آلیس اکمن[۱] و کریستینا دِ اسپرانزا پیکاردو[۲]

مؤسسه مطالعات امنیتی اتحادیه اروپا[۳] (EUISS)

مقدمه

دولت چین برای اجرای راهبرد ارتباطی[۶] خود در سطح EU به انواع کنشگران وابسته است. رسانه‌های دولتی چین نقش مهمی را در این باره ایفا کرده‌اند. برای مثال، خبرگزاری‌های شین‌هوآ، CCTV و چاینا دیلی[۷] همگی شعب اروپایی دارند. چاینا دیلی یوروپ[۸] (China Daily Europe) و رئیس‌دفتر آن[۹] حضور پررنگی در توییتر دارند و افزون بر این، در سال ۲۰۱۰، چاینا دیلی یوروپ ویکلی[۱۰] (China Daily European Weekly) را با آرزوی «عملکرد بهتر در راستای هدف خود مبنی بر فعالیت به‌عنوان روزنامه‌ای که دریچه‌ای برای درک متقابل میان چین و جهان باشد»[۱۱] راه‌اندازی کرد. دفتر منطقه‌ای اروپایی خبرگزاری شین‌هوآ، در سال ۲۰۱۴، اپلیکیشن «شین‌هوآ یوروپ[۱۲]» را نیز راه‌اندازی کرد.[۱۳] شین‌هوآ از اینکه معتبرترین خبرگزاری بروکسل باشد بسیار فاصله دارد، با این حال، در قلمرو اروپا به‌سرعت در حال گسترش و پشتوانه آن تمکن مالی و منابع انسانی چشمگیر است.[۱۴]

علاوه بر رسانه‌های چین، سایر کنشگران نیز حامی فعالیت‌های ارتباطی چین در نواحی دیگرند. برای مثال، اتاق بازرگانی چین در EU که در سال ۲۰۱۸ تشکیل شد، با پیام‌های مختلف خود وجهه چین را به‌عنوان شریک اقتصادی معتبر حفظ می‌کند.[۱۵] سایر سازمان‌ها نظیر مرکز فرهنگی چین[۱۶]، مروج زبان و فرهنگ چین هستند. اروپا همچنین منطقه‌ای است که بیشترین تعداد مؤسسات کنفوسیوس در جهان را دارد (۱۸۷ مؤسسه در سال ۲۰۲۰).[۱۷]

قدرت نرم/برّنده[۱۸] دولت چین در قلمرو اروپا کنشگران متعددی دارد. هدف این فصل بازنمایی همه آن‌ها یا بررسی آن‌ها از دیدگاه سازمانی نیست. در عوض، پیام‌های کلیدی دیپلماسی عمومی چین به EU را مشخص می‌کند. با توجه به این هدف، بر فعالیت‌های مأموریت چین[۱۹] در EU، به‌دلیل مرکزیت و فعال‌بودن آن از نظر ارتباطات در بروکسل، تمرکز می‌کند.

ترویج گفتمان چین در سطح EU: پیام‌های کلیدی

مأموریت چین در EU، در سال‌های اخیر، راهبرد جامعی را برای طرح روایت‌های خاص اتخاذ کرده است و اغلب در صدر ابتکارعمل‌های دیپلماتیک چین در اروپا قرار دارد. راه‌اندازی اکانت توییتر درسال ۲۰۱۳ یکی از نخستین مأموریت‌های دیپلماتیک چین بود، و از اکتبر ۲۰۱۸، فعال‌ترین اکانت توییتر محسوب می‌شد.[۲۰] به‌طور کلی، امروزه، مأموریت چین با اکانت‌های فعالی که در یوتیوب، توییتر و فیس‌بوک دارد، از حضور پررنگی در رسانه‌های اجتماعی برخوردار است. همچنین از طریق رویدادهای مختلف، سخنرانی‌ها و تعامل با رسانه‌های محلی مانند Euractiv، EUObserver و Politico، افزون بر ارتباط مستقیم و سنتی‌تر با مخاطبان محلی، حداکثر بهره را نیز از حضور آنلاین خود برده است. مأموریت چین رویدادهای ویژه‌ای تشکیل داده است که ارتباط مستقیم‌تری باجامعه دانشگاهی، سیاسی و تجاری بروکسل برقرا می‌کند. این رویدادها عبارت‌اند از ارائه‌های عمومی برنامه‌های دولت چین یا سیاست‌های معین، سخنرانی در انجمن‌های تجاری یا پارلمان اروپا[۲۱]، سازمان‌دهی سفرهای مطالعاتی به چین برای مقامات EU [۲۲]، و نیز ارتباط با گروه دوستی EU-چین[۲۳]. هم‌زمان با این موارد، از جمله اقدامات مأموریت چین ترویج فرهنگی است که از طریق رویدادها[۲۴] و بورس‌های تحصیلی (مانند برنامه پنجره اتحادیه اروپا (EU Window) برای آموزش زبان چینی رسمی که از سال ۲۰۰۶ در جریان است)[۲۵] بخش عمومی‌تری از جامعه را مخاطب قرار می‌دهد.

