مقدمه

گرجستان پس از به دست آوردن استقلال مجدد خویش با چالش جدی درگیری های قومی ، جنگ داخلی ، بحران شدید اقتصادی و اجتماعی روبرو شد ؛ فضای سیاسی واجتماعی کنونی درگرجستان پیچیده است اما درعین حال به طرزشگفت انگیزی آرام است.پس از سال ها آشفتگی و تغییر بی وقفه ، این احساس وجود دارد که جامعه در خواب است.با این حال ، این شرایط کمی گمراه کننده به نظر می رسد، زیرا بسیاری از موارد مسائل و چالش های فرهنگی و اجتماعی جامعه میزبان پنهان و درهم تنیده وجود دارد. تردیدی نیست که ذهنیت فرهنگی یک ملت نمایانگر یک سیستم فرهنگی و اجتماعی است که سبک زندگی و فعالیت اعضای جامعه خاصی بر اساس آن بنا شده است. بنابراین برتری هویت مسیحیت ارتدکس به طور کلی در میان اخلاقیات گرجستان مشهود است. به نوعی دلالت بر این دارد که همه گرجی ها باید مسیحی ارتدکس باشند ، گزارش حاضر با هدف نشان دادن نمای کلی و تجزیه و تحلیل جنبه های حقوقی و سیاسی آزادی دین ، مذهب یا عقاید در گرجستان براساس گزارشات سالانه تهیه شده توسط نهادهای نظارتی درحوزه اموردینی، آزادی عقیده و حقوق بشر گرجستان از جمله " انستیتوی تحمل و تنوع مدافع عمومی گرجستان ؛ شورای ادیان مدافع عمومی گرجستان و کمیته مشورتی کنوانسیون چارچوب حفاظت از اقلیت های ملی، ترجمه و تدوین شده است ، این ارزیابی وضعیت آزادی دین ، مذهب یا اعتقاد و حقوق بشر و سیاست های دولت گرجستان را در دوره زمانی سال های۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می دهد و شامل چهار بخش می باشد : بخش اول : جمعیت شناسی دینی گرجستان؛ بخش دوم : چارچوب های قانونی دین و دولت؛ بخش سوم :  نابرابری در قوانین و احکام گرجستان و بخش چهارم : توصیه های دستگاه های نظارتی درحوزه آزادی دین،عقیده وحقوق بشر به ذینفعان اصلی(دولت ،پارلمان و قوه قضائیه ) گرجستان می باشد . تهیه این گزارش از این جهت اهمیت دارد که اطلاعاتی جامع را نسبت به مشکل جدایی دولت از دین ، جنایات ناشی از عدم تحمل مذهبی ، واکنش دولت به موارد نقض حقوق ادیان مختلف بویژه مسلمانان به عنوان بزرگترین اقلیت دینی و طرح های قانونی که آزادی مذهب یا عقاید گروه های دینی و مذهبی را محدود می کند، احکام مهم دادگاه قانون اساسی در رابطه با قانون مالیات و قانون اموال دولتی که شرایط نابرابر برای سازمان های مذهبی ایجاد کرده، بودجه دولتی برای سازمان های مذهبی و امتیازاتی که به کلیسای ارتدوکس گرجستان اعطا  شده، موضوع تعصب مذهبی و تبعیض در مدارس دولتی و دخالت دولت در خودمختاری سازمان های اقلیت های مذهبی ارائه می دهد و سرانجام ، گزارش همراه با توصیه های مراجع نظارتی در حوزه دین و حقوق بشر است که به مقامات دولتی ، پارلمانی و قضایی گرجستان کمک می کند تا وضعیت  خود را در زمینه آزادی مذهب یا عقاید به طور عینی ارزیابی کرده و سیاست های خود را برای حفاظت از حقوق اساسی بشر و هم زیستی مسالمت آمیز ادیان مختلف گرجستان تنظیم کنند. این گزارش توسط انستیتوی تحمل و تنوع (TDI)، و شورای ادیان تحت حمایت مدافع عمومی در چارچوب پروژه"ترویج حاکمیت قانون درگرجستان" در قالب برنامه ترویج یکپارچگی،تحمل و آگاهی انجمن ملل متحد گرجستان (UNAG) ، که توسط آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده (USAID) تأمین مالی  شده، تهیه شده است. مسئولیت محتوا تنها برعهده نهادهای نظارتی حوزه امور دینی مورد اشاره می باشد و الزاماً منعکس کننده دیدگاه های رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران نمی باشد .

حمید مصطفوی

بخش اول : جمعیت شناسی دینی گرجستان

· براساس سرشماری سال ۲۰۱۴ ، اعضای کلیسای ارتدکس گرجستان ۸۳.۴ درصد از جمعیت را تشکیل می دهد، پس از آنها، مسلمانان ۱۰.۷ درصد و اعضای کلیسای حواری ارمنی ۲.۹ درصدهستند          ۳ درصد باقیمانده نیز شامل کاتولیک های رومی، ایزدی ها ، ارتدکس های یونانی ، یهودیان وسایرگروه های مذهبی"غیرمتعارف"مانند: باپتیست ها ، شاهدان یهوه ، پنطیکاستال ها ، انجمن بین المللی هوشیاری کریشنا و افرادی که هیچ ترجیح دینی ندارند است.

· قومیت،وابستگی مذهبی ومنطقه اقامت درگرجستان به شدت باهم ارتباط دارند. اکثرگرجی های قومی مسیحی و وابسته به کلیسای ارتدکس گرجستان هستند.بیشتر روس های قومی،اعضای چندین گروه ارتدوکس هستند که به کلیسای ارتدکس گرجستان وابسته نیستند،ازجمله کلیسای ارتدکس روسیه،مولوکانی ، استارووری.

· قومیت آذربایجان عمدتاً مسلمان شیعه هستند و اکثریت جمعیت در منطقه جنوب شرقی کوموکارتلی را تشکیل می دهند.سایرگروه های مسلمان شامل مسلمانان قومی گرجستانی در آجارا و کیست های چچن در شمال شرق گرجستان که هر دو گروه عمدتاً سنی مذهب هستند. مسلمانان سنی گرجستانی نیز در منطقه جنوب مرکزی سامتسه جاواختی حضور دارند.

· ارامنه قومی دردرجه اول متعلق به کلیسای حواری ارمنی هستند و اکثریت جمعیت شهرسامتسه جاواختی را تشکیل می دهند.

· به دست آوردن اطلاعات موثق از مناطق تحت اشغال روسیه درگرجستان همچنان دشوار است. بر اساس سرشماری انجام شده درسال ۲۰۱۶ توسط مقامات رسمی؛ آبخاز ، ۲۴۳۰۰۰ ساکن آبخازیا تحت اشغال روسیه وجود داشت. در یک نظرسنجی که در سال۲۰۰۳ توسط دولت انجام شده نشان می دهد  ۶۰ درصد از پاسخ دهندگان پیرو دین مسیحیت،۱۶درصد مسلمان ،۸ درصد نا خدا باور یا غیرمؤمن،    ۸ درصد پیروان دین آبخازی قبل ازمسیحیت و ۱درصد شاهدان یهوه و یهودیان بودند، پیروان ادیان دیگر نیزکه ۷  درصد باقیمانده را تشکیل می دهند که هیچ ترجیحی دینی را ذکر نکرده اند.

· براساس سرشماری سال۲۰۱۵که توسط مقامات اوستیای جنوبی انجام شد،۵۳۰۰۰ نفرساکن اوستیای جنوبی تحت اشغال روسیه بودند و دین اکثریت مردم، مسیحی ارتدوکس بود .در عین حال سایر گروه های اقلیت شامل مسلمانان و احیای دین قوم اوستیایی قبل از مسیحیت نیز گزارش شده بود.

 بخش دوم : چارچوب های قانونی دین  و دولت

·  قانون اساسی گرجستان آزادی اعتقادات و مذهب را با رعایت ملاحظات ایمنی عمومی و سلامت و حقوق دیگران و برابری برای همه فارغ از دین و مذهب پیش بینی می کند. این قانون آزار و اذیت بر اساس دین را ممنوع کرده و هرکسی را وادار نمی کند که نظر خود را در مورد دین بیان کند. همچنین احزاب سیاسی را که به نزاع مذهبی دامن می زنند ممنوع می کند. این قانون آزادی عقاید ، فرقه ها و وجدان دینی را شامل می شود ، از جمله حق انتخاب و تغییر وابستگی مذهبی.

· قانون اساسی نقش ویژه کلیسای ارتدکس گرجستان را در تاریخ کشور به رسمیت می شناسد اما مقرر می دارد که کلیسا باید از دولت مستقل باشد و روابط بین کلیسای ارتدکس گرجستان و دولت با یک توافقنامه قانون اساسی (کنکوردات) اداره می شوند.

· قانون جزای گرجستان دخالت در عبادت ، آزار و اذیت شخص بر اساس ایمان یا اعتقادات مذهبی و دخالت در تأسیس یک سازمان مذهبی را ممنوع کرده است.

· سکولاریسم اصل جدایی نهاد دین از دولت گرجستان است که بی طرفی دولت گرجستان را نسبت به گروه های مذهبی تضمین می کند. اصل جدایی دولت و کلیسا در اولین قانون اساسی گرجستان در ۲۱ فوریه ۱۹۲۱ درج و تأیید شده است .

