ورود به موضوع تحصیلات و آموزش در کنیا از منظر فرهنگی و آموزشی و برای حضور در عرصه اجتماعی و فرهنگی این کشور بسیار با اهمیت است . سیستم آموزشی کنیا و نحوه حضور کشورهای دیگر در این عرصه و ورود آنها به تاسیس مدارس آموزشی دارای شرائط و مختصاتی است که به گوشه ای از آن اشاره می کنم .

آموزش و تحصیلات در کنیا از اولویتهای دولت کنیا در چند سال گذشته بوده است و دولت  هم در تحصیلات دانشگاهی و آموزش در مدارس ، قدمهای خوبی برداشته و فضای بسیار بازی را برای فعالیت بخش خصوصی ایجاد کرده اند . هم اینک 33 دانشگاه دولتی و 30 دانشگاه خصوصی  در کنیا فعال هستند. سیستم تحصیلی قدیمی در مدارس بر اساس مدل   8-4-4  می باشد ولی با توجه به سیستم جدید مدل 2+6+3+3  مورد عمل قرار می گیرد  و سال تحصیلی برای ابتدائی  از ژانویه تا دسامبر و برای دانشگاهها از سپتامبر تا ژوئن است .

دوره ابتدائی از سال 2003  اجباری است .البته در عمل کمتر مدرسه ای می توان یافت که مجانی باشد و اکثر مدارس از والدین دانش آموزان پول می گیرند .در سال 1963 حدود 151 مدرسه ابتدائی در کنیا بود ولی الان بیش از 4000 مدرسه وجود دارد .

کنیا در دو دهه اخیر بسیار متحول شده است . چینیها ، ترکها ، مصریها و سومالیائیها با ساختمان سازیهای متعدد سیمای شهر را دگرگون ساخته اند و جالب است که همه این ساختمانها قبل از اتمام ساخت ، به فروش می روند و این امر نشان دهنده قدرت اقتصادی مردم بالاخص قشر خاصی از مردم است . اما سرمایه گذاری در حوزه آموزش در کنیا اگر چه بسیار ضروری و مهم است ولی کشورهای دیگر و یا بخش خصوصی کمتر بدان توجه کرده انمد و دلیل آن شاید دیربازده بودن سرمایهگذاری در آن باشد .

مدارس این کشور، هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی در چند سال اخیر دچار تحول شده اند و برخی از مدارس جنبه ملی پیدا کرده (و از شهرهای متعدد دانش آموز می گیرند ) و برخی دیگر بین المللی بوده و حتی از کشورهای دیگر هم دانش آموز دارند .

سیاست دولت کنیا در دادن مجوز برای تاسیس مدارس ، زیاد سخت نیست و اگر فردی یا شرکتی و یا حتی کشور دیگری بخواهد مدرسه ای دایر نماید با تقبل شروط دولتی می تواند مجوز تاسیس مدرسه بگیرد .این بدان معنی است که اگر فردی بخواهد فقط مدرسه دینی بزند با سخت گیری دولتی مواجه خواهد شد ولی اگر بخواهد مدرسه دولتی دائر بکند و در عین حال در طول هفته برخی از دروس دینی خاص را نیز ارائه دهد مشکلی ندارد بلکه حتی مورد تشویق هم قرار می گیرد که به این مدارس اینتگریتد اسکول گفته می شود ( مدارس ادغام شده ) .

نمونه بارز این مدرسه ، مدرسه سومالیائیها ، آکادمی نور ترکها و آکادمی  رسول الاکرم ( ص) در شهر نایروبی است .این مدرسه ( آکادمی رسول الاکرم (ص) )  از سال 2019 دائر شده و هم اینک 66 دانش آموز دارد . در این مدرسه که با سیستم قدیمی آموزشی تاسیس شده است ( 8-4-4 به معنای 8 سال ابتدائی ، 4 سال متوسطه اول و 4 سال متوسطه دوم )    مجوز پایه متوسطه دوم  را گرفته اند  ولی به دلیل مشکلات مالی نتوانسته اند مجوز کل ابتدائی و راهنمائی را هم بگیرند . دانش آموزان بعد از اتمام این دوره وارد دانشگاه می شوند .

این مدرسه که با مدیریت آقای شیخ علی ساموجا اداره می شود 11 معلم دارد و هر سال تحصیلی 3 ترم است و برای هر ترم 250 یورو از هر دانش آموز هزینه دریافت می کنند  و بصورت شبانه روزی آنرا اداره می کنند .در بین دانش آموزان ، شیعه ، سنی و مسیحی هم وجود دارند و اساس آموزش در این مدرسه سیلابسهای دولتی است ولی برای شیعیان در طول هفته چند ساعت تعالیم دینی شیعی هم آموزش داده می شود و براحتی قابل اداره کردن می باشد .

واقعیت این است که مدارس خصوصی در کنیا با ترغیبهای دولت ، بسیار زیاد شده است که مدرسه ترکها یکی از بهترینها است و از سال 2011 آغاز بکار کرده و در سه شهر کنیا شعبه دارند و با نگاه تجاری به موضوع نگاه می کنند و لذا هم به لحاظ شکلی ، هم در ارتباط گیری با دولت و هم به لحاظ تجهیزات درون مدرسه رشد قابل توجهی نسبت به سایر مدارس در کنیا داشته اند .

با این حال ، مدارس خوب در این کشور  بسیار کم است و کیفیت مدارس هم از یک مدرسه تا مدرسه دیگر متفاوت است . این موضوع وقتی به مدارس اسلامی می رسد قدری مشکلتر می شود و تعداد آنها بسیار کمتر می باشد .در حالیکه بیش از 10 میلیون نفر از جمعیت کنیا را مسلمانان تشکیل می دهند ولی امکانات تحصیلی به همین اندازه رشد نداشته است .این کمبود توسط جامعه اسلامی حس می شود و دست اندرکاران مسلمان از جامعه اهل سنت اهتمام ویژه ای برای این موضوع دارند و در حال گسترش این مدارس بالاخص در مرز کنیا و تانزانیا دارند .این امر وقتی به جامعه شیعی کشیده شود وضع بدتری پیدا می کند چون در کل کنیا ، یک مدرسه رسوال اکرم  را در نایروبی داریم که 66 دانش آموز دارد و یکی هم در شهر کیلیفی در نزدیکی مومباسا بنام مدرسه سوفا با مدیریت آقای حیدروس را داریم که 130 دانش آموز دارد.  مدرسه ( آکادمی ) جعفری در نایروبی و مومباسا را هم داریم که وابسته به جماعت خوجه اثناعشری هستند ولی هیچ ارتباطی به اسلامی و شیعه بودن ندارند چون فقط سیلابسهای دولتی در آن تدریس می شود و از همه ادیان در آن تحصیل می کنند .

به اذعان کارشناسان آموزشی در کنیا مدرسه سازی اولویت اول جامعه اسلامی باید باشد و این مدرسه سازی ضرورتی ندارد تا در نایروبی جمع شود . همه شهرها و روستاهای کنیا نیازمند این مدارس هستند و در مناطق دورتر ، این نیاز بیشتر از مرکز شهرها حس می شود .جامعه مسیحی در این امر فعالتر عمل کرده و کلیساها  وارد این کارزار شده اند و با همراهی دولت با اسم گذاری بر مدارس با عناوین مسیحی در این مسیر گام برمی دارند .

دست اندرکاران این موضوع بر این باورند که مردم کنیا به ارائه خدمات نگاه می کنند و برای آنها ، دین در مدارس خیلی مهم نیست و خانواده ها اهمیت چندانی بدان نمی دهند و برای همین است که دانش آموزان مسیحی در کنار پیروان سایر ادیان و مذاهب مشغول تحصیل در یک مدرسه هستند . تنها چیزی که برای آنها مهم است ارائه خدمات به دانش آموزان در حوزه درسی و سیلابسهای دولتی است و هر چه خدمات بهتر رفاهی به دانش آموزان ارائه گردد راحت تر می توانند به جذب دانش آموزان بپردازند .سرمایه گذاری خوب در این زمینه ، بعد از چند سال می تواند نتیجه دهد و به سود برسد ولی اگر در سرمایه گذاری اهتمام جدی نداشته باشند و یا برنامه طولانی مدت نداشته باشند ممکن است بعد از چند سال مجبور به بستن آن نمایند همانطوریکه چندین مدرسه به این بلا گرفتار شدند .

اصولا مدارس ،  روزانه و به شکل معمول هستند ولی به دلیل فقر خانواده ها ، مدارس موفق ترجیح می دهند تا مدارس را به شکل شبانه روزی اداره کنند و خانواده ها هم با این کار بیشتر موافق هستند چون هم مدرسه می تواند روی دانش آموزان سرمایه گذاری و برنامه ریزی نماید و هم خانواده ها،  راحت تر بتوانند در تربیت آنها نقش ایفا نمایند . رفت و آمدهای طولانی روزانه ، هزینه های رفت و آمد ، نبود امکانات رفاهی در منازل از جمله دلائل محبوبیت مدارس شبانه روزی است و کارائی آنها بیشتر از سایر مدارس است .

شهریه سالانه مدارس دولتی در کنیا  حداقل 50 هزار شلینک ( 300 دلار) است که البته مدارس به این میزان راضی نیستند و به انحاء مختلف از والدین ، پول دریافت می کنند . در مدارس خصوصی ، این شهریه با توجه به خدماتی که ارائه می دهند متفاوت می باشد که از 250 دلار در هر ترم ( به مدت سه ماه ) شروع می شود .

اصولا مدارس خصوصی برای پسران در این کشور بیشتر از دختران است در حالیکه نیاز دختران برای این مدارس و محافظت از آنها با توجه به زندگی خاص در افریقا بیشتر است .البته مدارس در دوره ابتدائی می توانند دختران و پسران را در یک کلاس آموزش دهند ولی از دوره راهنمائی می توانند کلاسهای جداگانه تشکیل دهند.  به هر حال مقررات وزارت آموزش کنیا دست مدیران و سرمایه گذاران را در این زمینه باز گذاشته است .

آنچه که در مقررات تاسیس مدرسه در کنیا قابل مشاهده و مورد تاکید است اجاره و یا خرید زمین و کلاسها با توجه به استانداردهای وزارت آموزش است . دولت کنیا با توجه به نیاز این جامعه،  سخت گیری زیادی در این استاندارد ها   نمی کند و در صورت رعایت حداقلها ، مجوزهای لازم را صادر می کند ولی به نفع موسس است که خدمات رفاهی و آموزشی را هر چه بیشتر ارائه دهد تا بتواند مشتریان بیشتری را جذب نماید .

این مدارس در شهرهای کوچکتر ، شهرهای ساحلی و مناطق دورتر از پایتخت بیشتر مورد نیاز است و راحت تر قابل انجام هستند چون زمین و یا ساختمان مدرسه با سرمایه اندک قابل تامین است . بر اساس مقررات آموزشی ، مجوز هر کدام از پایه ها  به تعداد سالها و دوره های آن پایه صادر می گردد . بر اساس سیستم جدید آموزش و پرورش پایه های تحصیلی عبارتند از :

1. Pre- primary   دوره پیش دبستان که از سه سالگی تا 5 سالگی است  ( 2 سال )                     
2. Primary      دوره ابتدائی  از 5 سالگی است  ( 6 سال )                                                                    
3. Junior secondary school     متوسطه اول     ( 3 سال )                                                              
4. Senior secondary school   متوسطه دوم    ( 3 سال )                                                               

سیستم آموزشی در مدارس یا بر اساس سیستم انگلیسی است و یا بر اساس سیستم کنیائی که سیلابسهای آموزشی آنها با همدیگر متفاوت است . دانش آموز می تواند در پایان هر پایه ، سیستم آموزشی خود را در مدارس تغییر دهد و ممنوعیتی برای آن وجود ندارد . البته سیستم انگلیسی برای کسانی که می خواهند در دانشگاههای خارج از کشور تحصیل کنند مناسبتر است .

در خاتمه باید اشاره کنیم که برخی از کشورها همچون آمریکا ، ترکیه ، سومالی ، آلمان ، فرانسه  و ... در اینگونه مدارس سرمایه گذاری کرده اند و پاسخ های مثبتی گرفته اند . بدین معنی که هم به لحاظ اقتصادی یک سرمایه گذاری خوبی برای آنها شده است و هم در توسعه و ترویج زبان خودشان و مذهب مورد نظرشان در این کشور کوشیده اند هرچند  اولویت اول آن کشورها بحث اقتصادی است ولی در زمینه های فرهنگی هم موفق بوده اند .

اگر چه جمهوری اسلامی ایران از 40 سال پیش در افریقا فعال بوده و خیرخواهانه در حمایت از مدارس دینی و یا گسترش زبان فارسی گام برداشته است ولی بصورت مستقیم مدارس دولتی رسمی در این کشورها دایر نکرده و یا سرمایه گذاران خصوصی و خیر ایرانی در این حوزه وارد نشده اند در حالیکه هم از جنبه اقتصادی و هم برای خدمت به مردم این کشورها بالاخص مسلمانان بسیار مثبت ارزیابی می شود .