های محلی و مهمترین آن ها نمایش گل ها برگزار می شود.
سخن پایانی
جشن بسنت در لاهور و پنجاب، بیش از یک سنت باستانی، نمادی از هویت فرهنگی غنی این منطقه است. این جشن با رنگ‌های زنده، بادبادک‌های پرواز، موسیقی شاد و رقص‌های پرانرژی، پیام‌آور امید، شادی و نوزایی است
علی‌رغم چالش‌های معاصر، روح بسنت همچنان در قلب مردم لاهور و پنجاب زنده است. هر سال، با نزدیک شدن ماه بهمن، زمزمه‌های "آیا بسنت، آیا بسنت" (بسنت آمد، بسنت آمد) در کوچه‌ها و خیابان‌های لاهور طنین‌انداز می‌شود و یادآور میراثی است که نسل به نسل منتقل شده است
بسنت، فراتر از یک جشن فصلی، نمادی از پیوندهای عمیق فرهنگی، اجتماعی و انسانی است که هزاران سال تاریخ شبه قاره را به هم پیوند می‌دهد. این جشن، همچون گلی زرد در میان زمستان، امید به آینده‌ای روشن‌تر را در دل‌ها زنده نگه می‌دارد
آنچه باعث تاسف و نگرانی است اینکه این جشن رنگارنگ در خطر فراموشی است و زندگی مدرنیته جشن بسنت را نیز مانند دیگر آداب و رسوم کهن به ورطه فراموشی سوق می‌دهد.
پژوهشگر: دکتر معصومه محیا محمود modares.qu@gmail.com
منابع
https://dailypakistan.com.pk/۲۱-Jan-۲۰۱۳/۳۳۱۳۵
https://ur.m.wikipedia.org/wiki/%D۸%A۸%D۸%B۳%D۹%۸۶%D۸%AA
نظر شما