· اصل سکولاریسم در قانون اساسی گرجستان تصریح شده است که سطح تعامل بین دولت و کلیسا(منظورکلیسای ارتدکس گرجستان ) را مشخص می کند. علاوه بر این ، قانون اساسی مجموعه ای از ضمانت ها را برای آزادی دین یا عقیده تعیین کرده است. اصل ۱۱ قانون اساسی حق برابری را در برابر قانون بدون در نظرگرفتن دین و عقیده به رسمیت می شناسد و اصل ۱۶حفاظت از آزادی عقیده ، دین و وجدان را تضمین می کند و آزادی مذهب نیز در اصل ۸ قانون اساسی تصریح شده است.

· در سال ۲۰۰۱ ، یک پاراگراف به ماده ۹ قانون اساسی گرجستان اضافه شد که روابط بین دولت گرجستان و کلیسای ارتدکس گرجستان از طریق یک توافقنامه تنظیم می شود. در ۲۲ اکتبر ۲۰۰۲ ، پارلمان گرجستان توافقتنامه قانون اساسی بین دولت گرجستان و کلیسای ارتدوکس گرجستان را به تصویب رساند.

· با امضای توافقنامه قانون اساسی، بین دولت و کلیسای ارتدکس ، دولت مسئولیت های متعددی را در قبال کلیسای ارتدکس بر عهده گرفت و امتیازات وسیعی را به کلیسای ارتدوکس گرجستان  اعطا کرد، ازجمله: اعطای مصونیت قانونی به رهبرکلیسای ارتدوکس گرجستان،معافیت مالیاتی برای ساخت،مرمت و نگهداری از بناهای مذهبی، اموال و سایر دارایی ها،معافیت روحانیون کلیسا از رفتن به خدمت سربازی، اعطای نقش مشورتی به کلیسا به ویژه در تدوین و تعیین سیاست های آموزشی دولتی، به رسمیت شناختن مراسم عقد و عروسی توسط کلیسا و بکارگیری روحانیت در ارتش، زندان ها و بازداشتگاه ها و حمایت از موسسات آموزشی تحت مدیریت کلیسا

· دارایی های مادی و مالی اختصاص داده شده به کلیسای ارتدکس گرجی اگرچه بیشتر برای کارهای مذهبی و برای مقاصدی دینی مورد استفاده قرار می گیرد ولی درحقیقت نقض اصل قانون اساسی جدایی سیاست از دین (دولت از کلیسا) است.

· "استراتژی فرهنگی ۲۰۲۵" که توسط وزارت فرهنگ گرجستان در جولای ۲۰۱۶ ، تدوین و تصویب شد. هدف آن مشارکت فعال همه افراد جامعه ، "از جمله گروه های آسیب پذیر ، جوانان و اقلیت های قومی و دینی " در زندگی فرهنگی و "دسترسی آنها به زیرساخت ها و منابع فرهنگی" است. این سرفصل شامل تعدادی از اهداف فرعی مانند : دسترسی به امکانات برای تقویت مشارکت اقلیت ها در زندگی فرهنگی ، حمایت از توسعه برنامه های رسانه ای مناسب برای کمک به ادغام گروه های اقلیت، حمایت از ابتکارات فرهنگی اقلیت ها است که همراه با تقویت دانش خود در مورد زبان گرجی و حفظ و احیای میراث فرهنگی ملموس و ناملموس گروه های اقلیت ساکن گرجستان می باشد. فرایند تدوین استراتژی فرهنگی ۲۰۲۵ شامل همکاری و هماهنگی با جوامع و سازمان های اقلیت ملی است که از حقوق فرهنگی آنها محافظت می کند.

· سه هدف استراتژیک" استراتژی دولتی برای برابری و ادغام مدنی گرجستان " عبارتند از: ۱) بازتاب نقش و اهمیت اقلیت های قومی در توسعه و اجرای سیاست های فرهنگی ، ۲) حفاظت و محبوبیت از میراث فرهنگی اقلیت های قومی و ۳) تشویق تنوع فرهنگی. (طبق مفاد مواد ۴ و ۶) به "حفظ فرهنگ اقلیت های قومی و ترویج محیطی مدارا" مربوط می شود و حمایت از فعالیتهای فرهنگی ، حفاظت از میراث ملموس و غیر ملموس و همچنین گفتگوی بین فرهنگی را پوشش می دهد در این ارتباط تعدادی از موزه ها و تئاترهایی که فرهنگ های اقلیت را ترویج می کنند ، مستقیماً توسط دولت حمایت می شوند.

· دولت گرجستان یک برنامه اقدام پنج ساله برای رسیدگی به مسائل قومیت ها با عنوان "استراتژی دولتی برای برابری مدنی ، ادغام  اقلیت ها "تهیه کرده است هدف از این استراتژی ارتقا برابری مدنی و ادغام است تا شهروندان گرجستان ، صرف نظر از منشا قومی خود ، بتوانند در توسعه اقتصادی و دموکراتیک کشور و همچنین زندگی اجتماعی و سیاسی سهیم باشند.

· قانون زبان دولتی در جولای ۲۰۱۵ تصویب شد. اصل حاکم بر آن تعیین زبان گرجی به عنوان زبان رسمی و دولتی است. قانون زبان دولتی به زبان های انگلیسی و روسی ترجمه شده است ، اما به سایر زبان های اقلیت ها هنوز ترجمه نشده است. مواد ۹.۳ و ۱۱ استثنائات قانونی را " برای  شهرهایی که اقلیت ها به طور فشرده درآنجا ساکن هستند"پیش بینی کرده است تا امکان انتشار پوسترها ، تابلوهای راهنما ، پلاکاردها ، تبلیغات یا سایراطلاعات بصری با هدف اطلاع رسانی به مردم در مناطق اقلیت نشین به یک زبان غیر رسمی مانند ارمنی و آذربایجانی فراهم شود.

· ماده (۳) قانون زبان دولتی ، مصوب ۲۰۱۵ ، معرفی برنامه آموزش دو زبانه برای اقلیت های زبانی را پیش بینی کرده است. در نوامبر ۲۰۱۸ ، مقامات گرجستان گزارش دادند۲۱۱ مدرسه دولتی همه موضوعات برنامه های درسی سراسری را به زبان اقلیت ها و گرجی به عنوان زبان دوم (۸۲  مدرسه به زبان آذربایجانی ، ۱۱۸ مدرسه به زبان ارمنی و ۱۱ مدرسه به زبان روسی) آموزش می دهند. علاوه بر این ، ۷۶ مدرسه موضوعات برنامه درسی سراسری را به زبان گرجی آموزش می دهند، اما به دانش آموزان اقلیت های موضوع "زبان و ادبیات اقلیت ها "را پیشنهاد می دهد.

· رادیو و تلویزیون ملی در سال ۲۰۱۸ یک وب سایت ویژه به ۷ زبان (گرجی ، آبخازی ، اوستیایی ، ارمنی،آذری،روسی و انگلیسی)، شامل اخبار در هر ساعت،راه اندازی کرده است. رادیو و تلویزیون ملی همچنین گروهی به نام"گرجستان گوناگون"ایجاد کرده است که از طریق آن با نمایندگان اقلیت ها مشورت و تبادل نظر می کنند.این همکاری در نوامبر ۲۰۱۸ منجر به امضای توافق نامه همکاری بین پخش کننده عمومی و نمایندگان اقلیت ها از طریق شورای اقلیت های گرجستان شد. این توافقنامه شامل یک استراتژی و برنامه عملیاتی رسانه ای با هدف تقویت سطح اطلاعات ارائه شده به زبان اقلیت ها ، افزایش سطح آگاهی اکثریت درمورد مسائل اقلیت ها می باشد .

· چرخه نظارت و ارزیابی گرجستان اقدامات انجام شده در راستای اجرای" استراتژی دولت برای برابری مدنی و ادغام "و همچنین یک برنامه اقدام برای ۲۰۱۵-۲۰۲۰ نشان می دهد  برنامه اقدام توسط کلیه مراجع ذیربط به دقت نظارت می شود ، اجرای آن توسط کمیسیون بین المللی دولتی هماهنگ می شود. تعهد مقامات برای ترویج تنوع فرهنگی "به عنوان یک دارایی ارزشمند برای گرجستان و یک منبع برای توسعه -دموکراتیک و پایدار این کشور" تلقی می شود. کمیته مشورتی از مقامات می خواهد که استراتژی دولتی برابری مدنی و ادغام را با توجه به مدارا و گفتگوی بین فرهنگی به طور منظم برنامه ریزی ، اجرا و ارزیابی کنند.

بخش سوم :  نابرابری در قوانین و احکام گرجستان

سیاست دولت در مورد آزادی دین

· سیاست دولت گرجستان در قبال آزادی مذهب در طول دوره گزارش تغییر چندانی نکرده است و چالش های سیستمی که سازمان ها و گروه های مذهبی با آن روبرو هستند هنوز به طور اساسی حل نشده باقی مانده است. علیرغم تعهداتی که در "برنامه اقدام"دولت برای آزادی دین، بیان عقیده و حقوق بشر وجود دارد ، دولت و پارلمان گرجستان هیچ اقدام مناسبی برای از بین بردن شیوه های تبعیض آمیز سیستمیک در زمینه آزادی مذهبی (ازجمله عناصرتبعیض آمیز در قانون مالیات و قانون اموال دولتی و عدم به رسمیت شناختن تعهدات سایرگروه های مذهبی) انجام نداده است. توصیه ها و درخواست کمیسیون اروپایی علیه نژادپرستی و عدم تحمل (ECRI)، از دولت گرجستان مبنی بر تقویت ارتباطات و همکاری سازنده بین آژانس دولتی امور ادیان و مدافع عمومی گرجستان تاکنون اجرا نشده است و تنش های در این ارتباط همچنان وجود دارد. گزارش های اخیر منتشر شده در مورد آزادی مذهب در گرجستان نشان می دهد سازمان های مذهبی به آژانس دولتی امور دینی دولت اعتماد ندارند و مشکل ارتباط دموکراتیک با سازمانهای مذهبی همچنان وجود دارد.

