مسجد کبود نگین درخشان ایروان

مسجد کبود در مرکز شهر ایروان و تنها بنای اسلامی در ارمنستان قلمداد می‌گردد. این مسجد که در کتب تاریخی به "مسجد خانی" نیز معروف است در  حدود سال ۱۷۶۵ میلادی برابر با ۱۱۴۴ هجری شمسی به دستور "حسین علی خان"، والی وقت شهر ایروان در مساحتی برابر با ۷۰۰۰ متر مربع در اواخر سلسله زندیه احداث شد.

مسجد دارای مناره‌ای به ارتفاع ۲۰ متر در جنوب شرقی، ۲۶ حجره در دو ضلع شرقی و غربی، یک کتابخانه در ضلع شمالی، شبستان اصلی و یک گنبد در ضلع جنوبی و حیاط داخل می‌باشد.

مسجد از زمان ساخت تا شروع جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴ (۱۲۹۳ ه.ش) فعال بوده و با برقراری نظام کمونیستی در منطقه به حالت متروکه درآمده است. متعاقبا طی سال های جنگ جهانی دوم بخشی از آن به عنوان موزه تاریخ و موزه طبیعی ایروان مورد استفاده قرار گرفته و نهایتا تا سال ۱۹۹۵ (۱۳۷۴ ه.ش) محل نگهدای اموال موزه را داشته است. نویسنده معروف ارمنی "چارنتس" و دیگر نویسندگان و نقاشان شهر با علاقه زیادی در حیاط مسجد جمع می‌شدند و "چارنتس" تلاش کرد که این مکان برای آنکه از ویرانی دور بماند تبدیل به موزه تاریخی شود. در واقع می‌توان گفت که مسجد شاهد اتفاقات تاریخی زیاد بوده، این بنای مقدس به معماری تامانیان (معمار شهر ایروان) زیبایی خاص شرقی را بخشیده است.

پس از استقلال جمهوری ارمنستان، طی قرارداد منعقده در اکتبر ۱۹۹۵ (مهر ۱۳۷۴ ه.ش) بین دولت جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ارمنستان، مرمت و بازسازی آن با نظارت کارشناسان میراث فرهنگی دو کشور، با هزینه بنیاد مستعضفان و جانبازان انقلاب اسلامی ایران انجام شد.

بعد از پایان بازسازی طبق تفاهم نامه با بنیاد مستعضفان و جانبازان مسجد به سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی واگذار و مسئولیت اداره مسجد کبود بر عهده رایزنی فرهنگی کشورمان در ایروان قرار گرفت. در تفاهم‌نامه ای که بین بنیاد مستعضفان و سازمان متبوع به امضاء رسید، مقرر می‌شود که هر دو سال یکبار براساس درخواست رایزنی فرهنگی یا سفارت کشورمان تعمیرات اساسی توسط افرادی که از سوی بنیاد مستعضفان به ارمنستان اعزام می‌شوند، انجام شود.

این مسجد توسط هیات امنا مدیریت می‌شود که هیات امنای آن سفیر، رایزن فرهنگی، رییس بانک ملت، یکی از تجار مورد اعتماد و مدیر مدرسه شهید فهمیده ایرانیان می‌باشند. هیات امنا در ایام ماه محرم الحرام و ماه مبارک رمضان کمک مالی زیادی به مسجد می‌کنند.

مسجد کبود ایروان فضایی کاملا روحانی و اصیل داشته و نظر بینندگان را به خود جلب می کند. این مسجد یک مکان توریستی برای گردشگران از تمام اقصی جهان است و روزانه بیش از ۱۰۰ نفر جهانگرد و گردشگر و از زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین و مهاجرت مردم این کشورها به ارمنستان بعضا بازدیدکنندگان از مسجد  به بیش از ۲۰۰ نفر هم می‌رسد و از زیبایی مسجد کبود لذت می‌برند و عکس و فیلم می‌گیرند و خانم هاکوپیان که مسلط به زبان‌های ارمنی، روسی، انگلیسی و فارسی هستند به گردشگران توضیح می‌دهد. این عبادتگاه تاریخی نه فقط محل نماز و دعا، بلکه نوعی مرکز فرهنگی نیز می‌باشد. 

هم اکنون مسجد کبود ایروان با معماری زیبای شرقی، تبدیل به بنایی زیبا در مرکز شهر ایروان گردیده و به عنوان یک بنای تاریخی، بیش از بیش موجب غنای تمدن کهن منطقه را فراهم می‌آورد.

بخش‌های فعال مسجد

· شبستان اصلی مسجد

در این شبستان نماز جماعت هر روز ظهر، عصر، مغرب، عشاء، دعای توسل و دعای کمیل  و هر هفته نماز جمعه  به امامت روحانی اعزامی از مرکز بین المللی تبلیغ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برگزار می‌شود. برنامه های مذهبی از جمله شهادت، ولادت ائمه اطهار (ع)،  ایام محرم الحرام، تاسوعا و عاشورای حسینی و شب های قدر با حضور خیل عظیمی از ایرانیان مقیم، شیعیان هند و کشمیر و ارامنه برگزار می‌شود.

· کتابخانه و اطلاعات

کتابخانه مسجد کبود ایروان حدود ۸۵۰۰ جلد کتاب را به خود جای داده است که از این تعداد ۴۵ جلد کتاب به زبان روسی، ۶۰ جلد به زبان ارمنی و مابقی به زبان فارسی و عربی و سایر زبان ها می‌باشد که سایر زبان‌ها بیشتر در مورد قران است. به گفته مسئول کتابخانه روزانه بیش از ۵۰ نفر از دانشجویان ایرانی، نویسندگان ارمنی و علاقمندان به فرهنگ و هنر کشورمان برای مطالعه و استفاده از کتاب‌های موجود به این بخش مراجعه می‌کنند.

· سالن اجتماعات و محل برپایی نمایشگاه های رایزنی فرهنگی

در این بخش مراسم‌های ملی با همکاری سفارت و رایزنی فرهنگی کشورمان برگزار می‌شود و سالنی برای برگزاری نمایشگاه‌های رایزنی فرهنگی اختصاص داده شده است که در حال حاضر نمایشگاه بنی آدم و همچنین نمایشگاه تصاویر رحلت امام خمینی (ه) و قیام پانزدهم خرداد ۱۳۴۲ برای بازدید علاقمندان فعال هستند.

· نمایشگاه دائمی صنایع دستی ایران

یکی از حجره‌های جنوبی مسجد به همت رایزنی فرهنگی کشورمان و با همکاری وزارت فرهنگ جمهوری ارمنستان در خرداد سال ۱۳۸۷ نمایشگاه دائمی صنایع دستی ایران به صورت دائم دائر شد و روزانه مورد بازدید علاقمندان و گردشگران قرار می‌گیرد.

· نمایشگاه تصاویر قدیمی و بازسازی مسجد کبود ایروان

در این نمایشگاه بیش از ۱۰۰ اثر هنری از تصاویر قدیمی و بازسازی مسجد کبود ایروان به نمایش گذاشته شده است.

.

 دفتر امام جماعت مسجد

 حجت الاسلام والمسلمین شجعان از تیرماه سال ۱۳۹۲ به مدت ۵ سال و حجت الاسلام والمسلمین موحدی فر از تیرماه سال ۱۳۹۷ به مدت سه سال و نه ماه، امام جماعت و امام جمعه مسجد کبود ایروان بودند که توسط مرکز بین المللی تبلیغ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به این کشور اعزام شدند. 

در حال حاضر امام جماعت و امام جمعه مسجد کبود ایروان جناب آقای محمد اشعری اعزامی به صورت موقت می باشد.

در این مکان علاوه بر جلسات هیات امناء مسجد، مراسم‌های عقد و همچنین کسانی که به دین اسلام تشرف پیدا می کنند، توسط امام جماعت مسجد انجام می‌شود.

· انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی دانشگاه های ارمنستان

این بخش محل برپایی جلسات انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی دانشگاه های ارمنستان است که هفته‌ای یکبار اعضای انجمن اسلامی دانشجویان برای برگزاری برنامه های فرهنگی، هنری و ورزشی گردهم جمع می‌شوند.

· انجمن دوستی ایران و ارمنستان

در این بخش جلسات اعضای انجمن دوستی و ایران و ارمنستان برگزار می‌شود.

· کلاس آموزش زبان فارسی

کلاس‌های دوره آزاد آموزش زبان فارسی به همت رایزنی فرهنگی کشورمان در این بخش برگزار می‌شود. در حال حاضر بیش از ۳۰ نفر فارسی آموز به آموزش شیرین زبان فارسی مشغول هستند. 

ملاحظات:

۱- ثبت مشترک مسجد کبود ایروان در میراث جهانی یونسکو یکی از مطالبات جمهوری اسلامی ایران از دولت ارمنستان طی سالیان اخیر بوده است که با وجود انجام اقدامات اولیه، هنوز به سرانجام نرسیده است.  اهمیت تسریع در فرآیند ثبت جهانی مسجد کبود ایروان در یونسکو مورد تاکید است. 

۲- براساس تفاهمی که بین بنیاد مستعضفان و جانبازان کشورمان مبنی بر این که هر دو سال یکبار مرمت و بازسازی مسجد کبود صورت پذیرد، متاسفانه چند سالی است که این اتفاق نیفتاده و مسجد نیاز مبرم به تعمیر و بازسازی دارد. امید آن می رود با توجه به فصل تابستان و امکان مرمت با انجام مکاتبات اداری این امر مهم میسر شود.

۳- در مقابل مسجد دو قطعه زمین مناسب وجود دارد که قبلا جناب آقای محمدی ریاست وقت سازمان اوقاف و امور خیریه طی بازدیدی قول داده بودند که یکی از این زمین‌ها به عنوان خانه عالم ساخته شود که متاسفانه تاکنون اقدامی صورت نگرفته،  مناسب است در مکاتبه با ریاست محترم اوقات و امور خیریه این مسئله پیگیری شود.

تهیه و تنظیم: سید جواد طباطبایی راد