مرکز لایبنیتس برای مطالعات شرق مدرن چندی پیش میزبان میزگردی با عنوان “آیا ما درک درستی از اسلام داریم؟” بود. در این نشست، استادان حوزه مطالعات اسلامی از دانشگاه‌های آلمان به این نتیجه رسیدند که گفت‌وگو درباره اسلام باید در سطح جامعه آلمان گسترش یابد. به اعتقاد این گروه، تنها از طریق گفت‌وگو می‌توان از گسترش اندیشه‌های راستگرایان افراطی در جامعه جلوگیری کرد.

 در ابتدای ماه آوریل، استادان حوزه مطالعات اسلامی از دانشگاه‌های گوته فرانکفورت و فیلیپس ماربورگ به همراه مدیر مرکز لایبنیتس برای مطالعات شرق مدرن و همچنین شارلوت ویدمان، روزنامه‌نگار برلینی در نشستی با عنوان “ آیا ما درک درستی از اسلام داریم؟”، درباره ارتباط با پژوهش‌های علمی و بحث‌های عمومی در حوزه اسلامی با یکدیگر به گفت‌وگو پرداختند. آنها در خلال بحث خود، درباره شکل‌گیری تصویر اسلام در جامعه اروپا و "جهان اسلام" صحبت کردند و به این پرسش پرداختند که انتقاد از مسلمانان باید چگونه باشد تا تصویر آنها در جامعه آلمان و اروپا مخدوش نشود؟

بحث‌های مربوط به اسلام و مسلمانان مدتی است که در جامعه آلمان به شکلی جدی دنبال می‌شود، پیش از این هیچ‌گاه بحث در حوزه اسلامی در مرکز توجه سیاستمداران و جامعه آلمان و اروپا قرار نداشت. با این وجود، در سال‌های اخیر، ترس ناشی از حضور ۸۰۰ هزار پناهجوی جنگی از کشورهایی مانند سوریه و افغانستان در آلمان، باعث شکل‌گیری بحث‌های کنونی شده است. در این میان، جنبش‌ها و احزاب راستگرای افراطی همواره در بحث‌ها و تبلیغات انتخاباتی از مسئله حضور پناهجویان در آلمان سوءاستفاده می‌کنند. از این رو مسئولان مرکز لایبنیتس برای مطالعات شرق مدرن تصمیم گرفتند تا در نشستی، درباره بحث‌های مطرح شده در جامعه آلمان در خصوص اسلام و مسلمانان به گفت‌وگو بپردازند.

نگاهی به شکل‌گیری مرکز لایبنیتس

مرکز لایبنیتس برای مطالعات شرق مدرن در سال ۱۹۹۶ به عنوان مرکز تحقیقاتی غیردانشگاهی تاسیس شد و از سال ۲۰۱۷، به عنوان زیرمجموعه انجمن لایبنیتس فعالیت خود را ادامه داد. تاسیس چنین مرکزی در ابتدا باعث ایجاد بحث‌های زیادی در سطح جامعه علمی آلمان شد. اما بعدها این موسسه به مرکزی برای تحقیقات علمی در حوزه شرق‌شناسی بدل گشت و در حال‌حاضر، پژوهشگران این مرکز در حوزه‌های بینارشته‌ای و بینافرهنگی، به پژوهش می‌پردازند. علاوه بر این، مرکز لایبنیتس برای مطالعات شرق مدرن، اکنون تنها به پژوهشگران اروپایی تعلق ندارد، بلکه محققان از سراسر جهان برای پژوهش در حوزه فرهنگ، مطالعات اسلامی و همچنین تمامی رشته‌های علوم اجتماعی به برلین سفر می‌کنند. از سوی دیگر، پروژه‌های این موسسه تنها به مسائل خاورمیانه محدود نمی‌شوند. در حال حاضر پروژه‌هایی مانند “ورزش و مدرنیته در اتیوپی”،  “ اعمال مذهبی در میان جوانان مسلمان نیجریه” و “ اندیشه‌های سیاسی در دانشگاه کابل” در دست بررسی پژوهشگران این مرکز قرار دارند. همچنین این موسسه، نشریاتی درباره موضوعات تاریخی منتشر می‌کند که با مسائل جاری جهان در ارتباط است. بررسی موضوعاتی مانند حکومت استبدادی در مصر و قربانیان یهودی در ایتالیا و آلمان نیز از دیگر پروژه‌های تحقیقاتی این مرکز است. در عین حال، تحقیقات علمی و اصولی در مرکز لایبنیتس برای مطالعات شرق مدرن اهمیت زیادی دارد و پژوهشگران آن، بدون تعصب و پیش‌داوری کارشان را انجام می‌دهند. به ویژه درباره اسلام سعی شده است که این پیش‌داوری‌ها وجود نداشته باشد. اما زمانی که از اصطلاحاتی مانند اسلام و مسلمانان صحبت می‌شود، طیف گسترده‌ای از دیدگاه‌ها و نظرات نیز وجود دارد. همچنین وقتی درباره "مهاجران مسلمان" و یا "تروریسم اسلامی" بحث می‌شود، اجتناب از پیش‌داوری کار سختی به نظر می‌رسد.

استناد راستگرایان افراطی به اطلاعات غلط درباره اسلام

 در همین ارتباط، ماه گذشته مرکز لایبنیتس برای مطالعات شرق مدرن، میزبان نشستی با عنوان “ آیا ما درک درستی از اسلام داریم؟” بود. استادان سخنران در این نشست با اشاره به تصویر ایجاد شده از اسلام در جامعه اروپایی، تاکید کردند که اروپاییان، سیاست اروپایی را به عنوان جهان مسیحی می‌شناسند و جهان اسلام را متعلق به خاورمیانه می‌دانند. این در حالی است که مسلمانان به یک مکان خاص تعلق ندارند. به اعتقاد این اسلام‌شناسان، هرچند که اسلام از عربستان ظهور کرده است، اما اکنون مسلمانان در سراسر جهان پراکنده هستند و مانند پیروان سایر ادیان، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. با این وجود، نشان دادن این تفاوت‌ها در بحث‌های عمومی جامعه بسیار مشکل است. در مقابل، راستگرایان افراطی در تمام بحث‌ها، بر یکی بودن مسلمانان تاکید می‌کنند و با استناد به اطلاعات غلط و کلیشه‌های موجود، سعی دارند تا بحث‌های عمومی را به انحراف بکشانند. این در حالی است که مسلمانان زبان و خرده فرهنگ‌های متفاوتی دارند و نمی‌توان همه آنها در یک گروه جای داد. این مسئله‌ باید در بحث‌های عمومی درباره اسلام، بیشتر مورد توجه قرار گیرد. البته پژوهشگران و دانشمندان حوزه اسلامی برای آنکه بتوانند این تفاوت‌ها را نشان دهند، از مسلمانان رادیکال با عنوان اسلام‌گرایان استفاده می‌کنند. این واژه در اروپا و آلمان بار منفی دارد. با این وجود، منتقدان از این واژه سواستفاده می‌کنند و معتقدند پژوهشگران، اسلام را به عنوان دینی خشونت‌آمیز و یا ایدئولوژی سیاسی شناخته‌اند. در این شرایط، هر کس با انتقاد از اسلام در انتخابات اروپا می‌تواند رای جمع کند و حتی پول زیادی به دست آورد. سال‌هاست که کتاب‌هایی با محتوای اسلام‌هراسی مانند “چگونه اسلام مانع پیشرفت می شود” از تیلو زاراسین و “فاشیسم اسلامی” از حامد عبدالصمد در لیست پرفروش‌ترین کتاب‌های آلمان قرار دارند. این در حالی است که هنوز کتاب‌های علمی درباره اسلام جایگاهی در لیست کتاب‌های پرفروش اروپا و آلمان پیدا نکرده‌اند.

شارلوت ویدمان، روزنامه‌نگار برلینی در ادامه نشست گفت:« رسانه‌ها اغلب برای بحث‌های یک طرفه درباره اسلام سرزنش می‌شوند. از دیدگاه منتقدان اسلام، رسانه‌ها با ادعای دروغین، اسلام را دین مدارا با سایر ادیان معرفی می‌کنند و از دیدگاه پژوهشگران عرصه اسلامی، رسانه‌ها اغلب تصاویر کلیشه‌ای از اسلام نشان می‌دهند. این در حالی است که در بسیاری از رسانه‌ها تلاش‌های زیادی برای تهیه گزارش‌های واقعی و به‌دور از قضاوت از اسلام صورت می‌گیرد. در مقابل، تنها تعداد کمی از محققان حوزه اسلامی حاضرند در گفتمان عمومی و بحث در رسانه‌ها شرکت کنند. آنها باید سواد رسانه‌ای خود را گسترش دهند و به عنوان مثال، از رسانه‌های اجتماعی استفاده کنند. متاسفانه در گفتمان سیاسی و رسانه‌ای، پژوهشگران حوزه اسلامی به ندرت حضور دارند.»

 او اضافه کرد:«من امیدوارم که بحث‌های علمی در حوزه مطالعات اسلامی بیشتر شود و محققان در پژوهش‌های خود بیشتر به مسائل مربوط به جهان اسلام بپردازند. به عنوان مثال، هنوز مسائل مبهمی درباره داعش وجود دارد و یا درباره حضور نظامی جمهوری فدرال در کشور مالی، در سطح جامعه آلمان صحبت نمی‌شود. اگرچه نیروهای نظامی آلمان در مالی جزو نیروهای حافظ صلح سازمان ملل محسوب می‌شوند، با این وجود مشخص نیست که حضور آنان چه تاثیری بر زندگی مردم و وضعیت سیاسی کشور دارد. مالی نمونه‌ای از هزاران موضوعی است که پژوهشگران در آلمان باید به آن بپردازند، اما متاسفانه تجربه و علاقه برای پژوهش در این حوزه بسیار کم است.»

به گفته ویدمان و سایر کارشناسان شرکت‌کننده در میزگرد، تهیه گزارش واقعی و حضور در بحث‌های عمومی در حوزه اسلامی کار مشکلی است. با این وجود، آنها معتقدند که برگزاری سمینارها و نشست‌های علمی در موسسات و دانشگاه‌ها می‌توانند به گسترش بحث‌های عمومی درباره اسلام کمک کنند و قضاوت و پیش‌داوری جامعه اروپا و آلمان درباره این دین را از بین ببرند.

 به گفته آنها در شرایطی که راستگرایان افراطی با استفاده از تصاویر کلیشه‌ای از اسلام، در جامعه آلمان قدرت می‌گیرند، دانشمندان، استادان و همچنین محققان حوزه مطالعات اسلامی نباید بیکار بنشینند، آنها باید با استدلال‌های علمی، تفاوت میان مسلمانان معتقد و گروه‌های افراطی را به جامعه آلمان نشان دهند.

منبع:

https://de.qantara.de/inhalt/wissenschaftler-und-die-deutsche-islamdebatte-laute-