جامعه بلوچهای مومباسا در شرق افریقا

شاید برای شما هم اتفاق افتاده است که وقتی دریکی از مناطق دور از وطن اصلی مان سفر می کنیم و با یک شخص و یا گروهی از ایرانیان برخورد می کنیم چقدر خوشایند بوده و احساس شعف به ما دست می دهد . وقتی به شهر مومباسا در شرق افریقا سفر می کنید ناگهان با جامعه ای روبرو می شوید که ریشه ایرانی دارند و خود را بنام بلوچهای ایرانی می نامند و فرهنگ و آداب و رسوم ما ایرانیها را دارند و این امر بسیارمسرت بخش است .

جامعه بلوچهای مومباسا ریشه در تاریخ 300 ساله منطقه شرق افریقا دارد و تاریخ نزاعهای این منطقه ، آنها را به این سرزمین کشانده است .در خصوص نحوه سفر آنها به شرق افریقا و مستقر شدن آنها در مومباسا اقوال مختلفی وجود دارند و اگر کسی بخواهد آنها با جزئیات بیشتر مطالعه کند بایستی به تاریخ  عمانیها در شرق افریقا و نزاع آنها با پرتغالیها بر سر قدرت مراجعه کند .تاریخ این منطقه مملو از نزاعهای مختلف از شیرازیهای مهاجر به این منطقه ، عمانیها ، پرتغالیها و انگلیسها است و در کتب تاریخی به تفصیل این نزاعها را توضیح داده اند . یک برش کوتاه از تاریخ این منطقه در خصوص بلوچهائی است که از شهرهای جنوبی ایران برای کمک به سلطنت عمان در شرق افریقا به این مناطق مهاجرت کرده اند .   این یک سفر سرنوشت‌ساز طولانی بود که اکثر آنها برای سود مالی انجام می‌دادند و تصور می‌کردند که یک ماموریت موقت است، بدون اینکه کاملاً متوجه باشند که سقوط اقیانوس هند چه تأثیری بر آینده آنها خواهد داشت و چقدر ماندگار خواهد بود.

  اولین بلوچ هایی که پا به شرق آفریقا گذاشتند مسلماً افرادی بودند که در ارتش سلطان عمان مستقر شدند، در ابتدا برای مبارزه و بیرون راندن پرتغالی ها از سنگرهایشان در شرق آفریقا و بعداً برای تحکیم کنترل سلطان بر منطقه بوده است. در زمانی که هرج و مرج زیادی در میان قبایل عمان برای کنترل تاج و تخت وجود داشت، سربازان وفادار بلوچ که هیچ تهدیدی برای حکومت بوسعیدی ها به وجود نمی آوردند، اعتماد دائمی آنها را نزد سلطان جلب کردند و سپس آنها را برای محافظت از کاخ ها و منافع خود به کار گرفت.

هیچ سابقه مستندی از تعداد دقیق این سربازان اولیه وجود ندارد. همانطور که با سنت های ملل شرقی پیش می رود، همیشه افسانه های شفاهی قابل توجهی وجود دارد که چگونه مردان دلیر از ساحل مکران قلعه عیسی را در مومباسا محاصره کردند و قلعه را از دست پرتغالی ها بیرون کشیدند و آنها را برای همیشه از "زنگبار" بیرون کردند. افسانه همین است. البته حقیقت این است که منابع غذایی و آب پرتغالیها در اثر محاصره طولانی مدت کم می‌شد و به آرامی از گرسنگی و بیماری مردند.

اولین مهاجران بلوچ سربازانی بودند که تا زمان تأسیس رسمی سلطنت عمان در دهه 1840، پست های ارتش را در مراکز عمده مومباسا، دارالسلام، زنگبار و پمبا در دست داشتند.

این مردان با اعراب محلی و واسویلی ازدواج کردند و به سرعت در جامعه خود جذب شدند. به زودی تمام خانواده هایی که بلوچستان ایران را به امید یافتن زندگی بهتر در مناطق حاصلخیز شرق آفریقا که در آن زمان مرکز تجارت دریایی بین المللی با هند و جنوب آسیا بود، ترک کردند.

بیشتر مهاجران از نیکشهر (در آن زمان به نام گه) و کاسرکند در جنوب ایران آمده بودند، هرچند به زودی از سرباز، لر و مسقط نیز به دنبال آنها آمدند.

بلوچ ها با حرکت به داخل کشور، جوامع خوشه ای را در جوگو و بونیا در کنگو تأسیس کردند. سوروتی، آروآ و کامپالا در اوگاندا؛ و Iringa، Tabora، Bagamoyo، Mbeya و Rujewa در تانزانیا، جایی که امروزه جوامع پر رونقی وجود دارند. با گذشت زمان احتمالاً تقریباً در تمام شهرهای بزرگ شرق آفریقا یک خانواده بلوچ وجود داشته است.

  بلوچ‌های مومباسا سبک زندگی جهان‌وطنی‌تری را توسعه دادند و ترجیح می‌دادند در مشاغل و تجارت کوچک املاک و مستغلات شرکت کنند یا با عمانی‌ها و بعداً در دهه 1900 بریتانیایی‌ها کار کنند. کسانی که در تپه های حاصلخیز اوگاندا و تانزانیا ساکن شدند، در صنایع کشاورزی و تجارت شکوفا شدند. مهارت‌های تجاری، ذکاوت تجاری و سرمایه‌گذاری‌های آنها باعث شد تا در میان جوامع مختلفی که در آن ساکن شده‌اند، مورد توجه قرار گیرند. بلوچ‌ها در دارالسلام، بسیار شبیه همتایان خود در مومباسا، سبک زندگی شهری را اتخاذ کردند. این را می توان در مورد خانواده های کوچک اما پر جنب و جوش نایروبی نیز گفت.

بلوچ ها مدت زیادی بود که در شرق آفریقا وجود داشته اند، اما حتی پس از فرو نشستن گرد و غبار در پی نبردهای بسیاری با استعمارگران پرتغالی، تا 24 ژانویه 1963 یک جامعه "رسمی" ایجاد نشد. این زمانی بود که جامعه بلوچ مومباسا تشکیل و به این نام ثبت گردید .

هدف این بود که برای اعتلای عمومی اعضای آن، از نظر اجتماعی و اقتصادی در عرصه‌های مختلف زندگی‌شان، و نیز حفظ و ارتقای منافع دینی، آموزشی، ادبی، فرهنگی، علمی و خیریه جامعه تلاش کند. از این رو، جامعه قصد داشت برای اعضای خود مساجد، مؤسسات آموزشی و سایر امکانات رفاهی بسازد. جامعه برنامه ریزی کرد تا ملک یا زمین را خریداری و مدیریت کند و در تعقیب اهداف خود برای جامعه از حقوق خود بر زمین استفاده کند.

  به دلایل مختلف، جامعه  بلوچهای مومباسا تا پس از سال 1982 هرگز پیشرفت چشمگیری نداشت. اراده قوی رهبران در دستاوردهای آنها منعکس شد. میل به رشد و توسعه اکنون در میان آنها هدف غالب است. با توجه به بنیاد اجتماعی و رفاهی آن، تعامل بین جوامع به نفع بشریت تشویق می شود. جامعه بلوچی کاملاً سازماندهی شده است. کمیته رهبری ، با حمایت متولیان، تضمین می کند که توسعه اجتماعی بلوچ ها به خوبی مورد توجه قرار می گیرد. همه بلوچ ها سالی دو بار در جشن های اسلامی دور هم جمع می شوند که در آن مسائل مؤثر بر توسعه جامعه بلوچ مورد بحث قرار می گیرد.

تحصیلات

اکثر بلوچ های آفریقای شرقی باسواد هستند. همه جوانان بلوچ به دبیرستان رفته و نسل جوان در حال پیشرفت به سمت دانشگاه ها و کالج ها هستند.این جامعه تعدادی از پزشکان، معماران، مهندسان هوانوردی، حسابداران و وکلا را در خود دارد.

وجوه جمع‌آوری‌شده از پروژه‌های درآمدزا تا حدودی برای تأمین کمک هزینه تحصیلی به دانش‌آموزان نیازمند استفاده می‌شود. کمک هزینه های تحصیلی تا سطح تحصیلات دانشگاهی و از جمله برای کسانی که توانایی پرداخت هزینه ها را ندارند ارائه می شود.

جامعه بلوچ طرح های درآمدزایی را سازماندهی می کند که عواید آن صرف رسیدگی به رفاه نیازمندان می شود. مراقبت از بیماران و توزیع مواد غذایی در ماه مبارک رمضان یا حتی در زمان همه گیری مانند کووید 19 از جمله پروژه های رفاهی است.

جامعه بلوچ تعهدات دینی خود را فراموش نکرده است. دو مسجد به نام‌های مسجد بلوچی و مسجد مباروک را در اختیار دارد. پول جمع‌آوری شده از پروژه‌های درآمدزا صرف پرداخت هزینه‌های ائمه جماعات و خادمان دو مسجد و همچنین برای نگهداری و پرداخت آب و برق می‌شود. جامعه بلوچی  قبرستان خود را نیز در کیکوانی نزدیک فروشگاه سیف حلوا دارد. عواید حاصل از فعالیت های درآمدزا برای نگهداری و نگهداری قبرستان استفاده می شود.

فرهنگ

فرهنگ بلوچ های شرق آفریقا از دهه 1700 تا به امروز کاملاً دگرگون شده است. با گذشت زمان، سبک زندگی سنتی بلوچی به تدریج جای خود را به سبک سواحیلی داده است . اجداد آنها با مردم محلی تعامل داشتند و برای تبدیل شدن به بخشی از زندگی اجتماعی منطقه جذب شدند. هنگامی که زبان بلوچی با کیسواحیلی در شرق آفریقا جایگزین شد، بسیاری از هنجارهای فرهنگی سنتی بلوچی نیز جایگزین شدند.

البته باید توجه داشت که بلوچ ها هرگز هویت خود را از دست ندادند. جدا از زبان، آنها همیشه هویتی را جدا از بقیه مردم حفظ کرده اند.استفاده از نام های بلوچی و روایت مستمر فرهنگ و تاریخ آنها به عنوان مردم جنوب ایران، آگاهی از ریشه های آنها را هنوز در ذهن آنها زنده نگه داشته و اشتیاق آنها برای حفظ هویت خود را بسیار زنده نگه داشته است.

برخی از خانواده ها هنوز هم با افتخار به زبان بلوچی خوب صحبت می کنند، هرچند در دستور زبان و واژگان گاهی دچار مشکل هستند  اما روان صحبت می کنند . آنها  همچنین انسجام قوی بین خود را حفظ کرده اند.

برای مدت طولانی، خانواده ها به شدت تنها زندگی می کردند و درون گروهی با یکدیگر ازدواج می کردند و این امر شاید در تلاش برای حفظ قبیله بلوچی بوده است ولی امروزه بلوچ ها تقریباً با تمام جوامع محلی ازدواج کرده اند. علیرغم این تنوع، آنها جامعه ای نزدیک به هم باقی مانده اند و بنام جامعه بلوچی معروفند. شاید چیزی که از نظر فرهنگی کم و بیش بدون تغییر باقی می ماند نحوه برگزاری مراسم عروسی است. عروس کاملا با لباس بلوچی است.

وضعیت فعلی :

جامعه بلوچی مومباسا در حال حاضر بیش از 3000 نفر عضو دارد و اگر چه آنها ، خود را بلوچی می نامند ولی شهروندان خوب کنیا محسوب می شود که عمدتا در مسائل اقتصادی فعالیت می کنند و دولت نیز با آنها به عنوان شهروندان خود تعامل می کند . امکانات خوبی در مومباسا دارند که شامل دو مسجد ، سالن بزرگ اجتماعات و محل اقامت میهمانان و .... است . مساجد آنها به روی همه مردم باز است و نگاه مردم مومباسا هم به آنها کاملا مثبت است .

آنها گالری بلوچی را در قلعه عیسی در شهر مومباسا با حمایت سفارت ج.ا.ایران در کنیا دایر کردند .این موزه با مساحت 100 متر مربع، صحنه هایی از میراث غنی فرهنگی و آثار تاریخی استان سیستان و بلوچستان ایران را به نمایش می گذارد.در این موزه مجموعه هایی از مجسمه های متعلق به بلوچستان ، صنایع دستی، منسوجات و عکس ها نیز وجود دارد.

آنچه که بیش از همه جلب توجه می کند و اهمیت خاصی دارد ، تلاش آنها برای حفظ هویت ایرانی و بلوچی خودشان است و از اینکه بعد از گذشت سالها فرزندان آنها از فرهنگ ایرانی و بلوچی دور می شوند بسیار ناراحت هستند و از نبود معلم فارسی در مومباسا به شدت ناراحت هستند و یکی از درخواستهای آنها از رایزنی فرهنگی ایران در کنیا این است که معلم آموزش زبان فارسی را برای آنها تامین نماید تا فرزندان آنها که نسل سوم محسوب می شوند بتوانند در این دورهای آموزشی شرکت کنند . البته ترجیح آنها این است که این معلم از بلوچستان باشد تا هم زبان فارسی آموزش دهد و هم زبان بلوچی .

به نظر می رسد که ما به عنوان متولیان فرهنگی و حتی سیاسی ج.ا.ایران باید تعامل نزدیک تر و مهربانانه تری با این جامعه داشته باشیم و در تحکیم هویت فرهنگی ، دینی و ملی آنها بکوشیم .حمایت از این گروه ، هم در حفظ هویت ایرانی و هم در حفظ زبان فارسی و بلوچی که گوشه ای از فرهنگ ایران زمین است بسیار موثر است .ترغیب اعضای این جامعه برای افزایش مراودات اقتصادی با آنها و تشویق آنها برای رفت و آمدهای تجاری و فرهنگی به ایران می تواند برای هر دو طرف مفید باشد .  

ملاقات آقای پورمرجان رایزن فرهنگی ج.ا.ایران با رئیس جدید ( آقا یاشرف رحیم بخش ) و رئیس سابق این جماعت ( آقای شبیب عبدو ) در مومباسا در فضائی بسیار صمیمی صورت گرفت و رئیس جماعت اشتیاق خود و جماعت بلوچهای مومباسا را برای اخذ بورسیه های تحصیلی در ایران اعلام کرد و گفت : اعطای بورسیه های تحصیلی موجب تقویت ارتباط این جامعه با ایران خواهد شد و نقش موثری در ارتقای علمی و فرهنگی بلوچها در کنیا ایفا خواهد کرد و مانع از از بین رفتن فرهنگ بلوچی و ایران در داخل جماعت خواهد شد . وی همچنین اضافه کرد که ما در گذشته بخشی از ساختمان خود را برای کلینیک ایران تخصیص داده بودیم ولی این امر ادامه نیافت . با اینحال جماعت بلوچهای مومباسا برای هر گونه همکاری فرهنگی و اقتصادی و علمی با ایران آمادگی کامل دارد .

منابع /:

https://baluchicommunity.co.ke/

https://banadirwiki.com/who-are-the-baluchi-community-in-mombasa/