دربار حضرت پیر سید مهر علی شاه گیلانی، در منطقه  گولرا شریف در اسلام آباد

تصوف در پاکستان و منطقه جنوب آسیا دارای تاریخ غنی است که قدمتی نزدیک به هزار سال دارد و هزاران زیارتگاه و خانقاه در سراسر پاکستان گواهی بر این قدمت تاریخی است. دو نوع تصوف در پاکستان رایج دارد. تصوف نوع اول در میان عمده مردم رواج دارد. در این نوع مردم ارادت بسیار زیادی نسبت به با پیر و صوفیان دارند و برای طلب حاجت به بارگاه ایشان می روند. بنابراین، اکثر مردم روستایی پاکستان به یکی از صوفیان ارادت خاصی دارند و معتقدند با توسل به ایشان به خوایته هایشان خواهند رسید. در حالی که تصوف نوع دوم کمی ماهیت علمی دارد که در حال حاضر در میان طبقات تحصیل کرده و شهرنشینان رواج دارد. پیروان این تصوف متأثر از نوشته های صوفیان قرون وسطی مانند غزالی، احمد سر هندی و شاه ولی الله دهلوی، حضرت عثمان هجویری معروف به داتا گنج بخش، حضرت بهاءالدین زکریا و حضرت شاه شمس تبریز مولتانی هستند. پیر مهر علی شاه نیز یکی از صوفیای رده دوم هستند که علوم دینی را فرا گرفته و به تصوف پیوستند. گولرا شریف منطقه ای در اسلام آباد، پایتخت پاکستان، در نزدیکی تپه های مارگله است. این منطقه در ارتفاع 1707 فوتی از سطح دریا واقع شده است. یکی از دلایل عمده شهرت این منطقه زیارت گاه پیر مهر علی شاه است که گولرا شریف نامیده می شود. [1]

معرفی پیر مهر علی شاه، صوفی بزرگ اسلام آباد

پیر سید مهر علی شاه شخصیت روحانی بزرگی وابسته به سلسله چشتیه] [2] یکی از سلسله ها و گروه های اهل سنت بریلوی [بوده است که در 14 آوریل 1859 میلادی در منطقه گولرا شریف (محلی در وسط شهر راولپندی و اسلام آباد) در اول رمضان 1275 هجری قمری چشم به جهان گشود و در 11 مه 1937 میلادی درگذشت. نام وی سید نذر الدین شاه بن سید غلام شاه بن سید روشن دین شاه و نام مادرش، معصومه موصوفه بنت پیر سید بهادر شاه است. نسب او بعد از 25 واسطه به شیخ عبدالقادر و بعد از 36 واسطه به حضرت امام حسن(ع) می رسد.

تحصیلات:

پیر سید مهر علی شاه از سن چهار سالگی شروع به تحصیل کرد و برای فراگیری زبان اردو و فارسی وغیره وارد مدرسه علمیه ای که در کنار زیارتگاهی بود، شد و هر روز درس قرآن کریم را فرا گرفته و آن را تلاوت می کرد. وی از کودکی بسیار باهوش بوده است به طوری که  هر روز درس قرآن کریم را حفظ نموده و در مقابل استاد تلاوت می کرد.   زمانیکه روخوانی قرآن کریم را تمام کرد هم زمان قرآن کریم را نیز حفظ کرده بود. زبان و ادبیات عربی، فارسی، علم صرف، علم نحو  و همچنین تا "کافیه"  دروس دینی را نزد مولانا محی الدین آموخت. پس از آن برای ادامه تحصیلات دینی وارد مدرسه علمیه مولانا محمد شفیع قریشی در منطقه "بهویی" در حومه شهر حسن ابدال شد و در مدت دو و نیم سال از رسائل منطق گرفته تا قطبی و همچنین دروس علم نحو  و علم اصول فقه را تا سطح متوسطه را فرا گرفت. سپس برای ادامه تحصیل به منطقه "سون" سفر کرد و در آنجا نزد مولانا حافظ سلطان محمود به تحصیلات دینی پرداخت. دوران اقامت در این منطقه به همراهی مولانا حافظ سلطان محمود برای زیارت، خواجه شمس الدین سیالوی چشتی، صوفی بزرگ معروف به "سیال شریف"  در منطقه سرگودا ایالت پنجاب پاکستان می رفت و ایشان نسبت به وی محبت خاصی داشت. به خاطر همین دلسوزی و محبت پیر سید مهر علی شاه با شمس الدین سیالوی سلیمانی بیعت کرد و او را به عنوان خلیفه برگزید. او رهبر معنوی بزرگ، از اولیای خدا، از علمای برجسته مذهب اهل سنت حنفی و از مخالفان سرسخت فرقه قادیانی/ میرزایی بود. وی کتاب‌ های زیادی به ‌ویژه "سیف چشتیایی" یعنی شمشیر چشتی علیه فرقه قادیانی نوشته است. از دیگر تالیفات پیر سید مهر علی شاه "تحقیق الحق فی کلمه الحق"، " شمس الهدایه"، " سیف چشتیایی"، "اعلاء کلمه الله و ما اهل به لغیر الله "، "الفتوحات الصمدیه"، "تصفیه ما بین سنی والشیعه"، "فتاوای مهریه"، "مراۃ العرفان"، "مکتوبات طیبات"، "ملفوظات مهر علی شاه" هستند. [3]

پیر سید غلام محی الدین گیلانی

پیر سید غلام محی الدین جیلانی با نام مستعار بابو جی (زاده: دسامبر 1891 میلادی درگذشت: 22 ژوئن  1974 میلادی) یک عالم صوفی، شخصیت معنوی و روحانی بوده است. وی سجاده نشین  زیارتگاه گولرا شریف اسلام آباد و تنها فرزند] پسر [پیر مهر علی شاه بوده است. که والدین وی با محبت به وی "بابو" می گفتند. وی 37 سال سجاده نشین دربار گولرا شریف بوده است. تعلیم و تربیت غلام محی الدین گیلانی زیر سایه پدرش پیر سید مهر علی شاه گولروی، در مهد علم و فضل صورت گرفت. همچنین قرائت قرآن کریم و سایر علوم دینی و حوزوی را از قاری عبدالرحمان جوان پوری و مولانا محمد غازی فرا گرفت و سفر های متعددی برای فراگیری علوم دینی انجام داده است. به دلیل نزدیک بودن راه آهن به خانه ایشان از زمان کودکی عاشق موتور های راه آهن بود و  در آن روزها لوکوموتیوران ها معمولاً انگلیسی بودند و آنها تحت تاثیر اخلاق و رفتار خوب وی قرار گرفته و به وی لوکوموتیورانی را آموزش دادند. همچنین به این دلیل والدین وی را "بابو جی" نامیدند. [4]

حج بیت الله شریف و زیارت عتبات عالیات: پیر سید غلام محی الدین جیلانی در زندگی خود بیش از بیست  حج به جا آورد و به صورت مکرر به  زیارت حرم نبی اکرم صلی الله علیه و آله در مدینه منوره شریف مشرف شد. وی همچنین از نجف اشرف، کربلای معلی، کاظمین، بغداد، قونیه، مزار شریف، هرات، مصر، سوریه، بیت مقدس، هند و سایر کشورها برای زیارت سفر کرد و زیارت عتبات عالیات را انجام داد، مخصوصاً نسبت به مولانا روم و حضرت شیخ عبدالقادر جیلانی، ارادت و عشق شدیدی داشت و به صورت مکرر به زیارت ایشان می رفت. قبل از استقلال پاکستان تقریباً هر سال به زیارت اجمیر شریف هند و سایر زیارتگاه های هندوستان می رفت، اما پس از استقلال پاکستان این روال کمتر شد.

خدمات دینی وی: وی به عنوان جانشین، در ساخت و توسعه شالوده مستحکم وظیفه مهم خدمت به دین و ملت که توسط حضرت پیر سید مهر علی شاه گذاشته شده بود، خدمات ارزنده ای انجام داد. حوزه علمیه جامعه غوثیه که برای تدریس کلیه دروس دینی در آستانه گولره شریف تأسیس شده بود، برای اسکان و غذا و نیازهای آموزشی شصت و هفتاد طلاب دینی و حمایت از مدرسین، تمهیدات کاملی داشت. کتابخانه ای حاوی حدود 6000 کتاب چاپی و مکتوب برای نشر آثار "دارالافتاء" و پیر مهر علی شاه و برای ترویج و نشر مذهب اهل سنت، همچنین برگزاری محافل در ماه محرم الحرام، جشن میلاد النبی(ص) و جشن معراج شریف وغیره مرتب سخنرانی و مجالسی را ترتیب می داد. روزهای اخیر عمرش را در بیمارستان گذراند، در 11 ژوئن 1974 میلادی در بیمارستان بستری شد و چند روز آخر عمرش با درد شدید سپری کرد. با وجود این درد و مشکلات نماز را روی تخت با اشاره اقامه می کرد. روز شنبه 31 خرداد 1353(22 ژوئن 1974 میلادی) ساعت 23 شب درگذشت، نماز میت و تشیع جنازه وی به امامت برادر سفیر سابق عراق، از نوادگان و متولی دربار شیخ عبدالقادر جیلانی بغداد اقامه شد و در جوار پدرش به خاک سپرده شد. وی دو فرزند به نام های غلام معین الدین گیلانی، شاه عبدالحق گیلانی و یک دختر داشت. [5]

پیر غلام معین الدین گیلانی

پیر غلام معین الدین جیلانی (تولد: 1920 میلادی - درگذشت: 1997 میلادی) پسر ارشد پیر سید غلام محی الدین جیلانی و نوه پیر مهر علی شاه بوده است. وی وابسته به حوزه علمیه بزرگ و مرکز معنوی گولرا شریف اسلام آباد بوده است. وی 23 سال سجاده نشین دربار گولرا شریف بوده و پیر نصیرالدین نصیر جانشین وی شد. تحصیلات دینی اولیه خود از جمله درس قرآن کریم و سایر احکام دین را از مدرسه علمیه بزرگ و مرکز علمی و معنوی گولرا شریف تکمیل کرد. همچنین دروس حوزوی را نیز از مولانا محمد قاضی که مدرس مدرسه علمیه گولرا شریف بوده، فرا گرفت. در سال 1939 میلادی پس از رحلت مولانا محمد قاضی به دانشگاه علوم اسلامی بهاول پور پذیرش شده و تا سال 1944 میلادی تحصیلات دینی را ادامه داد.

حج بیت الله شریف و زیارت از عتبات عالیات: غلام معین الدین جیلانی  نیز در زندگی خود چندین مرتبه حج به جا آورد و به صورت مکرر به زیارت حرم نبی اکرم صلی الله علیه و آله در مدینه منوره شریف مشرف شد. وی همچنین از نجف اشرف، کربلای معلی، کاظمین، بغداد و سایر عتبات عالیه زیارت کرد. وی در دوم ذیقعده چهارشنبه 1376(1997 میلادی) در گولرا شریف درگذشت و میلیون ها نفر در مراسم تشییع جنازه وی شرکت کردند. پیر غلام معین الدین گیلانی سه پسر داشت: پیر نصیر الدین نصیر، غلام جلال الدین، غلام حسام الدین که پیر نصیرالدین نصیر جانشین وی شد. [6]

پیر نصیرالدین نصیر

پیر نصیرالدین نصیر چشتی قادری گولروی شاعر، نویسنده، محقق، خطیب صوفی و پیر سلسله چشتیه بوده است. وی به زبان های اردو، فارسی و پنجابی شعر سروده است. علاوه بر این زبان ها، اشعاری به زبان های عربی، هندی، اروپایی و سرایکی نیز می گفت. به همین دلیل از او با لقب "شاعر هفت زبان" یاد می شود و او را "سلطان الشعرا" نیز می نامند. او فرزند پیر غلام معین الدین و نوه پیر مهر علی شاه است. وی در 23 آبان 1328(14 نوامبر 1949 ء میلادی) در گولرا شریف به دنیا آمد و سجاده نشین درگاه گولرا شریف بوده است. پیر نصیرالدین نصیر در 22 بهمن 1387 (13 فوریه 2009 ء میلادی) دار فانی را وداع گفت و مرقد وی در گولرا شریف است. وی بیش از سی و شش اثر علمی دارد که نام برخی از آن ها درج ذیل است: "آغوشِ حیرت" (رباعیات فارسی)، پیمان شب (غزلیات اردو)، دین همه اوست (عربی، فارسی، اردو، پنجابی  مجموعه ای از مدح سرایی و نعت پیامبر اکرم(ص))، امام ابوحنیفه و سبک استدلال او (مقاله ای به زبان اردو)، نام و نسب(درباره سیادت پیر مهر علی شاه)، فیض نسبت (مناقبی به زبان عربی، فارسی، اردو و پنجابی)، رنگِ نظام (رباعیات به زبان اردو)، افتخاری برای عرش الهی (کلامی به زبانهای فارسی، اردو، اروپایی، پنجابی و سرائیکی)، دستِ نظر (غزلیات به زبان اردو)، راه و رسم اهداف (تصوف و مسائل معاصر)، ضمیمه ای بر کلام احمد رضا بریلوی، رهبر دینی اهل سنت بریلوی، آداب تلاوت قرآن کریم، تحقیق در مورد کلمه الله، جایگاه شعر در اسلام، دلایل ظهور و سقوط مسلمانان، بلایای زلزله در پاکستان، علل و پیشنهادات، آداب فتوا نویسی، تطبیق علم و کرامت/ معجزه، آیا ابلیس عالم بود؟ [7]

تحصیلات دینی پیر نصیرالدین نصیر گولروی

پیر نصیرالدین نصیر تحصیلات دینی اولیه خود را در آستانه گولره شریف در محیط معنوی علم و معرفت فرا گرفت و با گذشت زمان بیشترین آموزش دینی را نزد استاد معروفی همچون مولانا فتح محمد قطوی فرا گرفت در حالی که بخاری شریف، مسلم شریف و چند کتاب های مهم هنری را از مولانا فیض احمد، صاحب کتاب معروف "مهر منیر" فرا گرفته است. قدرت معنوی وی را پدر بزرگ وی ارتقاء داده است. پیر سید نصیر الدین نصیر پس از وفات پدرش حضرت غلام معین الدین در سال 1376 (1997 ء میلادی) سجاده نشین زیارتگاه گولره شریف منصوب شد و تا آخرین نفس، بر این مسندی با کرامت تمام مقتضیات سجاده نشینی را به معنای واقعی برآورده و برخلاف سجاده نشینی سنتی به عنوان وارث واقعی ثروت گرانبهای معنوی و علم و دانش و پیر مهر علی شاه، طبق گفته علامه اقبال "بیرون بیایید از خانقاه ها و به آیین شبیری (ع) بپردازید" عملاً عمل نموده است. پیر سید نصیر الدین نصیر در مجالس خود با افتخار از آیین شبیری(ع)]ذکر اهل بیت و امام حسین علیه اسلام [سخن می گفت. پیر سید نصیر الدین نصیر از نظام خانقاهی عصر حاضر راضی نبوده و در نگاه وی به جز چندین زیارتگاه، اکثر پیر و سجاده نشینان فقط به دنبال درآمد مادی توسط زیارتگاه های بزرگان خود هستند. وی گله داشت که زمانی این "زیارتگاه ‌ها" مراکز رشد و هدایت بودند، اما اکنون به "مراکز تجاری" تبدیل شده اند. این مراکز معنوی اولیای خدا، پیشوایان و بزرگان دین، گروگان چنین افراد نالایق و ناتوانی شده است که در آن مراکز رشد و هدایت، علم و عمل برای رضایت الهی نمی بینیم. علامه محمد اقبال شاید به همین خاطر گفته است که:

یعنی کلاغ ها محل زندگی عقاب‌ ها را در اختیار دارند. هر لحظه زندگی پیر سید نصیرالدین نصیر مزین به خدمت فداکارانه به اسلام و عشق مصطفی(ص) و آل محمد (ع) بوده است. چند خط برگرفته از رساله سید مزمل حسین که به مناسبت ارجاع به یاد پیر سید نصیرالدین نصیر در دانشگاه بین‌ الملل اسلامی اسلام آباد ارائه شده است. گفته شد که بسیاری از مردم پاکستان گفتند که خورشید پنهان است و ستارگان غمگین هستند و به نظر می رسد این واقعیت دارد، زیرا پیر سید نصیر الدین نصیر را می توان به خورشید تشبیه کرد، چرا که او دنیای خود را در عین دلبستگی به نظام رهبانی بهتر کرد. وی را می توان به خورشید تشبیه کرد، زیرا پرتوهای نور وی بر همه جا تابیدند. وی زندگی منفرد را داشت و با درک عمیقی فتنه اختلاف در امت اسلامی را درک کرده است و دومین وسوسه بزرگ زمان خود را برداشتن محبت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را از دل امت اسلامی می دانست. پیر سید نصیرالدین نصیر عمر خود را صرف جلوگیری از این دو وسوسه کرد. او برای این کار از گفتار و نوشتار استفاده کامل کرد و از اختیاراتی که خداوند به او داده بود استفاده کرد و برای وحدت امت اسلامی به نحو احسن سخن گفته تلاش کرد و  همچنین زبان و قلم خود را به خوبی به کار گرفت تا محبت پیامبر اکرم (ص) و اهل بیتش  را در قلب مردم تقویت کند. محفل شعر به مناسبت جشن عید میلاد النبی(ص) باشد یا محفل شعر به مناسبت روز عاشورا باشد، در هر برنامه پیر سید نصیرالدین نصیر شرکت می کرد. در همین راستا از افتخار عارف، شاعر نامدار و رئیس سابق فرهنگستان ملی پاکستان، پرسیدند که پیر سید نصیرالدین نصیر تنها به این دلیل که سجاده نشین یک درگاه معروف است، ریاست محفل های شعر را به عهده می گیرد؟ افتخار عارف در این باره گفت: پیر سید نصیرالدین نصیر بر اساس جایگاه علمی، ادبی و معنوی خود برای ریاست چنین مراسمی انتخاب می شود. وی به درخواست ما در چنین محافلی شرکت می کند، وگرنه برای او سخت است که برای چنین محافل فرصت پیدا کرده و بیایند.

وی اهل علم است و پیر سید نصیرالدین نصیر بیشتر از همه زبان فارسی را دوست داشت، احتمالاً به این دلیل که بیشتر کتاب های پیشینیان ما به زبان فارسی بوده است. وی در اوقات فراغت به مطالعه کتاب می پرداخت. دیوان شاعران و معلمان قدیم زیر نظر او بودند و هزاران شعر حفظ بود. به همین دلیل است که مولانا جامی، عمر خیام، انیس، ابوسعید ابوالخیر، شیخ سعدی، مولانا روم، خاقانی، میرزا بیدل دهلوی، خواجه میر درد، میرزا غالب، سرمد، دبیر و امجد حیدر آبادی  که از بزرگان ادب بودند،

انعکاس اشعار و تفکرات این بزرگان ادبی در آثار وی نمایان است. هزاران سی دی حاوی بر بیانات و سخنرانی های وی نیز گنجینه کمیابی برای امت اسلامی است. اکنون پسر بزرگش صاحبزاده سید غلام نظام الدین جامی جیلانی بر مسند وی به عنوان سجاده نشین گولره شریف منصوب است[8] .

غلام نظام الدین جامی جیلانی و پیر سید شمس الدین شمس گیلانی

غلام نظام الدین جامی جیلانی و پیر سید شمس الدین شمس گیلانی، سجاده نشینان کنونی زیارتگاه گولره شریف هستند. غلام نظام الدین جامی جیلانی، پسر بزرگ پیر نصیرالدین نصیر و سجاده نشین، رئیس و حامی دربار گولره شریف است. وی همچنین رئیس انجمنی ثبت شده  بهزیستی تحت عنوان انجمن مهریه نصیریه است که سازمانی است که مأموریت دارد پیام اسلام را به گوشه و کنار جهان برساند. وی به نام جامی گیلانی معروف است و شاعری شناخته شده در محافل ادبی است که اولین کتاب رباعیات خود را به زبان اردو در سن 24 سالگی تحت عنوان "عنوان آرزو" منتشر کرد. کتاب دوم وی غزلیات است که به زبان اردو منتشر شده است. وی به پیروی از پدر خود پیر سید نصیر الدین نصیر گیلانی به کار ادبی دینی و سایر فعالیت های اصلاحی برای القای هماهنگی افکار در جامعه در راستای ترویج تصویر واقعی اسلام ادامه می دهد. سخنرانی هایی برای ترویج معارف صوفی ها و بازدید از نقاط مختلف کشور و خارج از کشور به عهده وی است. [9] بیشتر به دلیل سفرهای خارج از کشور در کشورهای اروپایی حضور دارد. اما پیر سید شمس‌الدین شمس گیلانی، فرزند کوچک‌ترین فرزند پیر سید نصیرالدین نصیر، در تمام زمینه‌ها و امور انجمن مهریه نصیریه به پیر سید غلام نظام‌الدین جامی گیلانی و پیر سید غلام نجم‌الدین گیلانی یاری می‌رساند. [10]

منابع: