بیماری کووید-۱۹ پدیده ای طبیعی است. این عامل بیماری زا با چنان سرعتی گسترش می یابد که در طول تاریخ بشر سابقه نداشته است. شیوع این بیماری باعث به وجود آمدن دوره جدیدی در تاریخ بشر شده است. ترس از مرگ ناشی از این بیماری باعث ایجاد تغییرات در سبک زندگی، کاهش سرعت روند زندگی، خلوت شدن فضای عمومی و کاهش توجه به نیازهای مادی زندگی شده است. همچنین، این مسئله باعث شده تا توجه به زندگی روانی یا روحانی بیشتر شود.

در حالی که تلاش های علمی جدی و معتبری برای تولید واکسن های کارآمد و ایمن وجود دارد، واکسن هایی نیز با اهداف سودجویانه تولید می شوند. سردرگمی هایی که به عمد ایجاد شده اند، در فضای مجازی منفی حکمفرما است. آیا انگیزه های آنها بشردوستانه یا سودجویانه است؟

در حدود ماه مِی سال ۲۰۲۰، شرکت Gilead Science، که به عنوان شرکتی بیودارویی در نزدک[۱] نام برده شده است، به سرعت، توافق نامه هایی را با پنج شرکت در هند و پاکستان برای تولید و توزیع داروی آزمایشی رمدسیور[۲] (Veklury ®) در ۱۲۷ کشور به امضا رساند.

طبق این توافق نامه ها، شرکت هایی، نظیر Cipla ،Hetero Labs ،Jubiliant Lifesciences، Mylan، Serum Institute و Ferozsons مجاز هستند تا زمانی که سازمان بهداشت جهانی، به طور رسمی، پایان شیوع بیماری کووید-۱۹ را به عنوان یک وضعیت فوق العاده برای سلامت عموم اعلام نکرده یا واکسنی برای درمان یا پیشگیری از ابتلا به این بیماری تأیید نشده است، سیاست های قیمت گذاری مخصوص به خود را اتخاذ کرده و حق امتیاز را پرداخت نکنند. این راهکار بازاریابی هوشمندانه ای برای Gilead است که به دنبال افزایش ارزش سهام خود در NASDAQ و گسترش بازار خود بدون به خطر انداختن سرمایه مالی و انسانی خود می باشد. این شرکت تیم بازاریابی اجرایی جدیدی را برای استفاده از فرصت های تجاری کووید-۱۹ تشکیل داده است. در آن زمان، Gilead با افت ۳ میلیارد دلاری در سرمایه بازار خود مواجه شده بود.

با درس هایی که این شرکت از فشار مردمی جامعه مدنی برای افزایش دسترسی به داروی های هپاتیت C گرفته بود، این توافق نامه ها "مجوزهای داوطلبانه غیرانحصاری" نامیده شدند. آنها بیشتر کشورهایی با درآمد کم و متوسط را پوشش می دهند.

تحت فشار ترامپ، تاجری که به رئیس جمهور تبدیل شد، و بیگ فارما، سازمان غذا و دارو به سرعت به داروی Veklury اجازه "استفاده اضطراری" در بیمارستان ها را داد. شرکت Gilead اعلام کرد که ۱.۵ میلیون دوز از آن را برای پوشش تعداد کمی از بیماران، یعنی حداکثر ۲۸۰۰۰۰ بیمار اهدا خواهد کرد. دولت ایالات متحده فروش آن را تضمین کرده است. سهام آن در نزدک سرمایه گذاران زیادی را به خود جلب کرد.

این شرکت در حدود هفتاد شعبه در ۳۵ کشور، از جمله در آفریقای جنوبی، دارد. راهکار بازاریابی آن این است که ۳.۷ میلیارد انسانی که در سراسر جهان، خارج از مناطق تحت مجوز آن قرار دارند را به مصرف کننده داروهای خود تبدیل کند. اگر شرکت در مورد انگیزه های انسانی خود جدی بود، حق انحصاری و فناوری خود را به حوزه عمومی اهدا می کرد.

در چارچوب توافق سازمان بهداشت جهانی، دولت هند مجاز است "مجوزهای ضروری" را برای نسخه برداری از داروهای ثبت شده بدون رضایت شرکت صاحب اختراع را برای سایر شرکت ها صادر کند.  هند از منافع شرکت‌های عمومی خود محافظت خواهد کرد. اعلامیه اخیر موسسه سرم هند مبنی بر اهدای دارو به آفریقای جنوبی تنها یک حیله بازاریابی است. این شرکت داروی خود را به قیمت ۱۰۰ روپیه هند به دولت هند می فروشد و در صورت فروش به صورت خرده فروشی، آن را به قیمت چند هزار روپیه، به مصرف کنندگان نهایی خواهد فروخت.

در مقابل انگیزه سودجویانه شرکت Gilead، انستیتو پاستور ایران که اکنون ۱۰۱ سال دارد، یک مجمع عمومی بین المللی آنلاین از شبکه بین المللی پاستور را با عنوان "درس هایی از گسترش بیماری کووید-۱۹" از ۲۷ تا ۳۰ آبان، در مرکز بحران برگزار کرد.

نمایندگان متخصص شرکت کننده از بلژیک، مراکش، برزیل، ویتنام، هنگ کنگ، کره جنوبی، لائوس، اروگوئه، سنگال، یونان، ماداگاسکار، فرانسه و ایران بودند.

این مجمع برای حل بحران تاریخی کوید -۱۹ و پیش بینی بحران های مشابه در آینده یک رویکرد استراتژیک فراگیر و بین المللی داشت. برخی از چالش ها و فرصت هایی که در نظر گرفته عبارت هستند از:

۱. نقش انستیتوهای پاستور در جوامع محلی آنها در مواقع بحران سلامت: پشتیبانی و مشارکت متخصصین بهداشت عمومی: انتقال مهارت ها، نظارت، قدرت مانور و تحقیقات.

۲. چگونگی ترکیب اقدامات مربوط به حفظ فاصله اجتماعی، حفظ خدمات ضروری، پشتیبانی از مقامات دولتی و پویایی خلاقیت علمی را برای پاسخگویی به چالش های بحران در شرایط اضطراری.

۳. مشارکت و همکاری ملی برای توسعه با سایر مراکز تحقیقاتی برای پاسخگویی به بحران بهداشتی جاری.

۴. رویکردی سازمانی برای مطابقت با اولویت های تحقیق و بهداشت عمومی در مواقع بحرانی.

۵. در حوزه تحقیقات، به تعامل، همکاری و اطلاعات  کافی برای یافتن شرکا، بسترها و منابع مالی بسیار برای پاسخگویی و رفع کمبودهای فنی نیاز بود.

۶. نقش انستیتوهای پاستور در طی همه گیری بیماری.

۷. بررسی اقدامات مربوط به دوران همه گیری بیماری.

۸. برنامه ریزی برای آماده سازی و اولویت بندی تحقیقات در طول دوره شیوع بیماری و هماهنگی های مربوط به آن.

۹. ساماندهی سیستماتیک بانک اطلاعات پزشکی و سیاست بانکداری داده‌ها.

۱۰. ارتباط با نهادهای شخص ثالث مانند بیمارستان ها، موسسات بهداشت عمومی، و وزارتخانه های دولتی و منابع موثر بودجه.

باید در نظر داشت که در تاریخ نهم دی ۱۳۹۹، یعنی حدوداً یک ماه پس از جلسه مجمع، ایران آزمایشات انسانی واکسن خود به نام کووایران برکت را به عنوان بخشی از یک فرایند علمی آغاز کرد. این یکی از هشت واکسنی است که تا به حال تهیه شده است. هفت واکسن دیگر در حال آزمایش حیوانی هستند که باید تا اوایل اسفند تکمیل شود. پنجم دی، بانک مرکزی ایران اعلام کرد که هزینه خرید ۱۶.۸ میلیون دوز واکسن را از COVAX پرداخت می کند که از اقدامات بین المللی سازمان بهداشت جهانی است که هدف آن اطمینان از دسترسی عادلانه همه کشورها به واکسن است. یک نیکوکار ایرانی به تنهایی ۱۵۰۰۰۰ دوز واکسن Pfizer-BioNTech را به هلال احمر ایران اهدا کرد.

کوبا یکی دیگر از کشورهایی است که مانند ایران منفعتی در تولید کووید-۱۹ یا سایر واکسن ها ندارد. موسسه واکسن های Finlay آن در تاریخ هشتم دی گزارش پیشرفت آزمایشات بالینی دو واکسن خود به نام های Soberana ۰۱ و Soberana ۰۲ را منتشر کرد. هر دو نوع واکسن موفقیت آمیز بوده اند. این آزمایشات باید با توجه به این مسئله در نظر گرفته شوند که لیست وزارت بهداشت این کشور دارای ۲۲ دارو است که برای درمان Covid-۱۹ استفاده می شوند. آنها از عفونت پیشگیری نکرده یا آن را درمان نمی کنند اما سیستم ایمنی بدن را تحریک می کنند، واکنش به ویروس ها را بهبود می بخشند و عوارض را کاهش می دهند. آنها به کاهش میزان مرگ  ناشی از این ویروس کمک می کنند. داروی ضد ویروس اینترفرون آلفا ۲b، نسخه ای از خانواده ای از پروتئین های موثر در سیستم دفاعی بدن به نام اینترفرون ها است که با هشدار به سلول های مجاور برای افزایش قدرت دفاعی ضد ویروسی، در برابر عفونت ها مقابله می کنند. این دارو از گسترش آنها از طریق تکثیر ویروسی در سلول‌های میزبان جلوگیری می کند. هیچ راهی آسان برای تولید واکسن وجود ندارد و فقط آزمایشات بالینی می توانند اثر بخشی، ایمنی و واکنش سیستم دفاعی بدن به واکسن کووید-۱۹ را ثابت کنند. تعداد کمی از کشورها، مانند انگلیس و ایالات متحده آمریکا، بر اساس شواهد اولیه مبنی بر ایمن‌سازی و موثر بودن، برای واکسن ها، مجوز اضطراری صادر می کنند. برخی کشورهای دیگر، مانند چین و روسیه، بدون تکمیل مراحل آزمایشی، به واکسن ها مجوز می‌دهند.

اما کوبا و ایران بدون گذراندن مراحل کامل آزمایشی، هیچ مجوزی را برای واکسن های تولیدشده صادر نمی کنند. متخصصان آنها نتایج کامل آزمایش و روند تولید این داروها را بررسی می کنند تا در مورد تأیید کامل آنها تصمیم بگیرند.

در دی ماه امسال، حدود ۶۶ واکسن آزمایشات بالینی بر روی انسان را طی کردند که ۲۰ مورد از آنها به مراحل نهایی آزمایش رسیده اند. حدود ۸۵ آزمایش واکسن در مرحله پیش بالینی، روی حیوانات انجام شده است.

هیچ یک از این آزمایشات یا بحث های بالینی شبکه بین المللی انستیتو پاستور در رسانه های اصلی غربی مورد توجه قرار نگرفته است. مردم به عنوان مخاطبان اخبار و مصرف کننده واکسن ها باید در مورد آنچه از رسانه های اصلی، که از ترس، ناامیدی و امید واقعی انسان بهره‌برداری می کنند، منتشر می شود، هوشیار باشند.