مشکلات مربوط به اموال سازمان های مذهبی

· از جمله مشکلات عمده ای که اقلیت های دینی و مذهبی با آن روبرو هستند ، مسئله مربوط به مالکیت اموال ، از جمله عبادتگاه ها است. آنها در تلاش برای بازپس گیری اموال مصادره شده توسط مقامات شوروی یا اخذ مجوز برای ساختن عبادتگاه های جدید با موانعی روبرو هستند. این مشکل با تبعیض موجود در قوانین گرجستان همراه است که محدودیت هایی را برای سازمان های دینی مذهبی ، به استثنای رهبر کلیسای ارتدکس گرجستان ، برای بازپس گیری یا خرید اموال اعمال می کند.

· دولت فهرستی از اموال مصادره شده یا محاسبه خسارت وارده توسط اقلیت های دینی تحت رژیم شوروی را در دسترس عموم قرار نداده است ؛ و هیچ سیاستی برای بازگشت اموال اقلیت های دینی ایجاد نکرده و هیچ مقررات قانونی وجود ندارد که به اقلیت های دینی با استناد به آن اجازه دهد به طور قانونی خواستار بازگرداندن اموال خود یا درخواست دریافت غرامت عادلانه شوند.

· در قرن بیستم ، مقامات شوروی همه نوع اموال از جمله خانه های عبادت متعلق به جوامع دینی و مذهبی را مصادره کردند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ و استقلال گرجستان ، فقط کلیسای ارتدکس گرجستان توانست مالکیت خود را بر اموال مصادره شده بازگرداند در حالی که به سایر گروه های مذهبی چنین امکانی داده نشد. علاوه بر این ، کلیسا دارای اموال سایر سازمان های مذهبی نیز بود. اسقف اعظم از بازگرداندن این اموال به صاحبان تاریخی آنها خودداری می کند. مشکلات مربوط به اموال مصادره شده بیشترین تأثیر را بر جوامع دینی و مذهبی ارامنه ارمنی ، کاتولیک ، انجیلی-لوتری ، مسلمان و یهودی دارد.

· بسیاری از اموال تاریخی مصادره شده در حال حاضر متعلق به دولت است و بازگرداندن این امول  به صاحبان تاریخی و اصلی جوامع مذهبی به دلیل عدم وجود اراده در دولت و قوانین تبعیض آمیز ناممکن است. حق داشتن چنین املاکی تنها بر اساس ماده ۷ توافقنامه روابط بین دولت و کلیسای گرجستان مجاز می باشد.

· به عنوان نمونه در ژانویه ۲۰۱۹ دادگاه شهر تفلیس از به رسمیت شناختن حق مالکیت کلیسای حواری ارمنی به عنوان طرفی که حقوق و منافع آن نقض شده است خودداری کرد و مانع رسیدگی به این پرونده شد.

· کاتولیک های گرجستان در تلاش برای اخذ مجوز ساخت کلیسا با موانع متعددی روبرو شد. در ۱۶ آوریل ۲۰۱۳ ، کلیسای کاتولیک درخواستی به شهرداری روستاوی دادند و درخواست مجوز ساخت کلیسا در زمینی متعلق به متقاضی را کردند. در ۲۱ مه ۲۰۱۳ ، شورای شهر روستاوی دستور تعیین شرایط ساخت و ساز را صادر کرد. بر اساس قوانین در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۳ ، کلیسای کاتولیک برای صدور گواهی مجوز برای مرحله دوم به شهرداری روستاوی مراجعه کرد. با این حال، مقامات محلی هیچ اقدامی مبنی بر تأیید درخواست صادر نکرده و به درخواست کننده نیز این رد را اعلام نکرده اند. در تاریخ ۱۳ نوامبر ۲۰۱۵ ، کاتولیک ها با ادعای عدم صدور مجوز ، ایجاد تبعیض و از بین بردن پیامدهای رفتار تبعیض آمیز ، به دادگاه شهر روستاوی شکایت کردند و در ۶ ژوئن ۲۰۱۶ ، دادگاه شهر روستاوی این درخواست را تأیید کرد و به شهرداری روستاوی دستور داد تا مجوز ساخت ساختمان کلیسا در زمینی را که تحت مالکیت دولت است به کاتولیک ها صادر کند ولی ، شهرداری روستاوی علیه این تصمیم به دادگاه تجدیدنظر تفلیس اعتراض کرد.

· مانند دیگر سازمان های مذهبی، جامعه یهودی نیز تحت حاکمیت شوروی اموال مذهبی خود را از دست داده اند. تا به امروز ، دولت هنوز هیچ املاکی را به آنها منتقل نکرده است و کنیسه ها ، که از نابودی در رژیم شوروی جان سالم به در برده اند ، همچنان اموال دولتی هستند.کنیسه بزرگ تفلیس تحت مالکیت دولتی باقی می ماند ولی اتحادیه یهودیان گرجستان از امتیاز قانونی استفاده از ساختمان برخوردار است. این شرایط به کنیسه هایی که در گوری ، آخالتسیخه ، اونی ، ساچخره ، باتومی (خیابان وازها-پساولای ۳۳) ، مارتویلی و سناکی واقع شده اند نیز صدق می کند. یکی دیگر از کنیسه های باتومی (خیابان ۹ مارتی ۶) ، ساختمانی که طی این سالها آسیب جدی دیده است ، همچنان اموال دولتی است. در سال ۲۰۱۵ ، بخشی از ساختمان فرو ریخت. در همان سال ، حق استفاده از ساختمان به اتحادیه یهودیان واگذار شد. دومین کنیسه در آخالتسیخه (خیابان گرامیشویلی) در سال ۱۹۵۳ توسط مقامات شوروی تعطیل شد و ابتدا به کتابخانه و سپس به ورزشگاه تبدیل شد. امروزه ، ساختمان مذکور آسیب دیده است و وضعیت مناسبی ندارد.

· برخی از املاکی که در گذشته به جامعه یهودیان تعلق داشت در حال حاضر مالکیت خصوصی دارند. به عنوان مثال ، ساختمان سابق کنیسه در تفلیس در حال حاضر میزبان تئاتر منطقه سلطنتی است. در سال ۱۹۸۸ ، ساختمان با امتیاز استفاده به تئاتر نمایشی دولتی منتقل شد. با این حال ، در سال ۲۰۰۱ ، حکم دادگاه عالی گرجستان سازمان مذهبی یهودیان را مالک مشترک این ساختمان اعلام کرد. اتحادیه تصمیم گرفت ساختمان را به نفع تئاتر واگذار کند. این تصمیم توسط بخش بزرگی از جامعه یهودیان که بارها خواهان حفظ مالکیت ساختمان شده اند مورد اعتراض قرار گرفته است. ساختمان یک موزه یهودی (کنیسه سابق) در خیابان آنتون کاتالیکوسی ۳ ،تفلیس همچنان تحت مالکیت دولت است.

· اکثر بناهای مذهبی آثار میراث فرهنگی هستند. در حالی که مشکل مالکیت تاریخی در بلاتکلیفی به سر می برد ، با وجود اینکه دولت به طور رسمی مسئولیت حفظ و نگهداری خود را بر عهده دارد ، اموال در معرض خطر تخریب قرار دارند. به عنوان مثال ، کلیسای ارمنی سورب نشان در تفلیس تحت مالکیت دولتی و در وضعیت بسیار ضعیف تعمیر شد. در سال ۲۰۱۶ شورای شهرداری تفلیس به صاحب زمین همسایه کلیسا اجازه احداث ساختمان جدید را داد که در این فرایند آسیب بیشتری به کلیسا وارد شد.

· در همین حال، ساختمان های تاریخی منتقل شده به رهبر کلیسای ارتدوکس گرجستان اصالت خود را از دست داده اند و ویژگی های اصلی ساختمان ها حذف شده اند تا شواهد مبدأ تاریخی آنها حذف شود. در سال ۲۰۱۷،دولت دو کلیسای حواری ارمنی در تفلیس را به کلیسای ارتدکس گرجستان واگذار کرد. کلیسای ارتدکس گرجستان بلافاصله و به طور غیرقانونی کار مرمت و بازسازی را آن را آغاز کرد و باعث شد تا بیشتر به این کلیساها آسیب وارد شود . تلاش های کلیسای حواری ارمنی برای به چالش کشیدن قانونی این بی عدالتی آشکار با این ادعا رد شد که نمی تواند مدرکی از مالکیت فعلی آن بر ساختمان ها نشان دهد. با این حال، شواهد مستند و باستان شناسی گسترده ای وجود دارد که نشان می دهد این کلیسا قبل از توقیف متعلق به کلیسای حواری ارمنی بوده است؛ مبارزه حقوقی کلیسا برای بازپس گیری اموال خود ادامه دارد.

· جوامع مذهبی اغلب هنگام ساختن خانه های عبادت با تبعیض روبرو می شوند. صدور مجوزهای ساختمانی در صلاحیت مقامات محلی شهرداری ها است. دخالت آژانس دولتی امور ادیان در رابطه با صدور مجوز ساخت و ساز برای اقلیت های دینی و مذهبی کوچک نیز نگرانی هایی را ایجاد کرده است ، زیرا آژانس تمایل دارد بدون هیچ گونه مبنای قانونی دراختیارات مقامات محلی اعمال نظر کند.

· دخالت آژانس دولتی امور ادیان در رابطه با عدم صدور مجوز ساخت و ساز از سوی شهرداری و شورای شهر برای اقلیت های مذهبی مشکلات و نارضایتی های را برای اقلیت های مذهبی ایجادکرده است. به عنوان نمونه : مسلمانان اهل تسنن در باتومی درطول سالیان متمادی درخواست احداث مسجد جدید را برای صدور مجوز ساخت به شهرداری ارائه داده اند چون تنها مسجد شهر،گنجایش مسلمانان را ندارد بنابرین آنها مجبور هستند مراسم مذهبی خود را در خارج از مسجد و منزل درخیابان ها انجام دهند، در ۵ مه ۲۰۱۷، مقامات محلی شهرداری این درخواست را رد کردند. در پی شکایت بنیاد ساخت مسجد در۳۰ سپتامبر ۲۰۱۹،دادگاه شهر باتومی این تصمیم را در رابطه با پرونده مسجد باتومی اعلام کرد: دادگاه درخواست مسلمانان برای احداث مسجد جدید در شهر باتومی را تأیید می کند و بر واقعیت وجود تبعیض صحه می گذارد. قاضی دادگاه با اشاره به این واقعیت که هفت کلیسای ارتدوکس در همان منطقه مسکونی در زمین های متعلق به شهرداری ساخته شده و تصمیم شهرداری، اقدامی تبعیض آمیز و نابرابر در برخورد با خواست دو گروه دینی متفاوت را نشان می دهد. دادگاه تصمیم شهردار باتومی را نادرست ارزیابی کرد ولی شهرداری دوباره درخواست ساخت و ساز را با ارائه دلایل مبهم رد کرد و پرونده را برای بررسی مجدد بازگرداند.

· جامعه مسلمانان در زمان رژیم شوروی مساجد متعددی را از دست دادند. بخشی از این ساختمان ها در حال حاضر تخریب شده اند در حالی که کاربری برخی از آنها تغییر کرده است. به عنوان مثال ، مسجد آبی شاه اسماعیل در سال ۱۹۵۱ به همراه پل متخی تخریب شد. اکثر مساجد بازمانده در حال حاضر متعلق به دولت هستند. قبل از اشغال اتحاد جماهیر شوروی ، هفت مسجد همراه با مسجد شیعه در تفلیس فعالیت می کردند. امروزه ، تنها یک مسجد اهل سنت معروف به مسجد جمعه (در خیابان بوتانیکوری) باقی مانده است که محل عبادت هر دو جامعه مسلمان سنی و شیعه در شهر تفلیس است.

· تاکنون به جامعه مسلمانان اهل تسنن منطقه آجارا این حق داده نشده است که در ۲۰ ساختمان مذهبی(مسجد) در آجارا فعالیت مذهبی و عبادی  صورت گیرد به دلیل عدم مراقبت و  نگهداری درست این بناها در حال فروپاشی و تخریب هستند.

· صلاحیت های آژانس دولتی اموردینی زیر نظر نخست وزیر گرجستان شامل ارائه توصیه هایی در مورد ساخت بناهای مذهبی و تعیین مکان آنها است ولی عملکرد فعلی آژانس نشان می دهد توصیه آژانس دولتی اغلب باعث ایجاد مانع در ساخت و ساز و صدور مجوز اداری ساخت ساختمان ها می شود .

· مشکلات سیستمیک برای گروههای مذهبی غیر مسلط پیرامون مالکیت املاک و مستغلات ، استرداد اموال تاریخی و ساخت بناهای مذهبی جدید در گزارش های مدافع عمومی گرجستان و بسیاری از سازمانهای محلی و بین المللی برجسته شده است.  به عنوان مثال ، کمیسیون اروپایی علیه نژادپرستی و عدم تحمل (ECRI) از دولت می خواهد که اختلافات مربوط به اموال مذهبی را به شیوه ای سریع ، شفاف و منصفانه حل کند و مجوز ساخت بناهای مذهبی جدید را نه بر اساس تعصبات مذهبی بلکه براساس قوانین در نظر بگیرد.

· کمیته مشورتی کنوانسیون چارچوب حفاظت از اقلیت های ملی شورای اروپا در گزارشی که در سال ۲۰۱۹ منتشر کرده، خاطرنشان کرده که مشکل بازگرداندن اموال و ساختمان ها به جوامع دینی گرجستان بجز کلیسای ارتدکس گرجی حل نشده باقی مانده و خطر تخریب بناهای مذهبی تاریخی همچنان درحال افزایش است و از مقامات گرجستان می خواهد که این روند را شفاف کرده و آن را صرفاً بر اساس معیارهای عینی قانونی بنا کنند.

دین در مدارس عمومی

· قانون آموزش عمومی گرجستان ، مصوب ۲۰۰۵ ، بی طرفی مذهبی و عدم تبعیض را به عنوان یکی از اصول اصلی مدارس دولتی به رسمیت می شناسد.هدف این قانون ایجاد محیط یادگیری بر اساس اصول سکولاریسم و برابری برای همه دانش آموزان است.با این حال،تلقین و تبلیغ دین درمدارس دولتی همچنان یک مشکل است.

· معلمان و کارکنان اداری مدارس ناکارآمد، سیاست های غیرمؤثر وزارت آموزش و علوم و محتوای کتب درسی به ایجاد محیطی با ویژگی عدم تحمل مذهبی در مدارس دولتی منجر شده است. تجزیه و تحلیل محتوای کتب درسی نشان می دهد که این کتاب ها بیشتر از منظر اکثریت قومی و مذهبی هنگام پرداختن به تاریخ گرجستان در زمینه های تک مذهبی و قومیت محور نوشته شده اند. کتابهای درسی غالباً نمایانگر تنوع مذهبی کلیشه های خصمانه ای را علیه اعتقادات و قومیت هایی که در کتابهای درسی به عنوان غیر گرجی مشخص شده تشویق می کنند درحالی که اقلیت های دینی چند قرن سابقه حضور درگرجستان را دارند .

· شرکت در امتحانات سراسری و مسابقات مختلف که روزهای شنبه برگزار می شود ، مشکلاتی را برای دانش آموزان برخی از اقلیت های مذهبی ایجاد می کند ؛ دانش آموزان این جماعت در شرکت در رویدادها ، مسابقات مدرسه و امتحانات نهایی که شنبه برگزار می شود ، مشکل دارند.

· در ۸ ژوئن ۲۰۱۹ ، اخبار مربوط به سخنرانی های الهیاتی ده ها معلم مدارس دولتی از مناطق مختلف در مناسبت "روز مریم مقدس" در رسانه ها و شبکه های اجتماعی پخش شده است. عمل مشارکت معلمان در جشن های اختصاص یافته به روز مریم مقدس با اصل جدایی دولت و کلیسای ارتدکس گرجی که در قانون اساسی تصریح شده مغایر است و بی طرفی و آزادی دینی قانون آموزش عمومی را نقض می کند.

· ​​اگرچه در قانون آموزش و پرورش پیش بینی شده است که مدارس دولتی نمی توانند برای تلقین مذهبی ، تبلیغ دین و مذهب یا جذب اجباری مورد استفاده قرارگیرند، اما توافقنامه امضاء شده بین کلیسای ارتدوکس و دولت به کلیسا اجازه می دهدکه تا زمان تصویب قوانین جدید،تدریس علوم دینی را درموسسات آموزشی دولتی انجام دهد و دولت هم باید هزینه فعالیت های آموزشی مرتبط با مسیحیت ارتدوکس گرجستان را بپردازد.

· در مورد توسعه حرفه ای معلمان ، اقدامات به ویژه از طریق اجرای "برنامه توسعه حرفه ای و حمایت شغلی برای معلمان جمعیت اقلیت های قومی" انجام می شود. مقامات کاملاً آگاه هستند که عدم تسلط به زبان رسمی معلمان درمناطقی که تعداد قابل توجهی از افراد متعلق به اقلیت های ملی ساکن هستندیک مشکل جدی است. کمیته مشورتی دفتر مدافع عمومی از مقامات دولت گرجستان می خواهد تا تلاشهای خود را در جهت ارتقاء کیفیت مطالب برای آموزش زبان اقلیت ها و از پیشرفت حرفه ای برای معلمان مدارس پیش دبستانی، ابتدایی و متوسطه که مشغول تدریس اقلیت ها هستند اطمینان حاصل کند و شورای ادیان مدافع عمومی نیز سال هاست از دولت و وزارت آموزش و پرورش خواسته است تا اراده سیاسی نشان داده و اقدامات موثری را برای از بین بردن چنین شرایطی انجام دهند ، اما تاکنون هیچ اقدام مناسبی انجام نشده است.

امتیازات قانونی رهبرکلیسای ارتدوکس گرجستان

· کلیسای ارتدکس گرجستان از مجموعه ای از امتیازات در زمینه آموزش عالی برخوردار است ولیرچنین امتیازاتی به هیچ سازمان دینی و مذهبی دیگری تعلق نمی گیرد. بر اساس ماده ۵ موافقت نامه قانون اساسی بین دولت گرجستان و کلیسای ارتدوکس ، هر دو طرف توافق نامه به طور مساوی و دو طرفه اعتبار اسناد ، مدارک علمی و عناوین صادره و اعطا شده توسط موسسات آموزش عالی مربوطه را به عنوان مدرک آموزش عالی به رسمیت می شناسند؛ دولت و کلیسا مجاز به اجرای برنامه های مشترک در زمینه آموزش هستند و دولت باید از تجهیزات و امکانات آموزشی کلیسا حمایت کند.

· طبق قانون آموزش عالی ، آموزش تحصیلات تکمیلی الهیات ارتدوکس مورد تایید می باشد .  و در حال حاضر بر اساس آموزه ها و فرهنگ مسیحیت ارتدکس گرجستان برنامه های الهیاتی در مقاطع تحصیلی کارشناسی ، کارشناسی ارشد و دکتری در موسسات آموزش عالی الهیات ارتدوکس برقرار می باشد  و کلیسای ارتدکس گرجستان از مجموعه ای از امتیازات در زمینه آموزش عالی برخوردار است در حالی که، چنین امتیازاتی به هیچ سازمان مذهبی دیگری تعلق نمی گیرد. در سال ۲۰۱۶ ، اداره مسلمانان گرجستان درخواست  مجوز تاسیس یک موسسه آموزش عالی در زمینه اسلام شناسی را از مرکز ملی ارتقاء کیفیت گرجستان درخواست کرد ولی آن  مرکز این درخواست را با استناد به ماده ۴۷۵ قانون آموزش عالی، این درخواست را رد کرد.

· وجود یک محیط ضد تبعیض و چند فرهنگی از الزامات اساسی و نیاز فوری برای موسسات آموزش عالی گرجستان است. قانون آموزش عالی گرجستان موسسات آموزش عالی را ملزم می کند که با اساتید ، دانشجویان و کارکنان دانشگاهی یکسان رفتار کنند و هرگونه تبعیض بر اساس مذهب یا قومیت را ممنوع می کند. دانشجویان با پیشینه های مختلف قومی و مذهبی و همچنین دانشجویان خارجی اغلب با نگرش های تبعیض آمیز و غفلت آمیز از سوی همسالان خود و همچنین از سوی اساتید و کارکنان اداری و دانشگاهی روبرو هستند. آموزش عالی و توسعه علوم وزارت آموزش ، علوم ، فرهنگ و ورزش گرجستان باید در رابطه با پایبندی به سیاست ضد تبعیض و قوانین اخلاقی مربوطه به موسسات آموزش عالی دولتی همکاری کنند. مرکز ملی ارتقای کیفیت آموزش گرجستان  در ارزیابی برنامه های تربیت معلم ، باید معیاری را تدوین کند که دوره های آموزشی ویژه ای را در برنامه های تربیت معلم اجباری کند ، که از یک سو معلمان آینده را برای مدیریت کلاس با پذیرش تنوع مذهبی آماده کند و از سوی دیگر دانش مناسب آنان را در مورد ادیان  افزایش  دهد.

قوانین مالیاتی تبعیض آمیز

· قانون مالیاتی نابرابر که برای اقلیت های دینی و مذهبی اعمال می شود، سال هاست که مشکل ساز است. قانون مالیات گرجستان، در برخی موارد ، معافیت هایی را فقط برای کلیسای ارتدکس گرجستان در نظر می گیرند، در حالی که سایر گروه های دینی و مذهبی مشمول معافیت مالیاتی یکسان نمی شود. این مشکل در مرکز توجه سازمان های اقلیت مذهبی ، مدافع عمومی گرجستان و سازمان های مختلف محلی و بین المللی بوده است.براساس مفاد توافقنامه روابط دولت با کلیسای ارتدکس گرجستان، تنها این کلیسا است که  از پرداخت مالیات بر واردات و مالیات بر ارزش افزوده برای اقلام وارداتی و اموال یا زمین هایی که برای اهداف غیرانتفاعی استفاده می کند معاف است.

مالیات بر سود

· بر اساس قانون مالیات گرجستان ،  سود حاصل از فروش صلیب ، شمع ، شمایل ، نماد ، کتاب و تقویم که توسط کلیسای ارتدکس گرجستان برای اهداف مذهبی استفاده می شود از مالیات بر درآمد معاف است. دادگاه قانون اساسی گرجستان اظهار داشت که اعمال معافیت از مالیات بر سود برای اشخاص دیگری غیر از رهبر کلیسای ارتدوکس مجاز نمی باشد .

مالیات بر ارزش افزوده

· بر اساس قانون مالیات گرجستان ،فروش صلیب ، شمع ، شمایل ، کتاب ، تقویم و سایر اقلام عبادی توسط رهبر کلیسای ارتدکس گرجستان  که فقط برای اهداف مذهبی استفاده می شود ، از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف است. این امتیاز به  اسقف اعظم کلیسای ارتدکس گرجستان اجازه می دهد تا قیمت محصولات/خدمات خود را پایین تر از قیمت بازار تنظیم کند ، زیرا چنین محصولات و خدماتی شامل مالیات بر ارزش افزوده نمی شود و در نتیجه قیمت های پایین تری را شامل می شود.

مالیات بر واردات

· بر اساس توافقنامه قانون اساسی بین دولت و کلیسای ارتدکس گرجستان ، در مورد خاص رهبر کلیسای ارتدکس گرجستان از پرداخت هزینه واردات معاف است. درحالی که شرایط کلی برای محاسبه هزینه ها در مورد کالاها و اقلام وارد شده توسط سایر سازمان های دینی و مذهبی قابل اجرا است

مالیات بر دارایی

· براساس توافقنامه امضاء شده بین دولت گرجستان و کلیسای ارتدوکس گرجستان "کالاها و اقلام مذهبی تولید شده توسط کلیسا شامل تهیه،واردات،تحویل و اهدای چنین کالاها و اقلام  و همچنین قانون مالیات ، املاک مورد استفاده برای اهداف غیر اقتصادی و زمین که امروزه کلیسای ارتدکس (بزرگترین مالک زمین است) از پرداخت مالیات معاف است.

· کلیسای ارتدکس گرجستان علاوه برکمک های پولی،کمک های مالی مختلفی ازجمله اتومبیل،اتوبوس وسایر اقلام دریافت می کند.در بیشتر موارد،هیچ برآوردی برای ارزش این اقلام وجود ندارد.همچنین کلیسای ارتدکس گرجستان مقدار قابل توجهی از املاک ومستغلات را که توسط دولت تحت مالکیت یا دراختیار سالانه منتقل می شود،دریافت می کند.زمین هایی به کلیسای ارتدکس اعطا می شود که هزینه آن یک لاری(ارزمحل) نمادین است.

· به این ترتیب ، قانون مالیات و توافقنامه قانون اساسی این امتیاز را فقط به کلیسای ارتدکس اعطا می کنند. این ترتیبات محیطی را ایجاد کرده که سازمان های دینی و مذهبی ، غیر از کلیسای ارتدوکس ، با رفتار متفاوتی روبرو شوند. در ۷ مه ۲۰۱۹ ، نه(۹) سازمان دینی و مذهبی در رابطه با رفتارهای متمایز با سازمان های دینی و مذهبی، به دادگاه قانون اساسی شکایت کردند ولی  این دادگاه تاکنون به این پرونده رسیدگی نکرده است دادگاه خاطرنشان می کند که هدف از اعطای این تخفیف بدلیل قدردانی از نقش ویژه کلیسای ارتدوکس در تاریخ گرجستان است.

ثبت سازمان های مذهبی

· تا سال ۲۰۰۵ ، به دلیل وجود شکاف در قوانین موجود و شیوه های معیوب دولت ، اجازه ثبت نام به سازمان های دینی -مذهبی داده نشد. بر اساس اصلاحات قانون مدنی گرجستان در آوریل ۲۰۰۵ ، گروه های مذهبی اقلیت حق ثبت نام به عنوان اشخاص حقوقی غیر انتفاعی (غیر تجاری) ، همچنین ، در قالب (اتحادیه یا بنیاد) را دارند. به هر حال ، یک سال بعد در سال ۲۰۰۶ هر دو نوع ثبت ، اتحادیه و بنیاد لغو شد و انجمن های مذهبی فقط می توانند به عنوان نهادهای غیر انتفاعی (غیر تجاری) ثبت نام کنند.

· برخی از سازمان های دینی و مذهبی انجام کارهای خود را به عنوان یک نهاد حقوقی غیرانتفاعی (غیرتجاری) غیرقابل قبول می دانند و خواستار ثبت نام به عنوان یک شخص حقوقی تحت قوانین عمومی هستند. اجازه ثبت سازمان دینی تحت قوانین عمومی فقط به گرجستان کلیسای ارتدوکس در سال ۲۰۰۲ در قالب توافق قانون اساسی بین دولت و کلیسا به رسمیت شناخته شد.

· برای اینکه یک انجمن بتواند به عنوان یک شخص حقوقی تحت قوانین عمومی ثبت نام کند ، باید دارای معیارهای زیر باشد:

۱. دارای روابط تاریخی با گرجستان ۲. در کشورهای عضو شورای به عنوان یک دین شناخته شود.

· توجه به این نکته ضروری است که به موجب اصلاحات قانون مدنی ، سازمان های مذهبی در حوزه قانونی تنظیم شده توسط حقوق خصوصی باقی مانده اند و  مشمول قانون حقوق عمومی نمی شوند .

