اماکن مذهبی جینیسم، مسیحیت و قادیانیسم در پاکستان.

پیش از این مرکز گردشگری مذهبی اسلام، بودیسم، هندوئیسم، سیکیسم بررسی شده است و در این قسمت اماکن مذهبی جینیسم، مسیحیت و قادیانیسم در پاکستان را بررسی می کنیم.

1- جینیسم در پاکستان:

آیین جَین یا جَینیسم که به انگلیسی(Jainism) است یکی از دین ‌های هندی است، که از هند و در سده ۵ تا ۷ قبل از میلاد برخاسته است. آیین جین هدفش را فراهم کردن مسیری به سمت پاکسازی روحانی و رستگاری معرفی می ‌کند، که بر اساس اعتقادات این آیین، از طریق زندگی بر پایه سنت آهیمسا (پرهیز از آزار هرگونه جاندار، دروغ، طمع، ارضای جنسی، تعلقات دنیوی را منع می کند. زنان کاملاً طرد می شوند، زیرا زنان عامل انواع بدی ها محسوب می شوند.) قابل دستیابی است. در واقع کلمه جَین از لغت سانسکریت، زبان سابق(پیش از زبان اردو ) شبه قاره است که به معنی فتح کردن است. این اشاره‌ ای به جنگی درونی علیه روانی ها، شهوات و حواس بدنی است، که راهبان آیین جین باور داشتند، آن‌ رذایل را به دانستن همه چیز، و پاکسازی روانی یا رستگاری می‌ از خود دور می کنند. دین جینی در شبه قاره کهن ‌ترین دین در میان ادیانی است[1].

اماکن مذهبی جینیسم در پاکستان.

در جینیسم، پاکستان بخش مهمی از تاریخ و میراث است، زیرا زمانی یک جامعه بسیار کوچکی از جین در پاکستان وجود داشته است. بسیاری از مقبره های باستانی جین در نقاط مختلف کشور وجود دارند. "بابا دهرم داس" مردی مقدس برای جامعه جین بود که مقبره او در کنار نهری نزدیک "چوندا" ره آهن قطار و پشت مقر کشاورزی  منطقه پسرور، نزدیک شهر سیالکوت قرار دارد. یکی دیگر از راهبان معروف جین "ویجیانند سوری" از شهر کنونی گوجرانواله پاکستان بود که سامدی (یادگار)  او هنوز در شهر وجود دارد. جامعه بهابرا، یک جامعه بازرگان باستانی در ایالت پنجاب پاکستانی کنونی نیز از پیروان جینیسم بود. مناطق خانوادگی واقعی جامعه بهابرا، اکنون در پاکستان است. تمام جامعه بهابرا، پاکستان را ترک کرده اند و بسیاری از شهرهای پاکستان هنوز هم مکان های مذهبی زیادی با نام "بهابرا" دارند. همه جین‌ های منطقه سیالکوت "بهابرا" بودند که بیشتر در مناطق سیالکوت و پسرور ساکن شدند. مناطق "سرای بهابریان" و "بهابریانواله" به نام این جامعه نامگذاری شده است. قبل از تجزیه هند و استقلال پاکستان معابد جین زیادی در مناطق کنونی پاکستان وجود داشت. منطقه پسرور پاکستان کنونی توسط یکی از زمین داران جین تأسیس شد که راجا من سینگ به او این زمین را اعطا کرد. "بابا درم داس" رهبر دینی این جامعه نیز متعلق به همین خانواده زمین داران بود، در یک سفر تجاری کشته شد. دو کتابخانه باستانی جامعه جین در شهر گوجرانواله  کنونی پاکستان وجود داشت که توسط "لالا کرم چاند بهابرا" نگهداری می شد. معابد جین در برخی از مناطق لاهور هنوز هم وجود دارد که هنوز به عنوان کوچه "بهابری" معروف است.  بهابرا بازار راولپندی نیز به نام این جامعه نامگذاری شده است. کاست محبوب این جامعه هنوز هم در منطقه میانوالی در تعداد زیادی است. برخی جین ها در ایالت سند نیز مستقر شدند[2].

معبد جین در منطقه "ننگر پارکر" در ایالت سند پاکستان.

در شهر باستانی "ننگر پارکر" در منطقه بیابانی ایالت سند پاکستان، حدود شش معبد جین در وضعیت ویرانی وجود دارند که مرمت آن ها بر عهده اداره باستان شناسی و صندوق موقوفات ایالت سند است. محافل فکری و ادبی منطقه نسبت به انتقال برخی بت ها از اینجا به شهر حیدرآباد اعتراض کردند و کمپینی نیز در این رابطه در شبکه های اجتماعی راه اندازی شده و خواستار نگهداری این بت ها در موزه "ننگر پارکر" شده اند. در این مورد، مدیر کل دپارتمان باستان شناسی  این منطقه به خبرگزاری انگلیس (بی بی سی) گفت که  مسئله اول تعمیر این بت ها است و مسئله دیگری این است که در حال حاضر هیچ کارمندی در موزه "ننگر پارکر" وجود ندارد. به محض اینکه کارمندان موزه در آنجا مستقر شوند، بت ها به این موزه منتقل خواهند شد[3].

معبد جین در شهر لاهور پاکستان.

معبدی از جامعه جین واقع در جاده لیتون در انار کلی قدیمی، شهر لاهور پاکستان است. پس از استقلال پاکستان در سال 1947ء معبدهای جین موجود در پاکستان مورد بی توجهی قرار گرفتند. تخریب مسجد بابری در آیودیا  در هند در سال 1992 ء خسارت قابل توجهی به بار آورد. یک معبد جین در لاهور به دلیل سوء تفاهم هایی که جینیسم را با هندوئیسم مرتبط می کند مورد هدف قرار گرفت. با وجود ساخت و ساز با دوام، روندی که توسط جرثقیل تسهیل شد معبد مذکور در طول دو روز آسیب قابل توجهی را متحمل شد. آثاری از گنبد آن تقریباً سه دهه باقی ماند. به دلیل پروژه "توسعه مترو خط نارنجی در لاهور" ، نگرانی هایی در مورد سرنوشت معبد مذکور مطرح شدند و از سال 2016ء بقیه گوشه های معبد را با یک دیوار محصور کردند و بخشی از محوطه اطراف آن  را برای پروژه خط مترو اختصاص دادند، در دسامبر 2021ء دیوان عالی پاکستان دستور داد که یک معبد جین علاوه بر یک معبد آبی گنبد هندو، بازسازی شود. معبد بازسازی شده، که اکنون در ارتفاع سیزده متری، در مقابل ایستگاه قطار منطقه انار کلی در لاهور قرار دارد. در ژوئن 2022ء معبد جین در  منطقه انار کلی برای انجام مراسم مذهبی بازگشایی شد[4]. همچنین بسیاری معبدهای جین در شهرهای مختف پاکستان وجود دارند که به دلیل تخریب مسجد بابری در هند با دست هندو ها، و مشابه بودن جین مت به اعتقاد هندو، این معبد ها بازسازی نشدند و از بین رفته اند

2- مسیحیت در پاکستان.

تعداد مسیحیان از تمام اقلیت ها در پاکستان بیشتر است. حدود 2.5 میلیون مسیحی در پاکستان زندگی می کنند که 1.27٪ از کل جمعیت را تشکیل می دهد. حدود نیمی از جمعیت مسیحی متعلق به کاتولیک رومی و نیمی به پروتستانتیسم هستند. بیش از 90 درصد مسیحیان پاکستان در ایالت پنجاب زندگی می کنند. و بزرگترین اقلیت مذهبی این ایالت هستند و 60 درصد آن ها در روستاها زندگی می کنند که اکثریت آن ها بیش از مسلمانان در این مناطق زندگی می کنند. جامعه مسیحی در پاکستان کلیسا های زیادی دارند که معروف ترین آنها درج ذیل می باشند:

کلیسا های بزرگ مسیحی در پاکستان.

کلیسای تاریخی جامعه مسیح در شهر راولپندی

کلیسای مسیح شهر راولپندی در واقع شعبه کلیسای انگلستان در پاکستان است که در سال 1852 توسط انگلیسی ها ساخته شد، اما پس از گذشت چندین دهه بخش های زیادی از این بنا آسیب دیدند. بنابراین مدیریت کلیسا این ساختمان را بازسازی کرده است. این کلیسا یک مرکز مذهبی و همچنین یک بنای تاریخی است.  نکته بارز مهم این است که بازسازی بنای تاریخی کلیسای مسیح شهر راولپندی بر سبک معماری ایرانی شده است و معمار دوره شاهی را نشان می دهد[5]. این کلیسای باستانی مورد توجه جامعه مسیحی جهان است.

کلیسای جامع و تاریخی لاهور.

کلیسای جامع لاهور، یک کلیسای جامع پروتستانی در شهر لاهور پاکستان است که در سال 1887 ء در منطقه "دی مال" مقابل دیوان عالی لاهور ساخته شد.این کلیسای جامع مقر اسقف نشین لاهور، کلیسای پاکستان است. این بنا از معماری گوتیک است که در سال 1887 ء تکمیل شد. این کلیسا در ابتدا توسط معمار جان آلدرد اسکات (پسر جورج گیلبرت اسکات) از ماسه سنگ صورتی ساخته شد[6]. این کلیسای باستانی نیز برای گردشگران مسیحی جالب نظر است.

کلیسای جامع سنت پاتریک کراچی.

کلیسای جامع سنت پاتریک در منطقه قدیمی صدر شهر در خیابان کلارک واقع شده است که اکنون به بزرگراه عراق معروف است. ساختمان کلیسای سنت پاتریک حدود 178 سال قدمت دارد و یکی از بناهای تاریخی شهر است. دولت ایالت سند این کلیسا را ​​با گنجاندن آن در فهرست بناهای تاریخی باستانی به عنوان میراث ملی معرفی کرده است. از نظر مساحت، کلیسای جامع سنت پاتریک بزرگترین عبادتگاه مسیحیان ساکن کراچی است. مورخان بر این باورند که این اولین کلیسایی است که انگلیسی ها در سند ساخته اند.این کلیسا که در سال 1881 ء ساخته شده است، 22 متر عرض و 52 متر طول دارد و ظرفیت آن حدود 1500 نفر است. این بنا از سنگ ساخته شده و مانند کلیساهای سراسر جهان شاهکاری از معماری گوتیک است[7].

کلیسای تمام مقدسات در پیشاور.

در زمان حکومت بریتانیا قبل از تقسیم شبه قاره و استقلال پاکستان، کلیسای تمام مقدسات در سال 1883 ء در این قسمت از شهر پیشاور ساخته شد که در آن علاوه بر عبادت، انجام امور تبلیغی، مراسم عروسی و مراسم تشیع جنازه نیز انجام می شدند. ویژگی متمایز این کلیسای همه مقدسات واقع در دروازه کوهاتی در داخل دیوارهای شهر تاریخی پیشاور سبک معماری آن است. گنبد بزرگ و مناره بالای این کلیسا آن را به یک مسجد مسلمانان تبدیل کرده است، اما برخی ویژگی های دیگر آن را شبیه معبد هندوها و همچنین شبیه گردوارا (معبد) سیک تبدیل کرده است. آیاتی از کتاب مقدس جامعه مسیحی، انجیل، نیز به زبان های پشتو، اردو، فارسی، انگلیسی و عبری بر دیوارهای آن حک شده است[8].

3- قادیانیسم و اماکن مذهبی آن در پاکستان.

قادیانی اصطلاحی است که توسط مردم مسلمان جنوب آسیا، به ویژه در پاکستان، برای جامعه احمدی‌ ها استفاده می‌ شود. آن ها این اصطلاح را بد می دانند، اما این اصطلاح در اسناد رسمی پاکستان نیز به کار رفته است. قادیانی ها که خود را احمدی می خوانند مسلمان نیستند، زیرا آن ها معتقد نیستند که حضرت محمد (ص)، آخرین پیامبر، خاتم النبیین و آخرین پیامبر است، لذا از دایره اسلام خارج هستند[9]. احمدی ها پیرو میرزا غلام احمد قادیانی هستند که مدعی نبوت خود بعد از پیامبر اکرم (ص) بوده است. دولت پاکستان آن ها را اقلیت غیر مسلمان اعلام کرده است. مرکز قادیانی در  منطقه (ربوه) در چناب نگر شهری در ایالت پنجاب پاکستان است که در ساحل رودخانه چناب، در حدود 8 کیلومتری چینیوت در ناحیه چینیوت، ایالت پنجاب واقع شده است. میرزا بشیر الدین محمود احمد، دومین خلیفه جامعه احمدیه پس از مهاجرت از هند در سال 1947ء این شهر را در سال 1948 ء تأسیس کرد. کلمه ربوه از زبان عربی گرفته شده است که به معنای مکان بلند است. حدود 95 درصد از جمعیت این شهر حدود 95 هزار نفری متعلق به پیروان جماعت احمدیه (یعنی قادیانی) هستند. مساحت شهر حدود 24 کیلومتر مربع است. احمدی ها علاوه اسرائیل و هند در پاکستان نیز مراکز مذهبی دارند.

"مسجد یادگاری در منطقه "ربوه" پنجاب پاکستان.

مسجد (طبق قانون پاکستان این معبد مسجد نیست) یادگار در منطقه "ربوه" متعلق به جامعه احمدی است که خلیفه مسیح آل ثانی این جامعه در آن پس از مهاجرت از هند به این منطقه، نماز اول در سرزمین "ربوه" را اقامه کرد. این معبد برای جامعه احمدی بسیار متبرک، تاریخی و یادگاری است. قادیانی ها از این مرکز بازدید و زیارت می کنند[10].[11]

حوزه علمیه جامعه احمدیه در منطقه "ربوه" پنجاب پاکستان.

این حوزه علمیه احمدیه مکان مقدسی برای این جامعه است که آن را میرزا غلام احمد قادیانی، رهبر مذهبی این جامعه که مدعی نبوت بوده است، با دستان خود در سال 1906 برای فراگیری علوم دینی این جامعه، تأسیس کرد.  براساس این بررسی حوزه علمیه احمدیه یک دوره هفت ساله دارد. برای طلاب خارجی دوسال بیشتر برای فراگیری زبان اردو در نظر گرفته می شود. متون درسی مبتنی بر زبان اردو، انگلیسی، قرآن کریم ، قرائت، ترجمه قرآن کریم، تفسیر قرآن، علم کلام، علم حدیث، منطق، زبان عربی، نحو و فقه و سایر موضوعات است. ساکنان این شهر 100 درصد تحصیل کرده هستند. امکانات آموزشی برابری برای ثروتمندان و نیازمندان در دسترس است، که در شهرهای پاکستان، شهر "ربوه" تنها شهری است که در آن به زبان ‌های بیشتری در پاکستان صحبت می ‌شود، زیرا هر یک از واعظان این مرکز که برای موعظه در سراسر جهان می ‌روند، حتماً از زبان های ملی یا محلی کشورهای جهان را استفاده می کنند[12].

تحلیل کارشناسی.

تحلیلگران معتقدند که:

1. در سال1352 (1974 میلادی)در زمان نخست وزیری آقای ذوالفقار علی بوتو در پاکستان، احمدی ها که به قادیانی ها نیز معروف هستند، توسط مجلس ملی پاکستان به عنوان اقلیت غیرمسلمان معرفی شدند. در 9 خرداد 1353(30 ژوئن 1974 میلادی) مولانا شاه احمد نورانی لایحه ای در مجلس ملی پاکستان ارائه کرد و مولانا مفتی محمود (پدر مولانا فضل رحمان) رئیس آن کمیته منتخب شد که قادیانی ها را بعد از بررسی و به دلیل شواهد، کافر اعلام کرد. بخشی از متمم دوم قانون اساسی که در آن احمدی ها به صراحت توسط قانون اساسی پاکستان غیرمسلمان اعلام شده اند، فرمان 20 نامیده می شود[13].
2. علیرغم اینکه قادیانی ها در بحث و گفتگوی چند روزه مطابق به کتابهای مذهبی خود، نتوانستند خود را مسلمان اثبات کنند، اکنون خود را مسلمان می خوانند که این اقدام خلاف قانون اساسی پاکستان است. دولت پاکستان برای این جامعه استفاده از نمادهای اسلامی ممنوع کرده است.

     منابع: