زبان فارسی از دهه 1299 (1920م) در مدارس مسلمانان چین تدریس می‌شود. اگرچه در سال 1333 (۱۹۵۴م)، دولت جمهوری خلق چین زبان فارسی را از برنامه درسی مدارس تاجیک در جمهوری خودمختار اویغور سین‌کیانگ (شین‌جیانگ[1]) حذف کرد (ستوده، 1367: ۵۶۴)، امّا این اقدام به عنوان بخشی از سیاست‌های قومی بود که به نفع جمعیت اکثریت اویغور صورت گرفت. زبان فارسی در سال 1336 (۱۹۵۷م)  به سیستم آموزشی نوین چین معرفی شد، زمانی که مرکز زبان و مطالعات فرهنگی فارسی در دانشکده زبان‌ها و ادبیات شرقی دانشگاه پکن تأسیس گردید.

در ابتدا ایرانیان مقیم چین یا اتحاد جماهیر شوروی به عنوان معلم استخدام می‌شدند و دانشجویان علاقه‌مند و مستعد برای ادامه تحصیل به دانشگاه کابل یا دانشگاه های شوروی فرستاده می شدند. با این حال، از زمان تأسیس روابط دیپلماتیک بین چین و ایران در سال ۱۳۵۰ شمسی (۱۹۷۱-۷۲م) تبادل مستقیم دانش آموزان و معلمان صورت گرفته است (ترابی، 1369). زبان فارسی همچنین در دانشگاه زبان‌های خارجی «لو یانگ[2]» که وابسته به ارتش چین است، تدریس می‌شود؛ در سال 1369 (۱۹۹۰م)، سیزده دانش‌آموز زن و مرد در آنجا تحصیل می‌کردند. سه واحد زبان فارسی توسط دو معلم که در اتحاد جماهیر شوروی تحصیل کرده بودند و یک معلم دیگر که در دانشگاه پکن تحصیل کرده بود، تدریس می‌شد (همان). با این حال، این دو مرکز، تنها مؤسسه‌های چینی هستند که در رشته زبان فارسی مدرک اعطا می‌کنند؛ مرکز پکن همچنین کلاس‌های آموزشی با مدت‌های مختلف را در سایر شهرهای کشور نیز برگزار کرده است. در سال 1365 (1986م) دوره‌های کارشناسی زبان فارسی در گروه تاریخ دانشگاه نانجینگ[3] تأسیس شد، اما در سال 1367(1988م) این برنامه به دانشجویان کارشناسی ارشد متخصص در تاریخ سلسله یوان یا «ملیت های شمال غربی» محدود شد. کتاب‌های درسی اصلی، کتاب‌هایی هستند که در دانشگاه پکن تهیه شده‌اند. لیو یینگ‌شنگ[4]، که برنامه را اجرا می‌کند، به‌تازگی مواد آموزشی برای یک واژه‌نامه چینی-فارسی مرتبط با دودمان مینگ منتشر کرده است. برنامه درسی در مرکز پکن، شامل مقدمه‌ای بر زبان فارسی، درک زبان گفتاری، مکالمه فارسی، ترجمه شفاهی و کتبی، نگارش، دستور زبان، خوانش‌های منتخب از آثار ادبی و روزنامه‌ها و مجلات معاصر، تاریخ ادبیات فارسی، تاریخ و جغرافیای ایران، و دوره‌هایی در زمینه‌های دیگر فرهنگ فارسی است. آموزش زبان انگلیسی نیز از دروس پایه‌ است که در این مرکز تدریس می‌شود. در سال 1364 ( ۱۹۸۶م)، این مرکز مجاز شد تا برنامه را به سطح کارشناسی ارشد گسترش دهد. پذیرش دانشجو در مرکز پکن از طریق آزمون انجام می‌شود. تا سال 1368 (1989م) در مجموع حدود نود دانشجو از هشت بخش از برنامه پنج ساله کارشناسی فارغ التحصیل شده بودند. در آن سال، یازده دانشجوی کارشناسی و چهار دانشجوی کارشناسی ارشد ثبت نام کردند. این دانشجویان از نقاط دوردستی مانند سینکیانگ آمده بودند و شامل تاجیک‌ها نیز می‌شدند (ستوده،1367: ۵۶۴). کارکنان این مرکز، شامل سه استاد و سه مدرس بودند. از استادان فارسی و افغانستانی نیز گهگاه برای تدریس یا سخنرانی در این مرکز دعوت می‌شود.

کتابخانه دانشگاه پکن و ترجمه چینی شاهکارهای فارسی

کتابخانه دانشگاه پکن شامل حدود 3000 اثر فارسی از جمله چند نسخه خطی کمیاب است. چندین شاهکار از ادبیات فارسی در این مرکز به زبان چینی ترجمه شده است: از جمله لیلی و مجنون (Lei-li he Ma-ji-nu; 1984) اثر نظامی؛ گزیده‌ای از اشعار حافظ (ها-فی-زی شو-کینگ شی ژوان/ Ha-fei-zi shu-qing shi xuan ، «گزیده‌ای از غزلیات حافظ»، 1981)؛ گزیده‌ای از رباعیات عمر حیام (مجموعه لو بای جی/ Lu-bai ji  ، 1958)؛ گلستان سعدی (کیانگ وی یوان/ Qiang-wei yuan «باغ گل سرخ»؛ 1958) ترجمۀ شوی جیان فو[5] از انگلیسی. جامع التواریخ (شی-جی[6] «مجموعه تواریخ»؛ 1983) نوشته خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی و تاریح جهانگشای جوینی (شی جی ژنگ فو ژه شی[7] «تاریخ فاتحان جهان»؛ 1981).

فرهنگ لغت فارسی به چینی

فرهنگ لغت فارسی به چینی (Bo-si-yu Han-zi-yu zi-dian) حاوی بیش از 60000 مدخل با همکاری دو دانشمند مهمان از ایران در این مرکز گردآوری شد و توسط ناشران Zhong-guo Shang-wu Yin Shu-guar منتشر شد. این اثر نظرات مثبت زیادی هم در چین و هم در خارج از آن دریافت کرد و در سال 1362 (۱۹۸۴م) جایزه نخست در علوم اجتماعی را از دانشگاه پکن و در سال 1363 (۱۹۸۵م) جایزه دوم در علوم انسانی را از شهرداری پکن کسب کرد. تجدید چاپ این اثر (ویرایش دوم) در سال 1368 (۱۹۹۰م) منتشر شد. علاوه بر این، از سال ۱۹۸۸، کارشناسان مرکز با سید محمد ترابی، که در سال‌های ۱۳۶۷-۶۹ شمسی/۱۹۸۸-۱۹۹۰ استاد مدعو آنجا بود، در تألیف یک فرهنگ لغت چینی-فارسی همکاری کرده‌اند. تا اواسط سال 1368 (1990م) و قبل از بازگشت سید محمد ترابی به ایران، دو سوم فرهنگ لغت تکمیل شد. مؤسسه لغت نامه دهخدا به منظور ادامه کار بر روی پروژه لغت نامه، زن یان‌شنگ[8] از دانشگاه پکن را به تهران دعوت کرد. به پیشنهاد سید محمد ترابی، مرکز پژوهشی فرهنگ فارسی نیز در دانشگاه پکن در اریبهشت 1369/ می 1990 تأسیس شد. از اهداف این مؤسسه، حمایت از ترجمه و انتشار آثار ادبی فارسی است؛ ترجمه‌های چینی بوستان سعدی و داستان‌هایی از شاهنامه فردوسی، همچنین یک کتاب درسی برای آموزش فارسی به زبان‌های چینی و اویغوری، در سلسله انتشارات این مؤسسه قرار گرفتند.

* مترجم: محمد امامی

* منبع: دانشنامه ایرانیکا

Bibliography:

In addition to information provided by Ye Yi-liang of Beijing University and Liu Ying-sheng of Nanjing University, material has been drawn from the following sources: “The Institute of West Asian and African Studies,” Middle East Studies Association Bulletin 21/1, 1987, p. 18.

Liu Ying-sheng, “Studies on a Classified Sino-Persian Glossary of the Ming Dynasty,” in Studies in the History of the Yuan Dynasty and of the Northern Nationalities (Nanjing) 12-13, 1989-1990, pp. 145-80.

“Middle East Studies in China,” Middle East Studies Association Bulletin 19/2, 1985, pp. 198-207.

M. Sotūda, “Tājīkān-e Čīn,” Āyanda 14/9-12, 1367 Š./1988, pp. 561-64.

S. M. Torābī, “Zabān-e fārsī dar Čīn-e dīrūz wa emrūz,” Keyhān-e hawāʾī 906, 3 Ābān 1369 Š./21 November 1990, p. 18.

Zhu Li, “A Brief Introduction to Middle Eastern Studies in China,” Middle East Studies Association Bulletin 19/2, 1985, pp. 198-201.