مقدمه: خانواده در ارمنستان از جایگاه ویژه ای برخوردار است و به رغم گذشت بیش از ۳۷ سال از استقلال این کشور و هجوم لجام گسیخته فرهنگ غربی، همچنان قوام و استحکام خود را حفظ کرده است.  زنان به عنوان پایه‌های اصلی جامعه نقش بسزایی در حفظ ارزش های اخلاقی و بقای خانواده داشته اند.  شرایط بد اقتصادی - اجتماعی باعث شده است  از طرفی مسئولیت زنان بیشتر شود و از طرف دیگر از مزایای اجتماعی محروم بمانند.  از قدیم زن ارمنی ستون خانواده بوده و کار تربیت فرزندان عمدتا بر دوش مادر بوده است.  شاید این برتری مرد ارمنی است که چنین امر مهمی را به مادر محول نموده است، ولی به هر حال هر تغییری هم که باشد و تمدن به هر سمتی هم که برود این سنت برچیده نمی شود.  امروز در وضعیت زنان ارمنی تغییرات بسیاری روی داده است.  وفاداری، خانه داری و اهمیت به پرورش فرزندان  شاخصه های ارزشی زنان ارمنی است. تصور ارامنه زن موجودی مهربان، مطیع،‌ باوفا، خانواده دوست است.  در سنت ارمنی زن بسیار مورد احترام بوده است.

· زنان ارمنستان را می توان به ۳ گروه تقسیم نمود

الف : زنان متکی به خود و دارای ابتکار در اقتصاد (۳% -۴%‌   زنان ۴۵ الی ۵۰  ساله)

زنان فعال سیاسی در این گروه قرار داشته و حدود ۶۵ ساعت در هفته کار می کنند.

ب : زنان حرفه ائی 

این زنان ۱۰% زنان را تشکیل می دهند و جای بسی تعجب دارد که سن این زنان ۲۵ الی ۳۰ سال می باشد.  این زنان بسیار فعالند و اغلب در سازمان های خارجی مستقر در ارمنستان شاغل هستند و ۹۰% کارمندان این نهادها را تشکیل می دهند.

ج : زنان منفعل (اکثریت زنان) شامل

۱- زنان شاغل در ارگان های دولتی   (مدارس، بیمارستان ها، موزه ها و کتابخانه ها)

۲- زنان شاغل در مغازه ها، رستوران ها، و عرصه های خدماتی دیگر.

- حمایت های دولتی ارمنستان از خانواده در زمینه ی فرزند آوری

در ارمنستان هزینه های مراقبت های ۹ ماهه ی بارداری مادران در پلی کلینیک های دولتی نزدیک به محل اقامت خانواده ها رایگان بوده و خانواده تنها هزینه ی سونوگرافی های غربالگری را که در حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار درام است پرداخت می کند. همچنین هزینه ی زایمان اعم از طبیعی و یا سزارین نیز رایگان می باشد.

در صورت شاغل بودن مادر، تا ۳ سال جایگاه شغلی وی حفظ می شود. مادر شاغل، قبل از زایمان خود، به اندازه ی میانگین حقوقِ ۷۰ روز قبل از زایمان و ۷۰ روز بعد از زایمان (مجموعا ۱۴۰ روز و در صورت زایمان سزارین ۱۵ روز اضافه تر) را به صورت نقدی از دولت دریافت می نماید.

پس از زایمان در صورت استفاده از فرصت ۳ سال مرخصی زایمان خود (با تعهد دولت در حفظ جایگاه شغلی وی در این مدت) در دو سال اول ماهیانه مبلغی حدود ۲۷ هزار درام دریافت می کند. اما مرخصی سال سوم شامل پرداخت ماهیانه نیست.

این پرداختی ماهیانه در تغییر قوانین، ظاهرا به تازگی به مادران خانه دار نیز تعلق می گیرد.

دولت ارمنستان در راستای طرح تشویقی خانواده به فرزندآوری بیشتر، برای تولد فرزند اول ۵۰ هزار درام، برای تولد فرزند دوم ۱۵۰ هزار درام، و برای تولد فرزند سوم تا ۱ میلیون درام به خانواده پرداخت می کند. (مبلغ ۱ میلیون درام هنوز به تصویب قطعی نرسیده است.)

· قوانین قانون اساسی جمهوری ارمنستان در خصوص زنان

۱- ماده ۲ این قانون به حقوق بشر اشاره شده است در این ماده تفاوتی میان مرد و زن وجود ندارد و کلمات "هرکس" ،"‌شهروندان"‌، "انسان" ‌به کار رفته است.  در ماده ۱۵ تمامی افراد  بدون در نظر گرفتن ملیت، جنسیت و … در برابر قانون مساویند و قانون حافظ آزادی و حقوق همگان می باشد.

زنان در مقابل قانون با مردها برابر هستند و می توانند از تمامی حقوق خود دفاع نمایند.  ماده ۲۰ اجازه دخالت در زندگی شخصی را منع می کند.

۲- ماده ۲۵ قانون کار تصریح می کند که  زنانی که سرپرست خانواده هستند مشمول قانون تعدیل نیرو نمی شوند.

۳- ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی می گوید زن وارث تمامی  دارائی شوهر است اگر وراث دیگری نباشند.

۴- زن از تمام حقوق قانونی استفاده می کند. آزادی بیان، آزادی مذهب، ایجاد حزب، حق وراثت و ... ۰   طبق ماده ۳۲، حکومت از مادرانی که فرزند دارند دفاع می کند (بدون داشتن شوهر)‌ حقوق زن و مرد قبل،  در زمان و بعد از ازدواج برابر می باشد.

۵- حقوق خانواده در قانون ارمنستان شاخه جداگانه ائی  از قانون می باشد.  طبق این قوانین روابط میان اعضای خانواده و مسئله دارائی تعریف قانونی می شود.  اصول این قانون عبارتند از: تساوی حقوق زن و مرد، آزادی و تمایل درازدواج، عدم تاهل در زمان ازدواج، آزادی در طلاق، حمایت از حقوق مادر و فرزند و  حمایت از حق والدین.

۶- قانون خانواده در ارمنستان بر پایه قانون اساسی این کشور شکل گرفته است لذا (خانواده هسته اصلی و طبیعی جامعه می باشد. خانواده، مادر  و فرزندان در  دوران کودکی، تحت حمایت دولت می باشند.  زن و مرد قبل از ازدواج،  طی زندگی مشترک  و در صورت طلاق دارای حقوق برابر می باشند).

· ازدواج

ازدواج،  پیمان آزاد و داوطلبانه میان زن و مرد است.  این پیمان بر اساس عشق و احترام دو جانبه با هدف  تشکیل خانواده،  داشتن فرزند و تربیت آنان استوار است.  مسائل مربوط به تربیت فرزندان و همچنین مسائل معیشتی دیگر با توافق و همیاری طرفین حل و فصل می شود.  هر کدام از زوجین آزاد هستند برای خود، حرفه و محل زندگی جداگانه داشته باشند.  اینها حقوق فردی زوجین می باشد که در نهایت مسئولیت های فردی را شکل می دهد.  زوجین همچنین دارای حقوق برابر در دارائی هستند. آنچه در دوران زندگی مشترک حاصل شود متعلق به طرفین است.  این قانون درمورد زنانی که خانه دار یا مشغول تحصیل بوده اند و امرار معاش ننموده اند نیز قابل اجرا می باشد.  در دوران زندگی مشترک اگر یکی از طرفین وارث شخصی شد یا به وی دارائی  اهدا شد،  این نوع از دارائی ها جزو دارائی های شخصی محسوب می گردد. در صورت طلاق، دارائی زوجین بطور برابر تقسیم می شود.  دادگاه حق دارد  اصل برابری درمال را در  صورت  وجود دلایل کافی (‌حمایت از حق فرزندان یا حق پایمال شده یکی از طرفین)،  اجرا نکند.  زوجین  باید از نظر مالی به هم کمک نمایند.  این امر در زمان بیکاری یکی از زوجین اهمیت می یابد.  در صورت بیکاری یکی از آنان  اگر طرف شاغل از دادن امکانات به طرف بیکار امتناع ورزد دادگاه قسمتی از حقوق طرف  شاغل را به نفع طرف بیکار مصادره می نماید.  این حکم در مورد زنان اگر در دوران مرخصی زایمان یا دوران بارداری هستند نیز صدق می نماید.  شوهر بدون توافق همسر حق درخواست طلاق به دادگاه را از شروع بارداری تا یکسال بعد از زایمان ندارد.  طلاق در صورت توافقی بودن و عدم وجود فرزندان تحت تکفل (غیر بالغ) در حوزه های ثبت احوال انجام می گیرد.  در صورت وجود اختلاف برای تقسیم دارائی یا وجود فرزندان تحت تکفل، طلاق از راه قانونی و از طریق حکم دادگاه صادر می شود.  در صورت وجود حکم قانونی مبنی بر مجهول المکان بودن  یکی از زوجین یا  بیماری روانی لاعلاج، حکم زندان بیشتر از سه سال، طلاق از طریق ثبت احوال و به صورت یک طرفه امکان پذیر می باشد در صورت نیاز به تقسیم دارائی یا حل مسئله فرزندان طلاق،  موضوع  از  طریق دادگاه حل و فصل می گردد.

· شرایط ازدواج

شرایط ازدواج را کلیسا تعیین می کرد. بعضی از این شرایط در کتاب قانون نیامده است ولی اجرا شده است.

۱) جنسیت:  ازدواج باید میان  دو جنس مخالف باشد.

۲) ازدواج مجدد:  افراد متاهل اجازه ازدواج نداشتند و در صورت تخلف از سوی کلیسا تعقیب می شدند.

۳) سن ازدواج:  هفتمین نشست کلیسا در سال ۱۲۴۳ تصویب نمود که در زمان ازدواج  مردان باید  ۱۴ و زنان ۱۲ سال سن داشته باشند.   مواردی بوده است که مصلحت نظام بر قانون پیشی گرفته است مانند ازدواج لئون دوم (۶۰ ساله)‌ با خواهر پادشاه قبرس (۱۱ ساله)

۴) توافق زوجین:  در اصل ازدواج توافق زوجین ضروری بوده است.

۵) ازدواج می باید میان هم مذهب ها صورت می گرفت.  در قرن ۶ جاثلیق اعظم نرسس(Nerses) ازدواج با بت پرست ها را منع نمود.  کتاب «گوش» ازدواج با غیر مسیحیان را منع نمود.  ماده ۲۶ کتاب سمبات این منع را مجدداً تایید مجدد نمود.   ولی در ماده ۹۲ ازدواج با اسرا را به شرط مسیحی شدن آزاد  شمرد.

۶) بر سلامت زوجین برای ازدواج در ماده ۹۳ تاکید شده است.  طبق این قانون اختلاط خون سالم با بیمار ممنوع است و بدین ترتیب از داشتن نسل بیمار جلوگیری می شود.  در این قانون ازدواج ناشنوا و نابینا منع شده است.

۷) نشست ۴۴۴ میلادی کلیسا ازدواج میان اقوام را ممنوع نمود.  نشست ۷۶۸ میلادی این قانون را مجدداً  تصویب کرد  بدین ترتیب دوری ۴ نسل برای ازدواج لازم است تا  قرن ۱۱ این فاصله به ۷ نسل افزایش یافت.  در این زمان جاثلیق نرسس برای پیوستن کلیسای ارمنی به کلیسای غرب سعی نمود این فاصله را به ۱۱  نسل افزایش دهد ولی موفق نشد.

۸) ازدواج میان افراد غریبه که از یک مادر شیر خورده اند ممنوع می باشد.

· شرایط طلاق

۱)  عدم تمکین زن:  در این موارد زن دارای شرایط برابر با مرد نیست و مرد نسبت به زن برتری دارد. خیانت مرد نمی تواند موجب طلاق از سوی زن باشد.  این مورد در قانون ۷۲ سمبات ذکر شده است.  بالعکس در قانون «گوش» عدم تمکین زن دلیلی برای طلاق نمی باشد و در صورت وقوع جدائی به دلیل مذکور زن صاحب اموال خود باقی می ماند.

۲)   بیماری روانی:  در کتاب سمبات ذکر شده است که قبل از طلاق باید اطمینان داشت که جنون فرد مصلحتی نیست. اگر زن قبل از ازدواج بیماری روانی داشته است خرج درمان وی با والدین زن می باشد.  در صورت طلاق زن،  به دلیل بیماری روانی،  آنچه زن از خانه پدری آورده است به زن تعلق می گیرد ولی هدایای شوهر خیر.  اگر زن نزد  شوهر مبتلا به بیماری روانی شود طلاق تا ۷ سال جایز نیست و پس از آن تمامی جهیزیه و هدایای شوهر به زن تعلق می گیرد.  زن نیز در صورت بیماری روانی مرد، حق درخواست طلاق دارد.

۳)  اگر زن به اسارت در آید مرد باید مبلغ آزادی زن را  بپردازد.  اگر زن تا ۷ سال مجهول المکان بود و فرزندی نداشت جهیزیه زن به خانواده پدری بازگردانده می شود ولی در صورت داشتن فرزند اموال زن متعلق به فرزندان است.

۴)  در صورتی که مرد بدون دلیل (صرفا به دلیل تنفر) ‌ زن را طلاق دهد هدایا و جهیزیه به زن تعلق می گیرد.  در این مورد زن اجازه ازدواج مجدد دارد ولی مر د تا زمانی که زن اول وی زنده است حق ازدواج ندارد. اگر تنفر به دلیل سرکشی زن باشد حقی به زن تعلق نمی گیرد.  ولی در این صورت طرفین با مجوز اسقف حق ازدواج دارند. در صورت بروز طلاق به دلیل تنفر مرد بدون مقصر بودن زن و به شرط باکره بودن زن قبل از ازدواج،  مرد باید به اندازه ثلث جهیزیه به زن  بپردازد.  این قانون در کتاب «گوش» مشروط به بکارت نبوده و خسارت از سوی مرد باید پرداخت شود زیرا به هر حال کاشانه ایی از هم می پاشد.  در کتاب سمبات پس از این نوع طلاق،  فرزندان به زن تعلق دارند و مرد در صورت اراده ازدواج مجدد باید  با زن مطلقه  وصلت نماید.

۵)  خیانت در ازدواج موجب طلاق می باشد. مرد در صورت خیانت زن،  طبق ماده ۷۸ حق طلاق دارد. زن در صورت خیانت مرد زمانی حق طلاق دارد که مرد به وی بی توجهی نماید و نفقه ندهد. در اینجا تساوی مرد و زن وجود ندارد.  ولی به هر حال چه مرد و چه زن خائن حق ازدواج مجدد ندارند.

۶)  سمبات نازائی را دلیل طلاق می داند ولی «گـوش» خیر،  مگر اینکه مرد دارای وارث نباشد.  در هر دو صورت نازائی را به زن نسبت می دهند. اگر مرد قبل از ازدواج به نازا بودن زن واقف بوده است در صورت طلاق باید مراتب آسایش زن را تامین نماید.

۷)  همجنس باز بودن و حیوان باز بودن مرد موجب طلاق شود.

۸)  در صورت تغییر مذهب مرد، زن اجازه طلاق دارد.

۹)  در صورت مرگ مرد در غربت، زن باید از مرگ وی اطمینان حاصل نماید و فقط پس از آن حق طلاق دارد که در این صورت زن پس از ۷ سال اجازه ازدواج مجدد پیدا می کند.  ولی اگر شوهر متوفی نیست و حتی در غربت ازدواج نموده است در این صورت زن فقط پس از شکایت به دادگاه تحت عنوان بی حرمتی به قداست ازدواج حق طلاق دارد.

۱۰)  اگر زن به دروغ اظهار نماید که باکره است ولی نباشد  و مرد را فریب داده باشد مرد حق طلاق دارد.

۱۱)  عدم رعایت بهداشت زن به مرد اجازه جدائی می دهد به این ترتیب که به زن اجازه ازدواج با دیگری را می دهد ولی خود تا زمانی که زن اول زنده است حق ازدواج نخواهد داشت.

