نویسندگان:

علی حسین اوغلو و الکساندروس ساکلاریو

مقدمه

اسلام‌هراسی در یونان بیشتر در سطح گفتمانی یافت شده و حملات فیزیکی با سرمنشأ مذهبی در رابطه با مساجد، آرامگاه‌ها، مهاجران و پناهندگان مسلمان، به نسبت دیگر کشورهای اروپایی کمتر است. باید اشاره کرد که ثبت این‌گونه حوادث دشوارتر است. سیاست، مذهب، رسانه و اینترنت چهار حوزه‌ی عمده‌ای هستند که همچنان نقش اساسی‌ در بازتولید اسلام‌هراسی در حیطه‌ی عمومی در سال ۲۰۱۹ ایفا کرده و تغییر معناداری را به نسبت سال گذشته تجربه نکرده‌اند. اسلام‌هراسی عمدتاً توسط احزاب و چهره‌های سیاسی خاصی از جناح راست و راست افراطی، بعضی لیبرال‌های خود خوانده، برخی چهره‌های کلیسای ارتدکس یونان و برخی سازمان‌های رسانه‌ای و خبرنگاران اظهار شده بود. این اظهارات مطالب منتشر شده آن‌ها در رسانه‌های اجتماعی را نیز شامل می‌شد. مبحث اصلی‌ای که در بازتولید اسلام‌هراسی در سال ۲۰۱۹ تأثیرگذار بود، مشکل مهاجران و پناهندگانی بود که عمدتاً در آتن و یا برخی جزایر اژه سکونت داشتند. مباحث دیگری که در این زمینه مؤثر بودند مواردی چون انتقال مهاجران و پناهندگان از جزایر به سرزمین اصلی، ساخت مسجد آتن و مسائل مربوط به اقلیت ترکی تراکیه غربی، جایی که اسلام‌هراسی غالباً از طریق ترک‌ستیزی منعکس می‌شود[۱] را شامل می‌شوند. این گزارش بر مبنای داده‌های جمع‌آوری‌شده در سال ۲۰۱۹ انجام‌گرفته و رویدادهای بومی، ملی و بین‌المللی‌ای که ممکن است بر روی ظهور و یا رشد مجدد اسلام‌هراسی تأثیرگذار بوده باشند را در نظر می‌گیرد. اطلاعات عمدتاً از طریق رسانه‌های مکتوب و الکترونیکی، وب سایت‌ها، وبلاگ‌ها، گزارش‌های سازمان‌های مردم‌نهاد، سازمان‌های بین‌المللی و مقامات دولتی و ارتباطات رسمی و غیررسمی با اعضای جوامع مسلمان ساکن در نقاط مختلف کشور جمع‌آوری شد.[۲]

کنکاش حوادث اسلام‌هراسانه و رویدادهای گفتمانی

حملات فیزیکی و کلامی

همان‌طور که در گزارش‌های پیشین ذکر کردیم، یونان از فقدان دیده‌بانی برای ثبت منظم و نظام‌مند حملات اسلام‌هراسانه در جامعه این کشور رنج می‌برد. علاوه بر این، نکته‌ای کلی اما حیاتی در رابطه با اسلام‌هراسی این است که ترسیم انگیزه‌های اسلام‌هراسانه‌ی و حملات نژادپرستانه علیه پناهندگان و مهاجران آسان نیست، هرچند که در بسیاری از این موارد، این انگیزه‌ها به شکلی مستقیم و یا غیرمستقیم نقش ایفا می‌کنند.

بر اساس تازه‌ترین داده‌ها[۳]، طی سال ۲۰۱۹، ۷۴.۶۱۳ پناهنده و مهاجر از مرز دریایی با ترکیه در دریای اژه و همچنین مرزهای زمینی در منطقه اوروس در شمال یونان عبور کرده که اکثر آن‌ها مسلمان بودند. در طی این سال، رشته‌ای از حملات خشونت‌آمیز علیه آن‌ها در شهرهای اصلی یونان (مانند آتن) و به خصوص جزایری که کمپ‌های پناهندگان در آنجا قرار دارند به ثبت رسید. هرچند، معمولاً انگیزه‌های مذهبی هنگام گزارش این حملات ثبت و ضبط نمی‌شود. بر اساس داده های شبکه‌ی ثبت خشونت‌های نژادپرستانه و آخرین گزارش آن که مجموعاً ۷۴ حادثه را ثبت کرده بود، قربانیان این حوادث عبارت بودند از مهاجران و پناهندگانی بودند که بر مبنای خواستگاه نژادی، مذهب و رنگ پوست مورد آزار قرار می‌گرفتند؛ افرادی که با اهالی کشور سوم ارتباط داشتند؛ مدافعان حقوق بشر به دلیل ارتباط با پناهندگان و مهاجران و حتی در مواقعی مراسم یادبود برای پناهندگان غرق‌شده در دریا نیز از قربانیان این حملات بودند[۴]. از این حملات تنها ده مورد مستقیماً علیه یک مذهب و به‌طور خاص مذهب یهودی شکل گرفته بود، درحالی‌که هیچ‌گونه داده‌ای در ارتباط با حملات علیه مسلمانان در دسترس نبود. در گزارشی دیگر از سوی وزارت آموزش و مسائل مذهبی تنها دو حادثه در سال ۲۰۱۸ علیه اماکن اسلامی ذکر شده بود[۵].

یکی از مهم‌ترین حملات، سال ۲۰۱۹ در تسالونیک اتفاق افتاد، جایی که گزارش شد که دو مرد ۲۵ الی ۳۰ ساله با لباس‌های سیاه و نقاب، به پسری ۱۲ ساله و اهل ایران که به همراه خانواده‌اش در یکی از آپارتمان‌های شهر زندگی می‌کرد حمله کردند. آن‌ها او را تهدید کرده و به او گفتند که نباید دیگر به مدرسه برود و باید کشور را ترک کند، آن‌ها با استفاده از چاقو دست او را مجروح کردند[۶]. حادثه‌ی اسلام‌هراسانه‌ای دیگر در دسامبر ۲۰۱۹ در میدان اومانیا واقع در مرکز شهر آتن روی داد. این منطقه جایی است که بسیاری از مسلمانان در آن مغازه دارند. در این حادثه مردی یونانی تبار شروع به نفرین کردن الله کرد. این مرد به جرم سخنان نفرت‌آمیز نژادپرستانه توسط پلیس دستگیر شد. پس از این حادثه، مسلمانان در مقابل واحد پلیس محلی تظاهرات کرده و گردهمایی‌ای را برای چند روز آتی برنامه‌ریزی کردند[۷].