در هفت سال گذشته، سه هدف زیربنایی بنیادین و به‌هم‌پیوسته در راهبرد ارتباطی چین در سطح EU وجود داشته است: نخست، جلب اعتماد سیاسی/اقتصادی شرکای اروپایی برای حمایت از وجهه قدرت فزاینده‌ای که آماده ورود به چندجانبه‌گرایی[۲۶] است؛ دوم، و روی دیگر سکه، از حالت امنیتی خارج کردن روایت‌های مطرح درمورد اهداف ژئوپلیتیکی چین؛ و سوم، مشروعیت‌بخشی به مسیر سیاسی فعلی چین و سیاست‌های داخلی و تقاضا برای به‌رسمیت‌شناختن و ارج‌نهادن به نظام سیاسی آن. این پیام‌ها متناسب مخاطب اروپایی هستند، مثلاً مشخص می‌کنند که رشد چین چه چیزی برای EU یا برای همکاری میان چین و EU در پی دارد.[۲۷] جزئیات این مضامین منطبق با شرایطِ در حال تغییر هستند، اما اهداف تا حد زیادی یکسان و ثابت مانده‌اند.

به بیان دقیق‌تر، در دو سال گذشته، اهدف راهبرد ارتباطی چین در اروپا عبارت بوده است از تلاش جهت ضروری‌جلوه‌دادن چین به‌عنوان شریک اقتصادی برای EU، ازحالت‌امنیتی‌خارج‌کردن روایت‌های مطرح در خصوص شبکه فایوجی (G۵)  هواوی[۲۸]، ابتکار کمربند و جاده (BRI) و هیئت«۱+۱۷»، برجسته‌سازی تعهد مفروض چین به چندجانبه‌گرایی در برابر یک‌جانبه‌گرایی[۲۹] مفروض آمریکا، و نیز مشروعیت‌بخشی به مواضع چین نسبت به مسائل معینی از جمله وضعیت حقوق بشر این کشور و جنگ تجاری با آمریکا.[۳۰] روی هم رفته، در راهبرد ارتباطی دولت چین سعی بر تجلیل از اقدامات و مواضع چین در مقایسه با آمریکا در بحبوحه تنش‌های طولانی‌مدت تجاری و تکنولوژیکی میان این دو کشور بوده است. بی‌تردید، دستگاه تبلیغاتی قدرتمند و متمرکز حزب کمونیست چین ابتدا این راهبرد را در پکن طراحی و به‌دقت تنظیم می‌کند. شناسایی مکرر جملات بسیار مشابه – یا حتی یکسان – حاکی از این است که طرح چنین دیدگاه‌هایی هدف روشن و معینی را دنبال می‌کند.[۳۱]

این مضامین مطابق با روایت کلی مأموریت چین در هفت سال گذشته است که در طول زمان نسبتاً ثابت بوده است. در سال ۲۰۱۴، روند پیشرفت «ابتکار کمربند و جاده» چین تسریع شد. چین تقریباً به‌تازگی (از سال ۲۰۱۹) موضع خود را نسبت به آمریکا اعلام کرده است، اما از ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵، در چند مورد موضع خود را نسبت به ژاپن با لحنی انتقادی بیان کرد.[۳۲] از سال ۲۰۱۵، چین با تأکید بر موفقیت سیاست‌های خاص[۳۳] و پیشرفت اقتصادی خود[۳۴] به‌خصوص در تلاش بوده است تا وجهه مثبتی از مدل اقتصادی و سیاسی خود رواج دهد. به همین ترتیب، می‌توان ریشه پیام‌های حاوی اطمینان‌بخشی مجدد و امنیتی‌زدایی را در پیامدهای بحران مالی ۲۰۰۸-۲۰۰۹ یافت، زمانی که پیرامون سرمایه‌گذاری‌های چین در کشورهای عضو EU بحث می‌شد.[۳۵] در سال ۲۰۱۷ نیز مأموریت چین شروع کرد به اتهام‌زدایی از شیوه‌های خود در رابطه با سیاست تفرقه بینداز و حکومت کن.[۳۶] در نهایت، اعلام موضع مأموریت در خصوص سایر موضوعات مرتبط با منافع خود از جمله تایوان[۳۷]، دریای جنوب چین[۳۸] و وضعیت اقتصاد بازارش[۳۹] نیز در هفت سال گذشته ثابت بوده است. تصویری که از چین به نمایش گذاشته شده هم پیش‌کنشگرانه و هم تدافعی بوده است.[۴۰] از یک سو، پکن دیدگاه‌های خود را به‌عنوان قدرت خیرخواه، ذی‌نفع وظیفه‌شناس و شریک قابل‌اعتماد[۴۱] ابراز کرده، و نیز سیاست‌های خود را به مخاطب عضو EU آموزش داده است. از سوی دیگر، موضوعات خاصی که آسیب به وجهه و منافع ملی چین یا «مداخله نامشروع در امور داخلی چین» تلقی می‌شوند را نیز به بعد موکول کرده است. این روایت‌های واکنشی گاهی در برخی موارد[۴۲] ستیزه‌جویانه بوده‌اند، حال آنکه، روایت‌های دیگر با لحن آموزنده‌تر و دلگرم‌کننده‌تری[۴۳] ترویج شده‌اند.

راهبرد ارتباطی مأموریت چین در دوران همه‌گیری کووید-۱۹، مطابق با روایت و فعالیت‌های آن در چند سال گذشته بوده است، که بر مدل واکنش چین به‌مثابه الگوی ثبات و حکومت کارآمد، در مقایسه با سایر نظام‌های حکومتی، به‌طور ویژه تأکید می‌کند. در اوایل بحران کووید-۱۹، مأموریت چین در EU تا حدی تدافعی بود و بیشتر حول انتقال پیام‌های اطمینان‌بخش در رابطه با پیامدهای این همه‌گیری و توجیه اقدامات چین در جریان بود.

با این همه، از مارس ۲۰۲۰ به بعد، این حالت به نگرشی مطمئن‌تر و جسورانه‌تر تغییر یافت که موفقیت‌های چین و تلاش‌هایش در جهت همکاری بین‌المللی را برجسته می‌ساخت. افزون بر این، مأموریت چین در EU از ارتباطات خود برای ردّ اتهام‌زنی‌های آمریکا و سیاسی‌زدایی از کمک‌های چین بهره گرفته است. علاوه بر ارتباطات، چین اقدامات مشخصی انجام داده است، و به‌طور خاص اقلام مختلفی را اهدا نموده است، از جمله مواردی که مستقیماً به EU اهدا شده است (بسته‌هایی برای مرکز هماهنگی واکنش اضطراری اتحادیه اروپا[۴۴]).[۴۵] پویش تبلیغاتی بزرگی که حول این اهدایی تشکیل شد به تنش‌های دیپلماتیک با EU و سازمان‌دهی دوباره واکنش‌ها و راهبرد ارتباطی خود EU در ارتباط با چین انجامید. انتقاد آشکار چند دیپلمات‌ چینی مستقر در اروپا از مدیریت محلی این بحران، موجب تنش‌های دیپلماتیک میان چین و چند کشور عضو شد (برای مثال، به فصل مربوط به فرانسه در این گزارش مراجعه کنید).

واکنش‌های EU و تصور درمورد چین

در سال‌های اخیر، تصورات و واکنش‌ها نسبت به چین در سطح EU‌ تغییرات چشمگیری داشته است. با توجه به گفتگوهای بیشتری که بیانگر خطرات ناشی از جاه‌طلبی‌های ژئوپلیتیکی چین بود، در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹، EU راهبرد قدرت نرم چین (که هر روز بیشتر «قدرت برّنده» به نظر می‌رسید) را در حالی دریافت می‌کرد که تردیدش نسبت به آن روزبه‌روز بیشتر می‌شد. برای مثال، در ۲۰۱۸، پارلمان اروپا[۴۶] (EP) در قطعنامه‌ای که پیرامون روابط EU-چین صادر کرد نگرانی بیشتری در رابطه با نفوذ چین در اروپا ابراز داشت و به‌صراحت از چین درخواست کرد تا به‌عنوان یک کنشگرْ مسئولیت‌پذیر باشد.[۴۷] مهم‌تر از همه این است که EP‌ در سال ۲۰۱۹ قطعنامه‌ای صادر کرد که حاوی نگرانی عمیقی نسبت به حضور تکنولوژیکی چین[۴۸] بود و چشم‌انداز راهبردی کمیسیون اروپا[۴۹] نیز به تبعات امنیتیِ اهداف ژئوپلیتیکی چین برای اروپا اشاره می‌کرد.

جنبه قدرت نرم روابط اقتصادی در پی بحران منطقه یورو[۵۰]به‌تدریج رو به وخامت گذاشت، زیرا EU رابطه چین-EU را نامتوازن خواند و در خصوص کنترل چین بر بخش‌های راهبردی ابراز نگرانی کرد. این دیدگاه‌ها به مذاکرات EP[۵۱] و بیانیه‌های مختلف رهبران EU[۵۲] نیز راه یافت. تلقی از چین به‌عنوان بازیگر اقتصادی نامنصف در اسناد EU مانند «نتیجه‌گیری شورای راهبردی اتحادیه اروپا درمورد چین»[۵۳] در سال ۲۰۱۶ یا چشم‌انداز راهبردی  ۲۰۱۹[۵۴] نمایان است. فرسودگی ناشی از عدم پیشرفت در این عرصه روزبه‌روز مشهودتر می‌شود، همان گونه که در نظرات رهبران مختلف آشکار است.[۵۵] در رابطه با حقوق بشر، EP به‌ویژه درمورد سرکوب داخلی روزافزون در چین صریح و نقادانه عمل کرده است. برای مثال، در چند سال گذشته، EU در خصوص اوضاع سین کیانگ[۵۶] (Xinjiang) و هنگ کنگ[۵۷] و نیز در رابطه با مدافعان حقوق بشر فردی[۵۸] بیانیه‌های انتقادی صادر کرده است.

بحث‌های مربوط به سیاست EU در قبال چین با ورود کمیسیون ژئوپلیتیک نیروی تازه‌ای یافته است. اورسولا فون در لاین (Ursula von der Leyen)، حتی پیش از آغاز ریاست بر کمیسیون اروپا، بر این تأکید کرده بود که EU نیاز به بازتعریف روابط خود با چین دارد.[۵۹] در پی نشست سران EU-چین در ۲۰۲۰، کنفرانسی مطبوعاتی برگزار شد که در آن، لحن رئیس فون در لاین به‌ویژه درباره موضوعات اقتصادی و حقوق بشر قاطعانه‌تر بود.[۶۰]

تصورات منفی از چین افزون بر شماری از بیانیه‌ها، در مباحث سیاستی نیز نمایان شده و در اقدامات محسوس نیز نمود واقعی پیدا یافته است. برای مثال، تردید EU نسبت به بلندپروازی‌های ژئوپلیتیکی پکن، در مشارکت و پیام‌های هماهنگ EU در انجمن کمربند و جاده و در تلاش‌های فعالانه EU برای مواجهه با روایت کمربند و جاده تحقق یافته است.[۶۱] مهم‌تر از همه اینکه، نگرانی از نفوذ پکن بر بخش‌های راهبردی و تصور از چین به‌عنوان رقیبی نامنصف انگیزه ایجاد سیاست‌هایی مانند سازوکار غربالگری سرمایه‌گذاری[۶۲]  در ۲۰۱۹ شده است. به همین ترتیب، از مه ۲۰۲۰، بیشترین تعداد اقدامات تدافعی تجاری EU مربوط به واردات از چین بوده است: ۹۳ مورد از اقدامات ضدبازارشکنی[۶۳] و ضدیارانه[۶۴] چین را هدف قرار می‌دهند و روسیه (با رتبه ۱۰) در رده‌های بعدی قرار دارد.[۶۵] از این رو، سکوت EU درمورد اعتماد به چین در برخی موضوعات اقتصادی و بین‌المللی ناکارآمدی تلاش‌های قدرت نرم چین درمورد EU را نشان می‌دهد.

به‌دنبال بیماری فراگیر کووید-۱۹ و پویش‌های ارتباطی متمرکز چینیِ متعاقب آن، بحث‌های انتقادی شدت یافته‌اند. در کل، اقدامات چین که جسورانه و تکراری تلقی می‌شوند رقابت میان نظام‌های سیاسی بر سر روایت‌ها را برجسته ساخته‌اند. بحران کووید-۱۹ سبب تشدید نگرانی‌های موجود در خصوص اهداف ژئوپلیتیکی، وضعیت حقوق بشر و نفوذ اقتصادی چین در بخش های راهبردی شده است.[۶۶] به‌علاوه، سانسور نسبی سفیر EU در ستون آزاد مطبوعات چین در این کشور[۶۷] و  فشار ادعاشده بر گزارش سرویس اقدام خارجی اروپا[۶۸] (EEAS) درباره اخبار جعلی پیرامون کووید-۱۹ موجب پیشبرد بیشتر این بحث شد،[۶۹] زیرا نگرانی‌ها از روی‌آوردن چین به مداخله مستقیم و اخبار جعلی برای صیانت از وجهه خود افزایش یافت.

در سطح EU، بحث بر سر وجهه چین تا حد زیادی ناشی از مشاهدات حاصل از وضعیت داخلی چین و بحث کلی پیرامون جایگاه بین‌المللی آن است (تا ناشی از خودتبلیغی چین).[۷۰] با این حال، طی بحران کووید-۱۹ و در نتیجه آن، EU، علاوه بر واکنش به اقدامات شناخته‌شده روسیه، با طرح پرسش درباره اعتبار راهبرد ارتباطی چین و استفاده ابزاری از کمک‌های خارجی و اقدامات احتمالی مربوط به اخبار جعلی، به‌طور خاص نسبت به راهبرد ارتباطی چین واکنش نشان داده است. با توجه به تأکید صریح نماینده عالی/نایب‌رئیس[۷۱] (HR/VP) جوزپ بورل بر «مؤلفه ژئوپلیتیکی» و «تلاش برای نفوذ» که در پس کمک‌های چین قرار دارد، راهبران EU نسبت به پویش ارتباطی چین ابراز نارضایتی و مقاصد پشت «سیاست سخاوت» چین را افشا کرده‌اند.[۷۲] گذشته از این، اهدایی‌های چین در جریان این همه‌گیری سبب شده است که EU در پاسخ به این اقدامات روایت خود را  تعدیل نماید. در واکنش به تلاش پکن برای تثبیت موقعیت خود به‌عنوان ناجی اروپا، رهبران مختلف EU بر اهدایی‌هایEU و پشتیبانی اولیه آن از چین تأکید کرده‌اند.[۷۳]

مقاومت EU در برابر راهبرد ارتباطی چین از زمان اوج بحران یادشده ادامه یافته است. پس از گفتگوی راهبردی EU-چین، نماینده عالی/نایب‌رئیس بورل از اینکه وزیر امور خارجه چین اظهارات او را «گزینشی و غیرقابل‌پذیرش» معرفی کرده بود به‌شدت انتقاد کرد، تعریفی که بنا به گفته‌ها مغرضانه بود.[۷۴] به همین ترتیب، تنها چند ماه پس از رسوایی چین در رابطه با نفوذ بر گزارش EEAS درمورد اخبار جعلی (همان گونه که پیش‌تر اشاره شد)، طرح‌های جدید برای رسیدگی به اخبار جعلی به‌صراحت چین را درگیر پویش‌هایی معرفی کردند که برای تضعیف این بحث مردم‌سالارانه و بهبود وجهه چین، EU را هدف قرار می‌دهند.[۷۵] این واکنش‌ها نقطه عطفی در صراحت EU‌ محسوب می‌شود، صراحتی که EU در پاسخ به تلاش‌های قدرت نرم دولت چین دارد. در حال حاضر، به نظر می‌رسد که EU کاملاً آماده شرکت در نبرد روایت‌هاست.

نتیجه‌گیری

چین به‌واسطه سازمان‌های مختلف مستقر در بروکسل، از جمله مأموریت دیپلماتیک چین[۷۶]، راهبرد ارتباطی جامعی را نسبت به EU اتخاذ کرده است. این راهبرد نسبتاً فعال بوده است، جامعه وسیعی از مخاطبان هدف را شامل می‌شود و انواع ابزارها، از جمله رسانه های اجتماعی، آن را هدایت می‌کنند. روشن است که اساس رویکرد چین به قدرت نرم در سطح EU عنصری از تکرار پیام‌های کلیدی معینی است که معرف تصاویری هستند که چین مایل است همتایانش در EU از آن در ذهن داشته باشد. با این همه، راهبرد ارتباطی دولت چین در اروپا همچنان با موانع بی‌شماری روبه‌روست، زیرا وجهه چین در میان بخشی از EU و رهبری کشورهای عضو EU اعتباری ندارد. مذاکره پیرامون وجهه چین در سطح EU‌ به‌لحاظ هنجاری، ژئوپلیتیکی و اقتصادی تدوین می‌شود – به عبارت دیگر، چین از نظر وضعیت حقوق بشر، جایگاه بین‌المللی (یا اهداف ژئوپلیتیکی) و انصاف آن در رابطه اقتصادی موردبحث قرار می‌گیرد. تصور EU از چین در تمام این سه حوزه، هر روز بدبینانه‌تر شده است. کووید-۱۹ سرعت بیشتری به این روند داده است.