شیوه تأمین بودجه سازمانهای مذهبی

· در سال ۲۰۱۴ ، دولت گرجستان بودجه چهار سازمان دینی (جامعه مسلمانان ، جامعه یهودیان ، کلیسای کاتولیک و کلیسای حواری ارمنی در گرجستان) را آغاز کرد. این تصمیم به عنوان یک اقدام مثبت از سوی دولت برای از بین بردن تبعیض در زمینه تامین مالی سازمان های دینی و مذهبی اقلیت ها و گسترش حوزه فعالیت گروه های مذهبی با اختصاص بودجه مورد توجه قرار گرفت. با این حال، سازمان های مذهبی و فعالان حقوق بشر به محتوای تبعیض آمیز سیستم بودجه اشاره می کنند و در برخی موارد آن را به عنوان مکانیزمی برای دخالت درخودمختاری داخلی اقلیت های مذهبی  ارزیابی می کنند.

· کلیسای ارتدکس گرجستان بزرگترین دریافت کننده بودجه از دولت است این کلیسا از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۹ ، در مجموع ۲۷۶.۵ میلیون لاری از دولت بودجه دریافت کرده است. اختصاص بودجه برای چهار شازمان های دینی اقلیت ها در مقایسه با بودجه کلان اختصاص یافته به کلیسای ارتدوکس گرجی تبعیض آمیز است. دولت تنها به چهار سازمان مذهبی اقلیت برای جبران خسارت هایی که در دوران شوروی متحمل شده اند غرامت می دهد، در حالیکه سایر سازمان ها و گروه های مذهبی (از جمله کلیسای لوتری ، کلیسای باپتیست انجیلی،کلیسای انجیل ایمان،یزیدی ها) نیز مورد آزار و اذیت قرار گرفته اند ولی بودجه ای دریافت نمی کنند.

· بنابراین هنوز مشخص نیست که دولت بر اساس چه معیار و مشروعیتی تنها برای چهار اقلیت دینی و مذهبی بودجه اختصاص می دهد. اگرچه تصمیم دولت برای تأمین بودجه سازمان های مذهبی به عنوان جبران خسارت معنوی وارده از سوی رژیم تمامیت خواه شوروی اشاره دارد، ولی در فرآیند تعیین میزان بودجه، معیار و شاخص مشخص برای جبران خسارات مادی و معنوی وجود ندارد.میزان بودجه سازمان های مذهبی به اراده سیاسی دولت بستگی دارد و در عین حال، باید توجه داشت روند تامین مالی چهار اقلیت دینی نیز برای تحت کنترل قرار دادن آنها از سوی دولت گرجستان است. دولت بدینوسیله برنامه ها و فعالیت های مورد نظر اقلیت های دینی و مذهبی را مدیریت می کند و قدرت تعلیق یا خاتمه طرح ها و برنامه های اقلیت های دینی را برای خود محفوظ می دارد. این رویکرد اساساً با ایده جبران خسارت،که سازوکاری برای بازگرداندن حقوق معنوی و مادی اقلیت های دینی و مذهبی است، در تضاد می باشد.

تلاش دولت برای مداخله در خودمختاری سازمان های مذهبی اقلیت

· در کنار اعطای امتیازات به کلیسای ارتدکس، دولت بارها در جوامع دینی و مذهبی اقلیت ها مداخله کرده و بر سازمان های مذهبی اقلیت نظارت داشته است. به عنوان مثال ، در سال ۲۰۱۳ ، دولت با استفاده از سازمان های اجرای قانون ، یک رهبر مذهبی مسلمان را مجبور به استعفا کرد. در دسامبر ۲۰۱۹ ، دولت انتخابات مفتی جدید (رهبر مسلمان سنی سازمان) را برگزار کرد. نمایندگان جامعه مسلمان شکایت کردند که دولت در استقلال سازمان مذهبی مداخله کرده، زیرا انتخابات با مشارکت فعال سرویس های امنیتی دولتی برگزار شد. اعضای جامعه مسلمان معتقدند که اداره مسلمانان گرجستان ، با تسلیم شدن در برابر فشار دولت ، از فرصت ساختن مسجد جدید در مناطق مختلف مسلمان نشین چشم پوشی می کند.

موضوعات مرتبط با عبور از مرزها و حمل ادبیات مذهبی از طریق مرزهای دولتی

· نمایندگان اقلیت های دینی اکثراً هنگام وارد کردن کتب و منابع آموزشی و علمی در حوزه دین و مذهب خاص ازکشور خارجی در اداره مرزبانی و گمرگ کشور گرجستان با مشکل روبرو می شوند. هنگام بررسی اسناد مسافرتی ، آنها اغلب برای مدتی نامتعارف در مرزهای دولتی بازداشت می شوند. در برخی موارد هنگام امتناع از وارد کردن کتب و منابع دینی و مذهبی از آنها خواسته می شود که اجازه کتبی اسقف اعظم گرجستان و یا اداره مسلمانان گرجستان"را برای ورود این منابع ارائه دهند و در برخی موارد ، افسران مرزبانی و گمرگ اشاره می کنند که محتوای ادبیات مذهبی باید به طور کامل مورد بررسی قرار گیرد ، زیرا ادبیات وارد شده توسط سازمان های مذهبی غالب به عنوان تهدید تلقی می شود. در حالیکه  واردات محصولات چاپی از مرزها، طبق قوانین گرجستان نیازی به ارائه مجوز ، یا گواهی خاص ندارند و از پرداخت مالیات معاف است. بر این اساس،شیوه فعلی درخواست اسناد اضافی در بازرسی مرز و گمرک امری غیرقانونی و غیرموجه است. علیرغم اینکه دفتر مدافع عمومی  طی این سال ها توصیه هایی برای پایان دادن به اقدامات غیرقانونی توسط مقامات دولتی ارائه کرده اند ، ولی شیوه تبعیض آمیز و موانع برای اقلیت های دینی و مذهبی غیر ارتدوکس همچنان وجود دارد.

سخنان نفرت انگیز ، تبلیغات ضد غربی ، بازتاب تنوع و نقش رسانه ها

· در سال های اخیر ، پیام های غیرقابل تحمل و بیگانه هراسی درحال افزایش است.مطالعات مختلف تأیید می کند که رسانه ها مقام اول را در انتشار سخنان نفرت انگیز دارند.نتایج تحقیقات در مورد تبلیغات ضد غربی مخالفان دولت نشان می دهد که، از سال ۲۰۱۸ انواع پیام های مختلف از جمله تهدید از دست دادن هویت مذهبی مردم گرجستان ، افزایش سخنان نفرت انگیز ناشی از عدم تحمل مذهبی، نمایش تصویر مثبت از روسیه به عنوان جایگزینی برای غرب گرایی تبلیغ می شود. پوشش ناکافی رسانه ها درباره مسائل مذهبی ، نگرش های بیگانه هراسی را در جامعه تشویق می کند. به طورکلی در فضای رسانه ای ، به ویژه در پخش عمومی ، برنامه های آموزشی که باعث افزایش آگاهی عموم مردم  از تنوع مذهبی و آزادی دین در محیط دموکراتیک شود ، وجود ندارد.

جنایات با انگیزه عدم تحمل مذهبی

· آزار و اذیت مذهبی،تعرض فیزیکی و لفظی،مداخله غیرقانونی با نمایندگان اقلیت های مذهبی با احکام مذهبی، یکی از فوری ترین و سیستماتیک ترین مشکلات درگرجستان است.طی سال های متمادی شاهدان یهوه اهداف اصلی چنین آزار و تبعیض بوده اند ، و در چند سال گذشته جامعه مسلمانان نیز با این مشکل روبرو شده اند.

· تجزیه و تحلیل پاسخ مقامات دولتی به جرائم ناشی از عدم تحمل مذهبی نشان می دهد که دولت تلاش می کند جنایات علیه اقلیت های مذهبی را با انگیزه نفرت مذهبی تشخیص دهد.

· وزارت امور داخلی گرجستان در مبارزه با جنایات ناشی از عدم تحمل مذهبی گامی مثبت برداشته است. در ژانویه ۲۰۱۸ ، وزارت امور داخلی گرجستان، دپارتمان حقوق بشر را برای نظارت بر تحقیقات جنایات ناشی از عدم مدارا و تحمل مذهبی و شناسایی شکاف های موجود در این روند و ارائه پیشنهاداتی برای رفع آنها ایجاد کرده است . با این وجود،چالش های قابل توجهی باقیمانده است: سیاست دولت در مورد جنایات با انگیزه نفرت عمدتاً بر سرکوب و کمتر بر پیشگیری متمرکز است.

· اقدامات علیه شاهدان یهوه اغلب شامل خشونت فیزیکی ، دخالت در مراسم مذهبی ، آسیب رساندن به عبادتگاه ها ، دارایی ها و ادبیات مذهبی است. در بسیاری از موارد، تحقیقات در باره این اتفاقات هرگز آغاز نمی شود ، یا رسیدگی به شکایت شاهدان یهوه برای مدت نامعقول به طول می انجامد و جنایات صورت گرفته اغلب نادیده گرفته می شود و به ندرت اتهاماتی مطرح می شود؛ دادگاه حقوق بشر اروپا احکام مهمی را علیه گرجستان در رابطه با آزادی مذهب یا عقاید صادرکرده ولی اقدام جدی از سوی دولت انجام نشده است.

· در سال ۲۰۱۲  ماده جدیدی به قانون جزای گرجستان اضافه شد تا انگیزه عدم تحمل را شرایط تشدید کننده جرم تلقی کنند، شواهد کمی وجود دارد که نشان دهد دادگاه از این ماده استفاده کند. احساس عدم حمایت از اقلیت ها نیز با مجازات نکردن مرتکبین ، صلاحیت ناکافی جنایات ادعایی و تحقیقات طولانی مدت باعث بی اعتمادی به نهادهای مجری قانون شده است .

·  از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ ، هشت(۸) مورد نقض گسترده حقوق مسلمانان ساکن در مناطق مختلف جغرافیایی گرجستان مشخص شده است. در هفت (۷) مورد، هیچ اتهامی ثابت نشد و تحقیقات در مورد برخی از پرونده ها هنوز ادامه دارد. دلیل اصلی رویارویی مسیحیان ارتدوکس با مسلمانان بیشتر به برگزاری مراسم مذهبی، نگهداری عبادتگاه ها ، مدارس مذهبی یا سایر بیانات عمومی اعتقادات مذهبی مربوط است.

سیستم های انتخاباتی و مشارکت سیاسی اقلیت های ملی

· اقلیت های گرجستان حدوداً ۱۶درصد از کل جمعیت گرجستان را تشکیل می دهند. با این حال ، سطح مشارکت آنها در زندگی اجتماعی و سیاسی محدود است. حضور نمایندگان اقلیت ها در پارلمان گرجستان، ۱۱ نفر از ۱۵۰ نماینده پارلمان متعلق به اقلیت ها هستند که حدود ۷ درصد اعضای پارلمان را شامل می شود . این رقم نشان می دهد نمایندگان متعلق به اقلیت ها هنوز در زندگی سیاسی کم نماینده هستند ، دلایل جلوگیری از دخالت بیشتر افراد متعلق به اقلیت های ملی چند لایه است احزاب سیاسی هنوز نیازهای اقلیت ها را تا حد زیادی نادیده می گیرند.

· از دیدگاه حقوقی ، "قانون گرجستان "و "کنوانسیون چارچوب اروپا برای حمایت از اقلیت ها " برابری فرصت ها را برای اقلیت ها تضمین می کند. با این وجود ،کیفیت مشارکت اقلیت ها در تصمیم گیری های سیاسی همچنان یک چالش بزرگ است. سیستم انتخابی مختلط فعلی نتوانسته مشارکت سیاسی تمام عیار ملی را به طورکامل فراهم کند. سیستم انتخاباتی یکی از ابزارهای تضمین مشارکت اقلیت های ملی در زندگی سیاسی است. مشارکت تمام عیار اقلیت های ملی برای دولت سازی دموکراتیک بسیار مهم است.

سیاست تبعیض آمیز در تعطیلات مذهبی و جشن ها

· بر اساس قانون کار گرجستان ، تعطیلات رسمی بر اساس رویدادهای مسیحیت ارتدوکس اعلام می شود و رویدادهای اقلیت های مذهبی و قومی توسط قانون به عنوان تعطیلات رسمی شناخته نشده است ،کارمندان اقلیت های دینی و مذهبی شاغل در بخش دولتی و خصوصی می توانند بر اساس قرارداد کار، در مناسبت ها و جشن ها ، از کارفرمای خود مرخصی درخواست کنند و استفاده از مرخصی کارمندان اقلیت های دینی منوط به موافقت و رضایت کارفرما است همچنین دانشجویان موسسات آموزش عمومی و عالی ، در جشن گرفتن تعطیلات مذهبی جامعه دینی خود دچار مشکل هستند بنابراین این وضعیت درجامعه یک رفتار تبعیض آمیز تلقی می شود.

دادگاه قانون اساسی گرجستان

· در ۳ ژوئیه ۲۰۱۸ ، دادگاه قانون اساسی گرجستان با صدور دو حکم ادعاهای سازمان های مذهبی ، را تأیید کرد. مدعیان استدلال کردند که موارد مندرج در قانون مالیات و قانون اموال دولتی نقض کننده ماده ۱۴ قانون اساسی(حق برابری) است که به ایجاد محیطی مناسب برای تبعیض علیه سازمان های مذهبی شده است.

· دادگاه قانون اساسی در قضاوت خود تأکید کرد که "به رسمیت شناختن نقش ویژه کلیسای ارتدکس گرجی منعکس کننده سهم تاریخی آن است و به منظور ایجاد یک شرط حقوقی ترجیحی به نفع دین مسیحیت ارتدوکس عمل نمی کند. همچنین نباید مشارکت تاریخی را به عنوان منبع مشروعیت برای اعطای امتیاز تلقی کرد. رفتار متفاوت و اعطای ترجیحات قانونی به کلیسا هدف قانون اساسی نیست و نخواهد بود. "

· قانون گرجستان در مورد اموال دولتی اجازه می دهد تا با سایر سازمان های مذهبی متفاوت از کلیسای ارتدکس گرجستان متفاوت برخورد شود. به طور خاص ، سازمان های مذهبی ، به جز کلیسای ارتدکس گرجستان ، نمی توانند اموال دولتی را از طریق فروش مستقیم خریداری کرده یا چنین املاکی را به صورت رایگان دریافت کنند.

· قانون گرجستان که روابط کار را تنظیم می کند، تعطیلات سکولار و مذهبی را تعریف می کند. تعطیلات مذهبی فقط توسط جامعه مذهبی ارتدوکس جشن گرفته می شود. نمایندگان جوامع اقلیت مذهبی اعم از این که در موسسات دولتی یا خصوصی کار می کنند ، همچنین دانشجویان موسسات آموزش عمومی و عالی ، در جشن گرفتن تعطیلات مذهبی خود مشکل دارند.

بخش چهارم : توصیه های دستگاه های نظارتی درحوزه آزادی دین،عقیده وحقوق بشر به ارکان حاکمیتی گرجستان برای رسیدن به وضعیت مطلوب : 

۱. از اصل قانون اساسی تفکیک دولت و دین پیروی کنید.

۲. از تأثیر کلیسای ارتدکس گرجستان بر تصمیمات سیاسی و ابتکارات قانونی خودداری کنید.

۳. اصلاح سیستم بودجه دولتی سازمانهای  دینی و مذهبی اقلیت ها برای حذف امتیازات اعطا شده به کلیسای ارتدکس گرجستان (که با اصل جدایی دولت و دین مغایر است) و همه جوامع مذهبی را در موقعیت برابر قرار می دهد.

۴. حذف شیوه تبعیض آمیز انتخاب و تأمین مالی سازمانهای دینی به منظور "جبران" نمادین خسارات وارده در دوران رژیم شوروی.

۵. ثبت کامل جوامع مذهبی تحت تأثیر حکومت شوروی و ایجاد معیارهای عینی ، شفاف و عادلانه برای جبران خسارت در همکاری نزدیک با جوامع مذهبی آسیب دیده ،با نظارت شورای ادیان تحت حمایت مدافع عمومی و سازمان های حقوق بشری ؛

۶. از تصویب مقررات قانونی محدود کننده آزادی بیان که مسئولیت های اداری یا کیفری را برای "توهین به احساسات مذهبی" تحمیل می کند ، اجتناب کنید.

۷. اقدامی برای حذف فوری تبعیض در قوانین گرجستان که به کلیسای ارتدوکس گرجستان امتیازات و حقوق معینی می دهد ، انجام شود. تصمیم را در نظر بگیرید.

۸. دادگاههای قانون اساسی گرجستان در ۳ ژوئیه ۲۰۱۸ که مقررات قانون اموال دولتی و قانون مالیات را تبعیض آمیز و خلاف قانون اساسی اعلام کردند. اصلاح شوند .

۹. اصلاح قانون مالیات گرجستان به منظور اطمینان از برابری و عدم تبعیض جوامع مذهبی

۱۰. ایجاد چارچوب قانونی برای بازگشت/بازگرداندن اموال مصادره شده در زمان شوروی. به جوامع مذهبی باید این امکان داده شود که اموال خود را پس بگیرند یا/و غرامت دریافت کنند.

۱۱. اصلاح قانون آموزش عالی که به موجب آن به سایر سازمانهای مذهبی غیر از اسقف اعظم کلیسای ارتدوکس گرجستان اجازه ایجاد موسسات آموزش عالی و اجرای برنامه های الهیاتی را می دهد.

۱۲. . تعطیلات مذهبی و فرهنگی گروه های مختلف مذهبی و قومی غیر از ارتدوکس گرجستان را در قانون کار گرجستان به رسمیت بشناسید.

۱۳. رفع ممنوعیت تبعیض ، اصلاح مقررات قانون مدیریت و اداره اموال جمهوری خودمختار آجارا که به کلیسای ارتدوکس گرجستان اجازه می دهد تا املاک دولتی را خریداری کند ، این حق باید شامل همه سازمان های مذهبی شود.

۱۴. نخست وزیر گرجستان باید دستورات و فعالیتهای مربوط به آژانس دولتی امور دینی را بازبینی کرده و در ضرورت وجود آن تجدید نظر کند ، زیرا آژانس از اصول اساسی حقوق بشر ، از جمله اصل اساسی حفاظت از آزادی ، پیروی نمی کند.

۱۵. از بین بردن فوری عمل مداخله در خودمختاری سازمان های اقلیت های دینی توسط آژانس دولتی امور ادیان .

۱۶. توصیه های معتبر سازمانهای بین المللی را در نظر بگیرید و با شورای ادیان تحت حمایت مدافع عمومی در مسائل مربوط به آزادی مذهب همکاری کنید.

۱۷. میزان آسیب های ناشی از رژیم تمامیت خواه اتحاد جماهیر شوروی توسط جوامع مذهبی را مطالعه کرده و اموال مصادره شده را ثبت کنید.

۱۸. ایجاد یک کمیسیون صالح برای شناسایی صاحبان بناهای مذهبی مورد اختلاف. ایجاد یک چارچوب قانونی مناسب برای رسیدگی به مسائل موجود در آن ؛

۱۹. . بررسی قانونی بودن انتقال هفت کلیسای کاتولیک (در گوری ، روستای ایولیتا از شهرداری آخالتیخه ، روستاهای اود و بزمارتی شهرداری آدیگنی ، کوتایسی و دو کلیسا در باتومی) به اسقف اعظم گرجستان و اطمینان از احیای حق به کلیسای کاتولیک  ها ؛

۲۰. . ممنوعیت هر نوع بازسازی و نوسازی بناهای مذهبی تاریخی که متعلق به تاریخ متعلق به سایر سازمانهای مذهبی است که در حال حاضر تحت مالکیت کلیسای ارتدکس گرجستان هستند.

۲۱. مشروعیت انتقال کلیسای تاندویانتس ارمنی (واقع در خیابان ۳۸ آگماشنبلی ، تفلیس) به کلیسای ارتدوکس گرجستان را در سال ۲۰۱۷ بررسی کنید و از هر گونه کارهای ساختمانی ، باستان شناسی یا سایر کارهای انجام شده توسط پدرسالار گرجستان جلوگیری کنید.

۲۲. از دسترسی کامل به مطالب بایگانی شده سازمان های مذهبی و جمع آوری داده ها و اسناد مربوط به اموال تاریخی اطمینان حاصل شود.

۲۳. اطمینان از حفاظت ، حفاظت و نگهداری مناسب از تمام بناهای مذهبی که میراث فرهنگی هستند و/یا در حال حاضر تحت مالکیت دولت هستند.

۲۴. باید هنگام ثبت سازمان های مذهبی از رویکردی بدون تبعیض استفاده کنید و شیوه استفاده از ماده ۱۵۰۹ را هنگام ثبت سازمان های مذهبی به عنوان اشخاص حقوقی حقوق عمومی بهبود بخشد.

۲۵. اعمال تبعیض آمیز محدود کردن دسترسی به فضای عمومی برای اقلیت های مذهبی را حذف کنید ، به آنها اجازه دهید تعطیلات ، جشنواره ها را آزادانه جشن بگیرند و رویدادهای مختلف را در یک فضای عمومی انجام دهند.

۲۶. به درستی و فوراً به جنایاتی که بر اساس بی عدالتی مذهبی مرتکب شده اند پاسخ دهید ، نفرت را به عنوان انگیزه تعیین کرده و بر اساس اصل اساسی حمایت از حقوق بشر هدایت شوید.

۲۷. حفظ آمار جامع و منسجم در مورد جنایاتی که به دلیل عدم تحمل به منظور جمع آوری داده ها انجام شده است.

۲۸. جنایات ارتکابی علیه اقلیت های مذهبی را با تاکید بر قوانین کیفری که عدم تحمل مذهبی را به عنوان انگیزه ارتکاب جنایت به رسمیت شناخته است ، مورد بررسی قرار دهد.ا

۲۹. رائه اطلاعات به سازمانهای مدافع حقوق بشر و مردم در مورد تحقیقات در مورد پرونده های دارای منافع عمومی بالا ، از جمله در مورد نقض حقوق مسلمانان توسط افسران مجری قانون

۳۰. دولت باید به موارد ادعای دخالت در حقوق مسلمانان به شیوه ای کارآمد و کافی پاسخ دهد و تحقیقات طولانی را به موقع به پایان برساند.

۳۱. دادستانی باید به قربانیان جنایاتی که به دلیل عدم تحمل مذهبی در سالهای ۲۰۱۲-۲۰۱۴ مرتکب شده اند ، وضعیت قربانی را به مسلمانان آسیب دیده اعطا کند.

۳۲. دادستانی باید در مورد ادعای استعفای اجباری شیخ واگیف اکپروف رئیس سابق اداره مسلمانان گرجستان تحقیق کند.

۳۳. دولت باید به هر مورد نقض حقوق بشر علیه شاهدان یهوه پاسخ دهد.

۳۴. دادستانی باید به شاهدان یهوه که به دلیل اعتقادات مذهبی خود دچار خشونت شده اند ، وضعیت قربانی اعطا کند.

۳۵. دادستانی باید متخلفین جنایاتی را که علیه شاهدان یهوه مرتکب شده اند با صلاحیت های مناسب پیش بینی شده در قانون جنایی متهم کند.

۳۶. وزارت امور داخلی و دادستانی گرجستان باید آگاهی کارکنان را در مورد بی طرفی مذهبی و حقوق بشر افزایش دهند.

۳۷. وزارت امور داخلی باید توصیه کمیته اروپایی مبارزه با نژادپرستی و عدم تحمل (ECRI) را در نظر بگیرد ، که بر اساس آن اداره حقوق بشر وزارت امور داخلی باید مأموریت تحقیقاتی داشته باشد تا به طورموثر به جنایات نفرت پاسخ دهد.

۳۸. وزارت امور داخلی و خدمات درآمد وزارت دارایی باید اعمال تبعیض آمیز علیه اقلیت های مذهبی را در هنگام عبور از مرزهای دولتی و وارد کردن ادبیات مذهبی حذف کنند. بررسی اسناد مسافرتی برای طول نامعقول، جستجوی چمدان بدون شک منطقی و درخواست ارائه مجوز کتبی از سایر سازمان های مذهبی و غیره.

۳۹. وزارت امور داخلی و خدمات درآمد وزارت دارایی باید آموزش هایی را برای پلیس مرزی و مأموران گمرک در مورد حقوق بشر ، عدم تبعیض ، آزادی مذهب و مسائل اخلاقی حرفه ای انجام دهند.

۴۰. . برای به دست آوردن اطلاعات جامع در مورد جنایات نفرت ، آمار کامل و جامعی در مورد جنایات انجام شده بر اساس عدم تحمل داشته باشید.

۴۱. حذف رویکردهای تبعیض آمیز در فرایند اعطای مجوز ساخت و ساز به سازمان های اقلیت مذهبی و برچیدن موانع مصنوعی. مشارکت غیرقانونی الزام آور سایر نهادهای اداری ، مانند آژانس دولتی امور ادیان را حذف کنید. هنگام درخواست مجوز ساخت و ساز از درخواست اجازه کتبی از آژانس سازمان های مذهبی خودداری کنید.

۴۲. . ضمن تخصیص بودجه به سازمانهای مذهبی ، از اصول بی طرفی مذهبی و حمایت از برابری هدایت شوید.

۴۳. شهرداری باتومی باید: تصمیم دادگاه شهر باتومی را در مورد مسجد جامع جدید باتومی را در نظر بگیرد ، اعمال تبعیض آمیز را حذف کرده و بلافاصله مجوز ساخت مسجد را صادر کند.

۴۴. دپارتمان حسابرسی داخلی وزارتخانه آموزش  و علوم باید تحقیقات گسترده ای را درمورد مدارس دولتی انجام دهد و مدارس را به منظور شناسایی تخلفات پیشگیرانه کنترل کند.

۴۵. بخش حسابرسی داخلی وزارتخانه آموزش  و علوم باید به طور موثر از مکانیسم های قانونی موجود برای پاسخگویی سریع و مناسب به موارد ادعای تبعیض مذهبی استفاده کند.

۴۶. شناسایی تبعیض مذهبی و نقض بی طرفی مذهبی ، ایجاد یک گروه/واحد ویژه ، مسئول نظارت و پاسخگویی به تخلفات در مدارس دولتی ، با مشارکت سازمانهای غیردولتی و دفتر مدافع عمومی انجام شود

۴۷. افزایش آموزش بازرسان اداره حسابرسی داخلی برای افزایش آگاهی و حساسیت نسبت به آزادی دین یا عقیده و عدم تبعیض.

۴۸. افزایش آگاهی مدیران و معلمان مدارس ، تهیه دستورالعمل هایی که الزامات قانون گرجستان در مورد آموزش عمومی ، اصول حفاظت از بی طرفی مذهبی و ترویج محیطی مدارا در مدارس دولتی را نشان می دهد. این سند باید با مشارکت کارشناسان و سازمانهای غیردولتی که در زمینه آزادی مذهب یا عقاید کار می کنند تهیه شود.

۴۹. نگرش معلمان را نسبت به مدارا از طریق امتحانات ارزیابی کنید.

۵۰. استاندارد اخلاق حرفه ای برای مدیران مدارس باید نشان دهنده مهارتهای مورد نیاز برای توسعه محیط آموزش و تحمل بین فرهنگی باشد.

۵۱. کتابهای درسی مدرسه باید شامل رویدادهای تاریخی ، متون ادبی و ارزش های مدنی باشد که تنوع قومی و مذهبی را منعکس می کند و فرهنگ مدارا را تقویت می کند.

۵۲. معلمان مدارس دولتی و نمایندگان اداره نباید مجبور شوند در فعالیتهای مذهبی شرکت کنند. شیوه هایی مانند سال ۲۰۱۹ را حذف کنید ، جایی که معلمان مجبور به شرکت در جلسات و سخنرانی ها در مناطق مختلف گرجستان به مناسبت روز اختصاص گرجستان به مریم مقدس شدند.

براساس گزازش ارزیابی  مراکز نظارتی در حوزه  امور دینی و حقوق بشر

ترجمه و تدوین : رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تفلیس

نقل مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد