میراث فرهنگی چیزی فراتر از آثار باستانی، اشیای هنری و بناهاست—این مفهومی زنده از هویت جمعی، حافظه و ارزش‌هاست. در کشورهایی با جمعیت متنوع مانند پاکستان، میراث فرهنگی می‌تواند ابزاری نیرومند برای التیام شکاف‌ها، تقویت وحدت ملی و بزرگداشت انسانیت مشترک باشد. در میان تفاوت‌های منطقه‌ای، زبانی و فرقه‌ای، میراث فرهنگی همچون نیرویی متحدکننده عمل می‌کند و شهروندان را به یاد تاریخ‌های درهم‌تنیده و مشارکت‌های متقابلشان در یک روایت جمعی می‌اندازد.

 بافت غنی میراث پاکستان 

میراث پاکستان حاصل قرن‌ها تعامل فرهنگی، مهاجرت و تلفیق است. این سرزمین میزبان طیف گسترده‌ای از اقوام، زبان‌ها و ادیان است. این تنوع در همه چیز، از غذا و جشن‌ها گرفته تا صنایع‌دستی و معماری، نمایان است:

- اجرک سندی، گلدوزی بلوچی، رقص پنجابی بهنگره، داستان‌سرایی پشتون و شعر کشمیری، همگی روایتگر مقاومت و خلاقیت هستند. 

- سایت‌های باستانی مانند موئن‌جو دارو، تکسیلا و مهرگر بازتابی از گذشته‌ی مشترک تمدنی‌اند. 

- شاهکارهای معماری اسلامی چون مسجد بادشاهی، مسجد شاه‌جهان و قلعه روهتاس نماد ایمان، اجتماع و شکوه هنری در طی قرون هستند. 

این نمادهای فرهنگی فراتر از تعلقات قومی یا زبانی عمل کرده و نماینده میراث ملی هستند که به همه تعلق دارد.

 میراث فرهنگی به‌عنوان ابزاری برای وحدت 

در کشوری که با شکاف‌های داخلی مواجه است، میراث فرهنگی می‌تواند زمینه‌ی مشترکی فراهم کند:

- با به رسمیت شناختن سهم همه‌ی مناطق و جوامع، احترام متقابل را ترویج می‌دهد. 

- با تأیید سنت‌ها و زبان‌های اقلیت‌ها، فراگیری را تقویت می‌کند. 

- با افتخار به میراثی مشترک که سده‌ها و تمدن‌ها را در بر می‌گیرد، هویت ملی را تحکیم می‌بخشد. 

حفظ و نمایش تنوع فرهنگی منطقه‌ای در چارچوب یک روایت ملی می‌تواند انسجام اجتماعی را افزایش داده و از به‌حاشیه‌رفتن گروه‌ها جلوگیری کند.

 روایت‌های تاریخی به‌عنوان حافظه‌ی مشترک 

نقاط دیدنی تاریخی و خرابه‌های باستانی یادآور گذشته‌ای جمعی‌اند:

- موئن‌جو دارو پیوند مردم امروزی پاکستان را با تمدن دره‌ی سند، یکی از نخستین فرهنگ‌های شهری جهان، برقرار می‌کند. 

- گورستان مَکلی، یک میراث جهانی یونسکو، گواهی از قرن‌ها مشارکت معنوی، هنری و فکری جوامع گوناگون است. 

این مکان‌ها و داستان‌هایی که بازگو می‌کنند، فرصتی برای تأمل و پیوند فراهم می‌سازند—آن‌ها فراتر از شکاف‌های امروزی، به دورانی اشاره دارند که جوامع مختلف در کنار هم زندگی کرده، همکاری کرده و خلاقیت نشان داده‌اند.

 هنر، ادبیات و موسیقی: جلوه‌هایی از وحدت 

سنّت‌های هنری غنی پاکستان نیز نقش پل‌های فرهنگی را ایفا می‌کنند:

- شاعرانی چون فیض احمد فیض، حبیب جالب و پروین شاکر، آثار خود را در خدمت وحدت، مقاومت و امید قرار دادند و با اقشار مختلف جامعه سخن گفتند. 

