تعدادی از خبرنگاران افغانستان در تبعید می‌گویند که دسترسی به اطلاعات از داخل کشور، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های آنان در مسیر اطلاع‌رسانی است. آنان می‌افزایند که با وضع محدودیت‌های فزاینده از سوی طالبان بر رسانه‌ها و کاربران شبکه‌های اجتماعی، روند دسترسی به اطلاعات برای رسانه‌های تبعیدی نیز روزبه‌روز دشوارتر می‌شود. این خبرنگاران تأکید می‌کنند که نبود اطلاعات دقیق و به‌موقع، آن‌ها را در تهیه گزارش‌های خبری و انجام فعالیت‌های روزمره با مشکلات جدی روبه‌رو کرده است. به گفته آنان، بسیاری از منابع خبری به‌دلیل ترس از بازداشت یا پیگرد از سوی طالبان، از ارائه اطلاعات خودداری می‌کنند.

برخی از این خبرنگاران می‌گویند که اگر رسانه‌های فعال در تبعید وجود نداشتند، بسیاری از سرکوب‌ها، نقض حقوق بشر و جنایات طالبان هرگز رسانه‌ای نمی‌شد. به باور آنان، هرچند اینترنت جهان را به دهکده‌ای کوچک تبدیل کرده و امکان برقراری تماس با منابع مردمی را فراهم ساخته است، اما آن‌ها برای دریافت اطلاعات با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند.

حسین روستاپور، یکی از خبرنگاران در تبعید، می‌گوید گردآوری اطلاعات از منابع داخلی افغانستان پس از سلطه طالبان، به یکی از دشوارترین کارها برای خبرنگاران در تبعید تبدیل شده است. او می‌افزاید که طالبان رسانه‌های آزاد را دشمن ایدئولوژیک خود می‌دانند و نه‌تنها رسانه‌های داخلی را به‌شدت سانسور کرده‌اند، بلکه فضای وحشت در میان مردم نیز چنان گسترش یافته که شهروندان جرأت همکاری با رسانه‌های مستقل را ندارند.

روستاپور می‌گوید: "در بسیاری موارد، با کسانی صحبت کرده‌ایم که عملاً هدف حمله قرار گرفته‌اند، یا خانواده‌شان مورد خشونت قرار گرفته، اما جرأت بیان جزئیات را ندارند. تنها در حد یک جمله می‌گویند که چنین اتفاقی افتاده، اما وقتی می‌خواهیم بیشتر بدانیم، سکوت می‌کنند."

آرزو غفوری، یکی دیگر از خبرنگاران در تبعید، می‌گوید که به‌سختی می‌تواند اطلاعات موثق را از منابع داخلی افغانستان به دست آورد. به باور او، کسب اطلاعات و گزارش‌دادن از داخل کشور، هم برای خبرنگار و هم برای منبع، در سایه رژیم طالبان بسیار خطرناک است. او می‌افزاید: "اطلاع‌رسانی در تبعید همواره با تهدید و فشار از سوی طالبان همراه است. این تهدیدها معمولاً از طریق خانواده‌ها اعمال می‌شود یا شامل تهدید به بازداشت و ارعاب است. حتی برخی از ما بارها از بازگشت به افغانستان هراس داشته‌ایم."

امید پویا، یکی دیگر از خبرنگاران تبعیدی، می‌گوید که گردآوری اطلاعات از داخل افغانستان در شرایط کنونی بسیار دشوار شده است، زیرا منابع خبری در داخل کشور زیر فشار و سرکوب طالبان قرار دارند. او می‌افزاید که رسانه‌های مستقل، با وجود این چالش‌ها، تلاش می‌کنند تا حقیقت پنهان نماند و جهان از وضعیت افغانستان آگاه شود. به گفته او، همین تلاش‌ها مانع از فراموش شدن مردم افغانستان توسط جامعه جهانی می‌شود.

این خبرنگار می‌گوید: "چالش‌های دسترسی به اطلاعات از طریق اینترنت زمانی آغاز شد که افغانستان در ۱۵ اوت به یک سیاه‌چال سقوط کرد. بسیاری از خبرنگاران مجبور به فرار شدند، اما انتقال اطلاعات از داخل به خارج همچنان بسیار دشوار است. جامعه جهانی هم این واقعیت را پذیرفته که افغانستان دیگر تحت پوشش آزاد حقیقت در سطح بین‌المللی نیست."

فرشته خورشید، یکی از خبرنگارانی که با رسانه‌های تبعیدی همکاری دارد، می‌گوید که در شرایط کنونی، کار اطلاع‌رسانی برای خبرنگاران تبعیدی کمتر از رفتن به میدان جنگ خطرناک نیست. او تأکید می‌کند که راستی‌آزمایی منابع و گردآوری اطلاعات از داخل افغانستان با چالش‌های جدی روبه‌رو است. به گفته او، بیشتر منابع مردمی به‌دلیل ترس از بازداشت یا آزار از سوی طالبان، حاضر به ارائه جزئیات نیستند.

این خبرنگار می‌افزاید: "دسترسی به اطلاعات بسیار سخت شده. حتی در برخی موارد ما از پوشش یک موضوع صرف‌نظر می‌کنیم. مثلاً برای یک گزارش که به صحبت با چهار نفر نیاز داریم، به هشت نفر پیام می‌دهیم، چون شاید فقط یک یا دو نفر پاسخ دهند. از طرف دیگر، ما دسترسی میدانی نداریم و مصونیت هم نداریم."

با وجود افزایش تعداد رسانه‌های برون‌مرزی افغانستان در چهار سال گذشته، دسترسی به اطلاعات از داخل کشور همچنان یکی از جدی‌ترین و دشوارترین چالش‌های خبرنگاران باقی مانده است.

تعدادی از نهادهای حامی رسانه‌ها می‌گویند که طالبان نه‌تنها دسترسی به اطلاعات را محدود کرده‌اند، بلکه با تهدید، بازداشت، شکنجه و ارعاب، خبرنگاران و منابع خبری را نیز تحت فشار شدید قرار داده‌اند. این وضعیت، زمینه فعالیت رسانه‌های مستقل را عملاً از بین برده و خبرنگاران را وادار به خودسانسوری یا ترک کشور کرده است.

مجیب خلوتگر، رئیس «نی در تبعید»، می‌گوید که با سلطه طالبان، افغانستان بدترین عقبگرد را در زمینه دسترسی به اطلاعات تجربه کرده است. او تأکید می‌کند که «حق دسترسی به اطلاعات» عملاً در افغانستان از میان رفته و طالبان تنها اطلاعاتی را در اختیار رسانه‌ها قرار می‌دهند که با منافع و روایت رسمی آن‌ها هم‌خوانی دارد.

آقای خلوتگر می‌افزاید: "حق دسترسی به اطلاعات در افغانستان به باور من اصلاً وجود ندارد. طالبان فقط همان چیزی را که می‌خواهند، مدیریت می‌کنند و همان را در اختیار رسانه‌ها قرار می‌دهند. نهادهای مستقل و خبرنگاران به اطلاعات واقعی و حیاتی دسترسی ندارند. ما شاهد بسته شدن کامل چرخه اطلاعات آزاد در کشور هستیم".

حمید پژمان، مسئول رادیو آوای هندوکش در تبعید، می‌گوید که رسانه‌های خارج از افغانستان با کمبود امکانات و چالش‌های فراوان در تهیه گزارش‌های دقیق مواجه هستند. او همچنین اشاره می‌کند که حفظ بی‌طرفی در شرایط فعلی دشوار است و خبرنگاران بین سکوت و انتقاد باید نقش خود را انتخاب کنند.

آقای پژمان می‌گوید: "ذبیح‌الله مجاهد فقط به سئوالاتی پاسخ می‌دهد که قبلاً در اختیارش قرار گرفته باشد و با سئوالات چالشی برخورد نمی‌کند. او تنها با رسانه‌های شناخته‌شده و وابسته به شبکه‌های بین‌المللی همکاری دارد و نمی‌تواند در تمام عرصه‌ها پاسخگو باشد که این خود چالشی بزرگ برای رسانه‌های خارج از افغانستان است."

پس از سلطه طالبان، فضای رسانه‌ای افغانستان به‌طور سیستماتیک تحت کنترل شدید این گروه قرار گرفته است. خبرنگاران با تهدید، ارعاب، بازداشت، شکنجه و سانسور مواجه‌اند و رسانه‌ها تنها اجازه دارند محتوایی را منتشر کنند که با دیدگاه و سیاست‌های طالبان هم‌خوانی داشته باشد.

براساس آمارها، تنها در سال نخست سلطه طالبان، از میان ۵۴۳ رسانه فعال، دست‌کم ۲۳۱ رسانه تعطیل شده‌اند. سازمان گزارشگران بدون مرز نیز اعلام کرده است که در سال گذشته میلادی، ۱۲ شبکه تلویزیونی بسته شده و ۱۸۱ مورد نقض حقوق رسانه‌ای، از جمله بازداشت بیش از ۵۰ خبرنگار، ثبت شده است.

براساس پژوهش تازه دانشگاه لایپزیگ آلمان، ۷۱ درصد خبرنگاران افغانستان گفته‌اند که به‌طور منظم دست به خودسانسوری می‌زنند؛ دلیل اصلی آن، «حفظ جان همکاران و اعضای خانواده» عنوان شده است. همچنین، ۹۰ درصد خبرنگاران تأیید کرده‌اند که برای حفاظت از منابع خبری خود، از انتشار برخی گزارش‌ها صرف‌نظر کرده‌اند.

دفتر نمایندگی سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) نیز گزارش داده بود که از زمان سلطه طالبان تا پایان سپتامبر ۲۰۲۴، دست‌کم ۲۵۶ خبرنگار به‌طور خودسرانه بازداشت و شکنجه شده‌اند.

منبع: روزنامه هشت صبح

 لینک:

https://8am.media/fa/exiled-afghan-journalists-and-the-major-challenges-of-access-to-information/