مشارکت زنان در سیاست پاکستان ماجرایی پیچیده بوده است؛ ماجرایی سرشار از مقاومت، مبارزه و دستاوردهای تاریخی. از زمان استقلال در سال ۱۹۴۷ تاکنون، زنان همواره برای کسب جایگاهی در صحنه سیاسی کشور تلاش کرده‌اند و در این مسیر با موانع عمیق اجتماعی، فرهنگی و ساختاری مواجه بوده‌اند.
بر اساس گزارش شکاف جنسیتی مجمع جهانی اقتصاد ۲۰۲۳، پاکستان در میان ۱۴۶ کشور در رتبه ۱۴۲ قرار گرفته است؛ این آمار بازتابی از شکاف‌های شدید جنسیتی در مشارکت و نمایندگی سیاسی است. در حالی که زنان نزدیک به نیمی از جمعیت پاکستان را تشکیل می‌دهند، سهم آنان در پارلمان تنها ۲۰ درصد است؛ حتی با وجود اصلاحات و نظام سهمیه‌بندی که با هدف تشویق به مشارکت طراحی شده‌اند.
پیشگامان اولیه: میراث فاطمه جناح
ریشه‌های مشارکت زنان در سیاست به فاطمه جناح، خواهر بنیان‌گذار پاکستان، بازمی‌گردد. او نیرویی فعال در جنبش استقلال، مدافع حقوق زنان و پیشگام کنشگری سیاسی زنان بود.
او به عنوان یکی از بنیان‌گذاران انجمن زنان سراسر پاکستان (APWA) برای ارتقای رفاه اجتماعی و اقتصادی زنان تلاش کرد. تصمیم او برای نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۹۶۵ در برابر دیکتاتوری نظامی، هنجارهای جنسیتی را به چالش کشید و الهام‌بخش نسل‌های آینده رهبران زن شد. شجاعت فاطمه جناح این پیام را منتقل کرد که زنان نیز می‌توانند به بالاترین مناصب سیاسی دست یابند.
بی‌نظیر بوتو: شکستن سقف شیشه‌ای
نقطه عطفی تاریخی در سال ۱۹۸۸ رقم خورد؛ زمانی که بی‌نظیر بوتو به عنوان نخست‌وزیر پاکستان انتخاب شد—او نخستین زن در یک کشور مسلمان بود که به چنین مقام بالایی رسید. این رویداد شکافی در سنت دیرینه ایجاد کرد و امیدی تازه برای زنان سراسر آسیای جنوبی به همراه داشت.
با وجود انتقادها و مقاومت‌های سیاسی، به‌ویژه به دلیل میراث خانوادگی‌اش به عنوان دختر ذوالفقار علی بوتو، او هویت مستقل خود را به‌عنوان رهبر حزب مردم پاکستان تثبیت کرد. دولت بوتو نهادهای دموکراتیک را تقویت نمود و نقش مهمی در افزایش سهم زنان از طریق کرسی‌های رزرو شده در پارلمان ایفا کرد.
این تلاش‌ها در نهایت در قالب اصلاحیه هجدهم قانون اساسی (۲۰۱۰) نهادینه شد که سهمیه زنان را در مجلس ملی و مجالس ایالتی به طور چشمگیری افزایش داد. این اصلاحیه یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در تقویت حضور زنان در سیاست پاکستان باقی مانده است.
دیگر رهبران برجسته زن
در گذر زمان، چندین زن پیشرو صحنه سیاسی و حقوقی پاکستان را دگرگون کردند:
- عاصمه جهانگیر: وکیل شجاع و فعال حقوق بشر که قوانین تبعیض‌آمیز را به چالش کشید، با دیکتاتوری‌های نظامی مقابله کرد و به نمادی بین‌المللی از مبارزه علیه بی‌عدالتی تبدیل شد.
- حنا ربانی کهر: نخستین وزیر امور خارجه زن پاکستان که در دیپلماسی کلیشه‌ها را شکست و نماینده پاکستان در سطح جهانی شد. او در روابط با ایالات متحده، افغانستان و هند نقشی محوری ایفا کرد.
- مریم نواز: وی به عنوان اولین وزیر ارشد زن پنجاب منصوب شده است. صعود او نشان‌دهنده تداوم پیشروی زنان در رسیدن به مناصب کلیدی سیاسی است.
چالش‌های پایدار
با وجود پیشرفت‌ها، موانع ساختاری همچنان مانع مشارکت سیاسی زنان می‌شوند:
- احزاب سیاسی همچنان عمدتاً تحت سلطه مردان‌اند و زنان به ندرت در تصمیم‌گیری‌های کلیدی حضور دارند.
- نبود دسترسی کافی به آموزش، آموزش‌های سیاسی و راهنمایی حرفه‌ای باعث می‌شود بسیاری از زنان نتوانند در انتخابات شرکت کنند.
- کلیشه‌های اجتماعی و فرهنگی همچنان زنان را از ورود به سیاست بازمی‌دارند و آن را عرصه‌ای مردانه معرفی می‌کنند.
نتیجه‌گیری: راه پیش رو
وضعیت مشارکت سیاسی زنان در پاکستان—از مقاومت فاطمه جناح تا رهبری بی‌نظیر بوتو و اکنون حضور زنانی چون مریم نواز و حنا ربانی کهر—ترکیبی از پیشرفت و کاستی‌ها را نشان می‌دهد.
برای بستن شکاف جنسیتی، پاکستان نیازمند رویکردی جامع است:
- گسترش آموزش و توانمندسازی سیاسی زنان،
- اصلاح ساختارهای حزبی برای تضمین حضور زنان در فرآیندهای تصمیم‌گیری،
- ترویج پذیرش اجتماعی رهبران زن از طریق رسانه و آموزش.
تنها با فراهم آوردن فرصت‌های برابر برای زنان در حکمرانی است که پاکستان می‌تواند به سوی آینده‌ای دموکراتیک‌تر، فراگیرتر و شکوفاتر حرکت کند.
نظر شما