۱۲)  عدم تمایل مرد به نزدیکی دلیل طلاق می باشد.

بدین ترتیب طبق قانون سمبات ۱ ) مرد اجازه طلاق دارد و زن در برخی موارد دلیل طلاق دارد. ۲) برای حفظ خانواده دلایل غیر مهم نمی تواند موجب طلاق شود.  در اینگونه موارد کلیسا طلاق را منفور می داند و صدور طلاق با مجوز اسقف می باشد.  ۳) اگر زندگی مشترک غیر قابل تحمل است طلاق جایز است.

به نظر سمبات از آنجائی که ازدواج امری است که  فرد به صورت مسئولیت در برابر حکومت انجام می دهد لذا باید توانائی داشتن فرزندان سالم را دارا باشد.

· مسئولیت والدین و فرزندان

پس از تولد کودک،  والدین نسبت به وی مسئولیت هائی دارند. این وظایف و مسئولیت ها بعد ها شکل دو جانبه می یابد. قانون خانواده در جمهوری ارمنستان والدین را موظف به تربیت فرزندان و آماده نمودن آنان به عنوان افرادی مفید برای جامعه می نماید.  مسائل مربوط به تربیت فرزندان با تشریک مساعی والدین انجام می گیرد.  اگر به علت طلاق یا هر دلیل دیگری والدین جدا زندگی می کنند  باید مشخص نمایند که فرزندان با چه کسی زندگی خواهد کرد و اگر آنان به توافق نرسند دادگاه حکم خواهد داد.  هرکدام از والدین که با فرزندان زندگی نکند به هر حال باید  وظایف خود نسبت به آنان  را ادا نماید.  اگر والدین از وظایف خود سر باز زنند، یا کودکان را مورد آزار و اذیت قرار دهند و از حقوق خود سوء استفاده نمایند، به حکم دادگاه از حق سرپرستی  محروم خواهند شد.

علیرغم تمامی امکانات و مسئولیت های والدین طبق اداب و رسوم رایج در کشور فرزندان نیز وظایف خاصی دارا می باشند. از جمله نگهداری از والدین در سن کهولت.

· قوانین  سقط جنین

۱) زنانی که تمایل به سقط جنین دارند بایدتا ۱۲ هفتگی اقدام نمایند.

۲) تا ۱۵ هفتگی نسخه پزشک الزامی می باشد.

۳) تا ۲۲ هفتگی سقط با دستور کمیسیون پزشکی انجام می شود.

۴) سقط جنین فقط در زایشگاه و بیمارستان تحت نظر پزشک امکان پذیر می باشد.

۵) قبل از سقط جنین سن جنین در پرونده ثبت می شود.

۶) در شرایطی که بارداری به سلامت زن آسیب برساند با صلاحدید کمیسیون پزشکی سقط انجام می گیرد.

فرهنگ عدم سقط و جوانب عاطفی آن در میان مردم شکل نگرفته است و شاید بخشی از نازائی زنان که در ارمنستان وجود دارد ناشی از همین امر می باشد.

· قوانین جزائی

مواد ۱۱۲ /۱۱۳/۱۱۴/۱۱۵/۱۱۷/۱۱۸/۱۱۹/۱۲۱ قوانین جزا مربوط به احکام تجاوز، اجبار به روابط جنسی، سواستفاده جنسی، اجبار به ازدواج، مخالفت با ازدواج،  مبتلا کردن زن به بیماری جنسی، اجبار به سقط و ازدواج دختر قبل از سن قانونی می باشند.  اشد مجازات برای تجاوز (در صورت کودک بودن،  مجروح یا منجر به فوت گشتن عمل)‌ حکم اعدام می باشد و کمترین آن دو سال زندان است. 

لازم به ذکر است که یکی از شروط پیوستن ارمنستان به شورای اروپا لغو حکم اعدام می باشد.  در صورت اجرای این درخواست اروپا،  اشد مجازات در موارد ذکر شده ۱۵ سال حبس خواهد بود.

منبع:  سیمای زن در جمهوری ارمنستان - اثر آلینا پور پطروس، ترزا مارتویان و ژاننا سرکیسیان

تهیه کننده : طباطبایی راد