- موسیقی قوالی، غزل و محلی در سراسر کشور شنیده و اجرا می‌شود، بدون در نظر گرفتن منشأ آن. 

- هنر کامیونی، شکلی مدرن و نمادین از بیان بصری، الهام‌گرفته از همه‌ی نقاط کشور است و به نماد خلاقیت ملی تبدیل شده. 

این هنرها احساس همدلی و درک متقابل را در سراسر مناطق و نسل‌ها تقویت می‌کنند.

 دیپلماسی فرهنگی: بازتاب صلح از طریق میراث 

میراث فرهنگی می‌تواند نقش حیاتی در سیاست خارجی پاکستان ایفا کند:

- جشنواره‌های بین‌المللی، نمایشگاه‌ها و برنامه‌های تبادل فرهنگی بستری برای نمایش سنت‌های چندگانه‌ی پاکستان فراهم می‌کنند. 

- ابتکاراتی چون همکاری‌های شورای ملی هنر پاکستان (PNCA) و دوسالانه لاهور، روایتی نوین از فراگیری، صلح و درخشش هنری ارائه می‌دهند. 

از طریق دیپلماسی فرهنگی، پاکستان می‌تواند پل‌هایی با سایر کشورها بسازد و تصویری انسانی‌تر، نرم‌تر و واقع‌گراتر از خود ارائه دهد.

 آموزش: پرورش افتخار به کثرت‌گرایی 

ادغام میراث فرهنگی در نظام آموزشی می‌تواند دیدگاه نسل‌های آینده نسبت به خود و دیگران را دگرگون سازد:

- برنامه‌های درسی باید مشارکت همه‌ی اقوام و جوامع مذهبی در شکل‌گیری داستان ملی را بازتاب دهند. 

- حمایت از زبان‌های بومی، مستندسازی تاریخ شفاهی، و آموزش هنرهای منطقه‌ای، افتخار و احترام به تنوع را در دل دانش‌آموزان می‌کارد. 

- سفرهای فرهنگی، برنامه‌های تبادل بین‌استانی و جشنواره‌ها در مدارس می‌توانند مفهوم وحدت ملی را ملموس‌تر کنند. 

چنین ابتکاراتی پایه‌های همدلی، تفاهم و همزیستی را بنا می‌نهند.

 میراث و توسعه پایدار 

حفاظت از سایت‌های میراثی فقط حفظ خاطره نیست—بلکه فرصتی برای توسعه‌ی اقتصادی و توانمندسازی جوامع نیز هست:

- گردشگری میراثی می‌تواند موتور رشد اقتصادی مناطق محلی باشد و فرصت‌هایی در مهمان‌داری، صنایع‌دستی و خدمات فرهنگی ایجاد کند. 

- پروژه‌های حفظ میراث به رهبری جامعه، به‌ویژه در مناطق روستایی، حس تعلق و غرور را تقویت می‌کنند. 

- تلاش‌هایی چون مرمت حمام شاهی، قلعه لاهور و گور خدری نشان می‌دهند که حفظ میراث می‌تواند هم اقتصادی سودآور باشد و هم فرهنگی غنی‌کننده. 

وقتی جوامع در راستای هدفی مشترک—مانند حفظ یک زیارتگاه یا جشنواره محلی—متحد می‌شوند، پیوندهای اجتماعی آن‌ها نیز تقویت می‌شود.

 نتیجه‌گیری: میراث به‌عنوان صلح‌آفرین 

میراث فرهنگی پاکستان یک یادگار جامد از گذشته نیست—بلکه نیرویی پویا و در حال تحول است که می‌تواند الهام‌بخش وحدت، صلح و مقاومت باشد. با به‌رسمیت‌شناختن تاریخ‌های مشترک، بزرگداشت مشارکت‌های همه‌ی جوامع و سرمایه‌گذاری در آموزش و دیپلماسی فرهنگی، پاکستان می‌تواند از قدرت میراث خود برای کاهش شکاف‌های داخلی بهره بگیرد.

در مسیر آینده‌ای هماهنگ‌تر، درک نقش وحدت‌آفرین میراث فرهنگی نه‌تنها مهم، بلکه حیاتی است.

https://thefridaytimes.com/26-Nov-2023/cultural-heritage-bridging-divides-through-shared-history