به‌غیراز موارد ذکرشده، دو نمونه‌ی دیگر نفرت و خرابکاری علیه اماکن مقدس مسلمانان نیز در همین ماه در تراکیه غربی اتفاق افتادند. در ۱۹ می، مسجد اهل سنت واقع در مرکز اکثانتی، با تخم‌مرغ و شعارهایی همچون «پونتوها؛ ۱۹۱۹ را فراموش نکنید» و «کمال همجنس‌گرا بود» موردحمله قرار گرفت. هردوی این موارد مثال‌هایی هستند که نشان می‌دهند چگونه احساسات اسلام‌هراسانه و ترک ستیزی در این منطقه از کشور درهم‌تنیده هستند، جایی که اقلیت تاریخی مسلمان ترک‌تبار برای قرن‌ها در آن دوام آورده است[۸]. (تصویر ۱)

تصویر ۱: توهین ضدترکی بر روی دیوار مسجد زانتی[۹]

در حدود یک هفته بعد، در می سال ۲۰۱۹، حمله‌ی نفرت‌آمیز دیگری علیه گورستان مسلمانان در شهر الکساندروپولی صورت گرفت. نمادهای نازی‌ها بر روی قبرها کشیده شده و بروشورهایی با شعار «یونان به یونانی‌ها تعلق دارد» در کل قبرستان پخش شده بود. همان‌طوری که از بروشورها هم مشخص است، این اقدام توسط هواداران حزب فجر طلایی انجام گرفته بود[۱۰].

تصویر ۲: بروشورهای انداخته‌شده در گورستان مسلمانان الکساندروپولی. در میان برخی شعارهای دیگر، بر روی آن‌ها این شعار درج شده بود: «یونان متعلق به یونانیان است. فجر طلایی»[۱۱]

در رابطه با عکس‌العمل‌ها نسبت به مهاجرین و پناهندگان، تظاهراتی با شعارهای همیشگی‌ همچون «نه به اسلامی شدن یونان» در نقاط مختلف یونان برگزار شدند. در یکی از موارد در کاترینی، شهری در شمال یونان، در ماه نوامبر، این دانش‌آموزان بودند که در تظاهرات شرکت کردند (تصویر ۳). کمی بعدتر در ماه نوامبر، تظاهرات مشابهی در شهر الکساندروپولوی با عنوان «تظاهرات علیه اسلامی شدن و مهاجرت غیرقانونی» برگزار شد[۱۲].

تصویر ۳: اعلامیه‌ی تظاهرات در کاترینی. در میان شعارهای مختلف، مواردی همچون «دانش‌آموزان مدارس به اسلامی شدن کشور نه بگویید. یونان به یونانی‌ها تعلق دارد» وجود داشت[۱۳].

در تسالونیک، گروهی با نام «مقدونیه‌ای‌های متحد» تظاهراتی تحریک‌آمیز را علیه جابجایی مهاجران و پناهندگان در منطقه خود را ترتیب دادند. به‌منظور شفاف‌سازی پیام خود، آن‌ها کباب خوک و مصرف الکل را نیز به بخشی از تظاهرات خود بدل کردند (تصویر ۴). این تصمیم بدین‌جهت گرفته شد که نشان دهد حضور مهاجران مسلمان تأثیر مستقیمی بر روی شیوه‌ی زندگی یونانی خواهد داشت و این امر نباید موردقبول واقع شود[۱۴].

تصویر ۴: اعلامیه در رابطه با تظاهرات کباب و الکل در تسالونیک. «جشن کباب علیه مهاجران غیرقانونی! با یک عالمه الکل و گوشت خوک»[۱۵].

گرچه این بخش از گزارش جای اشاره به تمام حملات خشونت‌آمیز نیست، فقط به‌منظور کسب نگاهی کلی در رابطه با حملات مهم و تنوع آن‌ها، باید به یک مورد دیگر اشاره‌کنیم زیرا از اهمیت زیادی برخوردار است. در ماه ژانویه، کمیته‌ای (کارگروهی) از سربازان یونانی که خدمت سربازی خود را در جزیره‌ی ساموس سپری می‌کردند، جایی که یک کمپ پناهندگان در آن وجود دارد، شکایتی عمومی در رابطه با شرایط موجود در کمپ نظامی خود مطرح کردند. آن‌ها این‌گونه استدلال کردند که در بین سایر مشکلات و مباحثی که با آن‌ها روبرو بودند، پروپاگاندا (تبلیغات) در جریان بود که تهمت به مذهب اسلام را شامل می‌شد، این بحث که «نژاد ترک از نژاد یونانی، نژاد پاک، پایین‌تر است» مکرراً مطرح شده، و نفرت نسبت به مهاجرین و پناهندگان ساکن جزیره از طریق تقسیم‌بندی آن‌ها به‌عنوان «دزدهای کثیفی که مزایای اجتماعی مردم یونان را می‌دزدند»[۱۶] بازتولید می‌شد.

یکی از شاخص‌های مهم در ارتباط با اعمال خشونت در گونه‌ها و شیوه‌های مختلف آن، خشونتی است که توسط مقامات دولتی اعمال می‌شود. گرچه به‌طورکلی، گزارش رسمی یا غیررسمی‌ای در این رابطه وجود ندارد و تنها یک مورد در سال ۲۰۱۹ گزارش شد. در انتهای سال، شکایتی عمومی از سوی زنان مهاجر و پناهنده‌ی نگهداری شده در کمپ مدیریت خارجی‌های آتیک، واقع در خیابان پترو رالی، شکل گرفت و توسط یکی از سازمان‌های مردم‌نهاد در اولین روزهای سال ۲۰۲۰ و پس از بازدیدشان از آن محل در ماه دسامبر، به‌صورت عمومی منتشر شد. یکی از زنان عنوان کرد که «آن‌ها ما را از پوشیدن روسری منع کرده و بیان کردند که در خارج از اینجا می‌توانید مسلمان باشید، اما اینجا نه! اینجا شما مسیحی هستید...». در موردی دیگر بیان شد که نیروهای پلیس روسری زنی سوری را از سرش کشیدند[۱۷]. با وجود این شکایت‌ها، هیچ‌گونه بازخوردی در ارتباط با اقدام در جهت مقابله با این شرایط و بهبود وضعیت زندگی وجود ندارد.

اشتغال

در رابطه با اشتغال، به علت فقدان هرگونه داده رسمی در رابطه با تبعیض مذهبی در بازار کار، ارائه تصویری کلی از شرایط این حوزه مانند سایر حوزه‌ها غیرممکن است. با بررسی همه‌ی منابع در دسترس، رسانه و ارتباطات شخصی، این نکته حاصل نشد که موارد روی‌داده در بازار کار در هیچ‌گونه سطح رسمی‌ای ثبت شده باشند (سازمان‌های مردم‌نهاد و یا مقامات دولتی). اولین نتایج یک پروژه‌ی تحقیقاتی اروپایی نشان می‌دهند که این حوادث در حقیقت روی می‌دهند، هرچند که محدود بوده و خیلی جدی نیستند[۱۸]. آنچه توسط یکی از شرکت‌کنندگان مطرح شده بود مرتبط با نماز جمعه بود، درحالی‌که شرکت‌کننده‌ای دیگر به سختی‌هایی که در ارتباط با حجاب با آن‌ها مواجه شده بود اشاره کرد. در مورد اول، مشکلات مربوط به انجام وظایف مذهبی در ساعات کاری ذکر شده و در مورد دوم، یک زن به خاطر استفاده از روسری استخدام نشده است. همان‌طور که خود مسلمانان هم اشاره می‌کنند، این نوع حوادث بسیار محدود هستند؛ هرچند، در حال حاضر گزارش رسمی‌ای در رابطه با این موارد وجود ندارد، بنابراین نمی‌توان نتیجه‌گیری کرده و یا این مسئله را تعمیم داد.

آموزش

مانند سال قبل، در رابطه با آموزش و رابطه میان سیاست‌های اجراشده توسط وزارت آموزش، حادثه‌ی اسلام‌هراسانه‌ی مستقیمی وجود نداشته است که از سوی این وزارت گزارش شود. هرچند، مسائلی در ارتباط با آموزش وجود دارند که باید مطرح شوند. مهم‌ترین مسئله، بازهم با عکس‌العمل نسبت به ادغام کودکان پناهندگان و مهاجرین به داخل نظام آموزشی یونان مرتبط بود. در برخی مناطق یونان، در جزایر و در سرزمین اصلی، عکس‌العمل‌هایی ثبت شد، هرچه که این عکس‌العمل‌ها در سطحی همانند سال‌های اولیه‌ای که برنامه‌ی ورود فرزندان پناهندگان و پناه‌جویان به مدارس یونان آغاز شده بود، نبودند. به‌عنوان‌مثال، در جزیره‌ی ساموس در دریای اژه، انجمن والدین دانش‌آموزان اعلامیه‌ی عمومی‌ای منتشر کرده و خواستار پرهیز از رفتن به مدرسه به علت حضور فرزندان پناهندگان و پناه‌جویان در این مدارس شدند. در میان استدلال‌های مطرح‌شده مسئله‌ی حفظ سلامت بود، بدین معنی که این کار برای سلامت دانش‌آموزان یونانی خطرناک است[۱۹]. عکس‌العمل‌های مشابهی در سایر نقاط یونان هم ثبت‌شده است، مانند گرونا و مقدونیه که در آن‌ها انجمن والدین واکنش نشان داده و از دانش‌آموزان مدارس خواستند که از شرکت در کلاس‌ها خودداری کنند.[۲۰]

سیاست

طی سال‌های اخیر، فجر طلایی (GD) به‌عنوان مهم‌ترین عامل بازتولید اسلام‌هراسی در جامعه یونان عمل کرده است. باوجوداین حقیقت که GD در انتخابات ملی سال ۲۰۱۹ با تعداد کمی از آرا از حضور در پارلمان بازماند، این گروه همچنان نقش مرکزی‌ای را در حوزه‌ی اسلام‌هراسی ایفا می‌کند. در سرتاسر متون ایدئولوژیکی (عقیدتی) یا خبری آن‌ها، که عموماً در وب‌سایت و یا روزنامه‌ی این حزب منتشر می‌شود، ترس از اسلام وجود داشته و بسیار قدرتمند است. مسائل عمده، مواردی همچون مسئله‌ای که آن را «مهاجرت غیرقانونی» می‌نامند، تأثیر منفی چندفرهنگی و البته ساخت مسجد رسمی آتن را شامل می‌شود. یکی از آثار منتشرشده‌ی این حزب پیش از انتخابات محلی، این مطالب را بیان می‌کند:

«شیوه‌ای که طبق آن اسلامی شدن کشور، برخلاف اکثریت گسترده‌ای از مردم یونان، در حال انجام گرفتن است به‌راستی غمگین کننده و توهین‌آمیز است... ما با همه‌ی ابزارهای قانونی ممکن در برابر ساخت مسجد خواهیم جنگید و از سایر شهروندان هم درخواست می‌کنیم که در این مبارزه به ما بپیوندند».[۲۱]

تصویر ۵: پوستری از کاندیدای شهرداری شهر که این شعار بر روی آن درج‌شده است: «آن‌ها دارند مسجد را به شهر ما می‌آورند. ما اجازه نخواهیم داد».[۲۲]

انتخابات محلی این فرصت را برای نامزدهای دیگر فراهم کردند تا در دوره‌ی پیش از انتخابات، در مناظرات عمومی خود در ارتباط با مسائل مرتبط با مسلمانان، اسلام و مسجد اظهارنظر کنند. در یکی از این موارد، نامزد شهرداری منطقه کراتسینی، شهرداری‌ای نزدیک به پیرائوس، فیلیپوس کامبوریس بیان کرد که شهردار فعلی و نامزد رقیب تلاش می‌کنند تا مسجدی را در شهر بنا کنند. باید دورنمای این موضوع او را تبیین کرد، کمپین عمومی‌ای را در رسانه‌ها شروع کرد و از طریق پوسترهای خود در سطح شهر، مسجد را به‌عنوان یک خطر معرفی کرد. (تصویر ۵)

سایر احزاب افراطی دیگر هم با ترس مردم از اسلام و مسلمانان بازی کرده و از این طریق با استفاده از بازتولید اتهامات در رابطه با تهدید اسلام و مسلمانان برای تغییر ترکیب جمعیتی (نظریه تبادل جمعیت) و ازخودبیگانگی فرهنگی و مذهبی و... ترس عمومی را بازتولید می‌کنند. حزب Nea Decia (راست جدید) از طریق اطلاعیه‌های عمومی و نشر مقالات رئیس خود یعنی فایلوس کرانیدیوتیس به بازتولید این ترس‌ها دامن می‌زند. در یک مورد، در مقاله‌ای با عنوان «اروپا به‌عنوان یک دژ، یونان به‌عنوان یک قلعه» او این‌چنین عنوان کرد که:

«حزب راست جدید (هنگام به قدرت رسیدن) درها را بر روی استعمار اسلامی خواهد بست؛ عملکرد سازمان‌های مردم‌نهاد را ممنوع خواهد کرد؛ تاریخچه‌ی مالی ده ساله گذشته‌ی آن‌ها را بررسی خواهد کرد؛ درخواستی برای حکم جلب بین‌المللی جورج سوروس و همدستانش ارائه خواهد کرد؛ همه‌ی مؤسسات دروغین ضد نژادپرستی را منحل کرده و آن‌ها را به زندان خواهیم فرستاد، مؤسساتی که به نابودی قانون کمک کرده و کمر به نابودی مرزهای ملی و همبستگی ملی و اجتماعی بسته بودند».[۲۳]

علاوه بر این، رئیس این حزب همچنین بیان داشت که:

«و البته روسری‌ها (به این معنی که در همه‌جا هستند)، یک عالمِ روسری، بعضی وقت‌ها چادر، زنانی از همه‌ی سنین، زنانی از سنین نزدیک به بلوغ تا افراد مسن‌تر، در دمای غیرقابل‌تحمل (تابستان) در دلمه پیچیده شده‌اند و کالسکه بچه را حمل می‌کنند، درحالی‌که فرزند دیگری در شکمشان است و یک یا دو بچه دیگر پشت سر آن‌ها راه‌رفته و در جلوی همه آن‌ها، پدر-ارباب قرار دارد. آن‌ها آمدند و ماندند، بسیاری دیگر هم در حال آمدن بوده و پس از آن‌ها نیز بسیاری دیگر خواهند آمد. به این طریق، عملاً اقلیتی خلق‌شده که دائماً رشد می‌کند. نظم نوین بدبختی را در آتن ذخیره می‌کند. چهره‌ی آتن و سایر شهرهای موجود در جزایر اژه شرقی تغییر کرده و از این هم بدتر خواهد شد. این جمعیت‌های مختلف از آسیا و آفریقا، عمدتاً عرب، از شرق عمیق (سخن گوینده عیناً نقل شده است) به اینجا آمده، نمی‌توانند با ما تلفیق شوند، معمولاً بسیار پرتوقع، ناامید و عصبانی هستند زیرا قاچاقچیان انسان و تبلیغات موجود به آن‌ها وعده‌ی دیگری داده بودند. اکثریت چشمگیری از آن‌ها نمی‌توانند با جامعه ما هماهنگ شوند زیرا به مذهب، عقیده و نظام ارزشی‌ای تعلق دارند که با شیوه‌ی زندگی، ارزش‌ها و معمولاً قوانین ما همخوانی ندارد».[۲۴]

گرچه حزب فجر طلایی موفق نشد به پارلمان راه پیدا کند، حزب راست‌گرای افراطی دیگری توانست جای آن را بگیرد، حزب راه‌حل یونانی (Elliniki Lyssi). رهبر این حزب، کیریاکو ولوپولوس، چهره‌ای برجسته در حوزه‌ی اسلام‌هراسی بوده و دائماً در پارلمان و یا رسانه‌ها نظرات خود در رابطه با اسلام، مسلمانان، «مهاجرت غیرقانونی»، چندفرهنگی و ... را بازتولید می‌کند. در یکی از این موارد، او در پارلمان سخنرانی کرده و بیانات زیر را اظهار کرد:

«... (اسلام) یک مذهب نیست؛ این عقیده‌ای سیاسی-مذهبی است. این‌یک نظام قضایی است زیرا مفتی هم‌زمان قاضی هم هست. درنتیجه، این نظامی سیاسی-قضایی است. اسلام با فرهنگ قانونی و اخلاقیات جوامع غربی ناسازگار است. اگر شما (دولت) فکر می‌کنید که می‌توانید به خاطر عشقی که ابراهیم و حسن (مهاجران مسلمان) داشته و برای جیگروس، نیکوس و استراووس (یونانی‌ها) ندارید چشم‌های خود را ببندید، در اشتباهید. آقایان، مگر نمی‌دانید که اسلام در رابطه با همجنس‌گراها چه می‌گوید؟[۲۵] آیا چشم‌های خود را بسته‌اید؟ مگر نمی‌دانید؟ آن‌ها همجنس‌گرایان را می‌کشند. آیا این را نمی‌دانید؟ آیا نمی‌دانید اسلام در رابطه با زن‌ها چه می‌گوید؟ اینکه باید روبنده به تن کرده و ختنه شدن را بپذیرند. این را هم نمی‌دانید؟»[۲۶]

در سال ۲۰۱۹، حزب راست‌گرای افراطی جدیدی در عرصه‌ی سیاست یونان تأسیس شد. این حزب توسط جیانیس لاگوس، عضو سابق پارلمان از حزب GP و عضو فعلی پارلمان اروپا تأسیس شد. این حزب، حزب شعور مردمی ملی (Ethniki Laiki Seneidisi) نام دارد. همان‌طوری که از نشریات این حزب، ازجمله پست‌های اینترنتی و انتشارات رسانه‌ای آن‌ها مشخص است، این حزب در مواردی همچون «مهاجرت غیرقانونی»، چندفرهنگی، اسلام و مسلمانان، از شیوه‌های حزب GD پیروی می‌کند. در اعلامیه‌ی تأسیس این حزب مطالبی در ارتباط با «مهاجرت غیرقانونی»، بازگرداندن «مهاجران غیرقانونی» و تقویت ویژگی‌های مسیحی و ارتدکسی حکومت یونان وجود دارد[۲۷]. در یکی از بیانیه‌های عمومی این حزب بیان شد که شیوه‌ی زندگی اروپایی مستقیماً مورد تهدید واقع شده است.

«همه‌ی این مسائل توسط چه کسانی به خطر می‌افتند؟ البته که توسط انبوه خارجی‌هایی با مذاهب مختلف، کسانی که به قاره ما هجوم آورده و همچنان با شمار بسیاری به هجوم به قاره‌ی ما ادامه می‌دهند. اکثریت زیادی از آن‌ها پناهنده نیستند، شایستگی پناهندگی سیاسی را ندارند و البته که وفاداری خود به الله و پیغمبر را اعلام می‌کنند. این به این دلیل است که آن‌ها مسلمان سخت (گفتار گوینده عیناً ذکر شده است) هستند. مردان جوان عمدتاً از کشورهای عربی و آفریقایی به اینجا می‌آیند، آن‌ها برای گردشگری به کشور آبا و اجدادی ما نمی‌آیند. در بسیاری از موارد، بدون تعارف و خجالت، هم افراد عادی و هم امامان، تائید می‌کنند که هدفشان تحمیل شریعت بر اروپا است. متأسفانه و مسلماً، اگر واکنش نشان ندهیم، آن‌ها به‌زودی به دستیابی به این هدف بسیار نزدیک خواهند بود».[۲۸]

هرچند، جدای از چهره‌های احزاب راست افراطی، افراد حاضر در احزاب راست محافظه‌کار و حتی افراد لیبرال خود خوانده هم نظرات خود را علیه اسلام و خطرات ناشی از حضور مسلمانان در جامعه یونان بیان می‌کنند. در یکی از این موارد، کونستانتینوس بوگدانوس، عضو پارلمانی‌ای از حزب مردم‌سالاری نوین، حزب حاکم، این موارد را در پارلمان بیان کرد:

«ما (حزب مردم‌سالاری نوین) هیچ‌وقت یونانیانی که به‌حق نگران جریان‌های مهاجرت نامحدود، بی‌برنامه و بی‌منطق، به‌ویژه مهاجرت جمعیت‌های مسلمان آسیایی و آفریقایی، هستند را نژادپرست، راست افراطی و یا فاشیست قلمداد نخواهیم کرد. آن‌ها نگران جریان‌های مهاجرتی‌ای هستند که مشکلات فعلی یونان را عمیق‌تر کرده و مشکلات جدیدی به وجود خواهند آورد... یونان کشوری با سنت‌های مسیحیت ارتدکس و نظام قانونی لیبرال است. این کشور نه جای مفت‌خورهایی است که به دنبال مزایای اجتماعی هستند و نه جای پیروان قوانین اسلامی».[۲۹]

یکی دیگر از اعضای حزب دموکراسی نوین، رئیس شاخه‌ی جوانان پانتلی، نامه‌ای به وزیر محافظت از شهروندان نوشته و در آن خواستار عدم انتقال مسلمانان جوان به بیمارستان‌های آن منطقه شده بود. (تصویر ۶). او در بخشی از نامه این‌گونه نوشته است که:

«اکثر این افراد زیر سن قانونی، مسلمان هستند. آیا این آمادگی را داریم که به آن‌ها غذاهای خاص حلال ارائه کنیم؟... و در رابطه با نیاز آن‌ها به عبادت الله چه خواهیم کرد؟ و چه کسی مسئولیت تلقین مذهبی آن‌ها را بر عهده خواهد گرفت؟ و چگونه با آزار جنسی آن‌ها در برابر دختران دانش‌آموز یونانی برخورد خواهیم کرد؟ دخترانی که از منظر پیش‌فرض‌های آن‌ها به علت شیوه‌ی متفاوت لباس پوشیدنشان سست اخلاق (بی‌عفت) هستند؟ آیا باید برای محافظت از فرزندانمان آن‌ها را مجبور کنیم تا روسری بپوشند؟ ما ازخودبیگانگی تمدن اجدادی خود را قبول نخواهیم کرد».[۳۰]

چارالامبوس آسناسیو، عضو پارلمانی حزب مردم‌سالاری نوین از شهر لبوس و معاون اول پارلمان، سومین نمونه از اعضای حزب حاکم بود که در بیانات خود از سخنان ضداسلامی و ضدترکی استفاده کرد. وی در نوامبر ۲۰۱۹ در مصاحبه‌ای با یکی از ایستگاه‌های رادیویی یونان، نگرانی خود در رابطه با تعداد فزاینده‌ی مهاجران غیرقانونی و تأثیرات مهاجرت بر روی حوزه‌ی انتخاباتی خود را این‌گونه بیان کرد:

«میانگین نرخ تولد در سه سال اخیر برای مسلمانان دو برابر یونانیان بوده است. اگر این روند ادامه داشته باشد، در بیست سال آینده، ۳۰ درصد (از جمعیت) مسلمان خواهد بود. بنابراین، درخواست‌های ترکیه در رابطه با ساخت مسجد و به رسمیت شناختن آن‌ها به‌عنوان یک اقلیت می‌تواند «رودوپی جدیدی» را به وجود بیاورد».[۳۱]

تصویر ۶: نامه فای نیکیتوپولوس[۳۲]

در موردی دیگر، رهبر حزب نئولیبرال Dimiougria Xana (خلقت، دوباره)، ثانوس تزیمروس، که چهره‌ای شاخص در حوزه‌ی اسلام‌هراسی است، به بازتولید اسلام‌هراسی از طریق حساب‌های صفحات اجتماعی و وب‌سایت این حزب ادامه داد. در یکی از این موارد او گفت:

«ما از همه‌ی کسانی که به اینجا آمده‌اند تا از فاشیست تئوکراسی (حکومت روحانیون) اسلامی فرار کنند و می‌خواهند زنانشان بدون همراه رفت‌وآمد کرده و دخترانشان به مدرسه بروند و حاضرند که ارزش‌های ما را بپذیرند، استقبال می‌کنیم. اما آن‌ها باید این را اثبات کنند. بدون پوشیدن روسری، بدون «الله واکبر»، بدون فرش‌های کوچک نماز، بدون قرآن در دست، بدون مصرف غذای حلال، بدون شریعت، بلکه با دامن‌های کوتاه اروپایی و لباس شنا در هوای گرم. اولین وعده‌ی غذایی (هنگام رسیدن به یونان) آن‌ها باید گوشت خوک باشد و یا اگر گیاه‌خوار هستند باید از برگر سویا استفاده کنند. اینجا خانه‌ی من است و من قوانین را تعیین می‌کنم. اگر دوست ندارید، مجبور نیستید که بمانید.»[۳۳]

این نکته هم بسیار جالب است که به خاطر نظراتش، تماس‌ها و ارتباطاتش با راست افراطی هم در سلسله‌ای از مواقع تحول یافته است. او در مصاحبه‌ای با روزنامه‌ی Elftheros Kosmos، نشریه‌ای از جناح راست افراطی، نظراتش را در رابطه با اسلام و مهاجرت اعلام کرده و بیان کرد که اسلام نمی‌تواند از پس یونان بربیاید (سخن گوینده عیناً ذکر شده است).[۳۴] علاوه بر این، در اجلاس حزبی و انتخابات درون‌حزبی برای ریاست حزب، در میان مباحث دیگر، او میزگردی را در رابطه با مفهوم ملت و جهانی‌سازی ترتیب داده و از رهبر حزب راست افراطی Nea Dexia، فایلوس کرانیدیوتیس، که نامش در بالا ذکر شده بود، دعوت کرد. در آنجا آن‌ها به بحث و گفتگو باهم مشغول شده و توافق کردند که یونان و اروپا با تهدید تاخت‌وتاز اسلام مواجه‌ است، مفهومی که خود را به‌عنوان یک دین معرفی کرده اما به‌واقع سازوکاری سیاسی، قانونی و نظامی بوده که هدف اصلی‌اش آغاز فروپاشی اروپا از درون است[۳۵].

رسانه

همان‌طور که در گزارش‌های قبلی ذکر شد، چاپ نظرات و مقالات اسلام‌هراسانه در روزنامه‌های راست افراطی همچون Golden Dawn (فجر طلایی)، Makeleio، Stohos، Kosmos و Eleftheri Ora اتفاق نادری نیست. در اکثر موارد، مسائل عمده‌ای که به آن‌ها پرداخته می‌شود مواردی همچون مسئله به‌اصطلاح مهاجرت غیرقانونی، تهدیدات موجود برای یونان ازنظر ازخودبیگانگی زیست‌شناسی و فرهنگی و البته ساخت مسجد آتن را شامل می‌شود.

تصویر ۷: جلد روزنامه‌ی راست افراطی Eleftheros Kosmos: «اسلام به آتن تجاوز کرد. نگرانی‌ها در رابطه با وقوع حمله‌ی تروریستی در طی کریسمس»[۳۶].

باید این نکته را در رابطه با رسانه‌های جریان اصلی متذکر شد که دیدگاه‌های اسلام‌هراسانه خیلی شایع نیستند. گرچه موارد استثنایی در رابطه با این اصل وجود دارند، زیرا روزنامه‌ها و وب‌سایت‌های خاصی، مقالات اسلام‌هراسانه‌ای را چاپ می‌کنند. یکی از این روزنامه‌ها، روزنامه‌ی محافظه‌کار demokratia (دموکراسی) است که مقالاتی از رهبر حزب Nea Dexia، فایلوس کرانیدیوتیس، را چاپ می‌کند. او در یکی از این مقالات نوشت:

«یونان به‌سرعت نور در حال اسلامی شدن بوده و مردم تقریباً هیچ واکنشی نشان نمی‌دهند. ما شیوه‌ی زندگی‌ای را انتخاب کرده‌ایم که اساساً برای تحقق آن خون‌های بسیاری داده‌ایم. ما نمی‌خواهیم این شیوه را تغییر دهیم. زخم‌های حاصل از همزیستی با اسلام بسیار تازه بوده و منطقی است که اسلام را در نزدیکی خود نخواهیم. نمی‌توانم درک کنم که چرا و به چه کسی باید برای حق طبیعی‌مان در نپذیرفتن پناهندگان غیرقانونی‌ای که استعمارگران کشور ما می‌خواهند به شکلی هوس‌بازانه بر ما تحمیل کنند، پاسخ بدهیم[۳۷]».

یکی از دیگر سرمقاله‌هایی که به امر پناه‌جویان، مهاجران و اسلام می‌پردازند، این موارد را ذکر می‌کند:

«اسلام با هدف غنی‌سازی سایر فرهنگ‌ها و ایجاد گفتمانی آزاد با سایر مذاهب به وجود نیامده است... اسلام با این هدف وجود دارد که گسترش پیداکرده و تسلط پیدا کند... این حقیقت که مسلمانان برای تسلط یافتن به یونان می‌آیند یک راز نیست. اکثر آن‌ها، این امر را پنهان نمی‌کنند. در بسیاری از جلسات، رویدادها و تظاهراتی که در آن شرکت می‌کنند، چه در کشور ما و چه در خارج، ما این شعارها را شنیده و شعارنوشته‌ها و برنوشته‌ها را دیده‌ایم که آن‌ها مردم‌سالاری نمی‌خواهند، بلکه برای شریعت، قانون اسلامی، می‌جنگند. هدف اسلام‌گرایان این است که در کشوری که آن را استعمار می‌کنند تسلط پیداکرده و شیوه‌ی زندگی خود را غالب کنند، این امر در نمازها و دعاهای عمومی آن‌ها مشهود است. ما شاهد این هستیم که این امر با تناوب بیشتری در یونان روی می‌دهد. در آتن، تسالونیکی، همچنین در جزایری که موج‌های مستمر استعمار را دریافت می‌کنند، مردم یونان شاهد این هستند که گروهی از مردم اماکن عمومی آن‌ها (میدان‌ها، خیابان‌ها، تأسیسات ورزشی) را اشغال کرده، فرش‌ها و موکت‌های خود را پهن کرده و عبادت الله را آغاز می‌کنند. (...) اسلام تنها یک دین نیست، این شیوه‌ای است برای بیان باورهای ماوراءالطبیعه، درعین‌حال که شیوه‌نامه‌ی کاملی است برای ساختارهای اجتماعی، روابط میان فردی و چارچوب‌های تنظیمی قانونی-حقوقی (...) اما برای ما، یونانیان، باور به مسیح همه‌چیز است، همان‌طور که عشق ما به مفهوم و حقیقت ملموس ملت و دفاع از فرهنگ، به هر وسیله‌ی ممکن، هم برای ما همه‌چیز است[۳۸]».

نظام عدالت

در رابطه با نظام عدالت، حادثه‌ای مرتبط با اسلام‌هراسی نه توسط مسلمانان و نه توسط رسانه‌ها ذکر نشده است. نکته‌ای که لازم به ذکر است، این است که دیده‌بان یونانی هلسینکی[۳۹] زنجیره‌ای از دعاوی حقوقی‌ای را علیه افرادی (سیاستمداران، روزنامه‎نگاران) که در گفتمان عمومی (متون، مقالات، اینترنت) سخنان اسلام‌هراسانه‌ای را به بیان کرده و نفرت پراکنی کرده‌اند، طرح کرده است[۴۰]. تا پایان سال، هیچ‌گونه دادگاهی در رابطه با موارد مربوط به اسلام‌هراسی برگزار نشده است.

اینترنت

اینترنت و بخصوص رسانه‌های اجتماعی، بستر پرمحصولی درزمینه‌ی بازتولید دیدگاه‌های اسلام‌هراسانه و اظهار نفرت نسبت به اسلام و مسلمانان بوده‌اند. هرچند که نظارت نظام‌مند تمام این حوزه کاری بسیار دشوار است، مشاهده شد که مانند گزارش سال گذشته، بسیاری از وب‌سایت‌های راست‌گرا به انتشار اخبار در رابطه با خشونت در کشورهای اسلامی (قتل، تجاوز، کشتار) ادامه دادند که در بسیاری از موارد مشخص شد که اصلاً صحت نداشتند. این نوع نظرات، متن‌های عقیدتی و بازخوردها عمدتاً برای ایجاد و تحمیل ترس از اسلام و همچنین تولید تصویری زننده از اسلام و مسلمانان به کار گرفته می‌شوند. البته که یکی از این وب‌سایت‌ها، وب‌سایت رسمی GD (xrisiavgi.com) است؛ وب‌سایت ethnikismos.com نزدیک به GD یکی دیگر از این وب‌سایت‌ها است، نزدیکی آن‌ها به این دلیل است که بسیاری از مقالات در هر دو سایت مشاهده می‌شوند؛ وب‌سایت‌های راست افراطی (Elasyn.com و ellniki-lisi.com)؛ Nikosexeiladakis.gr، وب‌سایت یک روزنامه‌نگار، نویسنده و ترک شناس یعنی کسی که در مطالعه تاریخ و جامعه ترکیه و همچنین روابط یونان و ترکیه تخصص دارد، بخشی از این وب‌سایت به مسائل مربوط به اسلام اختصاص داده شده است؛ و البته که وب‌سایت‌های روزنامه‌های راست‌گرای (Stoxos.gr، makeleio.gr، elora.gr/portal، elkosmos.gr) مطرح‌شده در بخش رسانه نیز در زمره‌ی این نوع رسانه‌ها قرار دارند. درنهایت، تعداد بسیار زیادی صفحات در فیس‌بوک و توییتر وجود دارند که هم به افراد و هم به گروه‌ها تعلق داشته و پیام‌ها، ویدیوها و متن‌هایی را علیه مهاجران و پناهندگان و البته چندفرهنگی، اسلام، مسلمانان و ساخت مسجد آتن بازتولید می‌کنند.

همچنین در تلاش برای ایجاد فضایی علیه اسلام و مسلمانان و به وجود آوردن نوعی هراس نسبت به مسلمانان، برخی وب‌سایت‌ها اخبار جعلی‌ای را ارائه و منتشر می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، در یک مورد بیان شد که تظاهرات گسترده‌ای از سوی مسلمانان در مرکز شهر مقدونیه در شمال یونان انجام‌گرفته، اما بعداً مشخص شد که این تظاهرات هیچ‌وقت انجام نگرفته بود[۴۱]. در موردی دیگر، وب‌سایت‌ها خبر جعلی دیگری در رابطه با حمله تخیلی یکی از مسلمانان به زوجی یونانی به خاطرنشان دادن علامت صلیب در بیرون کلیسای سالونیکی منتشر کردند. بعداً مشخص شد که این اتفاق هم هیچ‌وقت نیفتاده بود[۴۲].

چهره‌های شاخص در شبکه‌ی اسلام‌هراسی

برخی از چهره‌های شاخص شبکه‌ی اسلام‌هراسی از قبل در بخش‌های قبلی معرفی شدند، مانند ثانوس تزیمروس در بخش سیاسی و نیکو هیلاداکیس در بخش اینترنت. یکی دیگر از این چهره‌ها اندریاس اندرانوپوس است. وی لیبرالی خود خوانده و وزیر سابق از حزب راست مردم‌سالاری نوین است. او در سال‌های اخیر به شکلی مستمر مقاله، کتاب و بازخوردهایی در فیس‌بوک و بخصوص توییتر نوشته و به شکلی آزاد و عمومی نظرات و پیشنهادهای خود را علیه اسلام و مسلمانان بیان می‌کند (تصویر ۸).

در میان بسیار مقالاتی که به‌صورت سالانه در روزنامه‌ها و وب‌سایت‌ها منتشر می‌کند، این موارد را در رابطه با مهاجرت بیان داشت:

«مسائل مربوط به مهاجرات از مرز یک نگرانی ساده عبور کرده‌اند. آن‌ها حالا خطر واقعی‌ای برای همبستگی جامعه ما، برای ارزش‌های ما و برای فرهنگ ما هستند. این دیگر تنها جریان ساده‌ای از مردم نیست که به مرزهای ما تجاوز می‌کنند. این مسئله دیگر حالت یک تاخت‌وتاز واقعی را به خود گرفته است، تاخت و تازی که نباید بی‌پاسخ باقی بماند».[۴۳]

تصویر ۸: توییتی از اندریانوپولوس: «تظاهرات مسلمانان در آتن علیه اسلام‌هراسی. تظاهرات مشابهی را در جهت محکوم کردن جرائم هواداران افراطی اسلام در جاهای مختلف اروپا به یاد نمی‌آورم».[۴۴]

حوزه‌ی دیگری که می‌توان عقاید اسلام‌هراسانه را در آن مشاهده کرد کلیسای ارتدکس یونان است. باید از همین ابتدا این نکته را متذکر شویم که کلیسا و شورای مدیره هیچ‌گاه هیچ‌گونه تصمیم رسمی ضداسلامی و یا اسلام‌هراسانه‌ای اتخاذ نکرده‌اند، هرچند که برخی چهره‌های مرتبط با کلیسا به شکلی عمومی چنین نظراتی را در سال‌های اخیر ابراز کرده‌اند. یکی از چهره‌هایی که معمولاً چنین بیاناتی را ابراز می‌کند اسقف پیرائوس است. یکی از استدلال‌هایی که او معمولاً بیان می‌کند این است که حضرت محمد در حقیقت پیغمبر نبوده و شخصیت واقعی او بر مردم پوشیده است، بدین معنی که او جنایات و خشونت‌های بسیاری را مرتکب شده است که مردم از آن‌ها خبر ندارند. او در پاسخ به کسانی که او را اسلام‌هراس می‌نامند این‌چنین بیان داشت:

«ازآنجایی‌که این مطلب بدون تکذیب چاپ می‌شود، باید پیش‌دستی کرد و گفت همه‌ی «کنشگران حقوق بشر» و به‌اصطلاح مدافعان حقوق بشری با پول زیادی از سوی بنیاد جورج سوروس با همکاری شبکه‌ی اروپایی علیه نژادپرستی و همچنین بازیگران تاریک اقتصادی (جورج سوروس) و همچنین دولت‌های سنی عربستان سعودی، عمان و قطری حمایت می‌شوند، کشورها و مؤسساتی که میلیاردها دلار پول خرج می‌کنند تا عبارت «اسلام‌هراسی» را میان «احمق‌های مفید» به‌عنوان مظهری از نژادپرستی و بیگانه‌هراسی جا بیندازند... آنچه من می‌گویم فقط همان چیزی است که قرآن در رابطه با آشکارسازی شخصیت محمد می‌گوید، بدون اینکه هیچ‌گونه قضاوتی را از خودم به آن اضافه کنم. علاوه بر این، دولت یونان با تأسیس و ساخت عبادتگاه از محل بیت‌المال برای پذیرش مذهبی که در طی چهار قرن به مردم ما تجاوز کرده، آن‌ها را کشته و به قتل رسانده، اصول برابری را زیر پا می‌گذارد».[۴۵]

علاوه بر این، وی در رابطه با قرآن گفت:

«قرآن هم نمی‌تواند به‌عنوان کتابی فرهنگی در نظر گرفته شود، زیرا این کتاب نفرت، تعصب، نژادپرستی، اهانت به زنان و ... است. کتابی که در آن با تقلیل ارزش مسیح به انسانی خاکی به او اهانت شده و این اهانت بیان می‌شود که تثلیث وجود ندارد».[۴۶]

کلیسای ارتدکس، به‌عنوان یک سازمان، و شورای مدیریت هرگز چنین اظهارات اسلام‌هراسانه‌ای را به‌خصوص در ارتباط با قرآن و حضرت محمد به زبان نیاورده‌اند. از سوی دیگر، این‌چنین بیاناتی هرگز از سوی مقامات کلیسا محکوم هم نشده‌اند.

جامعه مدنی مشاهده‌شده و ارزیابی‌های سیاسی و ابتکارها برای مقابله با اسلام‌هراسی

دو سیاست حکومتی و دولتی‌ای که می‌توان آن‌ها را در مبارزه با اسلام‌هراسی و نفرت علیه مسلمانان در سال ۲۰۱۹ مهم تلقی کرد این موارد هستند: اول، برنامه‌ی وزارت آموزش در جهت حضور فرزندان پناهندگان در مدارس یونان با وجود عکس‌العمل‌ها و موانع بومی در سال ۲۰۱۹ در بخش‌های مختلف یونان ادامه پیدا کرد، هرچند که این عکس‌العمل‌ها به نسبت سال‌های قبل کمتر بودند. دوم، در سال ۲۰۱۹ آماده‌سازی (اصلاحات کار ساختمانی، قانون‌گذاری در رابطه با هیئت مسجد و قوانین داخلی، اعلامیه جهت پذیرش اعلام آمادگی ائمه جمعه برای امامت مسجد، انتخاب امام مسجد) جهت عملکرد مسجد رسمی پیشرفت کرد، هرچند که در حقیقت کل برنامه به کندی پیش می‌رود. در رابطه با این مسئله آخر باید به این نکته اشاره کرد که گرچه همه‌چیز آماده بوده و بر اساس گفته رسانه‌ها قرار بود که مسجد پس از عید پاک سال ۲۰۱۹ و یا در تابستان افتتاح شود، از آن زمان تاکنون پیشرفتی حاصل نشده است، شاید به این دلیل که دولت پس از انتخابات جولای ۲۰۱۹ تغییر کرده است. باید اشاره کرد که به‌غیراز این موارد، ابتکاری در جهت مبارزه با اسلام‌هراسی گزارش نشده است. هرچند که سازمان‌های اجتماعی مدنی‌ای همچون دیده‌بان یونانی هلسینکی وجود دارند که سعی می‌کنند از طریق کنشگری قانونی فشار بر روی مقامات در رابطه با اسلام‌هراسی را افزایش دهند. هم‌زمان تظاهراتی علیه اسلام‌هراسی برگزارشد که البته زیاد منظم نبودند. (تصویر ۹)

تصویر ۹: تظاهرات در آتن علیه اسلام‌هراسی، «تظاهرات و حرکت به سمت پارلمان، ۱۴ دسامبر ۲۰۱۹، میدان کوتزیکا، اومونیا. اسلام یعنی صلح، دوستی و وحدت میان مردم. نه به اسلام‌هراسی، نه به نژادپرستی».[۴۷]

نتیجه‌گیری و توصیه‌های مربوط به سیاستگذاری

همه‌ی داده‌های مربوط به اسلام‌هراسی در سال ۲۰۱۹ در یونان نشان می‌دهند که هیچ تغییر معناداری به نسبت سال گذشته روی نداده است. اسلام‌هراسی عمدتاً در گفتمان عمومی، توسط گروه‌های خاصی از مردم که علیه «اسلامی‌شدن» کشور تظاهرات می‌کنند، برنامه‌های احزاب سیاسی و سیاستمداران جناح راست افراطی، میان اعضای بلندپایه کلیسای ارتدکس یونان و در بسترهای مختلف رسانه‌های یونانی ابراز می‌شود. اینترنت و رسانه‌های اجتماعی بسترهای پر محصول بازتولید اسلام‌هراسی محسوب می‌شوند. هرچند اشاره به این نکته حائز اهمیت است که اسلام‌هراسی در یونان تنها توسط افراد افراطی ابراز نشده و این امر از سوی چهره‌های سیاسی و اقتصادی‌ای که خود را لیبرال می‌نامند نیز ابراز می‌شود. البته که احزاب سیاسی، سیاستمداران و گروه‌های ضدنژادپرسیتی‌ای وجود دارند که عمدتاً از جناح چپ بوده و با گفتمان اسلام‌هراسی و اعمال تبعیض‌آمیز مقابله می‌کنند اما تأثیر آن‌ها بر روی بازتولید اسلام‌هراسی در یونان همچنان محدود است. همچنین، عکس‌العمل والدین نسبت به ورود فرزندان پناه‌جویان به مدارس عمومی همچنان ادامه دارد. هرچند که این عکس‌العمل‌ها ازنظر اندازه از سال‌های قبل کمتر بودند. ازجمله مواردی که در رابطه با نظارت و مقابله با اسلام‌هراسی باید به آن‌ها توجه کرد می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

· اول‌ازهمه، نیازی که همچنان در تلاش برای مبارزه با اسلام‌هراسی به آن پاسخ داده نشده است، نیاز به تأسیس نوعی سازوکار رسمی دیده‌بانی است حوادث اسلام‌هراسانه را هم در سطح گفتمانی و هم در سطح حملات فیزیکی دیده‌بانی و ثبت می‌کند. اولین قدم درحرکت به این‌سو، همکاری سازوکارهای دولتی موجود، با شبکه‌های جامعه‌ی مدنی در جهت دستیابی به سطح بهتری از دیده‌بانی اسلام‌هراسی است.

· دوم، سازوکار قانونی یونان به شیوه‌ی کارآمدی به مقابله با اسلام‌هراسی نپرداخته و قانون یونان برای تضعیف و جلوگیری از فعالیت‌های اسلام‌هراسانه، به‌ویژه نفرت پراکنی، به‌اندازه کافی قوی نیست.

· سوم، کلیسای ارتدکس یونان نه‌تنها باید به شکلی عمومی رفتار اسقف‌هایی که در استفاده از گفتمان اسلام‌هراسانه پافشاری می‌کنند را محکوم کند، بلکه باید به شیوه‌ای مؤثر از بازتولید نفرت علیه مسلمانان توسط روحانیونش جلوگیری کند.

· چهارم، گرچه اسلام در یونانی مذهبی قدیمی بوده و به پادشاهی عثمانی و قرن ۱۴ بازمی‌گردد، اطلاعات در رابطه با بنیادهای اسلام و مسلمانان به‌شدت محدود بوده که فضای دیگری را برای رشد اسلام‌هراسی در جامعه یونان فراهم می‌کند. در این رابطه، کتاب‌های مدارس، باید اطلاعاتی در رابطه با اسلام را در خود جای دهند، به نظر می‌رسد که این کار بتواند به فهم کلی اسلام در آینده‌ نزدیک در یونان کمک کند. به همین هدف، باید هم‌اندیشی‌های آموزشی‌ای را به‌ویژه برای روزنامه‌نگاران، معلمان، مأموران پلیس، مرزبانان و کارمندان دولتی‌ای که با مسلمانان سروکار دارند برگزار کرد.

· درنهایت، این نکته بسیار حائز اهمیت است که مسلمانان نباید از سازوکارهای تصمیم‌گیری برای مقابله با نفرت علیه مسلمانان در یونان حذف شوند. باید سازوکار گفتگو و همکاری مؤثری در اسرع وقت مهیا شود. بستری که در آن نظرات مسلمانان در روند تصمیم‌گیری تصمیم‌گیران برای مبارزه با اسلام‌هراسی در یونان لحاظ شود بسیار ضروری است.

درمجموع، به نظر می‌‎رسد که پس از تغییرات سیاسی شکل‌گرفته در انتخاب ملی سال ۲۰۱۹، دولت جدید اگرچه که کاملاً ضد مسلمانان نیست، تا حدی نسبت به اسلام و مسلمانان بی‌تفاوت است. این امر در پیشرفت‌ها و مشاهده‌های انجام‌گرفته در نخستین ماه‌های دولت جدید مشخص است. اول، هیچ‌گونه اطلاعات و پیشرفتی در رابطه با افتتاح مسجد آتن وجود ندارد. دوم، کتاب‌های مدارس که دولت پیشین آن‌ها را طراحی کرده بود، پس از اظهارنظر مشاور دولت، غیرقانونی تشخیص داده‌شده و تغییر خواهند کرد. درنهایت، تعداد زیادی از اعضای پارلمان و اعضای احزاب مختلف وجود دارند که آشکارا نظرات ضد مهاجرتی و ضداسلامی خود را بیان می‌کنند. درنتیجه، در شرایطی که به نظر می‌‎رسد حکومت عزم چندانی به گام برداشتن در جهت مقابله با اسلام‌هراسی نداشته باشد، ابتکارهای سازمان‌های جامعه‌ی مدنی، دانشگاهی و رسانه‌ای در جهت انجام پروژه‌های مرتبط با مقابله با اسلام‌هراسی می‌توانند بسیار مهم‌تر از قبل باشند.