مرگ گل حسن کلماتی مانند خروج هر فردی از دنیا برای دوستان و خانواده یک غم و اندوه است، اما بیش از آن، ضایعه بزرگی برای عالم دانشگاهی و پژوهشی پاکستان است.  او روشنفکر اجتماعی، جهانگرد و رهبر برجسته جنبش حقوق بشر بود.  مقام های ایشان به یادگار خواهد ماند و خدماتی که در این زمینه ها انجام داد هرگز فراموش نخواهد شد.

گل حسن کلمتی در 5 جولای 1957 در روستای حاجی ارضی بلوچ در ناحیه مالیر کراچی به دنیا آمد. وی تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه روستای دادو جوخیو گذراند. فارغ التحصیل از دبیرستان مراد ممون، لیسانس از کالج هنرهای کراچی و مدرک کارشناسی ارشد از دانشگاه کراچی داشت.

گل حسن در ابتدا به فدراسیون ملی دانشجویان (NSF) و سپس به سازمان دانشجویان بلوچ (BSO) پیوست. در شهرهای دیگر دانشگاه کراچی نیز کانون فعالیت سیاسی دانشجویی بود. 

در سال 1979، ایران به مرکز جنبش سراسری علیه رژیم دیکتاتوری رضا شاه پهلوی تبدیل شد و راهپیمایی‌هایی نیز در دانشگاه کراچی برگزار می شد. زمانی که دانشجویان تبعیدی ایران، دانشجویان فلسطین و سایر کشورهای عربی همراه با دانشجویان پاکستانی در راهپیمایی ها شعارهای مرگ برشاه سر می دادند،  خروش شعارهای انقلابی در راهروهای دانشگاه  طنین‌انداز می‌شد. این محیطی بود که خلق و خوی عقیدتی و سیاسی و  جوانی گل حسن  در آن شکل گرفت، در سال های بعد، بخش زیادی از عمر خود را صرف کسب بلوغ عقیدتی و یافتن راه های مبارزه عملی کرد. او مدافع پرشور حقوق اقشار محروم جامعه و ملیت های عقب مانده بود.

به ویژه حقوق مردمان اصیل و بومی سند و بلوچستان، واگذاری اراضی آنها و احیای هویت فرهنگی آنها را هدف اصلی مبارزه عملی خود قرار داده بود.

محافل روشن فکر و مترقی نه تنها از او حمایت کردند، بلکه تصمیم گرفتند با او همراهی کنند، اما این مبارزات اصولی به هر تقدیر موفقیت آمیز نبود.

 او دلبستگی فوق العاده ای به سرزمین، تمدن و فرهنگ خود داشت. "سند" در رگ هایش جاری بود. دره های سند، رودخانه ها، سواحل رود سند، جلگه ها، آب و هوای این منطقه، جاده ها، محصولات زراعی، و بالاتر از همه تاریخ سند چنین ارتباط عمیق ذهنی و عاطفی با او داشت. 

به قول ما بزرگ ترین کار  حسن گل کلمتی" دیدن و نوشتن تاریخ سند از زوایای مختلف بود. او بیش از ده کتاب نوشت، از جمله کتاب‌هایش «Sindh Jai Saadiran Beit» که به انگلیسی «جزایر ساحلی سند» ترجمه شد و «Karachi Ja Lafaani Khirar» که با عنوان «شخصیت‌های جاودانه کراچی» ترجمه شد.وی در کتاب اخیر به شخصیت هایی پرداخته است که در توسعه و پیشرفت کراچی و در زندگی سیاسی و اجتماعی این شهر نقش به سزایی داشته اند، شهید قدو مکرانی، ست دریانو مال، نصروانجی رستم جی مهتا، هارچند روی ویشان. داس، جمشد نصروانجی رستم مهتا، مولانا محمدصادق، شیث غلامعلی غلامحسین.اسامی چغلا، حاجی محمد هاشم غزدار، قاضی خدابخش مورایی، درقداس بادوانی، حاجی امام بخش چندیو و غیره درج شده است.

یکی از کتاب های او درباره طرح های مسکن شهر کراچی  است. این کتاب کوتاه که به زبان سندی نوشته شده است به زبان اردو نیز با عنوان «طرحهای مسکونی و وارثان زمین مورد سؤال» منتشر شده است.

او  تاریخ را بسیار خلاقانه نوشت. کتاب او "ساسای جی وات" به معنای "مسیر ساسای" تاریخ بسیار عجیبی است. او به همراه دکتر رخمان گل پالاری از بامبور به کچومکاران در مسیرهای دشواری که ساسایی در جستجوی پناهندگی خود طی کرد، سفر کرد

همه این لایه ها در حال حاضر موضوع ما نیستند. اما باید گفت که این داستان سرشار از شور عشق، نیروی عمل، مبارزه با مشکلات، شجاعت، شهامت سفر در مسیرهای سنگلاخ و آرزوی رسیدن به معشوق است.

یکی دیگر از کتاب های مهم کلمتی حسن، ترجمه سندی شیرداریه رضاعلی عابدی است.  نام کتاب  را «سندو جی صفر کاهانی» نامید. او برنامه های اطلاع رسانی بزرگی را در جاده گرند ترانک به نام «جارنلی سادک» و «کتابخانه» پخش کرد که بر کتاب ها و نسخه های خطی ذخیره شده در کتابخانه های شخصی مردم در پاکستان و هند تمرکز داشت، اما برای این برنامه، تمام این جاده را طی کرد و از اطراف دیدن کرد روستاها، و با مردم صحبت کرد، وبدین ترتیب «جرنلی صدک» به یک سند مهم تاریخی تبدیل شد، این برنامه به صورت کتابی نیز منتشر شد. در مورد کتابخانه هم چنین اتفاقی افتاد.

ضمناً تمامی کتاب های گل حسن  به دلیل منحصر به فرد بودن و ماهیت پژوهشی شان قابل توجه است، اما از نظر گستردگی و عمق، غیر از «ساسایجی وات»، کتاب دیگری که می توان آن را شاهکار او نامید «کراچی» است،  که توسط دکتر امجد سراج ممون به انگلیسی ترجمه شده است تحولات تاریخی، فرهنگی، سیاسی و اداری کراچی از گذشته تا به امروز به تفصیل شرح داده شده است.

در حین انجام این کار، دقیق‌ترین و منحصربه‌فردترین کاری که نویسنده انجام داده این است که آن دوره‌های گذشته، آن شخصیت‌ها و پدیده‌های فرهنگی را که فراموش شده‌اند یا عمداً تحت پوشش قرار نگرفته‌اند، شبیه‌سازی کرده است.

او ابتدای کتاب را تحت عنوان «وفاداری ما به کشور را محدود نکنید» نوشت. در این کتاب"کراچی" برای قرن ها به عنوان یک شهر زنده می ماند و همه آن مردم به عنوان شخصیت های زنده تاریخ که کراچی را ساخته اند، وجود خود را در حافظه ما حفظ می کنند.

من فکر می کنم ترکیب دانش و نبوغی که در او پیدا شد در کمتر کسی دیده می شود. او نه تنها در ذهن ما بلکه در قلب ما نیز زنده خواهد ماند.

نویسنده : دکتر سید جعفر احمد

منبع:https://jang.com.pk/news/1254734