سیاست های جمعیتی در ژاپن

گرد آوری و ترجمه

مقدمه

ژاپن بالاترین نسبت شهروندان مسن را در بین کشورهای جهان دارد. این کشور در مناطق روستایی و شهری جامعه‌ای بسیار پیر را تجربه می‌کند. برآوردهای سال ۲۰۱۴ نشان داد که حدود ۳۸ درصد از جمعیت ژاپن بالای ۶۰ سال و ۲۵٫۹ درصد بالای ۶۵ سال سن داشتند که این رقم تا سال ۲۰۲۲ به ۲۹٫۱ درصد افزایش یافت. افراد ۶۵ سال به بالا در ژاپن یک چهارم کل جمعیت آن را تشکیل می‌دهند که تخمین زده می‌شود تا سال ۲۰۵۰ به یک سوم کل جمعیت برسد.

پیری جامعه ژاپن با میزان باروری کل زیر سطح جایگزینی و بالا بودن امید به زندگی انتظار می‌رود ادامه یابد. ژاپن بین سال‌های ۱۹۴۷ و ۱۹۴۹ یک دوره بمب بچه پس از جنگ و یک دروه باروری زیر سطح جایگزینی را تجربه کرده‌است. این روندها منجر به کاهش جمعیت ژاپن از سال ۲۰۱۱ شد. در سال ۲۰۱۴، جمعیت ژاپن ۱۲۷ میلیون نفر تخمین زده شد. پیش‌بینی می‌شود در صورت ادامه روند فعلی، این رقم تا سال ۲۰۴۰ به ۱۰۷ میلیون (۱۶٪) و در سال ۲۰۵۰ به ۹۷ میلیون (۲۴٪) کاهش یابد. یک تحلیل جهانی اخیر نشان داد که ژاپن یکی از ۲۳ کشوری است که می‌تواند تا سال ۲۱۰۰ شاهد کاهش کل جمعیت ۵۰ درصد یا بیشتر باشد. این روندها باعث شده‌است که برخی از محققان ادعا کنند که ژاپن در حال تبدیل شدن به یک جامعه «فوق سالخورده» در مناطق روستایی و شهری است.

شهروندان ژاپنی عمدتاً ژاپن را راحت و مدرن می‌دانند و در نتیجه حس خاصی نسبت به بحران جمعیت ندارند..دولت ژاپن با سیاست‌هایی که برای بازگرداندن میزان باروری کل در اقتصاد ژاپن و افزایش خدمات اجتماعی است به نگرانی‌ها پاسخ داده‌است و همچنین باعث شده‌است که سالمندان در جامعه فعال تر شوند.

تغییرات جمعیتی ژاپن طی یک دوره ۵۰ ساله بعد از جنگ جهانی

تصویر زیر ساختار جمعیتی ژاپن در سال ۱۹۵۰ (نمودار آبی سمت چپ) را با ۵۰ سال بعد یعنی سال ۲۰۰۰ (نمودار صورتی سمت راست) مقایسه میکند. در هر نمودار نمیه سمت راست مربوط به بانوان و نیمه سمت چپ جمعیت آقایان را نشان میدهد. بین دو نیمه هر نمودار گروه‌های سنی را نمایش می‌دهد که از صفر تا ۸۰ سال را پوشش می‌دهد. جمعیت ژاپن در سال ۱۹۵۰ حدود ۸۳ میلیون و در سال ۲۰۰۰ معادل  ۱۲۶ میلیون نفر بوده است.

نمودار آبی درست ۵ سال پس از پایان جنگ‌جهانی دوم را نشان می‌دهد. در انتهای جنگ، ژاپن ۷۱ میلیون نفر جمعیت داشت که طی پنج سال بیش از ۱۰ میلیون نفر به جمعیت خود اضافه کرده (معادل رشدی ۱۵ درصدی) و به رقم ۸۳ میلیون نفر رسید.

در نمودار آبی جمعیت زنان بیش از ۱.۵ میلیون نفر بیش از مردان است. این رقم مربوط به بازه سنی بالای ۲۰ سال است و در رده های پایین تر از ۲۰ سال جمعیت مردان بیشتر است. علت این امر میتواند کشته‌های جنگ باشد. در مقابل، در سال ۲۰۰۰ که زنان بیش از ۲.۵ میلیون نفر بیشتر از مردان هستند اوضاع متفاوت است. برتری جمعیت زنان از ۵۰ سالگی آغاز میشود و در سنین پایین تر از آن در تمامی سطوح، جمعیت مردان بیشتر است. علت این پدیده میانگین عمر بالاتر زنان نسبت به مردان است.

ساختار خمره‌ای شکل جمعیتی (نمودار صورتی) نشان‌دهنده رشد منفی جمعیت است و ساختار هرمی شکل ( نمودار آبی) بیان‌گر زاد و ولد بالا یا مرگ و میر بالا است.

کاهش تولد سالانه در ژاپن برای اولین بار به زیر 800000 می رسد. بر اساس آمارهای جمعیتی اولیه منتشر شده توسط وزارت بهداشت، کار و رفاه، در سال 2022، 799,728 تولد در ژاپن رخ داده است. این کاهش سالانه 43,169 بوده است که مجموع آنها برای اولین بار، به زیر 800,000 نفر رسیده است. آمار تولدها برای اولین بار در سال 1899 جمع آوری شد. جدای از کاهش تعداد زنان در سنین باروری، ممکن است در طول همه گیری ادامه دار تمایل زوج ها به عقب انداختن ازدواج و تشکیل خانواده وجود داشته باشد.

موسسه ملی تحقیقات جمعیت و تامین اجتماعی تخمین زده بود که تولدهای سالانه تا سال 2030 به کمتر از 800000 نفر برسد، اما این میزان هشت سال زودتر از حد انتظار رسیده است.

تعداد مرگ و میرها نسبت به سال گذشته با 129744 افزایش به یک میلیون و 582 هزار و 33 نفر رسید که رکورد بالایی را به ثبت رساند. تغییر طبیعی جمعیت یا تفاوت بین تعداد تولد و مرگ برای اولین بار در سال 2021 بیش از 600000 نفر کاهش یافت و این فرسایش در سال 2022 به 782305 نفر افزایش یافت.

بلافاصله پس از پایان جنگ جهانی دوم، تعداد تولدهای سالانه در ژاپن به 2.5 میلیون نفر رسید. از آن زمان به بعد این تعداد به طور مداوم کاهش یافته است.

اگرچه در سال 2022 اولین افزایش سالانه در سه سال گذشته به 519823 نفر رسید، آمارها نشان می‌دهد تعداد ازدواج ها نیز همچنان پایین است. هماتنطور که گفته شد در ژاپن سیاست های افزایش جمعیت از طریق سیاست افزایش خدمات اجتماعی انجام می شود.

این خدمات شامل موارد زیر است:

1.     رایگان شدن مدرسه تا پایان دبیرستان

مدارس ژاپن در کنار امکانات بی نظیری که دارند و تقریبا با هیچ کشور به لحاظ کیفیت مدارس قابل مقایسه نیستند از یک ویژگی مهم برخوردارند و ان رایگان بودن تحصیل و حتی غذا است.

این درحالی است که سبد تحصیل هزینه های بسیاری گزافی را به خانواده های ایرانی تحمیل می کند. آمارها در ایران نشان می دهد حضودر مدارس دولتی تقریبا رایگان به دلیل فقدان برخورداری  از امکانات توفیق چندانی ندارد و مدارس پولی دستاورهای بهتری دارند. افزایش فرزندان در ایران همراه با افزایش هزینه ها است و بهبود وضعیت مدارس کمک غیر مستقیم اجتماعی به وضعبت جامعه است.

2. رایگان شدن خدمات دارویی و بهداشتی و خدمات به زایمان

حدود 10 سال است که خدمات مراقبت ای درمانی از زنان باردار در طی دوره بارداری رایگان یا با هزینه های بسیار جزئی انجام می شود. این درحالی است که قبلا فقط زایمان هزینه در حدود 2 تا سه برابر حداقل دستمزد ماهانه کارمند را شامل می شد.

3. سیاست های تشویقی مستقیم

دولت ژاپن با تدوین سیاست‌هایی برای تشویق باروری و حفظ بیشتر جمعیت خود، به ویژه زنان و افراد مسن، در نیروی کار، به مشکلات جمعیتی رسیدگی می‌کند. مشوق‌های تشکیل خانواده شامل فرصت‌های گسترده برای مراقبت از کودکان، مزایای جدید برای کسانی که دارای فرزند هستند و خدمات دوست‌یابی تحت حمایت دولت است. برخی از سیاست‌ها بر جذب زنان بیشتر در محل کار متمرکز شده‌اند، از جمله مرخصی زایمان طولانی‌تر و حمایت‌های قانونی در برابر تبعیض بارداری، که در ژاپن به نام ماتاهارا (マタハラ، آزار و اذیت زایمان) شناخته می‌شود. با این حال، "Womenomics"، مجموعه سیاست‌هایی که به منظور وارد کردن زنان بیشتر به محل کار به عنوان بخشی از برنامه بهبود اقتصادی  دولت، در تلاش است تا بر موانع فرهنگی و کلیشه‌های ریشه دار غلبه کند.  

این سیاست‌ها می‌توانند برای بازگرداندن زنان به نیروی کار پس از بچه‌دار شدن مفید باشند، اما می‌توانند زنانی را که بچه دار نمی‌شوند تشویق کنند تا به نیروی کار بپیوندند. دولت ژاپن سیاست‌های دیگری را برای رسیدگی به جمعیت رو به رشد سالمندان، به ویژه در مناطق روستایی، ارائه کرده‌است. بسیاری از جوانان در نهایت در جستجوی کار به شهر نقل مکان می‌کنند و جمعیت سالخورده رو به رشد و نیروی کار کمتری را برای مراقبت از آنها پشت سر می‌گذارند. به همین دلیل، دولت ملی ژاپن تلاش کرده‌است تا رفاه را بهبود مانند تسهیلات مراقبت طولانی مدت و سایر خدماتی که می‌تواند به خانواده‌ها در خانه کمک کند، مانند مهدکودک یا کمک پرستاری در خانه. طرح طلا در سال ۱۹۹۰ برای بهبود این خدمات معرفی شد و تلاش برای کاهش بار مراقبتی که بر دوش خانواده‌ها گذاشته شد، به دنبال آن بیمه بلندمدت (LTCI) در سال ۲۰۰۰ ارائه شد.[۸۲] خدمات و مؤسسات رفاهی محلی بیشتری را در مناطق روستایی ارائه می‌دهند، با این حال افزایش سریع جمعیت سالمندان حفظ این تلاش‌ها را دشوار می‌کند.

 

4.     آمایش سرزمینی مناسب

بر اساس تحقیقی دولت به این نتیجه رسیده هرچه سیاست مهاجرت از شهرهای بزرگ را تسریع ببخشد به فرزند آوری کمک خواهد کرد. طبیعی است در شهری چون توکیو فرزند آوری به اندازه شهرهای کوچک نیست. شهر ماتسودو، چیبا در استان چیبا از سال ۲۰۱۵ ۳٫۱ درصد افزایش جمعیت داشته‌است.  آرامش ، پایین بودن هزینه های زندگی از دلایل آن است.

5.      ایجاد عدالت اجتماعی

ژاپن از نظر عدالت در توزیع درآمد و ثروت، یکی از کشور های سرآمد جهان می باشد. یکی از شاخص هایی که برای سنجش عدالت در توزیع درآمد استفاده می شود نسبت درآمد دهک اول جامعه به دهک دهم است. این نسبت برای کشور ژاپن تنها 4.5 است. یعنی ثروتمند ترین دهک جمعیتی در این کشور تنها 4.5 برابر فقیر ترین دهک آن درآمد کسب می کند. این در حالی است که برای کشورمان ایران این نسبت برابر است با 17.2،است. در برخی از مهم ترین کشورهای صنعتی دنیا نیز این نسبت اعدادی فراتر از اقتصاد ژاپن است: استرالیا 12.5، آلمان 6.9، آمریکا 15.9، انگلستان 13.8، چین 21.6، سنگاپور 17.7، کره جنوبی 7.8، مکزیک 21.6، نروژ 6.1، هندوستان 8.6، هلند 9.2، هنگ کنگ 17.8.

6.     تعادل کار و زندگی

ژاپن سیاست‌های خود را بر تعادل بین کار و زندگی با هدف بهبود شرایط برای افزایش نرخ تولد متمرکز کرده‌است. برای مقابله با این چالش‌ها، ژاپن اهدافی را برای تعریف تعادل آرمانی کار و زندگی تعیین کرده‌است که با تصویب قانون مرخصی مراقبت از کودک و مراقبت از خانواده، که در ژوئن ۲۰۱۰ اجرایی شد، محیطی را برای زوج‌ها فراهم می‌کند تا فرزندان بیشتری داشته باشند.

این قانون به مادران و پدران فرصت می‌دهد تا پس از تولد فرزند تا یک سال مرخصی بگیرند (با امکان تمدید مرخصی برای شش ماه دیگر در صورت عدم پذیرش کودک برای ورود به مهد کودک) و به کارمندان اجازه می‌دهد. برای کودکان پیش دبستانی کمک هزینه‌های زیر: تا پنج روز مرخصی در صورت آسیب دیدگی یا بیماری کودک، محدودیت در میزان اضافه کاری بیش از ۲۴ ساعت در ماه بر اساس درخواست کارمند، محدودیت کار در اواخر شب. بر اساس درخواست کارمند و فرصتی برای ساعات کاری کوتاهتر و زمان انعطاف‌پذیر برای کارمندان.

اهداف قانون تلاش برای دستیابی به نتایج زیر در مدت ۱۰ سال بر اساس نرخ اشتغال زنان (افزایش از ۶۵ درصد به ۷۲ درصد)، درصد کارمندان ۶۰ ساعت یا بیشتر در هفته (کاهش از ۱۱ درصد به ۶ ٪) طبقه‌بندی می‌شود. میزان استفاده از مرخصی استحقاقی سالانه (افزایش از ۴۷٪ به ۱۰۰٪)، نرخ مرخصی مراقبت از کودک (افزایش از ۷۲٪ به ۸۰٪ برای زنان و ۰٫۶٪ به ۱۰٪ برای آقایان)، و ساعت توسط مردان برای مراقبت از کودکان و کارهای خانه در خانواده‌هایی با کودک زیر شش سال هزینه می‌شود (افزایش از ۱ ساعت به ۲٫۵ ساعت در روز).

 

7.     رفاه عمومی و امنیت

فقدان نگرانی های امنیتی تمایل به فرزند اوری را افزایش می دهد. دولت معتقد است امنیت می تواند در فرزند آوری موثر باشد.

8.     افزایش حقوق قشر متوسط به صورت سالانه

با اینکه تورم سالیانه بین 2 تا 4 درصد است اما افزایش حقوق کارمندان و کارگران بین 12 تا 20 درصد افزایش یافته است.

9.     تبدیل مسکن از یک سرمایه اقتصادی به سرمایه اجتماعی

همین باعث کاهش قیمت مسکن و ثابت بودن هزینه مسکن است. هزینه اجاره مسکن بیش از 20 سال اسست که در ژاپن ثابت است. و نگرانی های آینده را کاهش می دهد.

در این کشور قراردادهای اجاره 3 ساله است و موجر حق اخراج مستاجر و یا افزایش بها را ندارد.

 

 

 

منابع

1.      "Japan's demography: The incredible shrinking country". The Economist. 25 March 2014. Retrieved 14 January 2016.

2.      "Statistical Handbook of Japan". Ministry of Internal Affairs and Communication. 2022 Retrieved 14 January 2016.

3.     Martin, Jacob M. Schlesinger and Alexander (29 November 2015). "Graying Japan Tries to Embrace the Golden Years". Wall Street Journal.

4.      "Centenarians in Japan: 50,000-Plus and Growing". Nippon.com. 1 June 2015. Retrieved 21 February 2016.

5.      Naohiro Ogawa; Rikiya Matsukura (2007). "Ageing in Japan: The health and wealth of older persons" (PDF). un.org. Retrieved 28 February 2018.

6.      Karasawa, Mayumi; Curhan, Katherine B.; Markus, Hazel Rose; Kitayama, Shinobu S.; Love, Gayle Dienberg; Radler, Barry T.; Ryff, Carol D. (July 2011). "Cultural Perspectives on Aging and Well-Being: A Comparison of Japan and the United States". The International Journal of Aging and Human Development. 73 (1): 73–98. doi:10.2190/AG.73.1.d. PMC 3183740. PMID 21922800.

7.      Kamiya, Takeshi (24 February 2022). "South Korea's birthrate drops to new low amid economic anxiety". The Asahi Shinbun. Retrieved 11 April 2022.

8.      "Rapid Aging in East Asia and Pacific Will Shrink Workforce and Increase Public Spending". World Bank. 9 December 2015. Retrieved 27 February 2016.

9.      "The Future of Population in Asia: Asia's Aging Population" (PDF). East West Center. Honolulu: East-West Center. 2002. Archived from the original (PDF) on 12 March 2020. Retrieved 27 February 2016.

10.    "Is India Aging Like Japan? Visualizing Population Pyramids"  SocialCops Blog2020 Retrieved 2016-07-04.